Gemeente in de Heer Jezus Christus,

Transcriptie

1 Gebed om ontferming Heer, onze God, Nu wij u hier willen ontmoeten, hier in dit goede huis waar warmte is en licht, vragen wij u: breng al die andere stemmen tot zwijgen: die zeggen dat het niets is en ook nooit iets worden zal met ons en met de wereld om ons heen. En waar dat vooral onze eigen stem is, breng Gij ook die tot bedaren. Dat wij ons openstellen voor uw verhaal. Dat wij het waarachtig geloven gaan. Niet omdat wij van die helden zijn, of geloofshelden, integendeel. Maar omdat U zich over ons ontfermt ons aanspreekt en vrijspreekt ons aanraakt in uw Geest. Tot onze verrassing verdwijnt dan alles wat ons benauwt en kunnen wij weer leven met hart en ziel Amen. Verkondiging Gemeente in de Heer Jezus Christus, Misschien begint het boek Numeri idyllisch. Met een ideale organisatie van de samenleving waarin ieder zich kwijt van zijn specifieke taken. Er is, laat ons zeggen, een nieuwe cantor-organist, een dominee, een kerkenraad en een welwillende gemeente. Een vorig maal hoorden we hoe er daarbij ook nog een openheid naar de Heer bleef bestaan: de kinderen Israëls waren er bedacht op, zij waakten zelfs over dat moment waarop de Heer besloot dat het tijd was om ergens te verblijven of weer te vertrekken. Nauwlettend 1

2 hielden zij daartoe diens aanwezigheid boven de tabernakel in de gaten. De aanwezigheid die als een wolk overdag en iets als vuur in de nacht, het volk dan weer een tijdje rust gaf, dan weer liet optrekken naar weer een nieuwe plaats van verblijf. Soms enkele dagen, dan weer een maand of zelfs een jaar. Maar vertrok de Heer, dan ging het volk eendrachtig met hem mee. En wat het is, dat is het. En misschien is het eenvoudigweg een onhebbelijk karaktertrekje van mij. Maar ik wacht dan altijd op de eerste kinkjes in de kabel, de eerste scheurtjes in deze ideale schildering. Het wordt mij snel te zoet en ongeloofwaardig. Ingeval van Numeri hoef ik niet lang te wachten. Nadat in de eerste tien hoofdstukken de organisatie is getekend, beginnen vanaf het elfde hoofdstuk de problemen. De organisatie blijkt helemaal niet zo gestroomlijnd en ideaal als verondersteld. Eenmaal op reis breken er allerlei conflicten uit. Zo ontstaat er gemor over het manna. Er is niet voldoende van, zeker niet nu, zoals geschreven staat, het samenraapsel, het gepeupel, het mengsel van volkeren dat met de kinderen Israëls meetrekt richting bevrijding, naar de mening van de autochtonen, de Israëlieten, een te groot beroep doet op hun economische draagkracht. En ook het leiderschap van Mozes wordt aangevochten. Het lijkt ogenschijnlijk een eenvoudig conflict. Mozes is met een Nubische vrouw getrouwd en krijgt daarover verwijten van zijn broer Aaron en Mirjam. Toch heeft het er alle schijn van dat in de stemmen van Aaron en Mirjam andere meningen en autoriteiten in Israël vertegenwoordigd werden. Achteraf moet verklaard worden waarom Mozes de enige gezagdrager is gebleken en daarom krijgt Mirjam prompt van de allerhoogste, melaatsheid. Zij die Mozes verwijt een zwarte vrouw getrouwd te hebben, wordt zelf zo wit als sneeuw. Over een zwartepietendiscussie gesproken, die tegenwoordig ook al in juni begint! Haar genezing hangt van de welwillendheid van Mozes af. En hoewel hij in 2

3 Numeri omschreven wordt als een zeer zachtmoedig mens, meer dan elk ander mens op aarde is het natuurlijk heel prettig dat hij daarover kan beslissen. Soms moet je je ook een beetje hoeden voor zeer zachtmoedige mensen. Zo zien we dus op alle fronten hoe de organisatie schuiven gaat en op spanning komt. Gezag wordt aangevochten. Mozes zal ook naar een verdeling van dat gezag moeten. Zeventig oudsten worden aangesteld. Maar uit alles blijkt dat dit boek Numeri, dat op het eerste gezicht een antiek en ondoorgrondelijk boek van gisteren lijkt, bepaald niet van gisteren is. Het heeft ons iets te zeggen voor vandaag. Het gaat om een samenleving op drift. Een samenleving die nog ontdekken moet hoe het leven vorm te geven voor het aangezicht van God. Het is een boek voor in de woestijn, met voorlopig nog geen land in zicht. Dat is zelfs letterlijk de titel van dit boek in de Hebreeuwse bijbel: bemidbar: hoe te leven in de woestijn. En die woestijn. Die zou wel eens overal kunnen zijn waar het visioen ontbreekt. Maar vandaag lijkt er dan toch land in zicht te komen. Mozes heeft zijn volk tot in de woestijn van Paran geleid. En aan de overkant daarvan, gescheiden door gebergte, ligt dat lang beloofde Kanaän. De Heer draagt Mozes op van elke stam één man aan te stellen die als verkenners het land zullen doorkruisen. De namen van deze mannen, die ik u verder heb bespaard, zijn weer totaal andere dan die eerder klonken bij de aanstelling van de zeventig oudsten. Het lijkt hier dus te gaan om de militaire leiders, de geoefende krijgers, wat hun houding iets verderop in het verhaal, nog iets pijnlijker zal maken. Zij krijgen de opdracht het land te monsteren. Of de volkeren die daar wonen, sterk of nu juist zwak zijn. Het land vruchtbaar of niet en hun vestingsteden onneembaar of maken we toch een kans? Een oudtestamentische SWOT analyse dus. Na veertig dagen komen de verkenners terug. Enerzijds verhoogt dat de spanning in het verhaal: wat 3

4 zal Mozes en het resterende volk van hen te horen krijgen? Anderzijds is het ook droog technisch de tijd die zij nodig hebben om wandelend vanuit het dal Eskon weer door de woestijn terug te kunnen komen. Maar als u er meer in wilt horen, in veertig dagen of veertig jaar, dan heeft u natuurlijk het meest gelijk. Het had voor het volk Gods bijna Pasen kunnen worden. Maar uit angst is daarvan afgezien en zo zal het uiteindelijk nog eens veertig jaar, een hele generatie, duren voordat het land van belofte ingetrokken wordt. De verkenners melden dat Mozes gelijk heeft. Inderdaad, zo zeggen zij, is Kanaän een land, overvloeiende van melk en honing. Boeiend is het, dat zij precies die oude uitdrukking gebruiken waarmee het land steeds in het boek Exodus werd aangeduid. Zij hebben het zo vaak gehoord. Ze hebben er waarschijnlijk ook zo vaak van gedroomd dat zij dit land niet anders dan met deze droomaanduiding duiden kunnen. En de droom is waar. Zij hebben het geverifieerd. Zij zijn er met eigen ogen doorheen getrokken. Maar ze hebben ook nog wat anders gezien. Dit land, zo zeggen zij, is ijzersterk. Hun vestingsteden zijn reusachtig en ook zagen wij bij Hebron Achiman, Sjesjai en Talmai. Enakskinderen! Reuzen! Dat, in combinatie met de enorme tros druiven die zij bij Eskol hebben afgesneden, die getweeen aan één stok gedragen moet worden u kent de plaatjes in de kinderbijbel en het gretig gebruik dat de staat Israël later van dit beeld maakte, dat doet de angst om het hart slaan. Het is allemaal mooi en aardig maar dit gaan wij nooit redden. Niet toevallig zijn het bij uitstek Kaleb en Jozua die tegen dit defaitisme protesteren. Kaleb is de verkenner uit het huis van Juda die ooit de eerste koning van Israël zal leveren, David. Niet omdat de schrijvers van Numeri 4

5 nou zo goed in de toekomst konden kijken maar omdat zij hun verleden wilden begrijpen. Het heden was hen ontgaan. Het Koninkrijk was voorbij. Maar aan David heeft het niet gelegen, wilden zij maar zeggen. En daarom ook niet aan zijn voorgangers als Kaleb en zelfs Juda, de aartsvader van de stam en één van de zonen van Jakob. En Jozua zou de opvolger worden van Mozes. Onder zijn leiding zou het land ingetrokken worden en zouden reuzengrote vestingsteden vergaan op de klank van muziek. Op de tonen van een nieuw lied voor God de Heer. Zover zijn wij nu nog niet maar wij zijn ook nooit zonder hoop dat het ooit zo zal gaan. In koor betuigen zij dat het land goed is en dat de Heer het, zo hij wil, in hun bezit zal geven. Overigens ontkennen zij de analyse van hun makker niet. Zij hebben dezelfde dingen gezien. Zij zeggen niet: ach, het valt wel mee met die vestingsteden. Of zo groot zijn die Enakskinderen nu ook weer niet. Maar zij menen eenvoudigweg dat zij het wel aan zullen kunnen. Met de hulp des Heren. Wir schaffen das! Toch blijft hier wel een punt van orde. Is het geen vrome praat van Kaleb en Jozua? Hebben die andere verkenners dan geen gelijk? Nu moet ik zeggen dat er nogal een verschil is tussen het eerste en het tweede verslag in dit hoofdstuk over hun bevindingen. Het eerste verslag maakt eenvoudig melding van de observatie van Enakskinderen bij Hebron. Maar als het debat begint, met Kaleb en Jozua als opponenten, verandert het verslag in wat de Schrift noemt: lasterpraat. De zonen van Enak zijn nu plotseling van het geslacht der reuzen! Wij waren in onze eigen ogen als sprinkhanen en wij zullen in hun ogen niet veel meer dan dat geweest zijn. Maar het opvallende is dat er geen enkele vorm van ontmoeting tussen hen heeft plaats gevonden. Zij zijn wat zij zijn eerst en vooral in hun eigen ogen en zij vermoeden dat zij in hun ogen de onderliggende partij zullen zijn. Dat is 5

6 voor het toehorende volk alle reden om tot een massahysterie te vervallen die helaas ook van alle tijden is: ze zullen om onze dochters komen. Onze roomblanke dochters, om met de volksschrijver te spreken. Ze zullen alles van ons afpikken en beter, veel beter doen we eraan om in plaats van Mozes een eigen leidsman te kiezen die ons weer terug zal leiden naar Egypte. Duizend keer liever weer slaaf dan deze ingewikkelde en moeilijke vrijheid! Terug naar Egypte. Of naar de gulden. Of toen Nederland, Nederland nog was Brexit, exit, in ieder geval, weg van elk ongewis avontuur! Wat hier plaatsvindt, is een hoogst ongewenste vorm van ethnic profiling. Het is de neger in de te dure auto en dat weet je het wel. Maar het is natuurlijk ook de vreemde noodzaak om een allochtone partij op te richten omdat blanken je nooit begrijpen zullen. Wat ontbreekt, toen en nu, is eenvoudigweg de ontmoeting en het gesprek tussen beiden. Opmerkelijk genoeg geeft de plaats Hebron aanleiding om te denken dat het om het volk van de Hethieten gaat. Daarvan is in Genesis 25 sprake. Dat zijn hele gewone mensen. Geen reuzen. Ze zijn hooguit commercieel een beetje listig. Ze draaien je makkelijk een poot uit als je van hen een graf wil kopen, zoals Abraham dat wil voor zijn vrouw Sara. Maar reuzen, nou nee. En in het boek Jozua zal blijken dat de mensen in die reuzengrote steden als Jericho en Ai, minstens zo bang zijn voor dat onbekende volk met die machtige God als hier, in dit debat, wordt geventileerd. De hele, wat wij dan in de theologie aanduiden als de Deuteronomistische geschiedschrijving, geeft aanleiding om te denken dat er nooit hevige strijd gevoerd is met al die andere volkeren in Kanaän. Het is veel waarschijnlijker dat het eraan toeging zoals in de tijd van Abraham waarin hij steeds op zoek was naar een bepaalde verhouding met hen waarbij hij 6

7 overigens zeer gerespecteerd werd. En eigenlijk gaat het daar ook hier over. Laat je je overweldigen en lamleggen door wat je als fataal en reusachtig beschouwt? Laat je je angst de raadgever zijn. Of de boosheid, voor mijn part? Of waag je het met vertrouwen? Met vertrouwen op je Heer die je wel een plekje geven zal. En zou het dan vervolgens niet zo zijn dat het land je anders toeschijnt als je het in vertrouwen op je Heer aanschouwt. Niet vol met reuzen maar dat het land vol bloemen, groene bladeren en grazers in de velden, zoals we het nog zullen horen zingen, dat land van melk en honing bestaat ter ere Gods. In mijn vorige gemeente sprak ik regelmatig met een vrouw die hier in Amsterdam in de aanloop naar de Tweede Wereldoorlog getrouwd is. Door dominee Koningberger in de Nieuwe kerk, sprak zij nog altijd trots. Numeri 13 was haar trouwtekst: En ook hebben wij Enakskinderen gezien. Iedereen wist wie deze reuzenkinderen, deze Übermenschen waren. En daaraan viel nu niets te bagatelliseren of te roepen dat je elkaar ontmoeten moest. Maar haar leven lang heeft zij hoop, moed en vertrouwen geput uit deze tekst. Want alles gaat voorbij. Ook reuzenkinderen. Maar wat blijft, of beter gezegd wie blijft, dat is de Heer en daarom hebben wij niets te vrezen. Amen. 7

8 Bevestiging Harmen Trimp U staat nu gereed om de bediening te aanvaarden van cantor-organist, verbonden aan deze gemeente, de Thomaskerk van Amsterdam. Bent u bereid uzelf in dienst te stellen van deze gemeente, opdat in de breedste zin van het woord, haar lofzang gaande blijft? Wilt u uw eigen bijdrage leveren in de ontmoeting tussen heden en verleden, gemeenteleden onderling en de ontmoeting tussen mensen en de Ene? Wilt u daarbij de liefde betrachten voor ieder mens die in dit werk op uw weg wordt gezet? Wat is daarop uw antwoord? Voorbeden Heer, onze God, Wij leggen onze noden voor U want wij weten U een God die zich met ons verbonden heeft en tot wie het goed praten is, bidden en smeken, zingen of eenvoudigweg bij stil te staan. Wij zijn angstige mensen. De wereld is ons snel te groot en dan sluiten wij ons af voor de ander, voor elkaar en soms ook voor onszelf. Open ons hart en ons verstand opdat het weer zingen gaat opdat wij vrij worden opademen, weer leven naar de maat van uw liefde op de toonhoogte van uw toekomst. Zo bidden wij Daarom bidden wij ook voor wie ons daarin voorgaat Wees met allen die benauwd zijn die moeten vrezen voor hun toekomst. Wees Gij met wie niet hier direct in onze kring is 8

9 maar leeft in ons hart. Zo bidden wij Voor uw wereld bidden wij, dat zij zich laat bemoedigen door uw aanwezigheid. Dat de beelden die wij van elkaar maken karikaturen blijken, goed voor een smakelijke lach. Dat liefde en ontferming ons altijd zullen voortdrijven opdat wij het beste in elkaar zien en vertrouwensvol uw wereld bewonen. Zo bidden wij Stil Gebed Onze Vader 9