Gesloten jeugdzorg voor 18 plussers?!

Transcriptie

1 Gesloten jeugdzorg voor 18 plussers?! S.M.A. School Universiteit van Tilburg

2

3 Gesloten jeugdzorg voor 18 plussers?! Scriptie geschreven ter afronding van de Master Rechtsgeleerdheid accent privaatrecht te verdedigen ten overstaan van de Examencommissie van de Faculteit Rechtsgeleerdheid van de Universiteit van Tilburg Prof. mr. P. Vlaardingerbroek mr. R. de Jong te verdedigen op 4 maart 2011 om 13:00 uur S.M.A. School S121561

4

5 Voorwoord Voorwoord Voor u ligt de definitieve versie van mijn scriptie. Deze scriptie betekent het einde van mijn Master Rechtsgeleerdheid. Eindelijk! Na het behalen van mijn diploma hbo-rechten besloot ik om nog een paar jaar door te studeren aan de Universiteit van Tilburg. Mijn studie aan de Universiteit was in vergelijking tot mijn hbo-studie meer gericht op zelfstandigheid, was diepgaander en had een hoger tempo. Na een korte periode van omschakeling ging het allemaal prima. Totdat het schrijven van deze scriptie in zicht kwam... Vanaf het allereerste begin tot en met de laatste loodjes; alles ging moeizaam en duurde langer dan gedacht. Uiteindelijk ben ik toch op het punt aangekomen dat ik vol trots mijn scriptie aan een ieder mag presenteren en daadwerkelijk kan zeggen dan er een einde is gekomen aan mijn studietijd van inmiddels bijna acht jaar! Eindelijk kan ik, na een leuke studententijd, verder met mijn leven. Een leven dat het laatste jaar flink op zijn kop gezet is door eigenlijk te vroeg een baan te vinden, te vroeg te beginnen aan het verbouwen van ons pas gekochte huis en te graag willen samenwonen. Of kan ik nu de conclusie trekken dat het afronden van mijn scriptie gewoon iets te lang op zich heeft laten wachten? Hoe dan ook ik ben blij dat die scriptie af is! Graag wil ik van de gelegenheid gebruik maken om enkele personen te bedanken. Zonder hun steun, vertrouwen en adviezen had ik dit niet voor elkaar gekregen. Een woord van dank gaat uit naar mijn scriptiebegeleider Prof. mr. P. Vlaardingerbroek. Met zijn visie, wijze woorden en goede adviezen wist hij mij altijd weer op scherp te stellen en te motiveren. Ook wil ik mr. R. de Jong bedanken voor het plaatsnemen in de Examencommissie. Daarnaast ben ik veel dank verschuldigd aan familie en vrienden. Het schrijven van deze scriptie was voor mij een hele opgave en dat heb ik jullie maar al te vaak laten merken. Toch bleven jullie positief en vol vertrouwen. Tot slot een woord bijzonder woord van dank aan mijn vriend Geert. Je hebt veel te verduren gehad tijdens mijn scriptieperiode en ik weet zeker dat we allebei erg blij en opgelucht zijn dat die scriptie nu verleden tijd is. Nu kunnen we samen letterlijk en figuurlijk bouwen aan onze toekomst! Suzan School 21 februari 2011 Gesloten jeugdzorg voor 18-plussers?! V

6

7 Inhoudsopgave Inhoudsopgave Afkortingen... XI 1. Inleiding Vooraf Inleiding Probleemschets Methoden van onderzoek Maatschappelijke relevantie Plan van aanpak Gesloten jeugdzorg bij 18-plussers Inleiding Van jeugdhulpverlening naar jeugdzorg Wet op de jeugdzorg Wat is jeugdzorg? Voor wie is jeugdzorg? Vrijwillige basis Ondertoezichtstelling Gesloten jeugdzorg Gesloten jeugdzorg voor wie? Gesloten jeugdzorg tot 21 jaar Gesloten jeugdzorg in relatie tot het EVRM Advies Raad van State Rechtspraak met betrekking tot gesloten jeugdzorg Conclusie Huidige andere mogelijkheden voor (gedwongen) hulp aan 18-plussers Inleiding Mogelijkheden op basis van de Wet Bopz De Wet Bopz Gedwongen opname Stoornis in de zin van de Wet Bopz Het gevaarscriterium Een nadere invulling van de begrippen stoornis en gevaar De voorwaardelijke machtiging Gesloten jeugdzorg voor 18-plussers?! VII

8 Inhoudsopgave 3.3 Mogelijkheden op basis van het strafrecht Inleiding Jeugdstrafrecht PIJ-maatregel Gedragsbeïnvloedende maatregel Wachttijd Vrijwillige hulpverlening op basis van de Wet op de jeugdzorg Conclusie Jeugdzorgsystemen van Engeland en Duitsland Inleiding Engeland Children Act 1989 en Victoria Climbié Every Child Matters Children Act Children Leaving Care National Service Framework Duitsland Kinder- und Jugendhilfe Sozialgesetzbuch Achtes Buch, Kinder und Jugendhilfe Hulp bij opvoeding Gesloten plaatsing in een instelling plussers Conclusie Mogelijke oplossingen voor het gestelde probleem Inleiding Curatele, bewind en mentorschap Ondercuratelestelling Bewind Mentorschap Minimumleeftijd prostituees van verhogen 18 naar 21 jaar Verlengde minderjarigheid Beloningsstelsel Bestuursrechtelijke mogelijkheden Conclusie VIII Gesloten jeugdzorg voor 18-plussers?!

9 Inhoudsopgave 6. Conclusie Aanbevelingen Literatuurlijst Boeken Publicaties Artikelen Brochures Uitspraken Websites Kamerstukken Gesloten jeugdzorg voor 18-plussers?! IX

10

11 Afkortingen Afkortingen ADHD Art. APV BJZ BW CAF DCS DCSF DSM-IV ECM EHRM EVRM Gemw GBM GGZ IBS InspE Jeugd-TBR KJGH LVG MBVEO MvT NSF ODD OTS OvJ CD PIBB PIJ-maatregel RM SGB VIII Attention Deficit Hyperactivity Disorder Artikel Algemene Plaatselijke Verordening Bureau Jeugdzorg burgerlijk wetboek Common Assessment Framework Director of children s services Department for Children, Schools and Families Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders IV Every Child Matters: Change for Children Europese Hof voor de Rechten van de Mens Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens Gemeentewet gedragsbeïnvloedende maatregel Geestelijke gezondheidszorg inbewaringstelling intensive Sozialpädagogische Einzelbetreuung jeugd-terbeschikkingstelling Kinder- und Jugendhilfegesetz licht verstandelijk gehandicapten maatregelen bestrijding voetbalvandalisme en ernstige overlast Memorie van toelichting National Service Framework for Children, Young People and Maternity Service Oppositional Defiant Disorder (oppositioneel-opstandige gedragsstoornis) ondertoezichtstelling officier van justitie Conduct Disorder (antisociale gedragsstoornis) plaatsing in een inrichting voor buitengewone behandeling plaatsing in een inrichting voor jeugdigen Rechterlijke machtiging Sozialgesetzbuch Achtes Buch, Kinder und Jugendhilfe, boek 8 van het Sociaal Wetboek Gesloten jeugdzorg voor 18-plussers?! XI

12 Huidige andere mogelijkheden voor (gedwongen) hulp aan 18-plussers spfh Sozialpädagogische Familienhilfe Sr Wetboek van Strafrecht Sv Wetboek van Strafvordering UHP uithuisplaatsing Wet Bopz Wet bijzondere opneming psychiatrische ziekenhuizen Wet verplichte GGZ Wet Verplichte Geestelijke Gezondheidszorg Wjz Wet op de jeugdzorg Wjhv Wet op de jeugdhulpverlening Wmo Wet maatschappelijke ondersteuning Wth Wet tijdelijk huisverbod WvSr. Wetboek van Strafrecht XII Gesloten jeugdzorg voor 18-plussers?!

13 Inleiding 1. Inleiding 1.1 Vooraf Om de leesbaarheid te bevorderen is de tekst in de mannelijke vorm geschreven. Overal waar hij, zijn of hem staat, kan ook zij of haar worden gelezen. Tevens wordt over ouders gesproken, waar ook ouder of verzorger(s) kan worden gelezen. 1.2 Inleiding Onvoorwaardelijke steun van ouders, een opleiding, een (t)huis, een baan en een zorgeloos leven zijn dingen die voor velen als vanzelfsprekend lijken. Helaas kan niet iedere 18-plusser hetzelfde zeggen. Jong-meerderjarigen die door hun problematische jeugd van jongs af aan met jeugdzorg te maken hebben gehad maken ook deel uit van onze maatschappij. Jeugdzorg kan al vroeg aanvangen doordat ouders niet capabel zijn om hun kind op te voeden of doordat ouders hun kind (on)bewust verwaarlozen. Als dit gepaard gaat met drank- of drugsgebruik door (een van) de ouders dan is het kind vrijwel altijd zijn thuisbasis kwijt. Een traject van jeugdzorg vangt daarop aan. Tot het bereiken van de 18-jarige leeftijd kan een kind onder de hoede van jeugdzorg vallen. Het probleem hoeft echter niet perse bij ouders te liggen. Een kind met een laag IQ, verkeerde vrienden, agressief gedrag en dat eventueel gecombineerd met andere gedragsproblemen kunnen er ook voor zorgen dat een kind met jeugdzorg in aanraking komt. Doreleijers geeft aan dat kinderen ook aanleg kunnen hebben. 1 Niet dat zij in aanleg crimineel zijn, maar kinderen kunnen psychiatrische problemen hebben die in combinatie met een slechte omgeving tot crimineel gedrag kunnen leiden. Verschillende factoren spelen dus een rol in de opvoeding en ontwikkeling van een kind. Het moge duidelijk zijn dat niet elke 18-plusser dezelfde geschiedenis achter de rug heeft. Feit is dat iedere 18-plusser meerderjarig is en dus niet meer onder toezicht van jeugdzorg staat. Vanaf dan houdt het verplichte traject van jeugdzorg namelijk op. Niet elke jongmeerderjarige is echter in staat om vanaf het moment van het bereiken van de wettelijke volwassenheid voor zichzelf te zorgen. Bepaalde jongeren hebben ook ná het bereiken van de 18-jarige leeftijd nog behoefte aan jeugdzorg (bijvoorbeeld omdat een traject pas op 17-jarige leeftijd is gestart en dit normaal gesproken anderhalf jaar duurt, maar er zijn ook andere redenen te bedenken; loverboys, agressiviteit, etc.). Deze jong-meerderjarigen hebben eigenlijk nog hulp nodig, maar omdat 1 Janssen 2010, p. 5. Gesloten jeugdzorg voor 18-plussers?! 13

14 Inleiding de jeugdzorg bij het bereiken van de 18-jarige leeftijd wordt stopgezet kunnen zij slechts hulp krijgen op vrijwillige basis. De wetgever heeft deze situatie geanalyseerd en heeft geprobeerd hierop in te spelen. Op 1 januari 2008 is de Wet op de Jeugdzorg aangepast en heeft gesloten jeugdzorg een plaats gekregen binnen deze wet. Gesloten jeugdzorg is bestemd voor jongeren met zúlke ernstige gedragsproblemen, dat zij een gevaar vormen voor zichzelf of voor anderen. Deze gedragsproblemen kunnen ertoe lijden dat de jongeren zich aan de noodzakelijke zorg onttrekken. In hoofdstuk 2 wordt dieper in gegaan op gesloten jeugdzorg. Artikel 29a Wjz valt onder het hoofdstuk gesloten jeugdzorg. Dit artikel vormt een uitzondering op de meerderjarigheid die normaliter volgt bij het bereiken van de 18-jarige leeftijd. Op grond van dit artikel is het mogelijk om een meerderjarige in de leeftijd van 18 tot 21 jaar in een gedwongen kader te behandelen in een gesloten instelling. Deze meerderjarige wordt door art. 29a, eerste lid, Wjz als minderjarige gezien en behandeld. Op deze manier heeft de wetgever geprobeerd om artikel 5, eerste lid, onder d, EVRM te omzeilen waarin is bepaald dat vrijheidsbeneming om opvoedkundige redenen enkel toegelaten wordt ten aanzien van minderjarigen. 1.3 Probleemschets De rechtbank Amsterdam heeft begin 2009 een uitspraak gedaan betreffende artikel 29a Wjz. 2 De rechtbank heeft geoordeeld dat artikel 29a Wjz onverbindend is wegens strijd met art. 5, eerste lid, onder d, EVRM. De 18-plusser wordt namelijk beperkt in zijn recht op persoonlijke vrijheid en art. 5, eerste lid, onder d, EVRM laat deze vrijheidsbeneming om opvoedkundige redenen enkel toe ten aanzien van minderjarigen. 3 Dit betekent dat de rechter slechts in uitzonderingssituaties een machtiging gesloten jeugdzorg uit kan geven ten aanzien van meerderjarigen van 18 tot 21 jaar. Door deze uitspraak is er op dit moment geen passende regeling om deze groep meerderjarigen gedwongen in een gesloten setting te behandelen. Hoe nu verder? Wat is er van gesloten jeugdzorg voor 18-plussers nog over na deze en andere uitspraken over dit onderwerp? Wat kan er nog meer gedaan worden voor deze meerderjarigen die wel degelijk hulp nodig hebben, maar doordat zij de 18-jarige leeftijd bereiken, niet meer binnen het systeem van de wet passen en dus niet meer in een gedwongen, gesloten setting kunnen worden behandeld? Deze en andere vragen worden in dit onderzoek behandeld. 2 Rb. Amsterdam 23 januari 2009, LJN BH Bruning & Liefaard 2009, p Gesloten jeugdzorg voor 18-plussers?!

15 Inleiding In dit onderzoek staat de onderstaande onderzoeksvraag centraal: Welke alternatieven zijn er voor hulpverlening in een gedwongen kader bij 18- tot 21- jarigen met ernstige gedrags- en opvoedingsproblemen nu de rechter heeft geoordeeld dat artikel 29a Wjz onverbindend is wegens strijd met art. 5, eerste lid, onder d, EVRM? 1.4 Methoden van onderzoek Een literatuur- en jurisprudentieonderzoek vormt de eerste methode van onderzoek. Aan de hand van literatuur, jurisprudentie, kamerstukken en verschillende wetten zal beschreven worden hoe de Nederlandse rechtspraktijk er uit ziet op het gebied van gesloten (jeugd)zorg en hoe deze vorm van zorg is ontstaan. Dit deel van het onderzoek vindt dus plaats binnen de juridisch doctrine. Vervolgens wordt een rechtsvergelijking gemaakt waarbij jeugdzorgsystemen van de landen Engeland en Duitsland worden behandeld. Het onderzoek heeft daarom ook een rechtsvergelijkend karakter. Daaropvolgend zullen mogelijke oplossingen aangedragen worden en tot slot worden aan de hand van het bovengenoemde onderzoek conclusies getrokken en waar mogelijk ook enkele aanbevelingen gedaan. 1.5 Maatschappelijke relevantie Mijn onderzoek is maatschappelijk relevant, omdat er momenteel geen vorm van gedwongen, gesloten jeugdzorg mogelijk is voor meerderjarigen van 18 tot 21 jaar. Deze groep meerderjarigen valt op dit moment tussen wal en schip. Het is daarom maatschappelijk relevant om een oplossing voor dit probleem te vinden, zodat ook deze groep jong-meerderjarigen met ernstige gedrags- en opvoedingsproblemen de hulp krijgt die zij nodig heeft. De wettelijke regelingen blijken op dit moment niet toereikend te zijn. Door dit onderzoek worden alle mogelijkheden met betrekking tot hulp aan 18-plussers onderzocht en bekeken of oplossingen kunnen worden aangedragen. Dit onderzoek geeft derhalve een compleet beeld voor 18-plussers met ernstige gedrags- en opvoedingsproblemen die op dit moment geen aanspraak kunnen maken op gesloten jeugdzorg, behoudens enkele uitzonderingen. 1.6 Plan van aanpak Om de eerder genoemde onderzoeksvraag te kunnen beantwoorden zal in hoofdstuk 2 ingegaan worden op de gesloten jeugdzorg voor 18-plussers. Aangevangen wordt met een algemene inleiding. Vervolgens wordt verder ingegaan op gesloten jeugdzorg. De huidige andere mogelijkheden voor (gedwongen) hulp aan 18-plussers worden in hoofdstuk 3 behandeld. In dit hoofdstuk wordt een beeld geven van de situatie zoals deze op dit moment is. De Wet Bopz is in dit hoofdstuk een belangrijke schakel. Daarnaast worden Gesloten jeugdzorg voor 18-plussers?! 15

16 Inleiding de mogelijkheden op basis van het strafrecht besproken en komt de vrijwillige hulpverlening op basis van de Wet op de jeugdzorg aan bod. Het vierde hoofdstuk bestaat uit een rechtsvergelijking met Engeland en Duitsland. De jeugdzorgstructuren van deze landen worden onder de loep genomen om te bekijken of Nederland (een deel) van deze systemen over kan nemen om op die manier beter hulp te bieden aan 18-plussers met ernstige gedrags- en opvoedingsproblemen. In hoofdstuk 5 worden mogelijke oplossingen voor het gestelde probleem aangedragen en tot slot volgt in hoofdstuk 6 de conclusie waarin de onderzoeksvraag beantwoord wordt. Daarbij wordt een aantal aanbevelingen gedaan waardoor wellicht alternatieven ontstaan voor gedwongen hulp aan 18-plussers met problemen. 16 Gesloten jeugdzorg voor 18-plussers?!

17 Gesloten jeugdzorg bij 18-plussers 2. Gesloten jeugdzorg bij 18-plussers 2.1 Inleiding Om de onderzoeksvraag te kunnen beantwoorden zal allereerst een algemene inleiding over de jeugdzorg worden beschreven. 4 Vervolgens wordt de kinderbeschermingsmaatregel ondertoezichtstelling kort aangehaald. De kinderbeschermingsmaatregelen ontheffing en ontzetting worden in deze scriptie niet besproken omdat die maatregelen niet relevant zijn in het kader van dit onderzoek. Daarna wordt ingegaan op gesloten jeugdzorg. De ontstaansgeschiedenis van gesloten jeugdzorg wordt besproken. Daarna wordt ingegaan op gesloten jeugdzorg en ook op de doelgroep waarop dit onderzoek betrekking heeft. Tevens worden de knelpunten van gesloten jeugdzorg met betrekking tot 18-plussers besproken en wordt weergegeven hoe de rechtspraak over gesloten jeugdzorg voor 18-plussers oordeelt. Dit hoofdstuk zal eindigen met een conclusie Van jeugdhulpverlening naar jeugdzorg Op 1 juli 1989 is de voorloper van de Wet op de jeugdzorg (Wjz), de Wet op de jeugdhulpverlening (Wjhv) in werking getreden. Deze wet was het resultaat van jarenlange inspanning van de overheid en particulier initiatief om te komen tot één samenhangend beleid en één geharmoniseerde regeling. 5 Centraal stond in de Wjhv de samenwerking, regionalisering, decentralisatie en een planmatige aanpak. 6 Vijftien jaar later werd deze wet echter al vervangen door zijn opvolger; de Wet op de jeugdzorg. De aanleiding om de Wet op de jeugdhulpverlening te vernieuwen kwam in grote lijnen op één ding neer: de beoogde samenwerking kwam moeizaam van de grond en daardoor kon er geen op hulpvraag afgestemd hulpaanbod geboden worden. 7 In 1994 is het kabinetsstandpunt Regie in de jeugdzorg verschenen. Het kabinet heeft toen besloten dat er in elke provincie één toegang tot alle voorzieningen voor jeugdzorg moest komen: het bureau jeugdzorg. 8 Dit standpunt is uiteindelijk uitgemond in een meerjarenplan waarbij een hoeveelheid aan stuurgroepen, projectgroepen, commissies, task-forces en kamerstukken in het jaar 2001 tot een conceptwetsvoorstel voor de Wet op de jeugdzorg zijn gekomen. 9 Medio 2003 is het 4 Een wetsvoorstel in verband met herziening van de maatregelen van kinderbescherming is op dit moment in behandeling bij de Tweede en Eerste Kamer, zie kamerstukken Dit wetsvoorstel wordt niet meegenomen in dit onderzoek om het hier op dit moment gaat om voorgenomen beleid. 5 Van der Linden, Ten Siethoff & Zeijlstra-Rijpstra 2009, p Van der Linden, Ten Siethoff & Zeijlstra-Rijpstra 2009, p Vlaardingerbroek 2004, p Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport 2005, p Van den Berg 2006, p. 9. Gesloten jeugdzorg voor 18-plussers?! 17

18 Gesloten jeugdzorg bij 18-plussers wetsvoorstel door de Tweede Kamer aangenomen en na de plenaire behandeling werd het voorstel op 20 april na opnieuw veel discussie en kritiek - ook door de Eerste Kamer aangenomen Wet op de jeugdzorg Op 1 januari 2005 is de Wet op de jeugdzorg in werking getreden. Met deze nieuwe wet is een eenduidige toegang gecreëerd, zodat jeugdigen met problemen zorg op maat krijgen. In de Wet op de jeugdzorg is onder andere nadere regelgeving met betrekking tot kinderbeschermingsmaatregelen te vinden. Het bureau jeugdzorg (BJZ) is aangewezen als het enige en onafhankelijke toegangspunt tot de jeugdzorg, in zowel een vrijwillig als justitieel kader. 10 Er is dus één aanspreekpunt waar alle verschillende partijen naar toe kunnen, het BJZ. Daarmee is een samenhangende jeugdzorg gerealiseerd, welke aansluit op de behoefte. 11 Jeugdzorg omvat jeugdhulpverlening, jeugdbescherming, de geestelijke gezondheidszorg voor jeugdigen (jeugd GGZ) en de zorg voor licht verstandelijk gehandicapte jeugdigen (jeugd LVG). 12 In de considerans van de Wet op de jeugdzorg zijn de doelstellingen van deze wet uiteengezet. Het doel is drieledig, namelijk: het vestigen van een wettelijke aanspraak op jeugdzorg, het realiseren van een samenhangend aanbod van jeugdzorg dat aansluit op de behoefte en de toegang en de bekostiging van de jeugdzorg waarop een aanspraak bestaat opnieuw regelen, waarbij de positie van de cliënt versterkt wordt. 13 Daarmee wilde men een samenhangend, cliëntgericht en vraag gestuurd stelsel van jeugdzorg bereiken. Door de komst van de Wet op de jeugdzorg is er een daadwerkelijk recht op jeugdzorg gecreëerd. Dit recht is de kern van de Wet op de jeugdzorg, aldus Jeanette Kok. 14 Het recht op jeugdzorg is inmiddels gewijzigd in een aanspraak op jeugdzorg en is neergelegd in artikel 3 Wjz Wat is jeugdzorg? De definitie van jeugdzorg volgt uit artikel 1 Wjz: ondersteuning van en hulp aan jeugdigen, hun ouders, stiefouders of anderen, die een jeugdige als behorende tot hun gezin verzorgen en opvoeden, bij opgroei- of opvoedingsproblemen of dreigende zodanige problemen. Dit komt neer op het geheel van hulpverleningsactiviteiten voor jeugdigen en hun ouders. 15 Deze definitie geeft ook meteen de grenzen van jeugdzorg aan. Volgens de memorie van 10 Kamerstukken II 2001/02, , nr. 3, p Kamerstukken II 2001/02, , nr. 3, p Programmaministerie voor Jeugd en Gezin, Directie Jeugdzorg 2008, p Considerans Wet op de jeugdzorg. 14 Kok 2004, p Doek & Vlaardingerbroek 2006, p Gesloten jeugdzorg voor 18-plussers?!

19 Gesloten jeugdzorg bij 18-plussers toelichting bij deze wet hoeft jeugdzorg geen oplossing te bieden voor vragen als hoeveel slaap heeft een kind van twee nodig, maar gaat het juist om situaties waarin de opvoeding problematisch dreigt te worden. 16 Preventie daarentegen valt niet onder het begrip jeugdzorg. Het preventieve beleid valt in eerste instantie onder de verantwoordelijkheid van de gemeenten (de wet maatschappelijke ondersteuning) Voor wie is jeugdzorg? Cliënten hebben op grond van artikel 3 Wet op de jeugdzorg aanspraak op jeugdzorg. Onder cliënt wordt op grond van art. 1, eerste lid, Wjz verstaan: een jeugdige, zijn ouders of stiefouder of anderen die de jeugdige als behorend tot hun gezin verzorgen en opvoeden. Een jeugdige heeft dus aanspraak op jeugdzorg. Jeugdige wordt in art. 1 Wjz gedefinieerd als 'een in Nederland verblijvende persoon die de meerderjarigheidsleeftijd nog niet heeft bereikt'. De meerderjarigheidsleeftijd is in Nederland op grond van art. 1:233 BW vastgesteld op 18 jaar. Tevens valt op grond van artikel 1 Wjz een meerderjarige tussen de 18 en 21 jaar waarbij de rechter het jeugdstrafrecht van toepassing heeft verklaard op grond van art. 77c Sr onder de definitie jeugdige, alsmede een meerderjarige tot 23 jaar voor wie voortzetting van jeugdzorg, die was aangevangen of waarvan de aanvraag was ingediend vóór het bereiken van de meerderjarigheidsleeftijd, noodzakelijk is of voor wie, na beëindiging van jeugdzorg die was aangevangen vóór het bereiken van de meerderjarigheidsleeftijd, binnen een termijn van een half jaar hervatting van jeugdzorg noodzakelijk is. Zodra een jeugdige de leeftijd van 18 jaar heeft bereikt, wordt hij op basis van art. 1:233 BW als meerderjarige gezien. Meerderjarigen kunnen slechts op vrijwillige basis aanspraak maken op jeugdzorg. Vrijwillige hulpverlening kan op basis van de Wjz nog doorlopen tot de leeftijd van 23 jaar. Het recht op jeugdzorg voor rechtmatig en niet-rechtmatig in Nederland verblijvende vreemdelingen is beperkt. Zij hebben geen volwaardig recht op jeugdzorg. Voor deze vreemdelingen is het een en ander geregeld in het Uitvoeringsbesluit Wet op de jeugdzorg. Rechtmatig in Nederland verblijvende vreemdelingen hebben aanspraak op alle vormen van jeugdzorg, tenzij het gaat om alleenstaande minderjarige vreemdelingen die een tijdelijk verblijfsrecht hebben. 18 Zij hebben voor ten hoogste een half jaar een aanspraak op jeugdzorg. Niet-rechtmatig in Nederland verblijvende vreemdelingen hebben slechts een beperkt recht op jeugdzorg; alléén vreemdelingen onder de 18 jaar hebben een recht op jeugdzorg en ouders of andere verzorgers niet. 19 Daarnaast hebben vreemdelingen geen 16 Kamerstukken II 2001/02, , nr. 3, p Van den Berg 2006, p Vlaardingerbroek 2008b, p Vlaardingerbroek 2008b, p Gesloten jeugdzorg voor 18-plussers?! 19

20 Gesloten jeugdzorg bij 18-plussers recht op verblijf in een pleeggezin, tenzij dit in het belang van de ontwikkeling van de vreemdeling is Vrijwillige basis Hulpverlening wordt in eerste instantie op basis van vrijwilligheid aangeboden. Ouders zijn verantwoordelijk voor de zorg en opvoeding van hun kinderen. Artikel 1:247 BW geeft aan dat het ouderlijk gezag de plicht en het recht omvat van de ouder om zijn minderjarig kind te verzorgen en op te voeden. Indien ouders aangeven dat zij hulp bij deze zorg en opvoeding nodig hebben dan komt bureau jeugdzorg in beeld. BJZ geeft advies, informatie, begeleiding of verwijst door naar andere hulpverleners. Deze eerste vorm van hulpverlening is op basis van vrijwilligheid. Als ouders hulp (blijven) weigeren dan kan bureau jeugdzorg in eerste instantie niet veel voor de ouders en het kind betekenen. Het BJZ heeft echter ook als taak om maatregelen te nemen wanneer zij zich ernstige zorgen maakt over de gezinssituatie waarin het kind opgroeit. Dan kan BJZ de ouders of het kind dwingen bepaalde zorg te aanvaarden Ondertoezichtstelling Op grond van artikel 8 van het Europees Verdrag van de Rechten van de Mens (EVRM) heeft een ieder recht heeft op eerbiediging van zijn gezinsleven. Er zijn echter situaties waarin het noodzakelijk is dat de overheid ingrijpt. Ingrijpen mag slechts in die gevallen die bij wet zijn voorzien. Als ouders dus niet kunnen voldoen aan de plicht om voor het kind te zorgen en als een minderjarige zodanig opgroeit, dat zijn zedelijke of geestelijke belangen of zijn gezondheid ernstig worden bedreigd, en andere middelen ter afwending van deze bedreiging hebben gefaald of, naar is te voorzien, zullen falen dan kan een minderjarige door de kinderrechter op grond van art. 1:254, eerste lid, BW onder toezicht worden gesteld. Deze maatregel is ultimum remedium. Als er echt geen andere mogelijkheden meer zijn, dan pas wordt de minderjarige onder toezicht gesteld. Ouders worden op deze manier in het gezag beperkt en dienen de aanwijzingen van een gezinsvoogd op te volgen. Het doel van deze ondertoezichtstelling (OTS) is dat de situatie waarin het kind opgroeit zodanig verbetert, dat zijn ontwikkeling geen gevaar meer loopt. 21 Een OTS kan alleen ten aanzien van minderjarigen worden opgelegd. Dit betekent dat jongeren op 18-jarige leeftijd niet meer onder toezicht kunnen worden gesteld ook al zijn andere gronden, te weten een ernstige bedreiging van zedelijke of geestelijke belangen of gezondheid, wel aanwezig. 20 Vlaardingerbroek 2008b, p < geraadpleegd op 26 januari Gesloten jeugdzorg voor 18-plussers?!

21 Gesloten jeugdzorg bij 18-plussers Een OTS kan ook worden uitgevoerd met een uithuisplaatsing (UHP). Indien ouders zelf aangeven dat een UHP het beste is voor het kind en BJZ heeft daartegen geen bezwaar, dan geschiedt de UHP op basis van vrijwilligheid en is geen rechterlijke machtiging vereist (art. 1:258, derde lid, BW). Indien het kind ouder dan 12 jaar is moet hij ook instemmen met de UHP, anders kan niet worden overgegaan tot (vrijwillige) UHP. Het nadeel van deze vrijwillige UHP is dat ouders of kind zelf te allen tijde kunnen beslissen om ermee te stoppen. Een UHP kan ook plaatsvinden op basis van een rechtelijke machtiging. Op grond van art. 1:261, eerste lid, BW kan een OTS met UHP worden aangevraagd als dit noodzakelijk is in het belang van de verzorging en opvoeding van de minderjarige of tot onderzoek van diens geestelijke of lichamelijke gesteldheid. Er wordt vervolgens een plek gezocht waar het kind terecht kan. Plaatsing is van de situatie van het kind afhankelijk. Een kind kan worden geplaatst in een pleeggezin, een residentiële voorziening of, indien het kind wat ouder is, deelnemen aan een kamerbewoningsproject Gesloten jeugdzorg De jeugdzorg blijft op zoek gaan naar trajecten om jeugdigen weer in het goede spoor te krijgen. Soms zijn deze jeugdigen te helpen door jeugdzorg alleen, maar soms is een intersectorale aanpak nodig. 23 Door de invoering van de Wet op de jeugdzorg in 2005 is daarmee al een stap in de goede richting gezet. Toch is gebleken dat jeugdigen met een zeer zware problematiek niet voldoende kunnen worden geholpen, of dat deze jeugdigen zich aan deze zorg onttrekken. 24 Bij deze groep jeugdigen is het noodzakelijk om hen dag en nacht in een voorziening te plaatsen, waarbij hen jeugdzorg in de vorm van behandeling en opvoeding wordt geboden. 25 Zodoende is een behoefte aan gedwongen opname ontstaan. Tot 1 januari 2008 was de enige oplossing het plaatsen van een jeugdige in een justitiële jeugdinrichting, waar ook strafrechtelijk veroordeelde jongeren vastgehouden werden. Dit werd echter als ongewenst beschouwd. 26 Op 1 januari 2008 is de Wet op de Jeugdzorg aangepast waarbij gesloten jeugdzorg een plaats heeft gekregen binnen deze wet. Gesloten jeugdzorg is bestemd voor jongeren met zúlke ernstige gedragsproblemen, dat zij een gevaar vormen voor zichzelf of voor anderen. Deze gedragsproblemen kunnen ertoe lijden dat de jongeren zich aan de noodzakelijke zorg onttrekken. Het gaat enerzijds om jeugdigen die zelf problemen voor anderen veroorzaken, bijvoorbeeld jongeren die hun 22 Vlaardingerbroek e.a. 2008, p Vlaardingerbroek 2008b, p Kamerstukken II 2005/06, , nr. 3, p Kamerstukken II 2005/06, , nr. 3, p Vlaardingerbroek 2008b, p Gesloten jeugdzorg voor 18-plussers?! 21

22 Gesloten jeugdzorg bij 18-plussers agressie niet kunnen beheersen en daardoor voor flinke problemen zorgen of jongeren die in het criminele circuit terecht dreigen te komen. 27 Anderzijds gaat het om jongeren die in de problemen komen door slechte invloeden van buitenaf, zoals meisjes die onder invloed van loverboys in de problemen raken. 28 Voor deze jongeren is het belangrijk dat zij in een afgesloten omgeving de juiste hulp krijgen. Voorheen was zorg in een gesloten setting uitsluitend mogelijk in de psychiatrie en in de justitiële jeugdinrichtingen. 29 Het begrip gesloten jeugdzorg omvat zowel de gedwongen opname, het gesloten verblijf en het toepassen van maatregelen, waaronder gedwongen behandeling. 30 Zodra in een instelling de deur op slot kan en er beperkende maatregelen kunnen worden opgelegd, spreekt men van gesloten jeugdzorg Gesloten jeugdzorg voor wie? Gesloten jeugdzorg wordt geregeld in hoofdstuk IVa van de Wet op de jeugdzorg. De artikelen 29a tot 29y Wjz gaan over gesloten jeugdzorg. Plaatsing in een instelling voor gesloten jeugdzorg vereist een speciale machtiging op grond van art. 1:261, vijfde lid, BW juncto art. 29b, eerste lid, Wjz. Deze machtiging wordt slechts afgegeven als wordt voldaan aan de voorwaarden gesteld in art. 29b, tweede lid, Wjz, te weten: (a) de jeugdige is onder toezicht gesteld, (b) de voogdij over de jeugdige berust bij een stichting, of (c) degene die, anders dan bedoeld onder b, het gezag over hem uitoefent, met de opneming en het verblijf instemt. Gesloten jeugdzorg is bedoeld voor een jeugdige, die ernstige opgroei- en opvoedingsproblemen heeft die zijn ontwikkeling naar volwassenheid belemmeren, waarbij deze problemen opname en verblijf in een residentiële voorziening noodzakelijk maken en de gesloten setting nodig is om te voorkomen dat de jeugdige zich aan de zorg die hij nodig heeft onttrekt of daaraan door anderen wordt onttrokken, aldus art. 29b, derde lid, Wjz. Als een jeugdige aan een van de drie bovenstaande vereisten voldoet, dan kan de kinderrechter een machtiging gesloten jeugdzorg verlenen. Zonder deze machtiging mag er geen zorg in geslotenheid geboden worden. Deze rechterlijke tussenkomst is een eis voor vrijheidsbeperkende of vrijheidsontnemende maatregelen en komt voort uit het (inter)nationale recht Kamerstukken II 2005/06, , nr. 3, p Kamerstukken II 2005/06, , nr. 3, p Programmaministerie voor Jeugd en Gezin, Directie Jeugdzorg 2008, p Kamerstukken II 2005/06, , nr. 3, p Programmaministerie voor Jeugd en Gezin, Directie Jeugdzorg 2008, p Kamerstukken II 2005/06, , nr. 27 en zie ook kritiek inspecties en Alg. Rekenkamer op JJI s. 22 Gesloten jeugdzorg voor 18-plussers?!

23 Gesloten jeugdzorg bij 18-plussers Gesloten jeugdzorg tot 21 jaar Vóór de invoering van de gesloten jeugdzorg werd een hulpverleningsproces aan jongeren in een gedwongen kader (toentertijd in een justitiële jeugdinrichting) beëindigd op de dag dat de jongere meerderjarig werd. Bij het intreden van de meerderjarigheid staat een jongere namelijk niet meer onder het gezag van zijn ouders. 33 Daarmee eindigt de ondertoezichtstelling en dus ook de gedwongen hulpverlening. Als dit traject van hulpverlening, wat normaliter anderhalf jaar duurt, op 16- of 17-jarige leeftijd aangevangen is, kon dit traject niet altijd worden afgemaakt omdat de jeugdige ergens halverwege het traject de 18-jarige leeftijd bereikte. Een niet volledig doorlopen traject met gedwongen opname had dan weinig effect. 34 Het gevolg hiervan was dat jongeren van 16 en 17 jaar geen noodzakelijke (gedwongen) zorg meer kregen, omdat het traject van hulpverlening niet kon worden afgemaakt door het intreden van de meerderjarigheid. Dit is volgens de memorie van toelichting van het wetsvoorstel gesloten jeugdzorg niet in het belang van de samenleving, omdat die opgezadeld wordt met de gevolgen van de handelingen die voortvloeien uit de ernstige gedragsproblemen van de jeugdigen. 35 Bovenstaande alinea geeft in grote lijnen de achtergrond van de invoering van art. 29a Wjz weer. Het hoofdstuk gesloten jeugdzorg wordt door artikel 29a Wjz van toepassing verklaard voor jeugdigen tot 21 jaar, waarvoor bij het bereiken van de meerderjarigheid al een machtiging gesloten jeugdzorg gold. Meerderjarigen tot 21 jaar worden door artikel 29a, eerste lid, Wjz als minderjarige gezien en behandeld. Daardoor wordt er een mogelijkheid gecreëerd om meerderjarigen tot 21 jaar in een gedwongen, gesloten kader te behandelen. Zodra een jeugdige de leeftijd van 18 jaar bereikt wordt de zorg in een gesloten setting dus niet automatisch stopgezet. Het gesloten plaatsen van jeugdigen van 18 tot 21 gebeurt alleen in een situatie als het gaat om voorzetting van jeugdzorg in een gedwongen setting, waarbij nog steeds voldaan moet zijn aan de criteria van art. 29b, derde lid, Wjz. 36 Door invoering van artikel 29a Wjz kunnen de eenmaal ingezette jeugdzorgtrajecten nu wel worden afgemaakt, ondanks dat de jeugdige de meerderjarigheidsgrens bereikt. Men hoopt hiermee te bereiken dat de jeugdigen beter worden voorbereid op een terugkeer in de samenleving. 37 De memorie van toelichting gaat daar ook verder op in door te stellen dat deze jeugdigen erg kwetsbaar zijn en dat daardoor bijvoorbeeld een jaar langer begeleiding in de vorm van jeugdzorg uiteindelijk een grotere winst is voor zowel de persoonlijke vorming van de jeugdige als voor de samenleving Minderjarigen staan onder gezag, zie art. 1:245, eerste lid, BW. 34 Kamerstukken II 2005/06, , nr. 3, p Kamerstukken II 2005/06, , nr. 3, p Kamerstukken II 2005/06, , nr. 3, p Kamerstukken II 2005/06, , nr. 3, p Kamerstukken II 2005/06, , nr. 3, p. 7. Gesloten jeugdzorg voor 18-plussers?! 23

24 Gesloten jeugdzorg bij 18-plussers Het oprekken van de minderjarigheidsgrens en de gedachte dat deze jongeren later hopelijk minder problemen veroorzaken in de samenleving was én is een goed voornemen. Jongeren die bij het bereiken van de 18-jarige leeftijd ineens geen enkele vorm van jeugdzorg meer krijgen vallen als het ware in een gat en worden aan hun lot over gelaten. Deze groep jeugdigen is voor de wet volwassen, maar heeft toch nog een vorm van jeugdhulp nodig om uiteindelijk goed terecht te komen. Door het oprekken van de minderjarigheidsgrens kunnen deze jongeren mijns inziens uiteindelijk goed voorbereid de maatschappij in worden gestuurd en vormen zij hoogstwaarschijnlijk een minder groot probleem dan voorheen Gesloten jeugdzorg in relatie tot het EVRM Hoofdstuk IVa van de Wet op de jeugdzorg maakt het mogelijk dat vrijheidsbenemende en vrijheidsbeperkende maatregelen kunnen worden opgelegd ten aanzien van jeugdigen tot 21 jaar en waarbij, indien nodig, ook dwang kan worden uitgeoefend. Deze maatregelen maken inbreuk op de persoonlijke vrijheid van de jeugdige en mogen daarom niet zonder meer worden opgelegd. De wetgever heeft hier ook over nagedacht en in de memorie van toelichting zijn visie hierover uiteengezet. Artikel 5 van het EVRM houdt een absoluut verbod in om iemand van zijn vrijheid te ontnemen, tenzij sprake is van een of meer onder het eerste lid opgesomde gevallen. Vrijheidsbeneming is dus op grond van art. 5, eerste lid, EVRM op bepaalde gronden mogelijk. Gesloten jeugdzorg kan volgens de wetgever worden geschaard onder art. 5, eerste lid, onder d, EVRM: een minderjarige kan in zijn bewegingsvrijheid worden beperkt met het doel om toe te zien op zijn opvoeding. 39 Het begrip minderjarige wordt niet gedefinieerd in het EVRM, maar als uitgangspunt moet de nationale wetgeving worden genomen. Op grond van art. 1:233 BW is een jeugdige in Nederland vanaf 18 jaar meerderjarig. Volgens de wetgever laat het EVRM enige ruimte voor de periode na het bereiken van de meerderjarigheidsleeftijd. Het moet dan gaan om een aansluitende periode van vrijheidsbeneming na het bereiken van de 18-jarige leeftijd, een overbruggingsfase, waarbij nog steeds aan de criteria van art. 29b, derde lid, Wjz moet zijn voldaan. 40 Gesloten jeugdzorg moet, volgens de wetgever, voor 18-plussers als een overbruggingsfase worden gezien. Verder is van groot belang dat de vrijheidsbeneming nog steeds proportioneel en subsidiair moeten zijn; de vrijheidsbeneming moet in redelijke verhouding staan tot het doel dat men er mee wenst te bereiken Kamerstukken II 2005/06, , nr. 3, p Kamerstukken II 2005/06, , nr. 3, p Kamerstukken II 2005/06, , nr. 3, p Gesloten jeugdzorg voor 18-plussers?!

25 Gesloten jeugdzorg bij 18-plussers Advies Raad van State Jeugdigen tot 21 jaar die kampen met ernstige problemen, krijgen zorg in een gesloten setting. In die gesloten setting kunnen verdere vrijheidsbenemende en vrijheidsbeperkende maatregelen worden opgelegd. Dit is volgens de wetgever in overeenstemming met artikel 5, eerste lid, EVRM, waarin gronden worden opgesomd om vrijheidsbenemende maatregelen op te kunnen leggen. De Raad van State heeft naar aanleiding het wetsvoorstel gesloten jeugdzorg een aantal opmerkingen gemaakt. Deze opmerkingen hebben vooral te maken met de minderjarigheidsgrens die door de komst van art. 29a Wjz wordt opgerekt van 18 naar 21 jaar. De Raad van State vindt het belangrijk dat een behandeling kan worden voorgezet na het bereiken van de meerderjarigheid, maar maakt daarbij de kanttekening dat gedwongen vormen van hulpverlening na het bereiken van de 18-jarige leeftijd problemen op kunnen leveren. 42 Allereerst geeft de Raad van State aan dat herintreding op latere leeftijd wellicht nog meer bemoeilijkt wordt en daarnaast vraagt de Raad van State zich af of het regelen van gesloten opname voor meerderjarigen wel verenigbaar is met de vereisten van artikel 5, eerste lid, onder d, EVRM. 43 Vooral dit laatste punt is in dit onderzoek van belang. De Raad van State is van mening dat er geen duidelijke richtlijnen zijn neergelegd in het EVRM omtrent het begrip minderjarigheid. Dat betekent niet dat de wetgever zonder meer mag afwijken van de in Nederland geldende leeftijd van 18 jaar waarop de meerderjarigheid ingaat. 44 De voortzetting van een gedwongen behandeling wordt slechts gemotiveerd met een verwijzing naar de nog steeds aanwezige ernstige opgroei- of opvoedingsproblemen die de ontwikkeling van de jeugdige naar volwassenheid belemmeren. 45 De Raad van State heeft dan ook geadviseerd om het onderdeel met betrekking tot het oprekken van de minderjarigheidsgrens te herzien. De wetgever heeft dit advies echter niet opgevolgd en zodoende is gesloten jeugdzorg mogelijk tot het moment dat de jeugdige de leeftijd van 21 jaar heeft bereikt. De Raad van State heeft in zijn advies ook verwezen naar een tweetal arresten van het Europese Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM), te weten: Koniarska v. U.K. en Eriksen v. Norway. Deze twee arresten zijn in het licht van de vrijheidsbeneming voor 18- plussers interessant en daarom zal de essentie van deze arresten kort worden besproken Koniarska v. U.K. 46 Dit arrest gaat over een 17-jarige die op grond van haar nationale wetgeving meerderjarig werd bij het bereiken van de 18-jarige leeftijd. Deze jeugdige heeft aangevoerd dat haar 42 Kamerstukken II 2005/06, , nr. 4, p Kamerstukken II 2005/06, , nr. 4, p Kamerstukken II 2005/06, , nr. 4, p Kamerstukken II 2005/06, , nr. 4, p EHRM 12 oktober 2000, nr /96( Koniarska v. U.K.) Gesloten jeugdzorg voor 18-plussers?! 25

26 Gesloten jeugdzorg bij 18-plussers vrijheidsbeneming niet in overeenstemming was met het bepaalde in artikel 5 EVRM. Zij was the school leaving age gepasseerd en kreeg geen education meer en zij vond dat zij dus meerderjarig was. Het EHRM heeft hierover beslist en stelde dat een jeugdige die de leeftijd van 18 jaar nog niet gepasseerd is een minderjarige is. De toepasselijkheid van art. 5 EVRM ziet toe op minderjarigen en niet op personen onder the school leaving age. 47 Verder is er geen enkele reden op aan te nemen dat het EHRM de grens hoger zal stellen dan die waarop de meerderjarigheid in de desbetreffende verdragsstaat wordt bereikt, concludeert ook de Raad van State naar aanleiding van de uitspraak van het Europese Hof Eriksen v. Norway Dit arrest ging over de vraag of de vrijheidsbeneming van de meerderjarige Eriksen voor de periode van 25 februari 1990 tot 15 mei 1990 in overeenstemming was met artikel 5 EVRM. Eriksen s periode van detentie was op 25 februari 1990 afgelopen, terwijl over het verzoek tot verlenging nog niet was beslist. Voordat over dit verzoek kon worden beslist moest er nog een medische rapportage omtrent de geestelijke gezondheid van Eriksen worden overlegd. Gezien de voorgeschiedenis van Eriksen zou het verzoek tot verlenging waarschijnlijk worden toegewezen. Het EHRM oordeelde in deze zaak dat de vrijheidsbeneming in overeenstemming was met het bepaalde in artikel 5, eerste lid, onder a en c, EVRM. Het EHRM overwoog daarbij dat er onder andere sprake was van een overbruggingsdetentie van korte duur. 49 Deze uitspraak maakt het mogelijk om enige ruimte te laten als het gaat om een aansluitende periode van vrijheidsbeneming na het bereiken van de meerderjarigheidsleeftijd. Er moet dan wel sprake zijn van een overbruggingsfase in afwachting van een daarop volgende mogelijkheid van opvang of verblijf elders Rechtspraak met betrekking tot gesloten jeugdzorg Het is inmiddels drie jaar geleden dat de wetswijziging ten aanzien van de gesloten jeugdzorg in werking is getreden. In deze drie jaren heeft ook de rechtspraak kennis gemaakt met gesloten jeugdzorg voor 18- tot 21-jarigen. De rechtbank Amsterdam heeft zich op 23 januari 2009 voor het eerst echt uitgelaten over gesloten jeugdzorg voor 18-plussers. 51 De rechtbank heeft in deze zaak geoordeeld dat artikel 29a Wjz onverbindend is wegens strijd met art. 5, eerste lid, onder d, EVRM. De rechtbank heeft hierbij verwezen naar het advies van de Raad 47 Rb. Utrecht 27 februari 2009, LJN BH Kamerstukken II 2005/06, , nr. 4, p EHRM 27 mei 1997, report of judgments and decisions 1997-III (Eriksen v. Norway) 50 EHRM 27 mei 1997, report of judgments and decisions 1997-III (Eriksen v. Norway) 51 Rb. Amsterdam 23 januari 2009, LJN BH Gesloten jeugdzorg voor 18-plussers?!

27 Gesloten jeugdzorg bij 18-plussers van State en de uitspraken Koniarska en Eriksen van het EHRM, welke in de vorige paragraaf al kort uiteen zijn gezet. De uitspraak van de rechtbank Amsterdam maakte wel het een en ander los. Na het advies van de Raad van State om artikel 29a Wjz te herzien is dus ook de rechter van mening dat dit artikel strijdig is met het EVRM. In de praktijk werkt deze uitspraak door en er kan gesteld worden dat grosso modo van de rechters sindsdien geen machtiging gesloten jeugdzorg meer afgeeft ten aanzien van meerderjarigen van 18 tot 21 jaar. Het op papier goed uitgewerkte plan van de wetgever blijkt in de praktijk dus niet te werken. Een maand later, op 27 februari 2009, heeft de Rechtbank Utrecht een nuancering aangebracht op de onverbindendverklaring van artikel 29a Wjz in de uitspraak van de Rechtbank Amsterdam van 23 januari De Rechtbank Utrecht overweegt in deze zaak dat er enige ruimte bestaat voor een aansluitende periode van vrijheidsbeneming na het bereiken van de achttienjarige leeftijd indien er sprake is van een overbruggingsfase. In zeer specifieke omstandigheden kan een verblijf in een accommodatie voor gesloten jeugdzorg ook na het bereiken van de meerderjarigheid nog in overeenstemming zijn met het bepaalde in art. 5 EVRM, in deze zaak was dat echter niet het geval en was de vrijheidsbeneming wel in strijd met art. 5 EVRM. De volgende uitspraak diende zich aan op 16 maart De Rechtbank Alkmaar oordeelde in deze zaak dat de voorzetting van de vrijheidsbeneming op grond van artikel 29a Wjz niet in strijd is met artikel 5 EVRM. Zeer specifieke omstandigheden maken het mogelijk om een meerderjarige tóch op opvoedkundige gronden van zijn vrijheid te beroven. Het ontbrak de meerderjarige in deze zaak aan een concreet toekomstperspectief, een adequate opleiding en een adequaat netwerk. Daarbij werd de machtiging slechts aangevraagd voor een overbrugging van een beperkte periode. Deze omstandigheden in ogenschouw genomen, oordeelde de Rechtbank dat de voortzetting van de vrijheidsbeneming geen strijd oplevert met art. 5, eerste lid, onder d, EVRM. 54 Deze uitspraak geeft, in tegenstelling tot de uitspraak van 23 januari 2009, blijk van enige beoordelingsruimte om een meerderjarige van zijn vrijheid te beroven op opvoedkundige gronden, zoals in artikel 5, eerste lid, onder d, EVRM is neergelegd. Hierbij moeten de zeer specifieke omstandigheden van het geval worden afgewogen en deze afweging kan een vrijheidsbeneming op grond van art. 5 EVRM rechtvaardigen. Met bovenstaande uitspraak is niet alles gezegd. Het Gerechtshof s-gravenhage laat in zijn uitspraak van 26 maart ook voorzichtig vallen dat bijzondere situaties denkbaar zijn waarbij een vrijheidsbeneming van een jongvolwassene voor korte duur niet in strijd is met 52 Rb. Utrecht 27 februari 2009, LJN BH Rb. Alkmaar 16 maart 2009, LJN BH Rb. Alkmaar 16 maart 2009, LJN BH7903D 55 Hof 's-gravenhage 26 maart 2009, LJN BH9207 Gesloten jeugdzorg voor 18-plussers?! 27

28 Gesloten jeugdzorg bij 18-plussers artikel 5 EVRM. De Rechtbank Roermond gooit het in haar uitspraak van 8 april over een andere boeg en oordeelt over de vraag op welke leeftijd de meerderjarigheid in de zin van het EVRM wordt bereikt. Artikel 1 IVRK bepaalt dat onder een kind wordt verstaan ieder mens die jonger is dan 18 jaar, tenzij volgens het op het kind van toepassing zijnde recht de meerderjarigheid eerder wordt bereikt. 57 Daarbij wordt ook de toelichting van dit verdrag aan een nadere inspectie onderworpen en daaruit blijkt dat de meerderjarigheidsgrens wel naar beneden, maar niet naar boven mag worden bijgesteld. De vrijheidsbeneming op grond van artikel 5 EVRM strekt tot de leeftijd waarop het kind meerderjarig wordt. De meerderjarigheidsgrens is in het EVRM niet nader bepaald, maar het IVRK geeft dus wel een duidelijke grens aan. Op basis van de bepalingen uit het EVRM en het IVRK komt de Rechtbank tot het oordeel dat artikel 29a Wjz inzake de vrijheidsbeneming van een 18-plusser in strijd is met art. 5 EVRM. 2.3 Conclusie Bovenstaand zijn de totstandkoming, de problemen en de jurisprudentie met betrekking tot de gesloten jeugdzorg geschetst. Hieruit blijkt dat het ideaalbeeld dat de wetgever met de invoering van gesloten jeugdzorg dacht te hebben gecreëerd in praktijk minder positief uit heeft gepakt dan verwacht. Gesloten jeugdzorg is voor jongeren met zeer ernstige gedragsproblemen, die een gevaar vormen voor zichzelf of anderen. Deze jongeren kunnen dan in een gesloten omgeving de juiste hulp krijgen. De wetgever heeft met de invoering van het hoofdstuk gesloten jeugdzorg ook de minderjarigheidsgrens voor gesloten jeugdzorg van 18 naar 21 jaar opgerekt. Juist deze leeftijdscategorie heeft vaak nog hulp nodig. Zij zijn voor de wet volwassen, maar eigenlijk nog steeds hulpbehoevend. Dat is de reden voor het oprekken van de minderjarigheidsgrens; meer jongeren een beter aansluitende vorm van zorg bieden. Dit stuitte echter al snel op weerstand. Artikel 5, eerste lid, onder d, EVRM geeft weer dat een minderjarige in zijn bewegingsvrijheid kan worden beperkt op opvoedkundige gronden. Het begrip minderjarige wordt in het EVRM niet nader uitgelegd; hierbij moet als uitgangspunt de nationale wetgeving worden genomen. De Raad van State is van mening dat de minderjarigheidsgrens niet zomaar opgerekt kan worden, ook al heeft het EVRM dit begrip niet nader uitgelegd. Het advies van de Raad van State was dan ook om het wetsvoorstel op dit onderdeel te herzien, maar de wetgever heeft de minderjarigheidsgrens voor gesloten jeugdzorg toch opgerekt tot 21 jaar. De Amsterdamse rechtbank heeft op 23 januari 2009 nog heel standvast geoordeeld dat art. 29a Wjz onverbindend is met artikel 5, eerste lid, onder d, EVRM. Door deze uitspraak was de toon gezet en werden er geen machtigingen voor 18-plussers meer afgegeven. Tot de 56 Rb. Roermond 8 april 2009, LJN BI Rb. Roermond 8 april 2009, LJN BI Gesloten jeugdzorg voor 18-plussers?!

29 Gesloten jeugdzorg bij 18-plussers uitspraak van de Rechtbank Utrecht op 27 februari Deze rechter overweegt dat er enige ruimte bestaat indien er sprake is van een overbruggingsfase. Ook in andere uitspraken komt de criteria als zeer specifieke omstandigheden, voor een korte duur en uitzicht op een nieuwe situatie tot uiting, waarbij de vrijheidsberoving voor een 18-plusser wél wordt toegelaten. Ook andere rechters oordelen dat er toch enige ruimte is om vrijheidsberoving voor een 18-plusser wel toe te laten. Hierbij wordt de uitspraak van het EHRM, Eriksen v. Norway, in het achterhoofd wordt gehouden. Bovenstaande betekent voor de 18-plussers met ernstige gedrags- en opvoedingsproblemen dat er voldaan moet zijn aan de eerder genoemde criteria willen deze jong-meerderjarigen gedwongen vast kunnen worden gehouden. Meer is er niet over gebleven van het oorspronkelijke wetsvoorstel om de meerderjarigheidsgrens voor gesloten jeugdzorg op te rekken tot 21 jaar. In het volgende hoofdstuk zullen de huidige andere mogelijkheden voor (gedwongen) hulp aan 18-plussers worden behandeld. In dat hoofdstuk zal de Wet Bopz onder de loep worden genomen, wordt het jeugdstrafrecht behandeld en ook wordt de vrijwillige opneming besproken. Gesloten jeugdzorg voor 18-plussers?! 29