Regionale Sociale Agenda (RSA) Zaanstreek-Waterland juni 2012

Transcriptie

1 Regionale Sociale Agenda (RSA) Zaanstreek-Waterland juni 2012 Gemeenten: Beemster, Edam-Volendam, Landsmeer, Purmerend, Waterland, Wormerland, Oostzaan, Zaanstad en Zeevang

2 Inhoud 1 Samenvatting 5 2 Inleiding 10 3 Beschrijving van de regio 11 4 Stand van zaken regionale samenwerking 13 5 Analyse van maatschappelijke vraagstukken, knelpunten en prioriteiten 14 6 Indeling vraagstukken en prioriteiten naar de drie speerpunten van de RSA 17 7 Draagvlak, communicatie en besluitvorming over uitvoering 22 8 Planning van de uitvoering 22 Bijlage Regionale Sociale Agenda (RSA) Zaanstreek-Waterland

3 Gemeente Beemster Gemeente Edam-Volendam 3 Regionale Sociale Agenda (RSA) Zaanstreek-Waterland

4 Gemeente Landsmeer Gemeente Purmerend 4 Regionale Sociale Agenda (RSA) Zaanstreek-Waterland

5 1 Samenvatting In deze eerste Regionale Sociale Agenda (RSA) van Zaanstreek-Waterland geven de negen gemeenten aan welke onderwerpen in het sociale domein zij agenderen voor de periode Hoewel de gemeenten al langere tijd in regioverband met elkaar samenwerken, hebben zij elkaar meer dan ooit nodig om de grote nieuwe opdrachten in het sociale domein adequaat op te pakken en uit te voeren. De AWBZ-begeleiding, de jeugdzorg en de Wet werken naar vermogen brengen gemeenten, maatschappelijke organisaties, zorgaanbieders, vrijwilligersorganisaties, mantelzorgers, eigenlijk alle burgers in een andere positie ten opzichte van elkaar. Met de term 'de Kanteling', inmiddels gemeengoed in overheidsland, maar daarbuiten betekenisloos, doelt de gemeente op een cultuuromslag in de zorg- en welzijnssector, en eigenlijk in het gehele sociale domein. Niet de overheid zorgt primair voor de burger, de burgers zorgen primair voor elkaar. Van zorgplicht naar zorgbehoefte. Het compensatiebeginsel in de Wmo geldt pas als de burger er zelf, en ook niet met steun van anderen in zijn omgeving uitkomt. Hoe die omslag te organiseren is de grote uitdaging die de gemeenten in Zaanstreek-Waterland in deze RSA centraal stellen. Hierbij trekken zij samen op. De agenda is dan ook gericht op: concrete projecten die gezamenlijk, dus door alle gemeenten, opgezet en uitgevoerd worden met een regionale insteek uitgaand van grotere zelfverantwoordelijkheid van burgers en organisaties die organisaties klaar stoomt om eigen kracht van burgers aan te boren die efficiency bevordert die samenwerking tussen gemeenten, met bewoners en met maatschappelijke instellingen bevordert en die gericht is op experiment, onderzoek (innovatie/ leren) en implementatie (toepassing) opdat daarmee de kwaliteit van leven in de regio toeneemt. De regio Zaanstreek-Waterland heeft drie prioriteiten benoemd voor de periode : 1 Focus op de Kanteling Alle gemeenten in de regio onderkennen het belang van de Kanteling, en meer in het bijzonder daarbij het accent op de eigen kracht en de eigen verantwoordelijkheid van burgers om een bijdrage te leveren aan de participatie van een ieder aan de samenleving. Maar hoe communiceren we hierover richting burgers? Gemeenten willen hierin de krachten bundelen om een 'burgergerichte' campagne te ontwikkelen opdat een ieder straks weet wat van hem wordt verwacht. 2 Innovatie van methodieken en voorzieningen Alle gemeenten zijn op zoek naar nieuwe manieren om sociale professionals én voorzieningen in te zetten volgens de uitgangspunten van Welzijn Nieuwe Stijl én met het oog op de drie decentralisaties. Zaanstad en Purmerend experimenteren hierbij met een innovatieve aanpak ('Hemelse Modder' en 'Met lef en vertrouwen') die wordt gekenmerkt door meer generalisme (inclusief relatie met armoedebeleid en sociale zaken), outreachend werken, aanboren van eigen kracht en netwerken in de buurt, één gezin één hulpverlener, en een integrale aanpak van 5 Regionale Sociale Agenda (RSA) Zaanstreek-Waterland

6 meerdere problemen. De gemeenten met kleinere omvang en met name de gemeenten met dorpskernen gaan uit van dezelfde basisprincipes (dichtbij de burger, eigen kracht, lokale netwerken, meer generalisme, integrale benadering) maar hebben een ander schaalniveau. Zij zoeken de oplossing in de mogelijkheid om sociale professionals ondersteunend te laten zijn aan bewoners, vrijwilligers en mantelzorgers en om dorpshuizen een vitale functie te geven (leefbaarheid, cohesie, hulp en steun). 3 Versterken regionale uitvoeringskracht Deze prioriteit is in feite randvoorwaardelijk aan de eerste twee. Het richt zich op het brede sociale beleid (zorg, welzijn, jeugd) en daarmee op deze sociale agenda. Het doorsnijdt daarmee ook de drie provinciale speerpunten: Wmo, Wonen, zorg en voorzieningen en Vitaal platteland. Een aantal inhoudelijke noties kan direct een opmaat zijn om het regionale overleg te benutten voor concrete samenwerking, afspraken en eventuele gezamenlijke uitvoering. Samenwerking bij het vormgeven van de transities en bij de uitvoering ervan kan leiden tot een meer afgewogen en efficiënt lokaal beleid. De provincie Noord-Holland heeft vanuit haar rol als ondersteuner bij bovenlokale, regionale vraagstukken in het sociale domein de totstandkoming van deze RSA gefaciliteerd. De regiogemeenten van Zaanstreek-Waterland slaan in de periode juni augustus 2012 de handen ineen om op basis van deze agenda een subsidieaanvraag te doen voor de uitvoering van een aantal regionale projecten. 6 Regionale Sociale Agenda (RSA) Zaanstreek-Waterland

7 Over-gemeenten (gemeenten Wormerland en Oostzaan) Gemeente Waterland 7 Regionale Sociale Agenda (RSA) Zaanstreek-Waterland

8 Gemeente Zaanstad 8 Regionale Sociale Agenda (RSA) Zaanstreek-Waterland

9 Gemeente Zeevang 9 Regionale Sociale Agenda (RSA) Zaanstreek-Waterland

10 2 Inleiding De gemeenten in de regio Zaanstreek-Waterland werken op het gebied van sociaal beleid al langere tijd samen. Juist dit beleidsterrein is sterk in beweging. Na de invoering van de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo) van enkele jaren geleden, staan de gemeenten voor de omvangrijke opgave om nieuwe doelgroepen te bedienen. De gemeenten treffen elk de voorbereidingen om de decentralisatie van de AWBZ-begeleidingsfunctie, de transitie van de jeugdzorg en de Wet werken naar vermogen op adequate wijze op te pakken. De gemeenten in Zaanstreek-Waterland willen hiervoor de handen ineenslaan en bezien op welke punten zij elkaar kunnen bijstaan. Ook de provincie Noord-Holland heeft zich georiënteerd op een nieuwe rol in het sociale domein. Met het beleidskader Provinciale Sociale Agenda introduceert zij deze nieuwe rol en werkwijze op het gebied van Zorg en Welzijn: de provincie concentreert zich op bovenlokale vraagstukken via een regionale benadering met de gemeenten als belangrijkste partner. De komende jaren staan drie centrale beleidsthema s centraal: Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo). Wonen, Zorg en Voorzieningen. Vitaal Platteland. De Provincie Noord-Holland heeft in nauw overleg met de bestuurders in de regio's gekozen voor de Regionale Sociale Agenda als instrument om het regionale en bovenlokale beleid op deze thema's een impuls te geven. Binnen deze thema s krijgen Mantelzorg en Vrijwilligers extra aandacht, gezien de druk die op hen wordt gelegd, de inspanningen die van hen gevraagd worden, het belang dat zij hebben bij een toekomstbestendige zorg- en ondersteuningsstructuur, hun bijdrage aan sociale cohesie, leefbaarheid en vitaliteit. Juist bij dit thema zullen de instellingen die het dichtst bij de vrijwilligers en mantelzorgers staan betrokken worden omdat zij het meeste kennis en ervaring hebben in het betrekken, ondersteunen en stimuleren van vrijwillige inzet. DSP-groep is gevraagd om de procesbegeleiding bij het tot stand komen van de RSA Zaanstreek- Waterland te verzorgen. De gemeente Zaanstad heeft zich bereid gevonden om de trekkersrol voor haar rekening te nemen. Deze eerste RSA Zaanstreek-Waterland geeft het kader dat ten grondslag zal liggen aan de projectplannen die in de zomer van 2012 door de gemeenten worden uitgewerkt. De projectplannen worden door middel van een subsidieaanvraag voorgelegd aan de provincie Noord-Holland. Zowel bestuurlijk als ambtelijk bestaat er grote mate van consensus over deze voorliggende RSA. Formeel gezien beslaat de looptijd van deze RSA de periode De gemeenten in de regio benadrukken tegelijkertijd dat deze agenda geen statisch document is, maar jaarlijks zal 10 Regionale Sociale Agenda (RSA) Zaanstreek-Waterland

11 worden bijgesteld op basis van de ervaringen in de uitvoering en de veranderingen die zich in het beleid kunnen voordoen. 3 Beschrijving van de regio De regio Zaanstreek-Waterland bestaat uit de gemeenten Zaanstad, Purmerend, Zeevang, Edam- Volendam, Beemster, Waterland, Landsmeer, Wormerland en Oostzaan. De laatste twee hebben een samengevoegde werkorganisatie: 'Over-gemeenten'. Het gebied heeft zowel een landelijk als stedelijk profiel. Zo staat polder De Beemster op de werelderfgoedlijst. Het land rondom Zaanstad en Purmerend raakt snel verstedelijkt door de oprukkende Randstad. De Zaanse Schans, Edam- Volendam, Monnickendam en het eiland Marken zijn belangrijke toeristische attracties. Het gemengde stedelijke en landelijke karakter van het gebied geeft grote verschillen in bevolkingssamenstelling en -dichtheid tussen de gemeenten. De regio heeft ruim inwoners. Naar leeftijd en geslacht komt de samenstelling overeen met het gemiddelde in Nederland. Wel zijn er in Zaanstreek-Waterland minder jarigen en relatief meer Regionale Sociale Agenda (RSA) Zaanstreek-Waterland

12 jarigen. Met uitzondering van Zaanstad en Purmerend zijn in de regio relatief weinig allochtonen woonachtig. De verwachte bevolkingsgroei tot 2030 in de regio bedraagt 5%. Tabel 1 laat zien dat voor sommige gemeenten sprake is van afname, terwijl voor andere gemeenten een groei wordt verwacht. Het aandeel 65-plussers groeit van 15% naar 24%. Gemeenten die met een afname van het aantal inwoners te maken krijgen zijn Landsmeer, Waterland en Zeevang. De grootste toename vindt naar verwachting plaats in Edam-Volendam en Zaanstad. Tabel 3.1 Bevolkingsaantal, bevolkingsdichtheid en bevolkingsprognose Aantal inwoners Aantal inwoners Prognose aantal Bevolkingsgroei 1 januari 2010 per km 2 inwoners 2030 % Beemster ,8 Edam-Volendam ,3 Landsmeer ,3 Oostzaan ,2 Purmerend ,4 Waterland Wormerland ,3 Zaanstad ,8 Zeevang ,7 Zaanstreek-Waterland ,7 Nederland ,0 Bron: CBS-Statline, Veiligheidsregio Zaanstreek-Waterland 2011 De groene druk is de verhouding tussen het aantal personen van 0 20 jaar ten opzichte van personen in de zogenaamde 'productieve leeftijdsgeroep' van jaar. De grijze druk is de verhouding tussen het aantal personen van 65 jaar en ouder ten opzichte van de 'productieve leeftijdsgeroep'. Tabel 2 laat zien hoe het in peiljaar 2010 is gesteld met deze twee vormen van druk in de gemeenten van regio Zaanstreek Waterland. Tabel 3.2 Bevolkingsaantal, bevolkingsdichtheid en bevolkingsprognose op 1 januari jaar jaar 65+ Groene druk Grijze druk (%) (%) (%) (%) (%) Beemster Edam-Volendam Landsmeer Oostzaan Purmerend Regionale Sociale Agenda (RSA) Zaanstreek-Waterland

13 Waterland Wormerland Zaanstad Zeevang Zaanstreek-Waterland Nederland Bron: CBS-Statline De jongste bevolking is te vinden in Zeevang en Edam-Volendam. In Landsmeer, Waterland en Wormerland is de bevolking relatief het oudst. Zaanstad, Beemster en Purmerend komen wat dat betreft ongeveer uit op het gemiddelde in Nederland. Alle gemeenten in de regio krijgen te maken met verdergaande vergrijzing. De gemeenten met de hoogste grijze druk vergrijzen het sterkst (meer ouderen én oudere ouderen). Dit zijn voornamelijk de plattelandsgemeenten. Opleidingsniveau Het opleidingsniveau bepaalt in hoge mate de kansen van mensen in de maatschappij. Het percentage laagopgeleiden in de regio bedraagt 31% ten opzichte van het landelijke gemiddelde van 33%. Het aandeel varieert naar gemeente. Edam-Volendam heeft de meeste laagopgeleiden, Waterland, Wormerland en Beemster de minste. De jeugdwerkloosheid is het hoogst in Purmerend, Zaanstad en Landsmeer. Het hoogste percentage achterstandsleerlingen is eveneens te vinden in Zaanstad en Purmerend, en ook in Edam-Volendam. De twee grootste gemeenten hebben het hoogste percentage vroegtijdige schoolverlaters. Inkomen Mensen met een hoog inkomen leven ongeveer veertien jaar langer in goede gezondheid, en gemeten naar opleiding loopt dat verschil zelfs op naar 17 jaar. In Beemster (39%) en Zaanstad (39%) is het percentage huishoudens met een laag besteedbaar inkomen het hoogst. Wel liggen beide nog onder het landelijk gemiddelde van 40%. Overigens is er weinig variatie in sociaaleconomische status in Zaanstreek-Waterland. De ses-score is voornamelijk gemiddeld. 4 Stand van zaken regionale samenwerking De gemeenten in Zaanstreek-Waterland werken inmiddels langere tijd op uiteenlopende gebieden samen, zowel op bestuurlijk als ambtelijk niveau. Deze samenwerking heeft zowel betrekking op regionale afstemming als op intergemeentelijk niveau. Zo hebben de gemeenten Wormerland en Oostzaan één ambtelijke backoffice (Over-gemeenten) en zoeken verschillende gemeenten in de regio naar intensievere vormen van samenwerking met elkaar. 13 Regionale Sociale Agenda (RSA) Zaanstreek-Waterland

14 Het bestuurlijk overleg wordt inhoudelijk over twee beleidsterreinen gevoerd: de sociale sector (Wmo) en de fysieke sector. Via het bestuurlijk overleg en ambtelijk overleg wordt beleid onderling afgestemd. De bestuurders in de regio zitten zeker niet verlegen om méér overleg. Integendeel: het zou goed zijn als het ambtelijk overleg meer gebundeld plaats heeft, ter voorbereiding op het bestuurlijke Wmo-overleg. Momenteel zijn er verschillende ambtelijke overleggroepen waar (nagenoeg) elke gemeente in is vertegenwoordigd, namelijk: transitie AWBZ-begeleiding transitie jeugdzorg transitie Wet werken naar vermogen jeugdzorg individuele voorzieningen Wmo maatschappelijke opvang platform OGGZ volksgezondheid (waaronder AB GGD) sociale werkvoorziening Zaanstreek-Waterland (Baanstede) Het zijn, zeker voor de kleinere gemeenten, veelal dezelfde ambtenaren die deze overleggen bijwonen. Bestuurlijk en ook ambtelijk is het streven om het ambtelijk overleg te bundelen, bijvoorbeeld tot één voorbereidend ambtelijk overleg voor het daarop volgende portefeuillehoudersoverleg. Geopperd is ook om de regionale afstemming en uitwisseling hierin te benadrukken. De RSA zou daarin richtinggevend kunnen zijn. Binnen de regio zijn diverse regionaal werkende organisaties actief. Het gaat om zorg- en welzijnsorganisaties, woningcorporaties, de veiligheidsregio, maar ook maatschappelijke organisaties zoals de GGD. Gestreefd wordt naar een efficiënte uitvoering door regionale samenwerking, met ruimte voor de lokale kleur en daarmee aansluiting op de lokale samenleving. 5 Analyse van maatschappelijke vraagstukken, knelpunten en prioriteiten Sociaal beleid De reikwijdte van de RSA is bepaald door het beleidskader provinciale sociale agenda van de provincie Noord-Holland. Hierin zijn drie speerpunten benoemd: Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo) Wonen, zorg en voorzieningen Vitaal platteland. Tegen deze algemene achtergrond ligt het voor de hand dat gemeenten vraagstukken en knelpunten naar voren hebben gebracht die het gehele sociale domein omvatten. In bijlage 2 is de 14 Regionale Sociale Agenda (RSA) Zaanstreek-Waterland

15 actuele stand van zaken rond het sociale beleid van de gemeenten in Zaanstreek-waterland opgenomen. Leidend daarin is de opgave waar alle gemeenten voor staan: de drie transities, te weten de decentralisatie van de AWBZ-begeleiding naar de Wmo, de decentralisatie van de jeugdzorg en de Wet werken naar vermogen. Alle gemeenten treffen hiertoe binnen hun mogelijkheden de voorbereidingen en zoeken daarbij vooral naar één conceptueel kader (samenhang) en schaalvoordeel (samenwerking, afstemming). Regionale samenwerking ligt dan ook voor de hand. Gemeenten vinden bij de voorbereidingen rond deze transities houvast bij de uitgangspunten van Welzijn Nieuwe Stijl en de Kanteling. Hierover is inmiddels veel gezegd en geschreven. In de kern staan drie grote uitdagingen centraal waarvan feitelijk, in de praktijk, nog weinig gerealiseerd is of waarnaar al evaluatief onderzoek is gedaan. Het gaat dan vooral om 'hoe-vragen', de watuitgangspunten lijken op veel consensus te kunnen rekenen. Door de val van het kabinet Rutte is er overigens onzekerheid onder de gemeenten over de planning van de transities. De Kanteling Hoe bevorderen we de Kanteling? Oftewel, hoe zorgen we ervoor dat bewoners hun 'eigen kracht' benutten, elkaar ondersteunen en hiervoor een netwerk van contacten in stelling brengen, vrijwilligers en mantelzorgers optimaal worden ingezet, en bewoners eerst gebruik maken van welzijnsvoorzieningen en collectieve arrangementen? Wat is daarvoor nodig? Hoe bereiken we die omslag? Wat moeten gemeenten hiervoor doen? Deze vragen hebben voornamelijk betrekking op draagvlak onder bewoners, communicatie met bewoners en goede informatievoorziening. Methodiek en uitvoering Hoe zetten we gebiedsgerichte teams en voorzieningen op die passend zijn bij de Wmo en de voorgenomen transities? Om tegemoet te komen aan de uitgangspunten (bakens) van Welzijn Nieuwe Stijl is extra aandacht nodig voor de uitvoering van dit beleid: meer gebiedsgericht, dichter bij de (kracht van de) burger, laagdrempeliger en sterker activerend. Hoe organiseer je dat? Hoe slecht je de grenzen tussen zorg en welzijn? Hoe verlaag je de bureaucratie en kom je tot één sociale professional per huishouden als aanspreekpunt? Hoe houd je de leefbaarheid op dorpsniveau op peil bij toenemende vergrijzing? Dit zijn grotendeels organisatievraagstukken op uitvoerend niveau. De gemeente Purmerend experimenteert hier al mee in het regionale pilotproject 'Met lef en vertrouwen'. Ook Zaanstad zoekt in het project 'Hemelse Modder' naar innovatieve manieren om hier invulling aan te geven. Intermezzo 'Hemelse Modder' De gemeente Zaanstad is in november 2011 gestart met het actieonderzoek Hemelse Modder. In dit actieonderzoek stelt de gemeente zichzelf de vraag hoe de drie decentralisaties (Werk & Inkomen, Awbz/Wmo en Jeugdzorg) kunnen worden aangegrepen om de kwaliteit van ondersteuning aan inwoners te verbeteren. Om die vraag te beantwoorden gaat zij te rade bij een aantal huishoudens die op dit moment, maar ook in het verleden, op diverse manieren ondersteuning ontvangen. Bijvoorbeeld mensen die 15 Regionale Sociale Agenda (RSA) Zaanstreek-Waterland

16 inkomensondersteuning en budgethulp krijgen, of opvoedondersteuning en psychische begeleiding. Of mensen die hulp krijgen bij het zoeken naar werk en medische bijstand. Tot nu toe heeft Zaanstad met ongeveer de helft van de gezinnen in kaart gebracht wat zij als oplossing zien voor de problemen waar ze tegen aanlopen. Wat de gemeente daar nu al van heeft geleerd is dat deze mensen vooral oplossingen formuleren die hen in staat stellen om zelf voor een groot deel de rest van hun problemen op te lossen. Een gezin dat in korte tijd veel emotionele klappen te verwerken heeft gekregen en dat ook moeite heeft om het huishoudboekje sluitend te krijgen, heeft er bijvoorbeeld baat bij dat zij snel ondersteuning krijgen bij hun financiën. Alle mensen die we met Hemelse Modder tegenkomen willen het zelf doen. En ze willen meedoen. En dat kunnen ze vaak ook. Ze doen pas een beroep op zorg, als ze tegen de grenzen aanlopen van wat ze zelf kunnen. En dan hebben ze ook echt ondersteuning nodig. Die ondersteuning bestaat lang niet altijd uit een voorziening. De gezinnen duidelijkheid geven over kansen en processen is vaak al genoeg om hen verder te helpen. Of meedenken over welke alternatieve wegen iemand zelf zou kunnen bewandelen om een oplossing te vinden. Maar wat de gemeente Zaanstad tot nu toe vooral merkt, is dat de oplossingen die mensen zelf aandragen voor datgene waar ze last van hebben, vaak verrassend simpel zijn. En relatief goedkoop. Bovendien spelen mensen in die oplossingen altijd zelf een belangrijke rol. Het actieonderzoek Hemelse Modder loopt nog tot augustus van dit jaar. Dan heeft de gemeente alle oplossingen die nodig zijn voor de huishoudens op een rij. En heeft zij de meeste oplossingen in de steigers gezet om uit te voeren in de praktijk. Op basis van de ervaringen daarmee formuleert de gemeente uitgangspunten voor de manier waarop zij ondersteuning wil bieden in Zaanstad in de toekomst. Dat zijn uitgangspunten die gaan over zorginhoudelijke kwesties, over toegang, opdrachtgeverschap en opdrachtnemersschap, over verantwoording, professionalisering en samenhang en samenwerking. De meeste andere gemeenten zijn vooral op zoek naar manieren om de rol van informele zorg en vrijwilligers te vergroten en daarnaast ook naar concepten om de kleine kernen leefbaar te houden (dorpshuizen, inloopvoorzieningen). Bundeling en samenwerking Welke voorzieningen en diensten komen in aanmerking voor (regionale of intergemeentelijke) samenwerking? Oftewel, welke terreinen lenen zich voor samenwerking, een grotere doelmatigheid of meer kwaliteit? Hoe bereiken we die samenwerking en waar zou die kunnen uitmonden in een gezamenlijke uitvoeringsstrategie? Denk hierbij aan, bijvoorbeeld, gezamenlijke aanbesteding, of een gezamenlijk aanbod van zorg- en welzijnsvoorzieningen. De gemeenten in Zaanstreek-Waterland zien zich elk gesteld voor dezelfde opgave: hoe dragen wij er zorg voor om ten tijde van zware bezuinigingen een grotere verantwoordelijkheid te dragen voor inwoners die aangewezen zijn op hulp en steun? Deze grote opgave speelt zich af in een veranderend speelveld, waarbij de relaties tussen overheid, maatschappelijk middenveld en burgers sterker uit elkaar worden getrokken. Gemeenten zijn daarbij binnen de wettelijke (Wmo) 16 Regionale Sociale Agenda (RSA) Zaanstreek-Waterland

17 kaders beleidsbepalend en sturend (regie, opdrachtgeverschap), het maatschappelijk middenveld van zorg- en welzijnsaanbieders voert uit, en burgers zijn niet langer klant, consument en volgend, maar veeleer coproducent, vrijwilliger en zelf verantwoordelijk voor het eigen welzijn en geluk, als ook van dat van een ander. Hoe zorgen we als overheid voor die omslag? Hoe kunnen we daar als gemeenten binnen de regio Zaanstreek-Waterland elkaar in bijstaan met een zo groot mogelijk maatschappelijk effect? 6 Indeling vraagstukken en prioriteiten naar de drie speerpunten van de RSA Op grond van het voorgaande kan het overkoepelende thema voor de Regionale Sociale Agenda Zaanstreek-Waterland als volgt samengevat worden: De regionale sociale agenda van Zaanstreek-Waterland is gericht op: - concrete projecten die gezamenlijk, dus in principe door alle gemeenten, opgezet en uitgevoerd kunnen worden - met een regionale insteek - uitgaand van grotere zelfverantwoordelijkheid van burgers en organisaties - die organisaties klaar stoomt om eigen kracht van burgers aan te boren - die efficiency bevordert - die samenwerking tussen gemeenten, met bewoners en met maatschappelijke instellingen bevordert - en die gericht is op experiment, onderzoek (innovatie/ leren) en implementatie (toepassing) opdat daarmee de kwaliteit van leven in de regio toeneemt. In twee sessies hebben de gemeenten in de regio actuele beleidsthema's benoemd en geprioriteerd. Daarnaast heeft de procesbegeleider samen met een vertegenwoordiger van de provincie Nood-Holland een bezoek gebracht aan alle gemeenten zodat de thema's ook konden worden uitgediept en toegelicht. Onderverdeeld naar de drie provinciale speerpunten van sociaal beleid zijn de majeure thema's en onderwerpen die de gemeenten hebben voorgesteld hieronder gerangschikt. Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo) De kaders die de provincie Noord-Holland hierbij stelt zijn de implementatie en de kanteling van de Wmo, de realisatie van nieuwe zorg- en welzijnstaken en het stimuleren van bovenlokale samenwerking. Thema's die door meerdere gemeenten genoemd zijn en direct betrekking hebben op de Wmo zijn: Versterken collectieve voorzieningen met het oog op de drie decentralisaties 17 Regionale Sociale Agenda (RSA) Zaanstreek-Waterland

18 Kennis- en expertise-uitwisseling aandachtswijken Campagne ontwikkelen om eigen kracht/ kanteling/ wederkerigheid bij alle burgers bekend te maken, en daaraan gekoppeld: hoe versterk je eigen kracht en wederkerigheid (zoals bij de inzet van studenten die iets terug doen in de wijk voor een betaalbare woning). Oftewel: hoe versterk je het besef van eigen verantwoordelijkheid, juist ook dat van de 'gezonde burger'? Rol van zorgverzekeraars bij het versterken van de 0e en 1e lijnvoorzieningen (bijvoorbeeld bij het inzetten van wijkverpleegkundigen en huishoudelijke verzorging) Huidige opdrachten jeugdzorg afstemmen op regionale schaalniveau (transitie jeugdzorg met nieuwe rol voor de regio) Keukentafelgesprekken uitbreiden naar de jeugdzorg Matchpoint: 1 gezin 1 casemanager bij multiprobleemgezinnen via het CJG (digitaal, fysiek, casebesprekingen) Samenwerking versterken tussen gemeente, de zorgsector en vrijwilligers/ mantelzorgers Ontwikkelen van kwaliteitsbeleid en daaraan verbonden instrumentarium voor de (AWBZ- ) begeleidingsfunctie in de Wmo (klanttevredenheid) Regionale rol ontwikkelen voor centrale toegang van zorgwekkende zorgmijders, OGGZen GGZ-klanten Verkennen van de mogelijkheden om maatschappelijke stages te benutten voor zorg en welzijn (mede in het licht van eigen kracht). Wonen, zorg en voorzieningen Centraal gaat het hierbij om het bieden van een passend huis in een aangename omgeving met voldoende zorg en dienstverlening in de buurt, of anderszins bereikbaar, en met de mogelijkheid om sociale netwerken te onderhouden voor mensen met beperkingen. Thema's die door meerdere gemeenten naar voren zijn gebracht en betrekking hebben op 'wonen, zorg en voorzieningen' zijn: Ontwikkelen woonzorgvisie (domotica/ eenzaamheidsbestrijding) Verkenning van gemaksdiensten, buurthulpcentrales Digitale zorg/ domotica (o.a. e-health) Verkennen van mogelijkheden voor hulp in de buurt (kleinschalige klussen, wonen+) Opplussen van woningen en levensloop bestendig wonen: verkennen van ieders rol daarin, te weten burgers, corporaties, gemeente Uitbreiding van sociale alarmering onder ouderen en kwetsbaren Zorgvoorzieningen meewegen bij nieuwbouwplannen (in relatie tot wat er al is) Welzijn op recept: maatschappelijke participatie bevorderen door het laagdrempelig te maken iets in de wijk voor elkaar te doen (via ontmoeting, kookcursussen etc, buurthuis nieuwe stijl). Vitaal platteland De provincie biedt de mogelijkheid om extra in te zetten op de sociaal economische vitaliteit en leefbaarheid van kleine kernen op het platteland zodat die hun aantrekkingskracht behouden en mensen op aangename wijze kunnen blijven wonen. 18 Regionale Sociale Agenda (RSA) Zaanstreek-Waterland

19 Thema's die direct raken aan 'vitaal platteland' en door meerdere gemeenten zijn genoemd: Kleinschalig karakter van dorpen als 'good practices' uitbouwen als voorbeeld voor andere gemeenten (wijken) in het kader van Welzijn Nieuwe Stijl Hoe in te spelen op vergrijzing in relatie tot vitaal platteland? Wat is minimaal nodig om kernen leefbaar te houden? Het ontwikkelen van dorpsontwikkelplannen waarin een visie staat over een passend voorzieningenniveau, en hoe die voorzieningen te realiseren en exploiteren. Wat doen gemeenten daarin zelf en wat met andere gemeenten samen? Hoe kunnen dorpskernen elkaar daarbij aanvullen en wat dient elk dorp in de basis zelf te hebben? Hoe houd je de jeugd vast in de dorpskernen? Versterken onderwijs- en jeugdbeleid met het oog op de langere termijn. Ontwikkelen van een profiel voor een dorpshuis dat Wmo-proof is, mede in het licht van de decentralisaties. Stimulans voor vrijwilligers en mantelzorgers in de plattelandskernen: hoe die adequaat te ondersteunen zodat zij inzetbaar en bereikbaar zijn in alle kernen? Na deze eerste inventarisatie is een keuze gemaakt voor drie clusters van onderwerpen die dwars door de drie speerpunten van de provincie heenlopen, maar wel elk steeds een groot raakvlak hebben met één van die speerpunten. De clusters zijn in prioritaire volgorde hieronder opgenomen. De eerste twee clusters bevatten beide concrete uitvoeringsactiviteiten. Het derde cluster is in essentie voorwaardenscheppend. Dit betreft vooral het organiseren van een betere samenwerkingsstructuur tussen gemeenten. De gemeenten nemen hierin zelf de verantwoordelijkheid om samenwerking en afstemming efficiënter in te richten, en dien dit als randvoorwaarde voor een goede uitvoering van de clusters 1 en 2. De drie clusters zijn: 1 Focus op de Kanteling (niveau burgers/ doelgroep van beleid) Alle gemeenten in de regio onderkennen het belang van de Kanteling, en meer in het bijzonder daarbij het accent op de eigen kracht en de eigen verantwoordelijkheid van burgers om een bijdrage te leveren aan de participatie van een ieder aan de samenleving. Dit onderwerp staat hoog op alle gemeentelijke agenda's. Maar hoe communiceren we hierover richting burgers? Dit is bij uitstek een onderwerp dat regionaal tot actie noopt. Gemeenten willen hierin de krachten bundelen om een 'burgergerichte' campagne te ontwikkelen opdat een ieder straks weet wat van hem wordt verwacht. Hierin kan onderscheid worden gemaakt tussen twee vormen van communicatie richting burgers. Enerzijds gaat het om informatievoorziening oftewel voorlichting (hoe, wat, waar, waarom), anderzijds zijn we uiteindelijk uit op een gedragsverandering: meer zelf en voor anderen doen. Dit laatste is lastiger realiseerbaar, vraagt een lange adem en een andersoortige campagne, namelijk actiegericht. Daarnaast betekent de Kanteling ook een cultuuromslag voor sociale professionals in de wijken en dorpen. Zij zullen zich anders moeten opstellen om de eigen kracht van burgers aan te boren en te stimuleren en ondersteunen. Nieuwe gesprekstechnieken maken hier onderdeel vanuit. 19 Regionale Sociale Agenda (RSA) Zaanstreek-Waterland

20 Gemeenten in de regio hebben dit al opgepakt, maar zullen deze cultuuromslag verder moeten doorzetten. Het is van wezenlijk belang dat zowel beleidsmedewerkers én communicatieadviseurs van de regiogemeenten betrokken zijn bij het ontwerp van een passende communicatiestrategie om de Kanteling (onderdeel eigen kracht en bevorderen informele zorg) adequaat te implementeren. Daarnaast zullen platforms van burgers bij het traject betrokken worden. Verder acht de regio het van belang om te bezien welke andere regio's in Noord-Holland willen investeren in communicatie over de Kanteling. Indien er belangstelling voor is in andere regio's, ligt het voor de hand om de krachten te bundelen, en een regio-overstijgende aanvraag te doen bij de provincie. Naast dit communicatietraject is een ander thema dat op brede steun kan rekenen eveneens sterk verbonden aan de Kanteling de eigen kracht in het bijzonder: woonvoorzieningen voor ouderen en kwetsbaren in het licht van levensloopbestendig wonen. Het gaat hier om een cluster van ideeën rond aanpak van de woningen en de welzijns- en zorgvoorzieningen in de woonomgeving zodat mensen zo lang mogelijk in hun eigen woning kunnen blijven. De aandacht gaat dan uit naar sociale alarmering, het versterken informele zorg, versterken voorliggend aanbod in de wijk of kern. Dit onderwerp speelt in alle gemeenten in Zaanstreek-Waterland. Een gezamenlijke aanpak die gekoppeld is aan de Kanteling ligt daarom dan ook voor de hand. Bij de uitwerking van dit onderdeel is het raadzaam om een samenwerkingsverband op te zetten tussen gemeenten, woningcorporaties en welzijns- en zorgaanbieders. 2 Innovatie van methodieken en voorzieningen (niveau project- en uitvoeringsorganisaties Zorg en Welzijn) Alle gemeenten zijn op zoek naar nieuwe manieren om sociale professionals én voorzieningen in te zetten volgens de uitgangspunten van Welzijn Nieuwe Stijl én met het oog op de drie decentralisaties. Zaanstad en Purmerend experimenteren hierbij met een innovatieve aanpak ('Hemelse Modder' en 'Met lef en vertrouwen') die wordt gekenmerkt door meer generalisme (inclusief relatie met armoedebeleid en sociale zaken), outreachend werken, aanboren van eigen kracht en netwerken in de buurt, één gezin één hulpverlener, en een integrale aanpak van meerdere problemen. Ook wordt gekeken naar de rol van de wijkcoach en de samenstelling van sociale wijkteams. De gemeenten met kleinere omvang en met name de gemeenten met dorpskernen gaan uit van dezelfde basisprincipes (dichtbij de burger, eigen kracht, lokale netwerken, meer generalisme, integrale benadering) maar hebben een ander schaalniveau. Zij zoeken de oplossing in de mogelijkheid om sociale professionals ondersteunend te laten zijn bewoners, vrijwilligers en mantelzorgers en om dorpshuizen een vitale functie te geven (leefbaarheid, cohesie, hulp en steun). 20 Regionale Sociale Agenda (RSA) Zaanstreek-Waterland