CONCEPT Accountantsverslag 2015 Gemeente Bergen op Zoom

Transcriptie

1 CONCEPT Gemeente Bergen op Zoom 25 mei 2016

2 VERTROUWELIJK Aan de leden van de gemeenteraad van de gemeente Bergen op Zoom Postbus AA BERGEN OP ZOOM Deloitte Accountants B.V. Bijster HX Breda Postbus BD Breda Nederland Tel: Fax: Onderwerp gemeente Bergen op Zoom 25 mei 2016 Datum Geachte leden van de gemeenteraad, In overeenstemming met uw opdracht hebben wij de jaarrekening 2015 van de gemeente Bergen op Zoom gecontroleerd. Hierbij ontvangt u ons accountantsverslag over het boekjaar Daarin zijn onze belangrijkste controlebevindingen samengevat. Voorts treft u een analyse aan van de ontwikkelingen in uw vermogen en resultaat. De jaarrekening is opgesteld onder verantwoordelijkheid van het college van burgemeester en wethouders van de gemeente Bergen op Zoom. Wij zijn voornemens bij deze jaarrekening op 1 juli 2016 een STREKKING controleverklaring te verstrekken. Dit accountantsverslag bespreken wij op dinsdag 7 juni 2016 met de auditcommissie. Wij maken u erop attent dat voor dit accountantsverslag een beperkte verspreidingskring geldt. Het accountantsverslag is uitsluitend bestemd voor de gemeenteraad en het college van de gemeente Bergen op Zoom. Hoogachtend, Deloitte Accountants B.V. drs. R.M.J. van Vugt RA c.c.: College van burgemeester en wethouders Op alle opdrachten verricht door Deloitte zijn de Algemene Voorwaarden Dienstverlening Deloitte Nederland, januari 2014 gedeponeerd bij de Kamer van Koophandel onder nummer van toepassing. Member of Deloitte Touche Tohmatsu Limited Deloitte Accountancy & Advies B.V. is ingeschreven in het handelsregister van de Kamer van Koophandel te Rotterdam onder nummer

3 Inhoudsopgave Gemeente Bergen op Zoom

4 Samenvatting 5 Analyse vermogen en resultaat 14 Waardering en resultaten grondexploitaties 18 Decentralisaties 22 Overige onderwerpen 25 Afsluitende onderwerpen 31 Bijlagen 35 Bijlage A: Onafhankelijkheid 36 Bijlage B: Reikwijdte van de controle Bijlage C: Urenbesteding jaarrekeningcontrole Bijlage D: Disclaimer en beperking in gebruik 40

5 Samenvatting Gemeente Bergen op Zoom

6 Samenvatting Overall beeld naar aanleiding van de controle Onze controle is uitgevoerd in overeenstemming met de vooraf afgesproken planning, zoals overeengekomen in de opdrachtbevestiging van 13 oktober 2015, kenmerk / /JR. Belangrijk in dit kader is dat de controle van de jaarrekening 2015 feitelijk in twee delen is gesplitst: de jaarrekeningcontrole exclusief de bestedingen decentralisaties en de controle van de decentralisaties. De hiervoor beschreven splitsing van onze controlewerkzaamheden was noodzakelijk vanwege het moment waarop de benodigde controle-informatie voor de decentralisaties beschikbaar is gekomen c.q. komt (vooral de verantwoordingen van het beschermd wonen en de Sociale Verzekeringsbank (SVB)). Aangezien de controle van de decentralisaties nog niet is afgerond, kunnen wij op dit moment de jaarrekeningcontrole 2015 nog niet afronden en ook nog geen uitspraak doen over de (verwachte) strekking van onze controleverklaring daarbij. Onze huidige controlebevindingen (exclusief de controle van de decentralisaties) zouden normaliter rekening houdend met het integraal verwerken van de door ons geconstateerde tekortkomingen en voorgestelde correcties naar verwachting resulteren in een goedkeurende controleverklaring voor zowel het aspect getrouwheid als rechtmatigheid. De bevindingen en conclusies vanuit de controle van de decentralisaties zijn daarmee dus bepalend voor de definitieve strekking van onze controleverklaring voor zowel getrouwheid als rechtmatigheid. Wij zijn voornemens de controleverklaring bij de jaarrekening 2015 op 1 juli 2016 separaat aan u toe te sturen. Status en reikwijdte van de controle Met de voornoemde opdrachtbevestiging heeft u ons de opdracht gegeven tot het controleren van de jaarrekening De reikwijdte van onze controle over 2015 staat hierin omschreven en is samengevat in bijlage B. Tijdens de uitvoering van de oorspronkelijke controleplanning hebben zich geen wijzigingen van materieel belang in de reikwijdte voorgedaan. Wij achten de reikwijdte van onze controle voor 2015 mede daarom voldoende voor de doelstelling van onze controle. Op het moment van uitbrengen van dit concept accountantsverslag is onze controle van de jaarrekening 2015 nog niet volledig afgerond en zodoende zijn onze bevindingen en aanbevelingen nog niet volledig. Op dit moment zijn vooral de controlewerkzaamheden voor de volgende posten c.q. onderwerpen nog onderhanden: Decentralisaties; Grondexploitatie; Eigen vermogen; Voorzieningen; Voortgezette balanscontrole; en Afwikkeling vragenlijst. Gemeente Bergen op Zoom 6

7 Samenvatting De planning is dat deze werkzaamheden uiterlijk begin juni zijn afgerond. Dit is vooral afhankelijk van het moment waarop de controle-informatie voor de decentralisaties beschikbaar komt. Opstel- en controleproces Over het geheel genomen was de kwaliteit van de jaarrekening en van het opsteldossier beter dan vorig jaar. Het traject van kwaliteitsverbetering dat begin 2015 met veel inspanning en overleg met elkaar is gestart, heeft positieve resultaten opgeleverd. Naar onze opvatting kan dit traject met een laatste stap in 2016 en bij de jaarrekening 2016 (begin 2017) met een goed resultaat worden afgerond. Tijdens onze periode als accountant hebben in de jaren 2010 tot en met 2014 het in de grip krijgen van de financiële positie, balans- en risicosanering en de grondexploitaties centraal gestaan. In de periode 2014 tot en met 2016 staat vooral de kwaliteit van de jaarrrekening, interne controle, het opsteldossier en de drie decentralisaties centraal. In het vervolg van deze paragraaf vindt u nadere informatie over belangrijke aandachtspunten in het opstel- en controleproces van de jaarrekening alsook eventuele knelpunten die zich nog tijdens de controle hebben voorgedaan. Dit is naar onze mening dan ook de agenda voor het komend jaar om het traject met een positief eindresultaat te kunnen afronden. In dit kader brengen wij de volgende zaken onder uw aandacht en waar nodig lichten wij toe hoe deze zaken zijn opgelost: Bij aanvang van de jaarrekeningcontrole op 21 maart 2016 waren de concept jaarstukken 2015 gereed. Het merendeel van de interne controles alsmede de dossiervorming van posten in de jaarrekening was bij aanvang van onze controle grotendeels conform de werkafspraken ingericht (met uitzondering van vooral (de interne controle op) de grondexploitatie en voorzieningen). Wat betreft de kwaliteit, kwantiteit en toegankelijkheid van het opsteldossier merken wij het volgende op: - De aansluiting tussen de in het opsteldossier opgenomen overzichten, controles en onderliggende documenten met de in de jaarrekening opgenomen cijfers is voor ons niet altijd eenduidig zichtbaar en te volgen. Dit komt mogelijk doordat in bepaalde gevallen meerdere personen vanuit de gemeente betrokken zijn bij een bepaalde post. Feitelijk komt het opsteldossier hiermee bottom-up tot stand, terwijl de controle altijd top-down (vanuit de post in de jaarrekening) plaatsvindt. - In het opsteldossier is veel informatie en brondocumentatie opgenomen. Niet in alle gevallen zijn deze stukken direct dienstbaar voor onze controle en hebben wij geconstateerd dat ondanks de grote hoeveelheid stukken in het opsteldossier nog aanvullende stukken en toelichtingen benodigd waren om tot een oordeel te komen over de betreffende posten. Gemeente Bergen op Zoom 7

8 Samenvatting - De controle heeft mede door de hiervoor genoemde zaken tot een behoorlijk aantal vragen geleid. De beantwoording van de vragen heeft niet in alle gevallen toereikend plaatsgevonden. Mede door andere prioriteiten in dezelfde periode, zoals de verantwoording en controle van de bestedingen voor de decentralisaties. - Vooral de onderbouwingen van de voorzieningen en de interne kwaliteitsreview op de samenstelling van het controledossier / de beantwoording van de aanvullende vragen kunnen bijdragen aan een laatste verbetering van het traject van de jaarrekeningcontrole. Voorgaande zaken hebben nog geleid tot extra werkzaamheden c.q. uren bij de uitvoering van onze controlewerkzaamheden. Mede in dit kader wijzen wij op de motie die de Tweede Kamer in mei 2014 heeft aangenomen en waarin de accountantssector is gevraagd om na de zomer van 2014 met voorstellen te komen ter verbetering van de kwaliteit van de accountantscontrole. Een NBA-werkgroep heeft hier onderzoek naar gedaan. De resultaten van dit onderzoek en de voorgestelde maatregelen om te komen tot verbetering van de kwaliteit van de accountantscontrole heeft de werkgroep gepubliceerd in haar rapport In het publiek belang. Eén van de maatregelen is dat de accountant aan het toezichthoudend orgaan rapporteert hoeveel partner-/director- en team-uren hij verwacht te besteden (voorcalculatie) en daadwerkelijk heeft besteed (nacalculatie) aan de jaarrekeningcontrole. Conform deze maatregel hebben wij in bijlage C de voor- en nacalculatorische uren voor de jaarrekeningcontrole 2015 opgenomen. Kortheidshalve verwijzen wij hiernaar. Uit onze controle is een aantal correcties c.q. fouten voortgekomen. De qua omvang belangrijkste financiële correcties c.q. fouten zijn: - Kortlopende schulden en overlopende passiva zijn onvolledig voor (schatting facturen ontvangen in 2016 voor prestaties die in 2015 zijn geleverd). De lasten 2015 zijn hierdoor voor te laag verantwoord. - In 2014 is een pand met een boekwaarde van verkocht voor een bedrag ad De verkoopwaarde is in 2014 volledig als opbrengt verantwoord zonder daarbij rekening te houden met de afwaardering van het betreffende materieel vast actief in de jaarrekening Deze afwaardering van heeft in 2015 alsnog plaatsgevonden. De lasten 2015 zijn hierdoor voor te hoog verantwoord. - De rekening-courant verhouding met SVN (uitzettingen met een rentetypische looptijd < 1 jaar) is met verhoogd en de verstrekte startersleningen (financiële vaste activa) zijn met verlaagd. - Reclassificatie / herrubricering van negatieve kortlopende schulden naar kortlopende vorderingen ad 1,2 miljoen. - Onvolledige tussentijdse winstneming grondexploitatie voor (systematiek tussentijdse winstneming niet consistent toegepast). Gemeente Bergen op Zoom 8

9 Samenvatting De benodigde correcties zijn met uitzondering van de hiervoor genoemde geïdentificeerde, niet-gecorrigeerde afwijking bij de kortlopende schulden en overlopende passiva respectievelijke de materiële vaste activa verwerkt in de definitieve jaarrekening VOORGAANDE ONDER VOORBEHOUD VAN UITKOMSTEN AFWIKKELING CONTROLE DECENTRALISATIES Kwaliteit jaarverslaggeving De jaarverslaggeving van uw gemeente bestaat uit het jaarverslag (de programmaverantwoording en de paragrafen) en de jaarrekening (het overzicht van baten en lasten, de balans en de toelichtingen). In het jaarverslag legt uw college onder andere per programma verantwoording af over de voortgang en realisatie van de voorgenomen prestaties. De jaarrekening betreft vooral de financiële verantwoording over het boekjaar in de vorm van het overzicht van baten en lasten, de balans met de toelichting alsook diverse aanvullende overzichten, waaronder de SiSa-bijlage. In de jaarrekening is voor de analyse Wat heeft het gekost? verwezen naar de toelichting op de programmaverantwoording. Wat betreft kwaliteit van deze toelichting merken wij op dat hierin verdere verbeteringen mogelijk zijn. In dit kader doen wij u de volgende aanbevelingen resp. merken wij het volgende op: Het SMART er formuleren van de prestaties en kengetallen. Een splitsing maken in de toelichting op de afwijking op de lasten resp. baten (bruto) inclusief toelichting en analyse waarom de afwijkingen niet eerder zijn of konden worden gemeld. Bij de toelichting op de afwijkingen meer aandacht besteden aan de inhoudelijke aard en oorzaak van de afwijkingen. Het zichtbaar vastleggen van relaties tussen de prestaties en kengetallen en de baten en lasten van de programma s. De toelichtingen en analyses van de prestaties en kengetallen resp. de baten en lasten staan nu nog op zichzelf. Belangrijke bevindingen ten aanzien van significante risico s Het belangrijkste significante risico dat wij onderkennen in het kader van de jaarrekeningcontrole 2015 is de waardering van de grondexploitaties. Uw gemeente heeft een behoorlijk bedrag geïnvesteerd in de grondexploitatie (ultimo 2015: 20 miljoen). Ten opzichte van 2014 (boekwaarde: 61 miljoen) is de omvang aanzienlijk afgenomen. De verklaring hiervoor is dat vooruitlopend op de BBV-wijzigingen die vanaf 2016 gelden, voor een bedrag van 30 miljoen aan niet in exploitatie genomen gronden al zijn overgeheveld naar de materiële vaste activa. Het betreft vooral de onderdelen van ScheldeVesting en Markiezaten die niet binnen afzienbare tijd in ontwikkeling komen en daardoor zijn afgesplitst van de projectonderdelen die momenteel in exploitatie zijn dan wel op korte termijn in exploitatie komen. Voor de naar de materiële vaste activa overgehevelde gronden geldt de verplichting dat deze gronden uiterlijk 31 december 2019 moeten zijn getaxeerd en zonodig afgewaardeerd tot de lagere marktwaarde. Over deze gronden loopt uw gemeente dus nog een financieel risico. De grondexploitatie is één van de processen die het meest gevoelig is voor de economische ontwikkelingen, zoals bijvoorbeeld een vertraagde ontwikkeling of dalende prijzen. Hierdoor kan het verwachte resultaat van een project (fors) Gemeente Bergen op Zoom 9

10 Samenvatting afnemen of zelfs omslaan in een verwacht verlies. Mede op basis van de in het eerste kwartaal 2016 geactualiseerde kostprijsberekeningen, hebben wij in het kader van onze controleopdracht de waardering van de in exploitatie genomen gronden gecontroleerd (boekwaarde ultimo 2015: 11,4 miljoen). Vanwege de omvang van het daarin geïnvesteerd vermogen en de (inherente) risico s hebben wij vooral focus gelegd op de projecten ScheldeVesting en Markiezaten. Overall zijn het college en wij van mening dat rekening houdend met de inherente onzekerheid van de grondexploitatie de waardering in de jaarrekening 2015 toereikend is onderbouwd, rekening houdend met de huidige omstandigheden en de nu beschikbare gegevens. Als belangrijk aandachtspunt voor de (onderbouwing van de) waardering van de grondexploitatie zien wij het zichtbaar en kritisch beoordelen en toetsen van de belangrijkste parameters (zoals inflatie, opbrengstenstijging en fasering). Sluitstuk van dit proces is het periodiek uitvoeren van interne controle op de geactualiseerde kostprijsopzetten door een ter zake voldoende deskundig en van de grondexploitatie onafhankelijk medewerker. Voor de niet in exploitatie genomen gronden (boekwaarde ultimo 2015: 4,2 miljoen), hebben wij de waardering in de jaarrekening 2015 gecontroleerd, rekening houdend met de Notitie grondexploitatie (bijgesteld) van de Commissie BBV. Hierbij hebben wij gezien het daarin geïnvesteerde vermogen in het bijzonder aandacht besteed aan het Zuidelijk Havenkwartier. Wij hebben vastgesteld dat de waardering van de NIEGG past binnen de geldende regelgeving en rekening houdend met de hiervoor genoemde inherente onzekerheid in de gegeven omstandigheden juist is. In het hoofdstuk Waardering en resultaten grondexploitaties gaan wij nader in op de ontwikkeling van het geïnvesteerd vermogen en de verwachte resultaten. Belangrijke bevindingen ten aanzien van overige onderwerpen In het hoofdstuk Overige onderwerpen gaan wij nader in op onze bevindingen en aanbevelingen voor de onderwerpen Single information Single audit (SiSa) en (begrotings)rechtmatigheid. Kortheidshalve verwijzen wij hiernaar. Significante verslaggevingsgrondslagen Significante verslaggevingsgrondslagen en de toepassing hiervan zijn belangrijk voor de presentatie van de financiële positie en de baten en lasten van de gemeente. Daarnaast vereisen zij van het college van burgemeester en wethouders het toepassen van oordeelsvorming ten aanzien van moeilijke, subjectieve en complexe posities, die vaak vanwege de noodzaak om inschattingen te moeten maken over het effect van zaken inherent onzeker zijn. Gemeente Bergen op Zoom 10

11 Samenvatting De belangrijkste verslaggevingsgrondslagen van de gemeente zijn uiteengezet in paragraaf 4.2. Waarderingsgrondslagen in de jaarrekening In de jaarrekening 2015 hebben zich hierin ten opzichte van 2014 geen wijzigingen van materieel belang voorgedaan. Wij hebben het door het college toegepaste proces voor belangrijke verslaggevingsgrondslagen geëvalueerd en hebben gegevensgerichte controlewerkzaamheden uitgevoerd. Op basis van de door ons verrichte werkzaamheden zijn wij van mening dat de verslaggevingsgrondslagen en de toegepaste schattingen redelijk zijn en consistent zijn gebruikt. Analyse vermogen en resultaat Het eigen vermogen van de gemeente Bergen op Zoom ultimo 2015 bedraagt 42,9 miljoen, inclusief het voordelig resultaat over 2015 van 1,9 miljoen. Van dit vermogen is circa 9,8 miljoen beklemd als weerstandscapaciteit, zodat het feitelijk vrij inzetbare eigen vermogen circa 33,1 miljoen bedraagt. Volgens het 2 e Concernbericht 2015 bedroeg het verwacht voordelig resultaat over 2015 circa 0,5 miljoen. Dit resultaat is met het raadsbesluit over het 2 e Concernbericht in de algemene reserve gestort. Het werkelijk voordelig resultaat is dus 1,9 miljoen hoger. In de paragraaf Financiële samenvatting van de inleiding van de jaarstukken 2015 is een cijfermatige en beknopte tekstuele analyse opgenomen van het verschil tussen het 2 e Concernbericht en de jaarrekening De toelichting en analyse is primair gericht op het verklaren van de cijfermatige afwijkingen tussen het 2 e Concernbericht en de jaarrekening en geeft daardoor niet in alle gevallen antwoord op de vraag of de afwijkingen eerder konden worden voorzien en zo ja, waarom dit mogelijk niet eerder is gesignaleerd. Voor de toename van de kwaliteit van het voorspellend vermogen van de begroting en de tussentijdse informatievoorziening adviseren wij om een dergelijke analyse voortaan toe te voegen aan de jaarrekening. In het afzonderlijke hoofdstuk Analyse vermogen en resultaat (incl. risicomanagement) gaan wij meer gedetailleerd in op de analyse van (de mutaties in) het vermogen en het resultaat over Interne beheersing Als onderdeel van de jaarrekeningcontrole hebben wij in de periode oktober / november 2015 een interim-controle uitgevoerd. Deze interim-controle is primair gericht op de opzet, het bestaan en de werking van maatregelen van administratieve organisatie en interne beheersing (AO/IB), voor zover van belang voor onze controle op de betrouwbaarheid van de in de jaarrekening opgenomen gegevens. De bevindingen uit de interim-controle zijn vastgelegd in de bestuurlijke samenvatting van onze managementletter d.d. 3 december Voor onze specifieke bevindingen en overige aanbevelingen inzake de AO/IB verwijzen wij hiernaar. Gemeente Bergen op Zoom 11

12 Samenvatting Geïdentificeerde fouten en tekortkomingen in de toelichtingen De materialiteit bij de planning en uitvoering van onze controle was afgerond (2014: ). Deze materialiteit sluit aan op het door de gemeenteraad vastgestelde controleprotocol, waarbij wij bij de bepaling van de lasten inclusief toevoegingen aan reserves de mutaties in reserves als gevolg van de herschikking van de bestemmingsreserves hebben geëlimineerd. De lagere materialiteit ten opzichte van 2014 is te verklaren door de eenmalige lasten in 2014 als gevolg van de balanssanering (voornamelijk extra afboekingen voor de grondexploitatie en afwikkeling claim Bergse Haven). Goedkeuringstoleranties Fouten Onzekerheden 1% van het totaal van de lasten incl. toevoegingen aan reserves 3% van het totaal van de lasten incl. toevoegingen aan reserves Rapporteringstoleranties Fouten Onzekerheden Er is rekening houdend met het integraal verwerken van de door ons geconstateerde tekortkomingen en voorgestelde correcties geen sprake van resterende geïdentificeerde, maar niet-gecorrigeerde getrouwheidsfouten of -onzekerheden die de rapporteringstoleranties overschrijden. De rechtmatigheidsbevindingen hebben wij nader toegelicht bij het onderdeel Rechtmatigheid in het hoofdstuk Overige onderwerpen. Kortheidshalve verwijzen wij hiernaar. VOORGAANDE ONDER VOORBEHOUD VAN UITKOMSTEN AFWIKKELING CONTROLE DECENTRALISATIES Onafhankelijkheid Deloitte Accountants B.V. onafhankelijk van de gemeente en voor zover wij weten heeft zich geen inbreuk voorgedaan op de van toepassing zijnde regels en het beleid ten aanzien van onafhankelijkheid. Ons zijn geen relaties bekend tussen Deloitte Accountants B.V. en haar zuster- en/of dochterondernemingen of de member firms van Deloitte Touche Tohmatsu Limited en hun respectieve zuster- en/of dochterondernemingen en de gemeente, die naar ons professionele oordeel mogelijk van invloed kunnen zijn op onze onafhankelijkheid. Gemeente Bergen op Zoom 12

13 Samenvatting Bijlage A bevat een nadere uiteenzetting van onze onafhankelijkheid. Gemeente Bergen op Zoom 13

14 Analyse vermogen en resultaat Gemeente Bergen op Zoom

15 Analyse vermogen en resultaat Vermogen en resultaat Ontwikkeling vermogen Het BBV kent een duidelijk onderscheid tussen resultaatbepaling en resultaatbestemming. Alle baten en lasten dienen via het overzicht van baten en lasten in de jaarrekening te lopen. De gemeente mag geen baten of lasten rechtstreeks in het eigen vermogen muteren. De mutaties in het eigen vermogen vinden plaats door middel van de resultaatbestemming. Het gerealiseerde totaalsaldo van baten en lasten bedraagt 2,5 miljoen nadelig. Per saldo is tussentijds 4 miljoen aan de reserves onttrokken, zodat het uiteindelijke gerealiseerde resultaat 1,5 miljoen voordelig bedraagt. Dit bedrag is afzonderlijk vermeld onder het eigen vermogen in de balans. In het hierna volgende overzicht hebben wij de mutaties in de reserves schematisch weergegeven (x 1.000): Ontwikkeling eigen vermogen Stand van de reserves per 1 januari Inzet resultaat 2015 voor startersleningen -/- 30 Tussentijdse resultaatbestemming tijdens boekjaar -/ / Gerealiseerde resultaat bij jaarrekening Totaal (= gerealiseerde totaalsaldo van baten en lasten) -/ / Vermogensmutatie reserves voor egalisatie tarieven -/ Stand per 31 december De reserves van uw gemeente zijn in 2015 met een bedrag van 2,5 miljoen afgenomen. Dit komt overeen met het gerealiseerde totaalsaldo van baten en lasten van 2,5 miljoen nadelig. In de jaarrekening 2014 zijn de tariefsegalisatiereserves afvalstoffenheffing ( 1,9 miljoen) en riolen en rioolgemalen ( 5,3 miljoen) via een rechtstreekse vermogensmutatie gereclassificeerd van het eigen vermogen naar de voorzieningen. De reclassificatie heeft plaatsgevonden in overeenstemming met de Notitie riolering van de Commissie BBV d.d. Gemeente Bergen op Zoom 15

16 Analyse vermogen en resultaat november Deze notitie vereist dat gemeenten overschotten op de genoemde heffingen als voorziening presenteren aangezien deze bedragen zijn te beschouwen als van derden verkregen middelen die specifiek besteed moeten worden. Het is belangrijk en feitelijk op grond van de genoemde notitie vereist dat de gemeente bij de eerstvolgende herziening c.q. actualisatie van de onderliggende (beheers)plannen inzichtelijk maakt welke componenten (egalisatie tarieven, egalisatie onderhoud en/of vervangingsinvesteringen) de gemeente in de tarieven heeft ingerekend en welke bedragen hiervoor in de betreffende voorziening zijn opgenomen. Weerstandsvermogen en risicomanagement De reserves van uw gemeente zijn in 2015 met een bedrag van 2,5 miljoen afgenomen. Ultimo 2015 bedragen de reserves 43 miljoen en daarmee circa 14% van het balanstotaal (2014: 14%). In de paragraaf Weerstandsvermogen en risicobeheersing is een gedetailleerde analyse opgenomen van de geïnventariseerde en op basis van kansberekening gekwantificeerde risico s. Uit de analyse blijkt dat de weerstandscapaciteit ultimo 2015 circa 14 miljoen bedraagt (2014: 13 miljoen). Op basis van de huidige inzichten is de ultimo 2015 beschikbare weerstandscapaciteit voldoende om de door de gemeente Bergen op Zoom gekwantificeerde risico s (= benodigde weerstandscapaciteit) van 10 miljoen af te dekken. Eind 2015 is dus sprake van een weerstandsvermogen (= weerstandscapaciteit minus risico s) van circa 4 miljoen (2014: 3 miljoen). De weerstandsratio (= benodigde weerstandscapaciteit uitgedrukt in een factor van de beschikbare weerstandscapaciteit) ultimo 2015 is 1,4 Deze ratio is beter dan de ratio van 1,3 volgens de jaarrekening 2014 en de ratio van 1,1 volgens de begroting Gemeente Bergen op Zoom 16

17 Analyse vermogen en resultaat Analyse resultaat Het positieve exploitatieresultaat 2015 van 1,5 miljoen is mede ontstaan na een aantal incidentele baten en lasten. Baten en lasten zijn incidenteel wanneer deze zich eenmalig (in dit geval alleen in 2015) voordoen en dus geen effect hebben op de begroting van 2016 en volgende jaren. In de paragraaf Financiële samenvatting in de inleiding van de jaarstukken is een analyse op hoofdlijnen van het voordelige resultaat opgenomen. Hieruit blijkt dat het resultaat vooral is ontstaan door de volgende qua omvang belangrijkste afwijkingen (bedragen afgerond op ): Jeugdzorg Onderhoudsopgave onderwijs Wmo maatwerkvoorzieningen Participatiebudget Vangnetregeling Rentevoordelen Projecten Overige verschillen < 500 Resultaat 2015 Omschrijving Bedrag (x V 500 N V V N 600 V N 900 N V Voordeel (V) / nadeel (N) Voor een meer uitgebreide analyse van het resultaat verwijzen wij naar de toelichting op de programmaverantwoording, het overzicht van baten en lasten alsmede het overzicht van incidentele baten en lasten dat is opgenomen in de toelichting op dit overzicht. Gemeente Bergen op Zoom 17

18 Waardering en resultaten grondexploitaties Gemeente Bergen op Zoom

19 Waardering en resultaten grondexploitaties Waardering en resultaten grondexploitaties Inleiding De balanspost voorraden betreft vooral de grondexploitatie, bestaande uit de niet in exploitatie genomen gronden en de in exploitatie genomen gronden. Gegeven de omvang van uw grondexploitatie en de invloed van de parameters die bepalend zijn voor de in de toekomst te realiseren resultaten (zoals kostenstijgingen, vertragingen in uitgifte, druk op verkoopprijzen, etc.), belichten wij in dit hoofdstuk meer gedetailleerd de grondexploitatie. Interne controle grondexploitatie In onze eerdere rapportages hebben wij uitvoerig gerapporteerd over de grondexploitatie. De reden van de nadrukkelijke aandacht voor dit onderwerp is vooral gelegen in het feit dat het in de grondexploitatie geïnvesteerd vermogen en de daarmee gepaarde gaande financiële risico s voor uw gemeente aanzienlijk zijn. Het periodiek uitvoeren van interne controle op de waardering inclusief onderbouwingen van de grondexploitatie zorgt voor een sparring partner voor de planeconomen en draagt bij aan het verder expliciet zichtbaar en toegankelijk maken van aannames, uitgangspunten, onderbouwingen, projectdossiers, etc. De interne controle vindt primair plaats in het primaire proces c.q. bij de afdeling Stedelijke Ontwikkeling, waarbij in ieder geval de afdelingsmanager, de projectleiders en de planeconomen een belangrijke rol vervullen. Dit is momenteel vormgegeven door periodiek overleg. De uitkomsten en eventuele vervolgacties naar aanleiding van dit overleg zijn vastgelegd in notulen of actielijsten, dit controlespoor is voor ons niet altijd concreet zichtbaar. Het is aan te bevelen hierin te voorzien zodat expliciet zichtbaar vastligt op welke wijze de belangrijkste parameters zijn getoetst op betrouwbaarheid en marktconformiteit. Dit betekent niet het per definitie uitbreiden van controls en meer controle, maar het zichtbaar maken van de controls en controlewerkzaamheden en een heroriëntatie op de kwaliteit en inhoud van controls en een eenduidige projectbeheersingsstructuur die in evenwicht is met de actuele activiteiten binnen de grondexploitaties met bijhorende standaard dossiervorming. Als sluitstuk is de verbijzonderde interne controle door het cluster Control en Audits belangrijk. Deze controle is vooral bedoeld om vast te stellen of de controles en beheersmaatregelen in het primaire proces zijn uitgevoerd en voldoen aan de daaraan te stellen eisen, zoals toetsing op de onderbouwing van de marktconforme waardering van de grondexploitatie. Het cluster Control fungeert daarmee tevens als voorportaal van de accountant en zorgt ervoor dat wij vanuit efficiency en effectiviteit bij de accountantscontrole zoveel mogelijk gebruik kunnen maken van de uitgevoerde interne controles. Over 2015 is verbijzonderde interne controle uitgevoerd op de grondaankopen en -verkopen. Daarnaast heeft het cluster Control en Audits in het kader van de reguliere P&C-cyclus de rapportages over de grondexploitatie kritisch beoordeeld en van een reactie voorzien. Een inhoudelijke audit op de grondexploitaties (juiste uitgangspunten, parameters onderbouwd en Gemeente Bergen op Zoom 19

20 Waardering en resultaten grondexploitaties marktconform, realiteit fasering grondverkopen, etc.) heeft nog niet plaatsgevonden. Vanuit Control en Audits is actief deelgenomen aan bijeenkomsten van het grondbedrijf die zijn ondersteund door Deloitte Real Estate. Deze bijeenkomsten waren gericht op de wijzigingen van het BBV en de consequenties hiervan voor het grondbedrijf. Wij adviseren periodiek te voorzien in een inhoudelijke audit op de grondexploitaties. Een actualisering van de beheersverordening van het grondbedrijf, zoals door Control en Audits is geadviseerd, is hiervoor noodzakelijk. Vooral de rol van audits ten aanzien van de interne controle en de afstemming van interne controle en de planning van de jaarafsluiting moeten hierin beter worden vastgelegd. Overzicht grondexploitaties Een belangrijk gegeven voor de grondexploitatie is de verhouding tussen het geïnvesteerd vermogen (inclusief risicovoorziening), de algemene reserve, de nog te realiseren kosten en opbrengsten en de hieruit voortvloeiende verwachte toekomstige resultaten. Dit geeft een beeld van de mate waarin de grondexploitatie over een buffer beschikt om eventuele tegenvallers op te vangen en in hoeverre het geactiveerde vermogen in de toekomst naar uw verwachting kan worden terugverdiend. Hiervan is voor de gemeente Bergen op Zoom het volgende overzicht te presenteren (bedragen x 1.000): Omschrijving Nog niet in exploitatie genomen gronden In exploitatie genomen gronden Totaal geactiveerd vermogen Voorziening verwachte verliezen op eindwaarde -/ / (in jaarrekening verwerkt op contante waarde) Totaal geactiveerd minus voorziening / Nog te maken kosten Nog te realiseren opbrengsten -/ / Per saldo verwacht positief resultaat complexen (incl. voorzieningen) -/ / Algemene reserve grondexploitatie (= weerstandsvermogen) 0 0 Verwachte toekomstige positieve resultaten complexen Buffer voor het opvangen van tegenvallers Buffer in een percentage van totaal geactiveerd vermogen 12% 22% Gemeente Bergen op Zoom 20

21 Waardering en resultaten grondexploitaties Dit overzicht laat zien hoeveel in grond is geïnvesteerd, voor welk bedrag verwachte verliezen zijn afgedekt door het treffen van voorzieningen en welke buffers aanwezig zijn om eventuele risico s bij toekomstige verkopen en/of investeringen op te vangen. De buffer voor het opvangen van tegenvallers bedraagt per ultimo 2015 circa 18,8 miljoen. Daarnaast is bij de reserves nog 16,6 miljoen gelabeld voor risico s bij de grondexploitaties. De buffers bedragen hiermee 35,4 miljoen. Dat is circa 42% ten opzichte van een totaal geactiveerd vermogen van circa 84,8 miljoen. Bij de actualisatie van de kostprijsopzetten van ScheldeVesting en Markiezaten zijn de onderdelen van ScheldeVesting en Markiezaten die niet binnen afzienbare tijd in ontwikkeling komen in de jaarrekening 2015 afgesplitst van de onderdelen die momenteel in exploitatie zijn dan wel op korte termijn in exploitatie komen. De afgesplitste onderdelen zijn voor een bedrag van 29,6 miljoen (= huidige boekwaarde) overgeheveld naar de materiële vaste activa (het resterende deel van de mutatie in de boekwaarde ten opzichte van 2014 betreft vooral de verkopen die in 2015 zijn gerealiseerd). Voor deze gronden geldt de verplichting dat de waarde hiervan uiterlijk 31 december 2019 moet zijn getaxeerd en zonodig afgewaardeerd tot de lagere marktwaarde. Over deze gronden loopt uw gemeente dus nog steeds een financieel risico. Waardering grondexploitatie De belangrijkste schattingen in de jaarrekening hebben betrekking op de grondexploitatie. Mede op basis van de begin 2016 geactualiseerde kostprijsopzetten, hebben wij in het kader van onze controleopdracht de waardering van de bouwgronden in exploitatie en niet in exploitatie genomen gronden gecontroleerd. Vanwege de omvang van het daarin geïnvesteerd vermogen, alsook de (inherente) risico s hebben wij vooral de focus gelegd op de projecten ScheldeVesting en Markiezaten (beiden in exploitatie) respectievelijk het Zuidelijk Havenkwartier (NIEGG). Wij hebben voor de projecten ScheldeVesting en Markiezaten ook onze specialisten van Deloitte Real Estate Advisory (REA) betrokken voor het beoordelen van de juiste methodiek, de aannames, de berekeningen en de consistente toepassing van de betrokken modellen en de waardering van deze projecten in de jaarrekening Overall zijn het college en wij van mening dat rekening houdend met de inherente onzekerheid van de grondexploitatie de waardering van de grondexploitatie in de jaarrekening 2015 juist is. Gemeente Bergen op Zoom 21

22 Decentralisaties Gemeente Bergen op Zoom

23 Decentralisaties Decentralisaties Inleiding decentralisaties Gemeenten zijn vanaf 1 januari 2015 verantwoordelijk voor de uitvoering van (extra) taken op het terrein van de Jeugdwet, Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo) en Participatiewet. Kort samengevat zijn de belangrijkste wijzigingen: Participatiewet: Samenvoeging WWB c.a., Wsw en Wajong. Vanaf 2015 is geen nieuwe instroom in de WSW meer mogelijk. Wmo 2015: Bestaat uit de oude Wmo, het beschermd wonen en de overheveling van langdurige zorg vanuit de AWBZ. Naast de huishoudelijke ondersteuning is hier bijvoorbeeld begeleiding, kortdurend verblijf en dagbesteding bij gekomen. Jeugdwet: Volledig nieuw voor gemeente. Betreft een overheveling van taken vanuit provincie en Rijk. Om deze nieuwe taken vorm te geven, hebben alle gemeenten grote inspanningen geleverd om tijdig de benodigde contracten te sluiten met zorgaanbieders, administraties in te richten, managementinformatie in te richten, etc. Gemeenten zijn vooral bij de verantwoording en controle van de getrouwheid en rechtmatigheid van de bestedingen tegen problemen aangelopen. zoals: Voor het vaststellen van de rechtmatigheid en de prestatielevering zijn gemeenten sterk afhankelijk van derden. Zorgaanbieders geven aan dat een individuele verantwoording per gemeente onmogelijk is. Recht op zorg bij Jeugdzorg niet altijd in beeld door rechtstreekse verwijzing huisarts / specialist. Woonplaatsbeginsel leidt bij Jeugdzorg tot verschillen tussen zorginstellingen en gemeenten. Fouten en onzekerheden bij verwerking van PersoonsGebondenBudgetten (PGB) bij SVB. Uw gemeente heeft in 2015 en 2016 veel inspanningen geleverd om de getrouwheid en rechtmatigheid van de bestedingen binnen het sociale domein vast te kunnen stellen. De zogenaamde spendanalyse is hierbij het vertrekpunt geweest. Deze analyse geeft inzicht in de geldstromen binnen het sociale domein en de derde partijen waarmee de gemeente Bergen op Zoom zaken doet alsook van afhankelijk is. in hoofdlijnen is de spend analyse als volgt weer te geven (de Participatiewet blijft hierbij buiten beschouwing, aangezien hierin behoudens enkele formele punten feitelijk niet is gewijzigd): Inzicht in geldstromen Jeugdzorg en Wmo algemeen (x 1 miljoen) Algemene voorzieningen Jeugd en Wmo 3,9 Inzicht in geldstromen Jeugdzorg (x 1 miljoen) Individuele voorzieningen Jeugd 11,1 Veiligheid, jeugdreclassering en opvang Jeugd 1,4 PGB Wmo via SVB 1,6 Eerstelijnsloket Jeugd 1,4 Subtotaal 15,5 Gemeente Bergen op Zoom 23

24 Decentralisaties Inzicht in geldstromen Wmo (x 1 miljoen) Maatwerkvoorziening (im)materieel Wmo 12,5 Opvang en beschermd wonen 10,0 PGB Wmo via SVB 4,5 Eerstelijnsloket Wmo 1,5 Subtotaal 28,5 Totaal Jeugd en Wmo (x 1 miljoen) 47,9 Hierna gaan wij nader in op onze bevindingen en aanbevelingen naar aanleiding van de controle van de bestedingen voor het sociale domein. Status controle decentralisaties Op 17 mei 2016 hebben wij uw auditcommissie mondeling geïnformeerd over de status van de controle op het gebied van het sociaal domein. De gemeente heeft een toereikende spendanalyse uitgevoerd van de bestedingen in 2015 en voor zover mogelijk opvolging gegeven aan de adviezen en actiepunten vanuit de controle alsook bijvoorbeeld de handreikingen van de SVB, maar heeft nog niet alle informatie van derden ontvangen. De belangrijkste nog ontbrekende informatie betreft: De controleverklaring bij de (landelijke) bestedingen Persoonsgebonden Budgetten (PGB s) van de Sociale Verzekeringsbank; Een aantal verantwoordingen met controleverklaring van zorgaanbieders inzake geleverde zorg in het kader van de Jeugdwet; en De verantwoordingen op het terrein van het beschermd wonen. De ontvangst en vervolgens interne beoordeling van deze stukken met aansluitend de accountantscontrole hiervan zijn essentieel voor het afronden van zowel het opstel- als controleproces van de jaarrekening. Detailbevindingen decentralisaties NOG TO DO NA AFRONDING CONTROLE DECENTRALISATIES Gemeente Bergen op Zoom 24

25 Overige onderwerpen Gemeente Bergen op Zoom

26 Overige onderwerpen Single information Single audit Proces totstandkoming SiSa-bijlage De procedure die uw gemeente moet naleven bij de aanlevering van de bestanden aan het CBS is niet gewijzigd ten opzichte van Uw gemeente dient in een vast, voorgeschreven stramien een zestal documenten aan het CBS te leveren. De SiSabijlage die opgenomen is in de jaarrekening is opgesteld door de gemeente. Wij hebben de SiSa-bijlage gecontroleerd op basis van de door u opgemaakte SiSa-bijlage en de nota verwachtingen accountantscontrole SiSa Hierbij stellen wij de juistheid van de gegevens in de SiSa-bijlage vast. Wij willen benadrukken dat u als gemeente zelf verantwoordelijk bent voor de volledigheid van de te verantwoorden indicatoren zoals opgenomen in de SiSa-bijlage. Indien een 0 is ingevuld, zijn wij bij uw organisatie nagegaan of deze 0 terecht is ingevuld. U heeft dit aan ons bevestigd. Fouten en onzekerheden SiSa-bijlage Op grond van het Besluit accountantscontrole decentrale overheden, artikel 5, lid 4, rapporteren wij in dit rapport over de fouten en onzekerheden van de specifieke uitkeringen die in 2015 in het kader van SiSa zijn verantwoord. Wij doen dit met een tabel, die wij ook moeten opnemen als er geen fouten of onzekerheden geconstateerd zijn. Per regeling is hierin aangegeven of, en zo ja welke, financiële fouten of onzekerheden zijn geconstateerd: Nr. Specifieke uitkering Fout of onzekerheid Financiële omvang in euro s Toelichting fout/onzekerheid D9 Onderwijsachterstandenbeleid (OAB) E3 Subsidieregeling sanering verkeerslawaai (inclusief bestrijding spoorweglawaai) E27B Brede doeluitkering verkeer en vervoer SiSa tussen medeoverheden E29 Tijdelijke regeling eenmalige uitkering stedelijke synergieprojecten Kaderrichtlijn Water Gemeente Bergen op Zoom 26

27 Overige onderwerpen Nr. Specifieke uitkering Fout of onzekerheid Financiële omvang in euro s Toelichting fout/onzekerheid G1A Wet sociale werkvoorziening (Wsw)_totaal G2 Gebundelde uitkering op grond van artikel 69 Participatiewet_gemeentedeel 2015 G3 Besluit bijstandverlening zelfstandigen 2004 (exclusief levensonderhoud beginnende zelfstandigen)_gemeentedeel Totaal Uit de bovenstaande tabel blijkt dat wij geen fouten of onzekerheden hebben geconstateerd die de hiervoor geldende rapporteringstoleranties overschrijden. Gemeente Bergen op Zoom 27

28 Overige onderwerpen Rechtmatigheid Bevindingen De in het kader van de rechtmatigheidscontrole over 2015 uit te voeren interne controles zijn grotendeels voorafgaand aan de jaarrekeningcontrole door u afgerond en geëvalueerd. De interne controles zijn over het algemeen van een voldoende niveau. Uit de interne controles zijn geen noemenswaardige bijzonderheden gebleken. VOORGAANDE ONDER VOORBEHOUD VAN UITKOMSTEN AFWIKKELING CONTROLE DECENTRALISATIES Getrouwheidsfouten en tevens rechtmatigheidsfouten In de managementsamenvatting is een nadere toelichting opgenomen op de tijdens de controle geïdentificeerde, nietgecorrigeerde getrouwheidsfouten. Deze bedragen in totaal De getrouwheidsfouten wegen bruto (voor de absolute waarde) ook mee als rechtmatigheidsfouten. Dit leidt tot een rechtmatigheidsfout van in totaal BEDRAG. VOORGAANDE ONDER VOORBEHOUD VAN UITKOMSTEN AFWIKKELING CONTROLE DECENTRALISATIES Afsluitend Naast de hiervoor genoemde fouten en onzekerheden, is geen sprake van andere resterende fouten of onzekerheden voor de rechtmatigheid van de baten, lasten en balansmutaties De hiervoor genoemde fouten zijn kleiner dan de door de gemeenteraad bepaalde goedkeuringstolerantie en hebben daarom geen effect op de strekking van ons rechtmatigheidsoordeel bij de jaarrekening VOORGAANDE ONDER VOORBEHOUD VAN UITKOMSTEN AFWIKKELING CONTROLE DECENTRALISATIES Gemeente Bergen op Zoom 28

29 Overige onderwerpen Begrotingsrechtmatigheid Bevindingen De normen voor het begrotingscriterium zijn gebaseerd op artikel 189, 190 en 191 van de Gemeentewet en moet de gemeenteraad zelf nader invullen en concretiseren. Dit gebeurt door middel van de begroting en via de verordening op het financieel beheer ex artikel 212 van de Gemeentewet. Het systeem van budgetbeheer en -bewaking moet waarborgen dat de baten en lasten binnen de begroting blijven en dat het college belangrijke wijzigingen of dreigende overschrijdingen tijdig meldt aan de gemeenteraad, zodat de gemeenteraad hierover tijdig (binnen het begrotingsjaar) een besluit kan nemen. Een systeem met onvoldoende waarborgen voor tijdige melding aan de gemeenteraad van budgetoverschrijdingen heeft het risico in zich dat het college inbreuk maakt op het budgetrecht van de gemeenteraad. Het begrotingscriterium is verder verfijnd en uitgewerkt in de Kadernota Rechtmatigheid 2015 van de Commissie BBV. Een overschrijding van de begroting is altijd onrechtmatig, maar hoeft de accountant niet in alle gevallen mee te wegen in zijn oordeel. Essentieel is dat de raad nadere regels kan stellen wanneer kostenoverschrijdingen die zijn gecompenseerd door direct gerelateerde opbrengsten (1), kostenoverschrijdingen passend binnen het beleid (2) en kostenoverschrijdingen bij openeinderegelingen (3) moeten meewegen bij het oordeel van de accountant. De gemeenteraad van Bergen op Zoom heeft geen nader beleid vastgesteld, zodat het uitgangspunt geldt dat de accountant de genoemde kostenoverschrijdingen niet betrekt bij de beslissing of hij al dan niet een goedkeurend rechtmatigheidsoordeel kan afgeven. Een uitzondering hierop is het beleid uit de Nota Investeren en Afschrijven, waarin is bepaald dat het college kredietoverschrijdingen groter dan specifiek in de jaarrekening vermeld inclusief dekkingsvoorstel. Daarnaast moet de accountant de kostenoverschrijdingen waarvan het college in de jaarrekening aangeeft dat de raad deze nog dient te autoriseren in het accountantsverslag aan de orde stellen. Extra lasten die zijn gemaakt omdat extra opbrengsten daarvoor de ruimte bieden, terwijl deze extra lasten niet direct zijn gerelateerd aan de extra opbrengsten en waarbij de raad nog geen besluit heeft genomen over de aanwending van deze extra opbrengsten, zijn onrechtmatig. In totaal heeft uw gemeente 304,6 miljoen aan lasten begroot (na wijziging), tegenover 277,1 miljoen aan werkelijke lasten. Dit is in totaal een onderrealisatie van 27,5 miljoen (9%). Aan baten had uw gemeente een bedrag van 304,6 miljoen begroot, tegenover 278,6 miljoen aan werkelijke baten. In totaal gaat het om een lagere realisatie aan baten van 26 miljoen (9%). Gemeente Bergen op Zoom 29

30 Overige onderwerpen In het kader van de begrotingsrechtmatigheid moet de accountant kijken naar de lastenoverschrijdingen per programma alsook per (investerings)krediet per beleidsterrein. Op een viertal programma s alsook bij één krediet is rekening houdend met de hiervoor beschreven spelregels sprake van een begrotingsoverschrijding op de lasten resp. het krediet. Het college heeft de overschrijdingen beoordeeld op de diverse categorieën begrotingsoverschrijdingen, zoals genoemd in de kadernota van de Commissie BBV en de gemeentelijke Nota Investeren en Afschrijven. Wij hebben de analyses en onderbouwing van de begrotingsoverschrijdingen beoordeeld en komen op basis hiervan tot het volgende overzicht: Lastenoverschrijding programma Begrotingsafwijking Onrechtmatig, telt niet mee Programma 0202 Onderwijs Programma 0401 Sport Programma 0502 Gemeentelijke belastingen Programma 0501 Algemene dekkingsmiddelen Krediet Spreekhoorn huisvesting Populierlaan Onrechtmatig, telt wel mee Wij verwijzen voor een inhoudelijke en meer specifieke analyse van deze overschrijdingen naar de paragraaf Rechtmatigheid in de jaarstukken, waarin een nadere analyse van de (begrotings)rechtmatigheid 2015 is opgenomen. Gemeente Bergen op Zoom 30

31 Afsluitende onderwerpen Gemeente Bergen op Zoom

32 Afsluitende onderwerpen Bevestigingen van het college Wij hebben van het college een ondertekende schriftelijke bevestiging bij de jaarrekening ontvangen. Meningsverschil met management of beperking in reikwijdte van de controle Er zijn geen meningsverschillen met het college geweest en er waren geen beperkingen bij de uitvoering van onze controle. Naar onze mening is ons bij de uitvoering van onze controle-opdracht door het college en de medewerkers van de gemeente Bergen op Zoom de volledige medewerking verleend en hebben wij volledige toegang tot de benodigde informatie gehad. Normering topinkomens (WNT) De Wet normering bezoldiging topfunctionarissen publieke en semipublieke sector (WNT) is in werking getreden met ingang van 1 januari De WNT regelt niet alleen de openbaarmaking van topinkomens in de publieke en semipublieke sector, maar stelt ook maxima aan de hoogte van de bezoldiging van topfunctionarissen en tevens aan de ontslagvergoedingen. Met ingang van 1 januari 2014 is bij wet vastgelegd dat rechtspersonen of organisaties die volledig of in aanzienlijke mate uit publieke middelen zijn gefinancierd beloningen van topfunctionarissen openbaar dienen te maken, ook als deze de in de wet gestelde maximale bezoldiging niet te boven gaat (maximale bezoldiging 2015: ). Daarnaast dienen gemeenten het salaris openbaar te maken van overige medewerkers (inclusief wanneer aan bepaalde voorwaarden is voldaan ingehuurd personeel) die een bezoldiging ontvangen boven deze norm. Ten slotte stelt de WNT een aantal overige eisen, zoals een maximale ontslagvergoeding voor topfunctionarissen van In 2015 is voor geen van de topfunctionarissen en overige medewerkers sprake van een overschrijding van de grensbedragen. Naleving van wet- en regelgeving overig Wij hebben geen kennis van te rapporteren omstandigheden in verband met het niet-naleven van wet- en regelgeving. Gemeente Bergen op Zoom 32

33 Afsluitende onderwerpen Betrouwbaarheid en continuïteit van de automatiseringsomgeving Onze jaarrekeningcontrole is gericht op het geven van een oordeel omtrent de jaarrekening zelf en is niet primair gericht op het doen van uitspraken omtrent de betrouwbaarheid en de continuïteit van de geautomatiseerde gegevensverwerking als geheel of van onderdelen daarvan. Onze bevindingen daaromtrent raken dan ook slechts die onderdelen die wij onderzocht hebben in het kader van de jaarrekening, wat wil zeggen dat wij geen volledigheid pretenderen. In het kader van de jaarrekeningcontrole 2015 heeft uw gemeente een zogenaamde IT-audit laten uitvoeren op de algemene IT-beheersingsmaatregelen (zoals wachtwoordbeleid en toegangscontroles) en de beheersmaatregelen en controles in de applicaties Corsa en Decade, voor zover dit relevant is voor de digitale factuurafhandeling. De conclusie uit de IT-audit is dat de applicaties een betrouwbare digitale factuurafhandeling waarborgen. Wel volgt uit de IT-audit een aantal aanbevelingen op het terrein van logische toegangsbeveiliging. In de IT-auditrapportage is dit in detail toegelicht. Kortheidshalve verwijzen wij hiernaar. Frauderisicoanalyse Als onderdeel van onze controle hebben wij het college verzocht inzicht te geven in de eigen inschatting van het risico dat de jaarrekening een materiële afwijking zou kunnen bevatten als gevolg van fraude of vanwege de overtreding van wet- en/of regelgeving, in de aard, omvang en frequentie van deze inschattingen, het proces dat het college daarbij hanteert, alsook de communicatie daarover met het personeel en de gemeenteraad. Als onderdeel hiervan hebben wij gevraagd daarbij mede inzicht te geven in de eigen risico-inschatting ten aanzien van corporate compliance vraagstukken, zoals het risico van corruptie. Tijdens deze gesprekken heeft het management aangegeven zich bewust te zijn van frauderisico s. Hierbij heeft het management ook voorbeelden gegeven van de manier waarop zij deze beheerst. Een belangrijke beheersingsmaatregel is het uitvoeren van periodieke interne controle op de qua omvang en financiële risico s belangrijkste processen. Daarnaast is zoals wij in de managementletter ook hebben vermeld in 2015 ook een eerste interne (fraude)risicoanalyse opgesteld. Tegelijkertijd stellen wij vast dat het maken en/of periodiek actualiseren van een dergelijke gerichte (fraude)risicoanalyse nog geen zichtbaar onderdeel vormt van de interne beheersingsomgeving. Uw organisatie loopt hierdoor het risico dat de interne beheersing door actuele ontwikkelingen kwetsbare plekken bevat die onopgemerkt blijven. De huidige economische ontwikkelingen kunnen voor bedrijven, instellingen en hun werknemers leiden tot verhoogde prikkels of gelegenheden tot het doen van of meewerken aan fraude en/of transacties met een ongebruikelijk karakter. Gelet op het belang van een risicoanalyse die is toegespitst op de huidige economische ontwikkelingen en actuele interne beheersing attenderen wij u op de algemene publicatie Frauderisicoanalyse door directie en toezichthoudend orgaan en de verdieping daarvan in de publicatie Bribery and corruption, considerations of risks by management and those charged with governance. Gemeente Bergen op Zoom 33