De frequentieverhouding voor het oktaaf wordt dus 2:1, voor de kwint 3:2, voor de kwart 4:3, voor de grote terts 4:5 en de kleine terts 5:6.

Transcriptie

1 Algemene Muziekleer Musician 3.0 reader - HKU - pagina 1 Het toonstelsel Het Europese toonstelsel is het systeem dat in Westerse muziek ordt gebruikt om tonen in te delen en te benoemen. De basis voor dit toonstelsel is het oktaaf: de afstand aarbij ʻdezelfdeʼ toon eer ordt bereikt. Hier ligt een fysisch gegeven aan ten grondslag, de frequentie (= aantal trillingen per seconde, uitgedrukt in Hz) van een oktaaf is tee keer zo hoog als bij de uitgangstoon. Dus als de A 440 Hz is, is het oktaaf van deze A eer een A met de frequentie 880 Hz. Het oktaaf is ook de eerste boventoon uit de boventonenrij. Iedere toon die je hoort bestaat in erkelijkheid uit een groot aantal (boven-)tonen aarvan meestal de laagste als sterkste tot je doordringt. Dit zijn de eerste 12 boventonen op C: &? b # De rangnummers geven de verhouding tussen de frequenties van de tonen aan. Naarmate de verhouding door een eenvoudiger breuk kan orden voorgesteld is de verantschap (versmeltingsgraad) tussen tee tonen groter. De frequentieverhouding voor het oktaaf ordt dus 2:1, voor de kint 3:2, voor de kart 4:3, voor de grote terts 4:5 en de kleine terts 5:6. De met de uitgangstoon meest verante toon is het oktaaf, daarna de kint, en vervolgens de kart, grote terts, kleine terts enz.

2 Algemene Muziekleer Musician 3.0 reader - HKU - pagina 2 Stamtonen Tussen liggen de zgn. stamtonen, meestal aangeduid met letters uit ons alfabet: c d e f g a b c. Dit zijn de itte toetsen van een piano. Afgeleide tonen Naast de stamtonen is er nog ruimte voor andere tonen tussen deze stamtonen, op de piano zijn dit de zarte toetsen: # cis# dis# # # fis# gis# # ais # c of d of e f of g of a of b c! des# es# # # ges# as# # bes &? Bij de zarte toetsen zie je dus tee verschillende mogelijke namen staan, zoals bv as of gis. Deze noten klinken hetzelfde maar hebben andere namen die een aanijzing kunnen zijn voor de bedoeling van deze noot. We noemen zulke noten enharmonisch gelijk

3 Algemene Muziekleer Musician 3.0 reader - HKU - pagina 3 Het notenschrift De notenbalk Je kunt stamtonen opschrijven als muzieknoten op een notenbalk. Deze bestaat uit vijf lijnen, genummerd van beneden naar boven. Noten kunnen op of tussen de lijnen staan. Hoe hoger de noot klinkt, hoe hoger hij in de balk staat. Op deze manier kun je in de notenbalk elf stamtonen kijt. Dit aantal is uit te breiden door gebruik te maken van hulplijnen boven of onder de notenbalk. Sleutels Met een notenbalk en noten alleen kun je el vaststellen hoe de noten zich tot elkaar verhouden, maar nog niet elke noten het zijn. Daarom staat er vooraan de notenbalk een sleutel die aan één van de lijnen een bepaalde toonhoogte toeijs. De meest gebruikte sleutels zijn: de Viool- of G-sleutel (op de teede lijn staat de g): & de Bas- of F-sleutel (op de vierde lijn staat de f):? Welke sleutel ordt gebruikt hangt af van de hoogte van de stem die ordt genoteerd. Ook kunnen tee notenbalken en sleutels samen orden gebruikt. De centrale c komt dan op een hulplijn tussen beide balken in. &?

4 Algemene Muziekleer Musician 3.0 reader - HKU - pagina 4 Voortekens: kruizen en mollen Om de afgeleide noten te kunnen eer geven orden chromatische tekens gebruikt, hiermee kun je verhogingen of verlagingen aangeven. kruis # : deze verhoogt de toon een halve stap, de uitgang -is komt achter de noot. mol b : deze verlaagt de toon een halve stap, de uitgang -es komt achter de noot. (Uitzonderingen hierop zijn de verlaagde a, deze ordt dan as genoemd en niet aes. Vergelijkbaar hiermee ordt de verlaagde e een es genoemd.) herstellingsteken n : deze herstelt een voorafgaande kruis of mol. Minder vaak voorkomend: dubbelkruis : deze verhoogt de toon tee halve stappen, de uitgang -isis komt achter de noot. dubbelmol : deze verlaagt de toon tee halve stappen, de uitgang -eses komt achter de noot. Enkele voorbeelden: & # b n b! b n g gis gisis as g ges geses ges g Kruizen en mollen kunnen op tee manieren voorkomen: in de notenbalk voor een noot (zie boven). Ze gelden dan alleen voor de noten die op dezelfde hoogte en in dezelfde maat staan geschreven. bij de sleutel, voor aan de balk. Deze gelden voor elke noot met dezelfde naam in het hele muziekstuk. Zoals bv.: & bb

5 Algemene Muziekleer Musician 3.0 reader - HKU - pagina 5 Notenaarde Hoe lang een noot klinkt (de aarde) is te zien aan de manier aarop deze ordt eergegeven. De vorm van de noten geeft de duur tov de andere noten in hetzelfde stuk aan. Hoe lang een noot in erkelijkheid duurt hangt af van tempo aarin de muziek ordt gespeeld. & œ j œ œ œ r œ œ œ rk œ œ œ hele noot halve noot kartnoot achtste noten zestiende noten teeëndertigste noten Een stip achter een noot verlengt deze met de helft van zijn aarde, een teede stip verlengt hem nog verder met de helft van de eerste stip. Ook is het mogelijk om noten langer te maken dmv een verbindingsstreep. Hieronder een voorbeeld, in beide maten staan noten die even lang duren: & œ. œ j œ œ.. œ j œ r œ Tenslotte zijn er ook andere manieren om notenaardes goed eer te kunnen eergeven, een bekende is bv. de triool. Dat zijn dan drie noten in de tijd van tee noten: 3 & œ œ œ œ œ 3 3 œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ De eerste maat toont in de 2e helft een kartentriool, de teede maat toont in de 2e helft tee achtstentriolen. Ook is het mogelijk te erken met bv. kartolen (vier noten in de tijd van drie) of kintolen (5 noten in de tijd van vier) etc. Rusten Ook de tijd dat er niet ordt gespeeld heeft een bepaalde aarde, deze geven ij eer met rusten, enigszins vergelijkbaar met de aardes van noten. &! Ó Œ " hele rust halve rust kart rust achtste rust zestiende rust teeëndertigste rust Ook de rusten zijn eventueel te verlengen met één of tee stippen en je kunt ze ook verlengen door ze over te binden met een verbindingsstreep.

6 Algemene Muziekleer Musician 3.0 reader - HKU - pagina 6 Maatsoort De maatsoort geeft aan hoeveel tellen elke maat duurt en ordt aangegeven aan het begin van een muziekstuk dor tee cijfers boven elkaar. Het bovenste cijfer geeft het aantal tellen in een maat aan, het onderste cijfer geeft de teleenheid aan. Ook kan de maatsoort in één stuk veranderen, dan ordt de nieue maatsoort op dat punt aangegeven in de notenbalk. Enkele veel voorkomende maatsoorten: & Opmaat Aan het begin van een muziekstuk kom je vaak een onvolledige maat tegen, de zgn. opmaat. Dit kan er bv. zo uitzien: & 4 4 œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ

7 Algemene Muziekleer Musician 3.0 reader - HKU - pagina 7 Dynamiek De dynamiek van muziek is het onderscheid tussen hard en zacht. Om dit aan te geven in de muziek ordt gebruik gemaakt van oorspronkelijk Italiaanse termen. Daarnaast kunnen er ook verschillende tekens orden gebruikt om de dynamiek aan te geven. De belangrijkste Italiaanse termen zijn: fff fortisissimo!! zo luid mogelijk ff fortissimo!! zeer luid f forte!!! luid F mezzoforte!! matig luid P mezzopiano!! matig zacht p piano!! # zacht pp pianissimo!! zeer zacht ppp pianisissimo!! zeer zacht Overgangen in luid- of zachtheid geeft men aan met: cresc.## crescendo# # toenemend in volume accresc.# accrescendo## toenemend in volume ook aan te geven met het volgende teken: decresc.# decrescendo# afnemend in volume dim.# # diminuendo# # afnemend in volume ook aan te geven met het volgende teken:

8 Algemene Muziekleer Musician 3.0 reader - HKU - pagina 8 Toonsoorten en toonladders Toongeslacht en toonsoort De verdeling van hgele en halve toonafstanden binnen een toonladder bepaalt het karakter daarvan. Dit is het toongeslacht, de meest bekende zijn majeur en mineur. De toonsoort geeft aan op elke toon de laddder begint, deze toon heet grondtoon of tonica. Toongeslacht én toonsoort zijn nodig om precies te eten over elke toonladder het gaat. De toonladder van C majeur is de ladder die op C begint en verder alleen uit stamtonen bestaat, dit zijn de itte toetsen op een piano. De afstanden tussen de stamtonen zijn als volgt, aangegeven tusen haakjes: # (1) (1) (1/2) (1) (1) (1) (1/2) Wanneer je deze toonladder op een andere grondtoon ilt opbouen zullen er één of enkele stamtonen verhoogd of verlaagd moeten orden om hetzelfde toongeslacht te verkrijgen. Dit heet transponeren. Het doel is om elke majeurladder precies dezelfde afstanden te laten hebben tussen de tonen als hierboven. Wanneer je bv. een majeurtoonladder ilt maken beginnend op G ordt deze als volgt: G (1) A (1) B (1/2) C (1) D (1) E (1) Fis (1/2) G De zevende toon moet hier verhoogd orden om de halve afstand van de zevende tot de achtste toon te maken. Wanneer je bv. een majeurtoonladder ilt maken beginnend op F ordt deze als volgt: F (1) G (1) A (1/2) Bes (1) C (1) D (1) E (1/2) F De vierde toon moet hier verlaagd orden om de halve afstand van de derde tot de vierde toon te maken. Wanneer je alle toonsoorten doorloopt zul je merken dat er el een bepaald systeem inzit. Voor het overzicht ordt vaak gebruikt gemaakt van de kintencirkel.

9 Algemene Muziekleer Musician 3.0 reader - HKU - pagina 9 De kintencirkel In de buitenste rij van deze kintencirkel staan alle majeur-toonsoorten met hun bijbehorende voortekens, rechtsom de kruizen, linksom de mollen. In de binnenste rij staan de parallelle mineurtoonsoorten die je vind op de zesde trap van een majeur-toonsoort. Een majeur-toonsoort ordt vooral gekenmekrt door de aanezigheid van een grote terts op de grondtoon. In de toonsoort C majeur is dat: c - e. Deze tonen staan tee hele stappen (of vier halve) van elkaar. De parallelle mineur-toonsoort van C majeur is A mineur, deze heeft als afstand tussen de eerste en de derde noot een kleine terts, dat is een afstand van één hele en één halve stap (of drie halve stappen). In A mineur is dat de afstand tussen a en c. Majeurtoonsoorten delen de voortekens met hun parallelle mineur-toonsoort.

10 Algemene Muziekleer Musician 3.0 reader - HKU - pagina 10 Toonladders De majeur-toonladder en zijn reine mineur-parallel zijn niet de enige toonladders die orden gebruikt. Zoals de reine mineur-parallel ordt gevonden op de VIe trap van een majeur-toonladder kun je op elke toon uit de majeur-toonladder een toonladder beginnen, dit zijn de zgn. kerktoonladders die hun oorsprong vinden de kerkmuziek uit de Middeleeuen: C ionisch [Ie trap] (is ook 'geoon' majeur) D dorisch [IIe trap] E phrygisch [IIIe trap] F lydisch [IVe trap] G mixolydisch [Ve trap] A aeolisch [VIe trap] (is ook rein of oorspronkelijk mineur) B lokrisch (VIIe trap)

11 Algemene Muziekleer Musician 3.0 reader - HKU - pagina 11 Mineur De klassieke theorie van mineurtoonsoorten is in principe afgeleid van majeur maar doordat er meerdere vormen van mineur voorkomen is het een uitgebreider verhaal. De drie meest gebruikte vormen van mineur in klassieke muziek zijn: natuurlijk (oorspronkelijk) mineur (op trap VI van elke majeurladder, als kerktoonladder (modus) aeolisch genoemd). harmonisch mineur (afgeleid van de natuurlijke mineur-ladder maar met een verhoogde 7e toon. melodisch mineur (afgeleid van de natuurlijke mineur- ladder maar nu met een verhoogde 6e én 7e toon). A rein of oorspronkelijk mineur A harmonisch mineur & œ œ œ œ œ œ # œ œ A melodisch mineur & œ œ œ œ œ # œ # œ œ Deze vormen zijn vooral ontstaan door de behoefte aan een sterkere leidtoon. In een majeurtoonladder is de afstand tussen de 7e en de 8e toon een halve stap zodat je op een prettige manier eer uitkomt op de grondtoon. In rein of oorspronkelijk mineur zit er tussen de 7e en 8e toon een hele stap aardoor je een minder sterk leidtoon-gevoel zal ervaren. Dit ordt opgevangen door de 7e toon te verhogen, hierdoor is de afstand tussen de 7e en 8e toon toch eer een halve stap. Zo erd de harmonische-mineurtoonladder gevormd. Dit loste el iets op, maar gaf ook eer een ander probleem, de afstand tussen de 6e en 7e toon erd door de verhoging van de 7e noot groter en erd zelfs drie halve stappen. De afstand tussen de 6e toon (f) en de zevende toon (gis) erd een overmatige secunde. Dit probleem erd eer opgelost door ook de 6e toon te verhogen, dit zorgde ervoor dat de mineurtoonladder net zo ʻsoepelʼ eindigde als een majeurtoonladder.

12 Algemene Muziekleer Musician 3.0 reader - HKU - pagina 12 Intervallen Het oord interval betekent ʻtussenruimteʼ of ʻafstandʼ. In muziek ordt hiermee de afstand tussen tee noten aangegeven. Uitgaande van C zijn dit (bijna) alle intervallen (de respectievelijke afstanden staan eronder tussen haakjes): tritonus tritonus reine kleine grote kleine grote reine overmatige verminderde prime secunde secunde terts terts kart kart kint & œœ & nœ bœœ nœœ bœ nœ œ œ # bœ ( 0 1/2 1 11/2 2 21/2 3 3 ) reine overmatige kleine grote klein groot rein kint kint sext sext septiem septiem oktaaf # œ bœ nœ ( 31/ /2 5 51/2 6 ) bœ nœ œ œ Enkele opmerkingen: -uiteraard kun je deze intervallen op elke begin-toon opbouen. -de intervallen prime, kart, kint en octaaf heten rein als ze ʻnormaalʼ zijn. Mochten ze toch groter of kleiner gemaakt dan heet dat overmatig of verminderd. -de intervallen secunde, terts, sext en septiem zijn altijd of groot, of klein. -bij de overmatige kart en de verminderde kint staat er boven geschreven: tritonus. Dit houdt in dat de afstand tussen deze tee tonen drie hele noten is. Het verschil tussen een overmatige kart en een verminderde kint kun je niet horen omdat de afstand even groot is, het is dan gebruikelijk deze afstand tritonus te noemen. De tritonus deelt het oktaaf precies doormidden. -de intervallen die hier staan klinken gelijktijdig en orden daarom harmonische intervallen genoemd. Wanneer je de tee tonen na elkaar speelt is dit een melodisch interval. -de intervallen reine prime, reine kart, reine kint en rein oktaaf orden volkomen consonant genoemd. De intervallen terts (groot of klein), sext (groot of klein) orden onvolkomen consonant genoemd. Alle andere intervallen (secundes, septiemen en alle verminderde en overmatige intervallen) orden dissonant genoemd. -alle afstanden orden in bovenstaand voorbeeld gemeten naar de hoogst liggende noot, alle intervallen kunnen ook naar beneden gemeten orden.

13 Algemene Muziekleer Musician 3.0 reader - HKU - pagina 13 Omkeerbaarheid van intervallen. Wanneer je van c naar boven naar een e gaat is dit een grote terts, ga je van c naar beneden naar een e is dit een kleine sext. Grote terts en kleine sext zijn als het are elkaars spiegelbeeld die tezamen eer een oktaaf vormen. interval omkering som reine prime (1) + rein oktaaf (8) = rein oktaaf (9) kleine secunde (2) + groot septiem (7) = rein oktaaf (9) grote secunde (2) + klein septiem (7) = rein oktaaf (9) kleine terts (3) + grote sext (6) = rein oktaaf (9) grote terts (3) + kleine sext (6) = rein oktaaf (9) reine kart (4) + reine kint (5) = rein oktaaf (9) overmatige kart (4) + verminderde kint (5) = rein oktaaf (9) verminderde kint (5) + overmatige kart (4) = rein oktaaf (9) reine kint (5) + reine kart (4) = rein oktaaf (9) kleine sext (6) + grote terts (3) = rein oktaaf (9) grote sext (6) + kleine terts (3) = rein oktaaf (9) klein septiem (7) + grote secunde (2) = rein oktaaf (9) groot septiem (7) + kleine secunde (2) = rein oktaaf (9) rein oktaaf (8) + reine prime (1) = rein oktaaf (9) Je kunt hierboven een aantal etmatigheden bij omkeringen van intervallen zien: -interval en omkering vormen samen een octaaf. -als je de cijfers (tussen haakjes) van interval en omkering bij elkaar optelt is de som steeds 9. -kleine intervallen hebben grote intervallen als omkering, en omgekeerd. -reine intervallen hebben reine intervallen als omkering. -verminderde intervallen hebben overmatige intervallen als omkering, en omgekeerd.

14 Algemene Muziekleer Musician 3.0 reader - HKU - pagina 14 Drieklanken Een drieklank is een samenklank van drie tonen, in de esterse muziek meestal opgeboud door tertsen op elkaar te stapelen. In de toonsoort C majeur kun je de volgende drieklanken zien verschijnen (onder de akkoordsymbolen staan de zogenaamde trappencijfers (Romeinse cijfers): & C Dmi Emi F G Ami B verm. I II III IV V VI VII Wanneer er verder niets meer ordt vermeld over de drieklank (zoals: C ) betreft het een grote drieklank. Dit is de drieklank met de tonen grondtoon, grote terts en reine kint. Het teede akkoord in dit voorbeeld is Dmi (kan ook zijn: Dmin, D-) en dit is een kleine drieklank. Dit is de drieklank met de tonen grondtoon, kleine terts en reine kint. Op de VIIe trap komt hier nog een ander akkoord langs: B verminderd. Dit is de drieklank met de tonen grondtoon, kleine terts en verminderde kint. Een vierde, belangrijke drieklank die in het voorbeeld hierboven niet voorkomt, is de overmatige drieklank. Dit is de drieklank met de tonen grondtoon, grote terts en overmatige kint. Hieronder zijn deze vier drieklanken allemaal opgeboud op de noot C: & C Cmi b Co C+ grote drieklank# kleine drieklank# verminderde drieklank# overmatige drieklank bb n#