DOCENTENHANDLEIDING NASK 1-2 VWO GYMNASIUM AUTEURS: F. ALKEMADE C. SCHATORJÉ MET MEDEWERKING VAN: TH. SMITS R. TROMP

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "DOCENTENHANDLEIDING NASK 1-2 VWO GYMNASIUM AUTEURS: F. ALKEMADE C. SCHATORJÉ MET MEDEWERKING VAN: TH. SMITS R. TROMP"

Transcriptie

1 NASK 1-2 VWO GYMNASIUM DOCENTENHANDLEIDING AUTEURS: F. ALKEMADE C. SCHATORJÉ MET MEDEWERKING VAN: TH. SMITS R. TROMP VIERDE EDITIE MALMBERG S-HERTOGENBOSCH

2 Inhoudsopgave Deel 1 Over Nova De methode in hoofdlijnen Opbouw Leerstof Contexten Vaardigheden Practicum Demonstratieproeven Opgaven Plusstof Praktijkartikel Test Jezelf Kennisbasis Proeven Algemeen... 6 Organisatie Instructies en vragen Een verslag maken Onderzoeksopdrachten Algemeen Leren onderzoeken Organisatie Beoordeling Plannen De digitale oefenomgeving van Nova Licenties Lesstof Verwerkingsopgaven Oefenen Het docentendashboard Extra materiaal Combineren van folio en digitaal Deel 2 Hoofdstuk voor hoofdstuk Hoofdstuk 1 Introductie Uitgangspunten Hoofdstuk 2 Stoffen Uitgangspunten Per paragraaf Hoofdstuk 3 Water Uitgangspunten Per paragraaf Hoofdstuk 4 Lucht Uitgangspunten Per paragraaf Hoofdstuk 5 Elektriciteit Uitgangspunten Per paragraaf Hoofdstuk 6 Bewegen Uitgangspunten Per paragraaf Hoofdstuk 7 Geluid Uitgangspunten Per paragraaf Hoofdstuk 8 Licht Uitgangspunten Per paragraaf Deel 3 Materiaallijst Planning Gebruiksaanwijzing

3 Deel 1 Over Nova Deel 1 Over Nova 1.1 De methode in hoofdlijnen Opbouw Elk deel van Nova bestaat uit leerlingen- en docentenmateriaal. De leerlingen werken met een leeropdrachtenboek met daarin theorie, opgaven, practica en Test- Jezelfvragen. De leerlingen kunnen de gemaakte opgaven nakijken met een uitwerkingenboek. Het digitale leerlingenmateriaal bevat oefeningen, d-toetsen (diagnostische toetsen), digitale verwerkingsopgaven en vaardigheidstrainers (V-trainers). Docenten vinden online eindtoetsen in verschillende formats, practicumvoorschriften in Wordformat die u kunt aanpassen aan uw eigen organisatie, de uitwerkingen (als pdf- en als Wordbestand) en deze docentenhandleiding. Daarnaast verschijnt regelmatig een Nova-nieuwsbrief met actueel nieuws en nuttige informatie Leerstof Voor deel 1-2 is in principe leerstof gekozen die dicht bij de leefwereld van de leerlingen staat maar voor het vwo/gymnasium-deel is her en der voor een wetenschappelijke invalshoek gekozen. Daardoor krijgen leerlingen alvast een beeld van beroepen met een wetenschappelijke grondslag, bijvoorbeeld dat van mensen die in een laboratorium werken. De diepgang en het aantal formules is nog beperkt in deel 1-2. In de vervolgdelen wordt dieper op de diverse onderdelen van de natuurkunde ingegaan en wordt het werken met formules en het redeneren belangrijker. Zo sluit de methode aan bij de ontwikkeling van de kennis en het abstractievermogen van de leerlingen. De methode sluit aan bij de herziene kerndoelen die sinds 1 augustus 2006 van kracht zijn (zie kader). De onderwerpen die in de kerndoelen genoemd worden, komen allemaal in deel 1-2 aan de orde. Met name kerndoel 32 is in dit verband relevant: De leerling leert te werken met theorieën en modellen door onderzoek te doen naar natuurkundige en scheikundige verschijnselen als elektriciteit, geluid, licht, beweging, energie en materie. Tevens is rekening gehouden met de Kennisbasis Natuurwetenschappen en Technologie uit 2014 (zie paragraaf ). In deel 1-2 van Nova worden natuur- en scheikunde geïntegreerd aangeboden. Dit komt het duidelijkst naar voren in de hoofdstukken 2, 3 en 4, waarin natuur- en scheikunde naadloos in elkaar overgaan. Bij de ordening van de leerstof zijn we uitgegaan van een deels concentrische opbouw. De meeste onderwerpen die in deel 1-2 behandeld worden, komen in de delen voor latere leerjaren weer terug, en worden dan verdiept en uitgebreid Contexten In Nova wordt elk onderdeel van de leerstof gekoppeld aan een bepaalde context. Gezien de kerndoelen en de examenprogramma s ligt dat voor de hand. De leerlingen moeten niet alleen theoretische kennis verwerven, maar die ook praktisch kunnen toepassen. Vergelijk kerndoel 29, waarin staat dat de leerling moet leren om (natuur- en scheikundige) sleutelbegrippen te verbinden met situaties in het dagelijks leven. de herziene kerndoelen Mens en Natuur MENS EN NATUUR 28. De leerling leert vragen uit het brede leergebied om te zetten in onderzoeksvragen, een dergelijk onderzoek over een natuurwetenschappelijk onderwerp uit te voeren en de uitkomsten daarvan te presenteren. 29. De leerling leert kennis te verwerven over, en inzicht te verkrijgen in sleutelbegrippen uit het gebied van de levende en niet-levende natuur en leert deze sleutelbegrippen te verbinden met situaties in het dagelijks leven. 30. De leerling leert dat mensen, dieren en planten in wisselwerking staan met elkaar en hun omgeving (milieu) en dat technologische en natuurwetenschappelijke toepassingen de duurzame kwaliteit daarvan zowel positief als negatief kunnen beïnvloeden. 31. De leerling leert onder andere door praktisch werk kennis te verwerven over, en inzicht te verkrijgen in processen uit de levende en niet-levende natuur en hun relatie met omgeving en milieu. 32. De leerling leert te werken met theorieën en modellen door onderzoek te doen naar natuurkundige en scheikundige verschijnselen als elektriciteit, geluid, licht, beweging, energie en materie. 33. De leerling leert door onderzoek kennis te verwerven over voor hem relevante technische producten en systemen, leert deze kennis naar waarde te schatten en op planmatige wijze een technisch product te ontwerpen en te maken. 3

4 Deel 1 Over Nova De meeste hoofdstukken hebben een of twee hoofdcontexten, zoals het weer of sport en verkeer. Die hoofdcontexten worden geïntroduceerd op de eerste pagina s van het hoofdstuk, in de openingsfoto en de inleidende tekst. Foto en tekst zijn bedoeld als aanleiding om bij een hoofdcontext stil te staan en om relevante voorkennis te activeren. In de paragrafen worden de contexten niet tot in detail behandeld. De leerlingen moeten leren om zelf verbanden te leggen tussen de leerstof en de wereld om hen heen. De tekst van de paragrafen zet de leerlingen daarom wel op het goede spoor, maar kauwt niet alles voor: veel verbanden moeten de leerlingen zelf leggen door de opgaven te maken. In de plusstof (aan het eind van elke paragraaf) en het praktijkartikel (aan het eind van ieder hoofdstuk) wordt nog eens vanuit een andere invalshoek naar de hoofdcontext gekeken. De leerlingen hoeven deze leerstof niet te beheersen om het vak met succes te kunnen volgen. Wel gaan de contexten meer voor ze leven als u ze met deze stof aan het werk zet. Bovendien kunnen ze zo ervaring opdoen met het zelfstandig verwerken van informatie. Het praktijkartikel is bovendien een bruggetje naar de bovenbouw waar Nova volgens het Praktijk, Theorie en Maatschappij (PTM) concept de examenstof aanbiedt Vaardigheden Met Nova kunt u systematisch werken aan algemene en vakgebonden vaardigheden. In deel 1-2 wordt een aantal belangrijke vaardigheden aangeboden in de vorm van concrete, puntsgewijze instructies. U vindt deze vaardigheden achter in het leerdopdrachtenboek, waar ze gemakkelijk geraadpleegd kunnen worden. De eerste keer dat een vaardigheid aan de orde komt, wordt dat meestal aangegeven bij een specifieke opgave of proef (bijvoorbeeld het maken van tabellen en grafieken). Het ligt voor de hand om op dat moment de vaardigheid aan te leren. U kunt de leerlingen een concrete opdracht geven waarin de vaardigheid voorkomt en deze nabespreken. Vaak moeten de leerlingen zo n vaardigheid later in het jaar opnieuw gebruiken. Ze moeten de bijbehorende instructie dan zelf opzoeken achter in het boek. We gaan ervan uit dat de leerlingen dit zelfstandig (leren) doen. Daarom verwijzen we niet altijd opnieuw naar de benodigde vaardigheid. Naast de vaardigheden in het boek, biedt Nova ook vaardigheidstrainers aan: de V-trainer. Hiermee kunnen leerlingen basisvaardigheden oefenen waar ze regelmatig problemen mee hebben (zoals het omrekenen van eenheden of het aflezen van apparatuur). Daardoor verloopt het leerproces efficiënter wanneer deze vaardigheden in een later stadium moeten worden aangesproken Practicum Experimentele vaardigheden leer je het beste in de praktijk. Vandaar dat Nova veel aanknopingspunten biedt voor praktisch werk in het onderdeel Practicum. Dit bestaat uit in principe drie onderdelen: practicumproeven onderzoeksopdrachten ontwerpopdrachten Alle proeven en opdrachten worden aangeduid als Proef en worden doorgenummerd. De meeste proeven zijn practicumproeven. De laatste van de proeven bij elk hoofdstuk is vaak een onderzoeksopdracht en/of een ontwerpopdracht (dat kunt u aan de titel zien). Overigens is niet bij elk hoofdstuk een onderzoeks- of ontwerpopdracht aanwezig. Achter de tussenkopjes in de leestekst wordt aangegeven welke proef relevant is bij het onderwerp dat dan aan de orde is. Practicumproeven Het grootste deel van de proeven zijn gewone practicumproeven die de leerlingen uitvoeren met behulp van practicumapparatuur op school. Ze kunnen verschillende doelen hebben: Bij sommige proeven gaat het erom dat de leerlingen leren werken met bepaalde apparatuur, zoals een maatcilinder, een brander of een spanningsmeter. Zie bijvoorbeeld proef 3 Werken met een brander in hoofdstuk 2. Andere proeven ondersteunen de begripsontwikkeling. U kunt ze gebruiken als een inleiding op, of een illustratie bij de theorie. Dat geldt bijvoorbeeld voor proef 5 Werken met de onderdompelmethode en de proeven 7 en 8 over het bepalen van dichtheid in hoofdstuk 2. In paragraaf 1.2 vindt u uitgebreidere informatie over het inzetten van de practicumproeven. Onderzoeksopdrachten Bij de onderzoeksopdrachten voeren de leerlingen min of meer zelfstandig een eigen onderzoek uit. Een voorbeeld is proef 9 Een onderzoek uitvoeren: zout in de polder in hoofdstuk 2. Deze opdrachten sluiten aan bij kerndoel 28 waarin staat dat leren onderzoek doen een belangrijke doelstelling is van het vak natuur- en scheikunde. Zie hierover ook de kerndoelen 32 en 33. Zie voor meer informatie paragraaf 1.3. Ontwerpopdrachten Tot slot zijn er ook ontwerpopdrachten, waarbij leerlingen zelf een product of systeem ontwerpen en bouwen. Het onderdeel ontwerpen staat bij Nask vaak nog in de kinderschoenen en voor een bevredigende inzet van deze 4

5 Deel 1 Over Nova opdrachten is enige inleiding in de theorie van het ontwerpen gewenst. Deze kunt u bijvoorbeeld vinden op de site Maak zelf uw keuze Het is waarschijnlijk niet haalbaar dat de leerlingen alle practicumproeven en opdrachten uitvoeren. Daarvoor is het aanbod in de methode te groot. We gaan ervan uit dat u zelf een keuze maakt uit dat aanbod, naar gelang de mogelijkheden op uw school en uw eigen didactische voorkeur. Er is rekening mee gehouden dat u sommige proeven zult overslaan. De paragrafen met leerstof veronderstellen niet dat de leerlingen de bij te tekst genoemde proeven hebben uitgevoerd Demonstratieproeven Demonstratieproeven zijn proeven die de docent uitvoert, terwijl de klas toekijkt. Hoogstens verlenen enkele leerlingen assistentie. In het leeropdrachtenboek worden als regel geen demonstratieproeven beschreven. Een demonstratie verliest veel van haar attentiewaarde als de leerlingen van tevoren kunnen lezen wat er gaat gebeuren. Daarom zijn de demonstratieproeven opgenomen in de docentenhandleiding bij de behandeling van de afzonderlijke hoofdstukken. De demonstratieproeven zijn niet bedoeld als vervanging van de leerlingenpractica, maar als aanvulling daarop. Vaak zal een demonstratieproef kunnen dienen om de uitleg van een stuk leerstof te verduidelijken en te verlevendigen Opgaven Bij elke paragraaf staan een tiental opgaven. Een deel daarvan kan men bestempelen als leerstofopgaven. Deze opgaven doen een beroep op het geheugen van de leerlingen. Het gaat erom dat ze een stukje leerstof zonder fouten reproduceren. Leerlingen die het moeilijk vinden om een paragraaf nauwkeurig te lezen, worden door deze vragen nog eens met hun neus op de leerstof gedrukt. De andere opgaven kan men bestempelen als toepassingsopgaven. Dit zijn oefeningen in het toepassen van de leerstof. Een deel van deze opgaven is bedoeld om deelvaardigheden te oefenen, zoals: een maatcilinder aflezen; de dichtheid berekenen; een teruggekaatste lichtstraal tekenen. De leerlingen moeten daarnaast ook leren om moeilijkere (meer realistische, minder voorgebakken) problemen op te lossen. De moeilijkste toepassingsopgaven zijn met een sterretje (*) gemarkeerd Plusstof Elke paragraaf in het leeropdrachtenboek (uitgezonderd hoofdstuk 1) wordt afgesloten met het onderdeel Plus. De plusstof geeft achtergrondinformatie bij de gewone leerstof: toepassingen of interessante aspecten die de gewone leerstof in een breder kader zetten. Meestal is de plusstof iets moeilijker dan de gewone leerstof. Bij elke Plus horen enkele opgaven; deze komen na de gewone opgaven. Het is aan u om deze leerstof al dan niet te behandelen en te toetsen. Onmisbaar is deze stof niet: de gewone leerstof valt ook zonder de plusstof goed te begrijpen. Sommige onderwerpen uit de Plussen zullen in klas 3 aan de orde komen als reguliere stof. U kunt de plusstof op twee manieren inzetten. Wanneer u de leerlingen vaak zelfstandig laat werken, kunt u met de plusstof tempoverschillen opvangen. U laat de plusstof dan alleen door de snellere leerlingen maken (als een vorm van tempodifferentiatie). Wanneer u als regel klassikaal werkt, kunt u de plusstof gebruiken als aanvulling op de gewone leerstof. Zo kunt u een programma op maat samenstellen, rekening houdend met het niveau van de individuele leerling Praktijkartikel Aan het einde van elk hoofdstuk vindt u een praktijkartikel. Deze tekst is wat speelser opgemaakt, als een artikel in een populairwetenschappelijk tijdschrift. Het praktijkartikel gaat vaak over een praktische toepassing van natuur- of scheikunde, aansluitend bij wat in het hoofdstuk behandeld is. Als regel wordt een situatie uit het dagelijks leven of de wetenschap besproken. Het artikel wordt afgesloten met twee of drie opgaven. Het praktijkartikel is een goede voorbereiding op het zogenaamde contextdenken, iets wat in de bovenbouw van havo en vwo van de leerling wordt verlangd en standaard in Nova wordt ingezet Test Jezelf Aan het einde van elk hoofdstuk is een oefentoets opgenomen: de Test Jezelf. Met deze oefentoets kunnen de leerlingen zelf nagaan in hoeverre ze de leerstof beheersen. Desgewenst kunt u de oefentoets door alle leerlingen laten maken, als diagnostische toets. In de opgaven van de oefentoets wordt een groot deel van de leerstof op niveau getoetst. De uitslag geeft daardoor een betrouwbaar beeld van wat de leerlingen kennen en kunnen. De oefentoets dekt een groot deel van de leerstof maar niet de hele stof. Het is goed de leerlingen daarop te wijzen. 5

6 Deel 1 Over Nova Elke Test Jezelf begint met 15 of 16 gesloten vragen. Deze vragen komen ook terug in de digitale oefentoets. Het tweede deel van de oefentoets bestaat uit open opgaven. Deze opgaven lenen zich niet goed voor digitale verwerking Kennisbasis In april 2014 is de Kennisbasis Natuurwetenschappen en Technologie verschenen, een richtinggevend leerplankader voor de onderbouw van het voortgezet onderwijs. Deze Kennisbasis is in opdracht van OCW ontwikkeld door SLO. Een kennisbasis is richtinggevend en heeft tot doel een uitwerking te geven aan de kerndoelen en daarmee richting te geven aan het curriculum en scholen meer richting te bieden en tegelijkertijd voldoende vrijheid voor eigen uitwerking op schoolniveau. Het doel van het opstellen van de Kennisbasis is onder andere dat scholen bij voorkeur al vanaf het eerste leerjaar meer tijd en aandacht in de onderbouw besteden aan science. Doel van de Kennisbasis is een bijdrage te leveren aan de verbetering van de leeropbrengst, in internationaal perspectief (PISA) en met het oog op het onderwijs in de bovenbouw (vmbo en havo-vwo). Dit alles zonder verplichtingen voor scholen ten aanzien van de wijze van realisering (het hoe ). De veronderstelling is dat een zekere mate van concretisering van de huidige kerndoelen scholen en educatieve partners kan ondersteunen bij het realiseren van die ambitie en (meer) richting, (meer) inspiratie en tevens voldoende ruimte kan bieden voor curriculaire uitwerkingen op schoolniveau. Daarnaast heeft de Kennisbasis ook tot doel bij te dragen aan een betere oriëntatie in de onderbouw op bètatechnische en technologische profielen. Hierdoor kan een bewuste keuze voor dergelijke profielen in de bovenbouw van het vmbo en havo/vwo gestimuleerd worden. Dit sluit aan bij de afspraken die de overheid en het bedrijfsleven in 2013 hebben vastgelegd in het Techniekpact. Bij de ontwikkeling van deze editie van Nova is zo veel als mogelijk rekening gehouden met deze Kennisbasis. U kunt de integrale Kennisbasis voor Natuurwetenschappen en Technologie in de onderbouw van het voortgezet onderwijs downloaden via: Proeven Zoals al eerder gezegd, hoort bij de hoofdstukken 2 t/m 8 een aantal proeven (practicumproeven, onderzoeksopdrachten, ontwerpopdrachten). Deze zijn te vinden in het onderdeel Practicum. De tijd die voor het uitvoeren van een proef nodig is, varieert van proef tot proef; een indicatie is te vinden achter de titel van elke proef. Over de onderzoeksopdrachten kunt u meer lezen in paragraaf 1.3. We adviseren om elke practicumproef zorgvuldig in te leiden en na te bespreken. Dat voorkomt dat zij los komen te staan van het lesgebeuren en een te laag leerrendement hebben. Elke proef start met een korte inleiding waarin wordt aangegeven welke kennis bekend verondersteld wordt. De doelstelling staat expliciet vermeld onder het kopje Doel. Dat maakt het gemakkelijker om de koppeling met de leerstof te maken Organisatie Voor het slagen van een practicumproef is een goede organisatie een eerste vereiste. Wij hebben goede ervaringen met de volgende manier van werken. 1 Inleiding De docent vertelt kort: a wat het doel is van de proef en welke relatie er met de leerstof bestaat; b eventueel, hoe de leerlingen bepaalde belangrijke handelingen moeten uitvoeren (bijvoorbeeld hoe ze een maatcilinder moeten aflezen); c waar de leerlingen het practicummateriaal kunnen vinden en waar ze dat materiaal na afloop weer moeten opbergen. 2 Uitvoering De leerlingen voeren (bij voorkeur in groepen van twee) de proeven uit, en beantwoorden de bijbehorende vragen. Ze doen dat als regel zelfstandig, met weinig of geen begeleiding. Na afloop van de proef bergen ze het practicummateriaal weer op. 3 Afsluiting De docent bespreekt met de leerlingen wat de resultaten zijn (voor zover ze die al uitgewerkt hebben) en laat ze een relatie leggen met het doel van de proef. Daarna lezen de leerlingen de paragraaf waar de proef bij hoort en beginnen met het maken van de opgaven. Wat ze niet af krijgen, is huiswerk voor de volgende les. Deze wijze van werken maakt het mogelijk om tempoverschillen tussen de leerlingen zonder veel problemen op te vangen Algemeen Instructies en vragen De teksten van de proeven bestaan uit instructies en vragen. De instructies zijn zo duidelijk geformuleerd dat de 6

7 Deel 1 Over Nova meeste leerlingen geen hulp nodig hebben. Het is niet nodig de leerlingen voortdurend te assisteren. Bij veel practicumproeven zult u min of meer de handen vrij hebben. Er is dus tijd om met de leerlingen in gesprek te gaan en ze aan het denken (reflecteren) te zetten. We adviseren om de leerlingen regelmatig te vragen waar het nu eigenlijk om gaat. U zou daarvoor enkele gerichte vragen achter de hand kunnen houden. Dat voorkomt dat de leerlingen braaf doen wat er staat, zonder er veel van op te steken. De (genummerde) vragen geven aan, waar de leerlingen tijdens de practicumproef op moeten letten. Meestal wordt de leerlingen ook gevraagd om een conclusie te trekken. Het is niet nodig om in de nabespreking alle antwoorden na te lopen. Vaak is het voldoende dat u samen met de klas nagaat of het doel van de proef is bereikt. andere manieren van lesgeven meer geschikt. De onderzoeksopdrachten richten zich vooral op algemene vaardigheidsdoelen zoals het aanleren van onderzoeksvaardigheden, zelfstandig leren werken en leren samenwerken. Het doen van onderzoek past uitstekend bij de kerndoelen voor de onderbouw. Zie bijvoorbeeld kerndoel 28: De leerling leert een eenvoudig onderzoek uit te voeren over een natuurwetenschappelijk onderwerp en de uitkomsten daarvan te presenteren en kerndoel 32: De leerling leert onderzoek doen aan natuurkundige verschijnselen als elektriciteit, geluid, licht, beweging en krachten. Voor veel docenten is het laten verrichten van open onderzoek door een klas iets nieuws. Daarom gaan we in deze handleiding uitgebreid in op de vraag hoe je (een deel van) de leerlingen in klas 1 en 2 open onderzoek kunt laten doen Een verslag maken Het is aan te raden om de leerlingen naast het beantwoorden van de vragen regelmatig een verslag te laten schrijven. In Vaardigheid 14 achter in het leeropdrachtenboek staat aan welke eisen zo n verslag moet voldoen. Vanzelfsprekend kan ook van onderzoeks- en ontwerpopdrachten een verslag gemaakt worden. De volgende proeven zijn geschikt om er de leerlingen een verslag van te laten maken: 2.3 (werken met een brander), 2.7 en 2.8 (de dichtheid bepalen), 3.5 (een koud makend mengsel), 3.7 (regenmeter), 4.3 (luchtdruk en tegendruk), 5.1 (geleiders en isolatoren), 5.4 (experimenteren met een schakelaar), 5.7 (parallelschakeling), 5.8 (mistlampschakeling), 6.1 en 6.2 (bewegingen bestuderen), 6.4 (remweg), 6.5 (kreukelzone), 7.5 (frequentie van een trilling) en 8.2 (spectra van lampen). 1.3 Onderzoeksopdrachten Algemeen De practicumproeven in Nova schrijven precies voor wat de leerlingen moeten doen; het zijn, op een enkele uitzondering na, echte kookboekpractica. De methode biedt daarnaast ook mogelijkheden om de leerlingen zelf (open) onderzoek te laten doen. Dat gebeurt in de onderzoeksopdrachten die u vindt aan het eind van het onderdeel Practicum (in hoofdstuk 2, 3, 4, 6, 7 en 8). Zo n onderzoeksopdracht is veel minder voorgestructureerd dan de practicumproeven. Het gaat er bij de onderzoeksopdrachten niet om de leerlingen bepaalde vakkennis bij te brengen; daarvoor zijn Leren onderzoeken Als leerlingen onderzoek doen, zoeken ze naar het antwoord op een onderzoeksvraag. In het ideale geval bedenken ze die vraag zelf en voeren het onderzoek ook zelfstandig uit, zonder hulp van de docent. In dat geval is het onderzoek helemaal open. Van leerlingen in het eerste en tweede leerjaar kunt u niet verwachten dat ze alles meteen zelf kunnen, ze zullen het doen van onderzoek moeten leren. We raden dan ook aan om de onderzoeksvaardigheden stapsgewijs aan te bieden. De eerste keer kunt u de leerlingen een kant-en-klare onderzoeksvraag voorleggen en ze vertellen welke apparatuur ze moeten gebruiken. Naarmate de leerlingen meer ervaring opdoen, kunt u ze meer vrijheid geven om zelf te kiezen. Onderzoek hoeft niet veel tijd te vragen. Wij denken dat u met één ronde in leerjaar 2 en één ronde in leerjaar 3 al een heel eind komt. Het gaat er ook niet om dat de leerlingen volleerde onderzoekers worden. Er is al heel wat bereikt als ze in de praktijk hebben ervaren wat onderzoek doen inhoudt. In de onderzoeksopdrachten vindt u onderzoeksvragen die direct aansluiten bij de leerstof. Deze vragen zijn vooral bedoeld om de leerlingen op weg te helpen. Leerlingen kunnen zo n vraag overnemen of een variant daarop bedenken; ze kunnen ook met een eigen idee komen. In dat laatste geval moeten ze wel zorgvuldig begeleid worden bij het formuleren van de onderzoeksvraag. De onderzoeksopdrachten hebben dezelfde opbouw als de leerlingproeven, maar geven de leerlingen veel meer ruimte. Waar de leerlingproeven dicht bij de leerstof blijven en hoogstens enkele zaken open laten, nemen de leerlingen bij een open onderzoek zelf het initiatief. 7

8 Deel 1 Over Nova Organisatie Bij het doen van onderzoek doorlopen de leerlingen een aantal fasen. 1 Het formuleren van de onderzoeksvraag Om te beginnen moeten de leerlingen een vraag formuleren die (a) duidelijk is en (b) door hen ook beantwoord kan worden. Veel leerlingen vinden deze fase van het onderzoek het lastigst. Het ontbreekt hen nogal eens aan de nodige realiteitszin, inventiviteit en inspiratie. In deze fase praat de docent veel met de leerlingen, maar zonder ze voor te zeggen. De leerlingen zullen zelf een vraag moeten formuleren die een succesvol onderzoek garandeert; de docent begeleidt alleen. U leert dit het beste begeleiden door het gewoon een aantal keren te doen. Vaak werkt het goed de leerlingen een hypothese of veronderstelling te laten formuleren: Wat denk je dat eruit komt en waarom denk je dat? Zo brengt u de leerlingen ertoe na te denken over de reikwijdte van hun vragen. 2 Het maken van een werkplan Nadat hun onderzoeksvraag is goedgekeurd, maken de leerlingen een werkplan. In Vaardigheid 1 staat een handleiding voor het doen van onderzoek, waarin onder andere wordt uitgelegd wat er in een werkplan moet staan. Ze bedenken welke grootheden ze gaan meten, hoe hun proefopstelling eruit komt te zien en welke apparatuur ze nodig hebben. In dit stadium moeten de leerlingen goed letten op de validiteit van hun onderzoek: hebben we de juiste instrumenten gekozen, hebben we alle variabelen onder controle, enzovoort. 3 Het uitvoeren van het onderzoek In deze fase voeren de leerlingen hun onderzoek uit. Meestal zijn ze daar een of twee lessen mee bezig. 4 Het verwerken van de resultaten Hiervoor kunt u de leerlingen verwijzen naar Vaardigheid 13: Werken met tabellen en grafieken. 5 Het presenteren van de resultaten Het maken van een verslag is een goede manier om de uitkomsten van een onderzoek te presenteren. Bij de vaardigheden staat een handleiding voor het maken van verslagen (Vaardigheid 14). U kunt er ook voor kiezen om enkele groepjes leerlingen een presentatie te laten verzorgen. Het maken van posters of filmpjes kan ook een geschikte manier zijn om de leerlingen hun onderzoeksresultaten aan elkaar te laten presenteren. U kunt ervoor kiezen om aan het einde van het schooljaar tijd in te ruimen voor het laten doen van eigen onderzoek door uw leerlingen. U kunt dan de volgende werkwijze hanteren: a De leerlingen vormen groepjes van maximaal drie personen. Elke groep kiest een van de onderzoeksopdrachten uit de behandelde hoofdstukken. Deze keuze moet voor een bepaalde datum aan u worden doorgegeven. U kunt de leerlingen ook zelf vragen laten bedenken als ze dat wensen. b Vervolgens laat u de leerlingen thuis een werkplan maken met daarin: (a) de onderzoeksvraag, (b) de hypothese, (c) de proefopstelling en (d) de benodigde materialen. Hiervoor zou u ze een week de tijd kunnen geven. c De werkplannen worden nu door u bekeken. U inventariseert welke apparatuur en materialen ze nodig hebben en laat die klaarzetten. Als de leerlingen materialen willen gebruiken die niet op school aanwezig zijn, geeft u ze een seintje. Ze zullen die zelf van huis moeten meenemen. d Als alles rond is, spreekt u een onderzoeksles met de leerlingen af. In die les voeren de leerlingen hun onderzoek uit. e De leerlingen schrijven thuis een verslag en leveren dat een week later in. Het verslag wordt door u nagekeken en van commentaar voorzien. Een alternatief is het laten maken van een poster of filmpje. De resultaten kunnen dan in een les getoond en besproken worden Beoordeling Bij de beoordeling van de onderzoeksopdrachten kunt u kijken naar de inhoud van het onderzoek (het resultaat) en de manier waarop het onderzoek is verlopen (het proces). Bij de inhoud gaat het om zaken als: Is het onderzoek natuur- en scheikundig gezien correct? Is er een antwoord op de onderzoeksvraag gegeven? Is het verslag een heldere en complete weergave van het onderzoek? Bij het proces spelen zaken een rol als: Hoe was de samenwerking tussen de groepsleden? Is er efficiënt gewerkt? Is er creatief gewerkt? Is er zelfstandig gewerkt? Maak van tevoren een (niet al te gedetailleerd) beoordelingsschema waarin u die zaken kunt waarderen die u zelf belangrijk vindt. We raden aan om dit schema ook aan de leerlingen te laten zien, zodat ze weten wat u van hen verwacht en op welke aspecten u bij de beoordeling de nadruk legt. 8

9 Deel 1 Over Nova Plannen Docenten vinden het vaak moeilijk om onderzoeksopdrachten in te passen in hun lesprogramma. Als oorzaken noemen ze: gebrek aan materialen en werkruimten; een overladen programma; de grote tijdsinvestering; onervarenheid. Over enkele van deze problemen is hierboven al iets gezegd. Docenten die beschikken over uitstekende practicumruimten en een vindingrijke onderwijsassistent, zijn natuurlijk in het voordeel. Toch moeten de problemen niet overschat worden. Open onderzoek kan met eenvoudig materiaal gedaan worden, dat voor een deel door de leerlingen zelf kan worden meegebracht. Voor het uitvoeren van de onderzoeken is lang niet altijd een echt practicumlokaal nodig. Het begeleiden van onderzoeksopdrachten blijken docenten in de praktijk snel onder de knie te krijgen; je moet het gewoon een paar keer gedaan hebben. Bij de jaarplanning van uw lessen kunt u tijd inruimen voor open onderzoek. Het ligt voor de hand om de benodigde tijd vrij te maken door wat minder aan de practicumproeven te doen. De flexibele opzet van Nova geeft u de gelegenheid daarin zelf keuzes te maken. Indien u aan alle aspecten van de (richtinggevende) Kennisbasis wilt voldoen, is aanvang met het programma in leerjaar 1 onvermijdelijk. Ook dient u in dat geval rekening te houden met vaak arbeidsintensieve ontwerpopdrachten (zie paragraaf 1.1.5). Het begeleiden van onderzoek vraagt meer van een docent dan gewoon lesgeven. We adviseren daarom om de periodes met onderzoeksopdrachten zorgvuldig in te plannen. Als u lesgeeft aan verschillende onderbouwklassen, kunt u ervoor kiezen om het onderzoek te spreiden: u begint pas met een nieuwe klas als de vorige helemaal klaar is. Zo voorkomt u dat u alles tegelijk moet doen. 1.4 De digitale oefenomgeving van Nova In dit hoofdstuk staat de inhoud van het digitale platform (de online oefenomgeving) beschreven en hoe u er in de les mee kunt omgaan. Op de website zelf vindt u nog een gebruikershandleiding met informatie over de werking van de site en over klassenmanagement Licenties Toegang via licenties De digitale oefenomgeving van Nova is beschikbaar via licenties voor leerlingen en docenten. De school schaft voor elke leerling jaarlijks één pakket aan met daarin het practicumboek en de leerlinglicentie voor het digitaal platform. De licentie Volledig digitaal kunt u gebruiken als u zonder boeken wilt werken en leerlingen in de klas de beschikking hebben over tablets of computers. Deze licentie bevat een digitale versie van het leeropdrachtenboek én de leerlinglicentie met de digitale versie van de opgaven. Inhoud van de licenties De digitale leeromgeving van Nova kent in augustus 2014 de inhoud zoals weergegeven in onderstaand schema. In de komende jaren zal het platform wijzigingen en aanvullingen ondergaan. Hierover informeren wij u in onze nieuwsbrief, waarop u zich kunt inschrijven via de website van Nova. De inhoud van de digitale oefenomgeving volgt de inhoud van de boeken. Alle hoofdstukken in de boeken vindt u terug op het platform. U klikt op een hoofdstuk en daarna op een paragraaf van het hoofdstuk, waarna u verder kunt met de verschillende onderdelen binnen een paragraaf. onderdeel docent leerling toelichting lesstof X X* identiek aan lesstof in boek; zie par verwerkingsopdrachten X X gebaseerd op de opgaven in boek; zie par oefenen X X gebaseerd op gesloten vragen in Test Jezelf; zie par V-trainer X X vaardigheden inslijpen; zie par dashboard X X overzicht resultaten leerlingen; zie par eindtoetsen X via Wintoets of download van een pdf/word-bestand; zie par extra materiaal X handleiding, uitwerkingen in Word en pdf, werkbladen; zie par * Voor leerlingen is de lesstof alleen beschikbaar in de leerlinglicentie Volledig digitaal. 9

10 Deel 1 Over Nova Lesstof Het onderdeel Lesstof bevat op paragraafniveau de inhoud van de leeropdrachtenboeken van Nova. In het schooljaar is dit in de vorm van een pdf van de leeropdrachtenboeken. Deze kunt u niet bewerken Verwerkingsopgaven Het onderdeel Verwerkingsopgaven bevat op paragraafniveau de opgaven uit het leeropdrachtenboek. Alle vraagnummers komen overeen, zodat u gemakkelijk in beide media tegelijk kunt werken. Bij de Verwerkingsopgaven worden vrijwel alle opgaven uit het boek in digitale vorm aangeboden. Dit kan zijn als open vraag of als gesloten vraag. Alleen de tekenopdrachten, opgaven met knipbladen en de proeven zijn (met de huidige stand van de techniek) nog niet volledig digitaal te maken. Deze worden aangeboden als download, of leerlingen kunnen ze maken in het practicumboek. U kunt de antwoorden als docent zelf nakijken, zo houdt u de volledige regie. U kunt er ook voor kiezen om de antwoorden door de leerlingen zelf te laten nakijken. De leerling krijgt dan een voorbeeld-antwoord te zien, en kan zijn eigen antwoord beoordelen als goed, gedeeltelijk goed, of niet goed. Als docent kunt u bepalen wanneer leerlingen de antwoorden op de opgaven kunnen bekijken: direct als zij aan de opgaven werken, of op een later, door u te bepalen tijdstip. U kunt ervoor kiezen de opgaven gezamenlijk klassikaal na te kijken. Bij het klassikaal bespreken kunt u de juiste antwoorden laten zien en de antwoorden van (enige van) de leerlingen. Raadpleeg de gebruikershandleiding bij het platform voor deze toepassing. U kunt de resultaten van leerlingen volgen in het docentendashboard (paragraaf 1.4.5) Oefenen Het onderdeel Oefenen bevat een serie vragen op paragraafniveau. Hiermee kunnen leerlingen controleren of zij de stof van de paragraaf voldoende beheersen. De basis voor het oefenen zijn de gesloten vragen uit de Test Jezelf in het leeropdrachtenboek, maar er zijn een paar verschillen. In het boek kunnen leerlingen alleen oefenen als afronding van een hoofdstuk. Bij het digitale oefenen kunnen leerlingen oefenen na elke paragraaf. Daarnaast zijn de vragen bij het oefenen gesloten, zodat de computer ze automatisch kan nakijken. Dit biedt een groot voordeel: adaptiviteit. Adaptiviteit houdt in dat het niveau van de oefentoets zich aanpast aan het niveau van de leerling. Het systeem houdt het resultaat van leerlingen bij en zal automatisch nieuwe vragen aanbieden als er fouten worden gemaakt. Door deze spiegelvragen zal een leerling die veel fouten maakt meer oefening krijgen dan een leerling die de stof beter beheerst. Zo krijgt elke leerling een training op maat. Na het maken van een opgave kan de leerling zijn antwoorden nakijken door op de knop Controleer vraag te klikken. Hij ziet welke vragen hij goed en fout heeft gemaakt. Bij de foute vragen zit vaak feedback. Dit kan uitgebreidere feedback zijn (bij vragen op het niveau van toepassing en inzicht), of door het tonen van de goede antwoorden (bij reproductie). Door dit te lezen kan de leerling een eventuele spiegelvraag in een later stadium wél goed beantwoorden. Onder aan het scherm wordt de score bijgehouden in de vorm van een percentage. Dit percentage loopt op naarmate de leerling meer correcte antwoorden geeft. Bij 100% of iets daaronder kan de leerling ervan uitgaan dat hij goed voorbereid is voor de eindtoets. Het aantal vragen is gelimiteerd tot zo n vragen per paragraaf, inclusief de spiegelvragen. Daarom is het niet vanzelfsprekend dat leerlingen een 100% score behalen. Als het percentage laag blijft, is het verstandig dat de leerling extra aandacht besteedt aan de paragraaf. Als docent kunt u de vorderingen van uw leerlingen volgen op het docentendashboard (zie paragraaf 1.4.5). Overhoring De overhoring is een oefentoets op hoofdstukniveau, te vergelijken met de Test Jezelf in het boek. In deze toets komen de vragen uit het onderdeel Oefenen opnieuw naar voren. Er wordt steeds een groep van willekeurige vragen aan de leerling gepresenteerd, verspreid over verschillende paragrafen. De leerling ziet of hij de vraag goed of fout heeft beantwoord. Er wordt geen score opgeslagen. De docent ziet niet óf en hoe de leerling de overhoring heeft gemaakt. Leerlingen kunnen hier dus vrij oefenen voor een toets zonder dat iemand meekijkt. V-trainer Naast de vaardigheden in het boek, biedt Nova ook vaardigheidstrainers aan: de V-trainer. Hiermee kunnen leerlingen basisvaardigheden oefenen waar ze regelmatig problemen mee hebben (zoals het omrekenen van eenheden of het gebruik van meetinstrumenten). Daardoor verloopt het leerproces efficiënter wanneer deze vaardigheden in een later stadium moeten worden aangesproken Het docentendashboard Het digitale platform kent verschillende manieren waarop resultaten zichtbaar worden: Leerlingen kunnen op paragraafniveau zien welke onderdelen zij afgerond hebben en hoe het leerproces vordert. Docenten kunnen de resultaten van leerlingen op diverse manieren volgen: De resultaten van individuele leerlingen voor de Verwerkingsopgaven en Oefenen. Met deze informatie 10

11 Deel 1 Over Nova kunt u eenvoudig inspelen op niveauverschillen tussen leerlingen. De Verwerkingsopgaven die relatief goed of slecht gemaakt zijn; met deze informatie kunt u snel constateren welke opgaven moeilijk werden bevonden en deze van extra uitleg voorzien. Docentendashboard Verwerkingsopgaven Bij het dashboard Verwerkingsopgaven kunt u de resultaten van de leerlingen zien bij het maken van de digitale verwerkingsopdrachten. Deze resultaten bestaan niet uit een score, maar geven een indicatie van het niveau van de antwoorden. Een groen bolletje staat voor goed, oranje staat voor gedeeltelijk goed, en rood staat voor onvoldoende. Een blauw bolletje geeft weer dat de vraag is gemaakt. In de horizontale balk kunt u zien hoe goed de leerling heeft gepresteerd. U kunt ook zien hoe goed de vraag door de gehele klas is gemaakt, door deze verticaal te bekijken. Als docent kunt u ook antwoorden van leerlingen op opgaven bekijken. Dit kunt u doen vanuit het dashboard zelf (bijvoorbeeld een vaak fout gemaakte opgave), of vanuit de digitale opgaven. U kunt zowel de antwoorden van individuele leerlingen bekijken, als de verschillende antwoorden van leerlingen bij een specifieke opgave. Docentendashboard Oefenen Bij het dashboard Oefenen kunt u zien hoe leerlingen de oefeningen op paragraafniveau hebben gemaakt. De resultaten worden weergegeven als percentages, die een indicatie geven in hoeverre de leerling klaar is voor de eindtoets. Een hulpmiddel om de validiteit van toetsen te borgen, is het gebruiken van een standaard taxonomie: een indeling in vraagniveaus. Wordt met een vraag getoetst of een leerling bepaalde kennis uit zijn hoofd heeft geleerd of wordt getoetst of de leerling deze kennis ook kan toepassen? Door het gebruiken van een taxonomie kan ervoor gezorgd worden dat het niveau van een toets in zijn geheel en toetsvragen afzonderlijk aansluiten bij het leerjaar waar de leerling zich in bevindt. Een hulpmiddel om de validiteit van toetsen te borgen, is het gebruiken van een standaard taxonomie: een indeling in vraagniveaus. Wordt met een vraag getoetst of een leerling bepaalde kennis uit zijn hoofd heeft geleerd of wordt getoetst of de leerling deze kennis ook kan toepassen? Door het gebruiken van een taxonomie kan ervoor gezorgd worden dat het niveau van een toets in zijn geheel en toetsvragen afzonderlijk aansluiten bij het leerjaar waar de leerling zich in bevindt Combineren van folio en digitaal U kunt in uw lespraktijk op verschillende manieren werken met de digitale oefenomgeving. Deze mogelijkheden worden sterk bepaald door de beschikbaarheid van ICT tijdens de les: een computer, tablet of smartphone. Daarnaast is een goede wifivoorziening noodzakelijk en hebben computers recente versies van webbrowsers nodig. Deze systeemeisen vindt u terug in de gebruikershandleiding van het digitaal platform. Wij zien de volgende scenario s voor ons (zie volgende bladzijde) Extra materiaal In de docentenlicentie vindt u diverse downloads van extra materiaal. onderdeel uitwerkingenboek docentenhandleiding eindtoetsen werkbladen (voor de tekenopdrachten) invulbare practica format pdf, Word pdf, Word pdf, Word, Wintoets pdf pdf, Word Eindtoetsen In de docentenlicentie vindt u alle eindtoetsen bij Nova onderbouw. Deze eindtoetsen zijn er als download in Word en pdf en in Wintoets/Quayn-formaat. Door de samenwerking met toetsexpert Bureau ICE is Malmberg in staat goede toetsen en goed lesmateriaal te combineren. Samen hebben we een brede kennis van de vakinhouden en behoeftes van docenten (Malmberg) én een grote ervaring en expertise op het gebied van toetsconstructie en -kwaliteit (Bureau ICE). 11

12 Deel 1 Over Nova Scenario Leermaterialen Beschrijving les Elke leerling gebruikt een eigen tablet of laptop in de klas. Licentie Volledig digitaal Leerlingen gebruiken hun smartphone in de klas. Leerlingen gebruiken computer, tablet of smartphone buiten de klas Schrift/multomap, werkbladen Leeropdrachtenboek en/of leerlinglicentie, schrift Leeropdrachtenboek en/of leerling licentie, schrift Docent legt theorie uit en gebruikt daarvoor een digibord met de onderdelen Lesstof en/of ander materiaal. Leerlingen maken zelfstandig de opgaven, grotendeels op hun device en voor een deel in hun schrift en/of een gedownload werkblad. De docent volgt hun vorderingen in de klas en via het dashboard. De docent bepaalt of en wanneer leerlingen de gemaakte opdrachten digitaal kunnen nakijken. Bij het bespreken van de opgaven kan de docent de antwoorden van leerlingen laten zien op het smartboard. Leerlingen maken thuis het onderdeel Verwerken af; zij gebruiken Oefenen en/of Overhoring om zichzelf te controleren of zich voor te bereiden op eindtoets of SO. Docent legt theorie uit en gebruikt daarvoor een digibord met de onderdelen Lesstof of ander materiaal. Bij gebrek aan een digibord kan het leeropdrachtenboek worden gebruikt. Leerlingen maken zelfstandig de opgaven in het leeropdrachtenboek. Zij kijken hun werk na met behulp van het uitwerkingenboek. Als docent kunt u ervoor kiezen (een deel van) de opgaven digitaal te laten maken en nakijken, als huiswerk. De antwoorden kunt u vervolgens klassikaal bespreken. Op het smartboard kunt u de juiste antwoorden en de antwoorden van leerlingen laten zien. Door de opgaven thuis te laten maken, kunt u in de les meer tijd besteden aan bijvoorbeeld de practica. U kunt ervoor kiezen leerlingen met de smartphone te laten werken. Dit is vooral nuttig als u ze tijd wilt geven om zich voor te bereiden op de toets. Ze kunnen de smartphone gebruiken voor de onderdelen Oefenen en Verwerken. Door leerlingen in de klas met Oefenen te laten werken, kunt u resultaten controleren en moeilijk bevonden onderwerpen nog eens uitleggen. Leerlingen gebruiken buiten de klas een computer of tablet voor de digitale onderdelen Oefenen en/of Overhoring om zichzelf te controleren of zich voor te bereiden op eindtoets of SO. Docent legt theorie uit en gebruikt daarvoor een digibord met de onderdelen Lesstof of ander materiaal. Bij gebrek aan een digibord kan het leeropdrachtenboek worden gebruikt. Als docent kunt u ervoor kiezen de opgaven digitaal te laten maken en nakijken, als huiswerk. De antwoorden kunt u vervolgens klassikaal bespreken. Op het smartboard kunt u de juiste antwoorden en de antwoorden van leerlingen laten zien. Door de opgaven thuis te laten maken, kunt u in de les meer tijd besteden aan bijvoorbeeld de practica. Leerlingen gebruiken buiten de klas een computer, tablet of smartphone voor de digitale onderdelen Oefenen en/of Overhoring om zichzelf te controleren of zich voor te bereiden op eindtoets of SO. 12

13 Deel 1 Over Nova 1.5 Planning 1.6 Gebruiksaanwijzing We kunnen niet gedetailleerd aangeven hoeveel tijd u voor de behandeling van elk hoofdstuk en elke paragraaf moet uittrekken. U kunt meer of minder aan practicum doen, alle opgaven laten maken of een keuze daaruit, wel of niet de plusstof en de extra (praktijk)paragraaf behandelen enzovoort. Ook zult u met de ene klas sneller kunnen werken dan met de andere. Daarom vindt u hieronder niet meer dan een globale tijdsplanning. hoofdstuk 1 week 1 hoofdstuk 2 week 2 t/m 7 hoofdstuk 3 week 8 t/m 13 hoofdstuk 4 week 14 t/m 19 hoofdstuk 5 week 20 t/m 25 hoofdstuk 6 week 26 t/m 31 hoofdstuk 7 week 32 t/m 37 hoofdstuk 8 week 38 t/m 43 U hebt dan als docent zes weken per regulier hoofdstuk, ruwweg als volgt te verdelen: eerste week: paragraaf 1 tweede week: paragraaf 2 derde week: paragraaf 3 vierde week paragraaf 4 vijfde week: Test Jezelf + herhaling/extra stof (praktijkartikel) zesde week: proefwerk + nabespreking In deel 2 van deze handleiding wordt de indeling van het leeropdrachtenboek op de voet gevolgd. Een voor een komen de verschillende hoofdstukken en paragrafen aan de orde. We beginnen de bespreking van een hoofdstuk steeds met een algemene inleiding. Daarin wordt de didactische lijn verduidelijkt die in het hoofdstuk gevolgd wordt. Dit kan u helpen bepalen, waarop u in uw lessen vooral de nadruk moet leggen. Vervolgens worden de paragrafen in het leeropdrachtenboek een voor een besproken. Er worden suggesties gedaan voor wat u in bepaalde lessen zou kunnen doen, er worden praktische tips gegeven en geschikte demonstratieproeven beschreven. We geven in deel 2 niet aan hoe de leerstof les-voor-les behandeld zou kunnen worden. Dat is met deze methode, die de docent veel keuzemogelijkheden laat, ook niet goed mogelijk. Wel hebben we geprobeerd om suggesties en tips te geven waar u bij uw lesvoorbereiding ook echt iets aan hebt. In de hoofdstukken 3 t/m 6 en 8 is telkens één voorbeeld opgenomen van een conceptcartoon. Deze cartoons zijn ontworpen om leerlingen over natuurwetenschappelijke begrippen aan het denken en praten te krijgen. Zie Stuart Naylor en Brenda Keogh, Concept Cartoons in Science Education, Millgate House Publishers (ISBN ). U kunt ook internet raadplegen: kijk op of zoek op concept cartoons met Google. 13

14 Deel 2 Hoofdstuk voor hoofdstuk Deel 2 Hoofdstuk voor hoofdstuk 2.1 Hoofdstuk 1 Introductie Uitgangspunten Hoofdstuk 1 heeft het karakter van een kennismaking. Het belangrijkste doel van dit hoofdstuk is dat de leerlingen een indruk krijgen van het schoolvak natuur- en scheikunde en van de manier waarop natuurwetenschappers onderzoek doen. Bovendien groeit bij hen het besef dat natuur- en scheikunde overal in hun dagelijks leven aanwezig zijn. Aan de hand van de sprong die Felix Baumgartner vanaf 39 km hoogte maakte en een sprong van een parachutespringer/skydiver worden een aantal natuurkundige begrippen en grootheden geïntroduceerd. Van de sprong van Baumgartner bestaan veel filmpjes, bijvoorbeeld: Vervolgens gaan de leerlingen op zoek naar een toepassing van natuurwetenschappen in een viertal situaties: onderzoek bij een arts, een ruimtetelescoop, zonnepanelen en brand. Ze onderzoeken welke natuurwetenschappelijke kennis hierin verwerkt is en leggen dit vast middels een presentatie. Dit hoofdstuk is vrijwel identiek aan hoofdstuk 1 van het boek voor havo/vwo. Speciaal voor de gymnasiasten is informatie over Archimedes toegevoegd (zie opdracht 2). 2.2 Hoofdstuk 2 Stoffen Uitgangspunten Dit hoofdstuk is er vooral op gericht de leerlingen zich een aantal basisbegrippen en basisvaardigheden eigen te laten maken. In dat kader wordt aandacht besteed aan: stoffen en voorwerpen die regelmatig in de lessen gebruikt zullen worden (met name bij scheikunde in volgende leerjaren); zuivere stoffen, mengsels en oplossingen; de scheidingsmethoden extraheren en filtreren; de grootheden volume, massa en dichtheid; het meten van massa en volume; het nauwkeurig meten van een hoeveelheid vloeistof met een maatcilinder; het rekenen en redeneren met de formule voor dichtheid. Hoofdstuk 2 geeft u ook de mogelijkheid om in te gaan op het veilig werken tijdens practica. Het zal dan vooral gaan om het veilig werken met stoffen en met voorwerpen van glas. Het veilig werken met de brander komt eveneens aan de orde (Proef 3). In dit hoofdstuk wordt het werken tijdens de Nask-lessen regelmatig vergeleken met het werken in de keuken en in een laboratorium. Door de overeenkomsten met huiselijke situaties in uw lessen te accentueren, kunt u de leerstof laten aansluiten bij wat de leerlingen al weten. Bij het behandelen van de grootheden massa en volume (en dichtheid) kunt u verwijzen naar bijvoorbeeld het bakken van pannenkoeken of taarten. Het woord stof wordt in dit hoofdstuk niet in een strikt scheikundige betekenis gebruikt. Het gaat in dit hoofdstuk met name om stoffen zoals de leerlingen die thuis en op school tegenkomen. Spiritus bijvoorbeeld wordt een stof genoemd, ook al is spiritus geen scheikundige verbinding. Stofeigenschappen zijn eigenschappen die de leerlingen in de praktijk kunnen gebruiken om stoffen te herkennen en van elkaar te onderscheiden Per paragraaf Paragraaf 1 Stofeigenschappen Als introductie op dit hoofdstuk kunt u enige voorraadflessen en -potten uit het scheikundekabinet tevoorschijn halen en de leerlingen de R- en S-zinnen en de gevarensymbolen tonen (die ongetwijfeld soms nog niet die van figuur 3 maar die van figuur 7 zullen zijn). Als de leerlingen Proef 1 uitvoeren, kunnen ze daarna de leerstof en opgaven van paragraaf 1 zelfstandig doorwerken. Het is verstandig om voorafgaand aan het practicum ook te bespreken welke veiligheidsregels gelden voor het omgaan met stoffen. Voor Proef 1 kunt u een keuze maken uit de volgende mogelijkheden: vaste stoffen: ijzervijlsel, piepschuimbolletjes, suiker, zout, koperkrullen, kurk, kaarsvet, zinkpoeder, loodkorrels, koolstofpoeder; vloeistoffen: afwasmiddel, spiritus, water, dieselolie, benzine, ammonia, alcohol, glycerine, terpentine; gassen: lucht, aardgas (regelmatig bijvullen). Het is voldoende als er één set van zestien potjes aanwezig is voor elke acht (4 groepjes van 2) leerlingen. Ze kunnen de potjes onderling uitwisselen. 14

WERKEN MET DE DIGITALE LEEROMGEVING NOVA

WERKEN MET DE DIGITALE LEEROMGEVING NOVA Digitale leeromgeving HANDLEIDING WERKEN MET DE DIGITALE LEEROMGEVING NOVA Digitale leeromgeving HANDLEIDING In deze handleiding staat de inhoud van de digitale leeromgeving van Nova beschreven, en hoe

Nadere informatie

WERKEN MET DE DIGITALE LEEROMGEVING MEMO

WERKEN MET DE DIGITALE LEEROMGEVING MEMO Digitale leeromgeving HANDLEIDING WERKEN MET DE DIGITALE LEEROMGEVING MEMO Digitale leeromgeving HANDLEIDING In deze handleiding staat de inhoud van de digitale leeromgeving van Memo beschreven, en hoe

Nadere informatie

WERKEN MET DE DIGITALE LEEROMGEVING BIOLOGIE VOOR JOU

WERKEN MET DE DIGITALE LEEROMGEVING BIOLOGIE VOOR JOU Digitale leeromgeving HANDLEIDING WERKEN MET DE DIGITALE LEEROMGEVING BIOLOGIE VOOR JOU Digitale leeromgeving HANDLEIDING In deze handleiding staat de inhoud van de digitale leeromgeving van Biologie voor

Nadere informatie

DOCENTENHANDLEIDING JUNI 2014 (HOOFDSTUK 1 + 2) NASK 1-2 MAVO HAVO AUTEUR: F. KAPPERS C. SCHATORJÉ MET MEDEWERKING VAN: TH. SMITS R.

DOCENTENHANDLEIDING JUNI 2014 (HOOFDSTUK 1 + 2) NASK 1-2 MAVO HAVO AUTEUR: F. KAPPERS C. SCHATORJÉ MET MEDEWERKING VAN: TH. SMITS R. NASK 1-2 MAVO HAVO DOCENTENHANDLEIDING JUNI 2014 (HOOFDSTUK 1 + 2) AUTEUR: F. KAPPERS C. SCHATORJÉ MET MEDEWERKING VAN: TH. SMITS R. TROMP VIERDE EDITIE MALMBERG 'S-HERTOGENBOSCH WWW.NOVA-MALMBERG.NL Inhoudsopgave

Nadere informatie

DOCENTENHANDLEIDING NASK 1-2 VMBO-KGT AUTEURS: F. KAPPERS C. SCHATORJÉ MET MEDEWERKING VAN: TH. SMITS R. TROMP

DOCENTENHANDLEIDING NASK 1-2 VMBO-KGT AUTEURS: F. KAPPERS C. SCHATORJÉ MET MEDEWERKING VAN: TH. SMITS R. TROMP NASK 1-2 VMBO-KGT DOCENTENHANDLEIDING AUTEURS: F. KAPPERS C. SCHATORJÉ MET MEDEWERKING VAN: TH. SMITS R. TROMP VIERDE EDITIE MALMBERG 'S-HERTOGENBOSCH WWW.NOVA-MALMBERG.NL Inhoudsopgave Deel 1 Over Nova...

Nadere informatie

DOCENTENHANDLEIDING NASK 1-2 VMBO-BK AUTEURS: J. VAN GEMERT T. JACOBS MET MEDEWERKING VAN: M. HORDIJK

DOCENTENHANDLEIDING NASK 1-2 VMBO-BK AUTEURS: J. VAN GEMERT T. JACOBS MET MEDEWERKING VAN: M. HORDIJK NASK 1-2 VMBO-BK DOCENTENHANDLEIDING AUTEURS: J. VAN GEMERT T. JACOBS MET MEDEWERKING VAN: M. HORDIJK VIERDE EDITIE MALMBERG S-HERTOGENBOSCH WWW.NOVA-MALMBERG.NL Inhoudsopgave Deel 1 Over Nova... 3 1.1

Nadere informatie

Whitepaper Moderne Wiskunde 12 e editie onderbouw

Whitepaper Moderne Wiskunde 12 e editie onderbouw Whitepaper Moderne Wiskunde 12 e editie onderbouw WHITEPAPER MODERNE WISKUNDE Moderne Wiskunde is een methode waarin inzicht, structuur en vernieuwing centraal staan. Moderne Wiskunde volgt een didactiek

Nadere informatie

PROGRAMMA VAN TOETSING EN AFSLUITING 2015-2017. Vak : Natuur- en scheikunde 1 (NASK-1)

PROGRAMMA VAN TOETSING EN AFSLUITING 2015-2017. Vak : Natuur- en scheikunde 1 (NASK-1) PROGRAMMA VAN TOETSING EN AFSLUITING 2015-2017 Vak : Natuur- en scheikunde 1 (NASK-1) Inleiding Voor het vak Nask1 gebruiken we de methode NOVA: Natuur/Scheikunde 1 KGT (Malmberg). Deze methode bestaat

Nadere informatie

Aansluiting op het actuele curriculum (2014)

Aansluiting op het actuele curriculum (2014) Aansluiting op het actuele curriculum (2014) De verschillende modules van GLOBE lenen zich uitstekend om de leerlingen de verschillende eindtermen en kerndoelen aan te leren zoals die zijn opgesteld door

Nadere informatie

WHITEPAPER Nectar 5 e editie onderbouw

WHITEPAPER Nectar 5 e editie onderbouw WHITEPAPER Nectar 5 e editie onderbouw WHITEPAPER Nectar 5 e editie onderbouw Nectar 5e editie onderbouw is een heldere, motiverende methode biologie die opvalt door de gestructureerde behandeling van

Nadere informatie

Een visie op het natuurkundig practicum

Een visie op het natuurkundig practicum Een visie op het natuurkundig practicum Martijn Koops, Peter Duifhuis en Floor Pull ter Gunne; vakgroep Nastec, FE, HU Inleiding Practicum is belangrijk bij het vak natuurkunde. Het kan de theorie ondersteunen

Nadere informatie

PROGRAMMA VAN TOETSING EN AFSLUITING 2015-2017. Vak: Natuur- en scheikunde 1 (NASK) Inleiding. Voor het vak Nask1 gebruiken we twee methodes:

PROGRAMMA VAN TOETSING EN AFSLUITING 2015-2017. Vak: Natuur- en scheikunde 1 (NASK) Inleiding. Voor het vak Nask1 gebruiken we twee methodes: PROGRAMMA VAN TOETSING EN AFSLUITING 2015-2017 Vak: Natuur- en scheikunde 1 (NASK) Inleiding Voor het vak Nask1 gebruiken we twee methodes: In het derde jaar: Nu voor staks (ThiemeMeulenhoff) In het vierde

Nadere informatie

PTA Nova natuurkunde 6 vwo gymnasium

PTA Nova natuurkunde 6 vwo gymnasium PTA Nova natuurkunde 6 vwo gymnasium In dit hoofdstuk vindt u een aantal tabellen. Daarin vindt u informatie over: de hoofdstukken van het leeropdrachtenboek Nova 6 vwo gymnasium (verder te noemen Nova

Nadere informatie

Kerndoelen Mens en Natuur en Techno Venturie 1 Kerndoelen leerdomein Mens en Natuur 2 Techno Venturie 3 Website tevedocent.nl 4 Urenoverzicht Techno

Kerndoelen Mens en Natuur en Techno Venturie 1 Kerndoelen leerdomein Mens en Natuur 2 Techno Venturie 3 Website tevedocent.nl 4 Urenoverzicht Techno Inhoudsopgave Bladzijde Kerndoelen Mens en Natuur en Techno Venturie 1 Kerndoelen leerdomein Mens en Natuur 2 Techno Venturie 3 Website tevedocent.nl 4 Urenoverzicht Techno Venturie 7 Conclusie urenoverzicht

Nadere informatie

FAQ DE GEO BOVENBOUW HAVO/VWO 5 E

FAQ DE GEO BOVENBOUW HAVO/VWO 5 E FAQ DE GEO BOVENBOUW HAVO/VWO 5 E EDITIE De onderwerpen die in deze FAQ aan bod komen: Arrangement Planning PTA Inhoudelijk ARRANGEMENT Wat is het verschil tussen een combipakket en een abonnement? Abonnement

Nadere informatie

Sita (VWO2) Aaron Sams. Natuurkunde en Flipping the Classroom

Sita (VWO2) Aaron Sams. Natuurkunde en Flipping the Classroom Natuurkunde en Flipping the Classroom De lespraktijk van een natuurwetenschappelijk vak zoals natuurkunde bestaat gewoonlijk uit klassikale instructie, practicum en het verwerken van opdrachten. In de

Nadere informatie

Biologie inhouden (PO-havo/vwo): Evolutie

Biologie inhouden (PO-havo/vwo): Evolutie Biologie inhouden (PO-havo/vwo): Evolutie kerndoelen primair onderwijs kerndoelen onderbouw havo bovenbouw exameneenheden vwo bovenbouw exameneenheden 34: De leerlingen leren zorg te dragen voor de lichamelijke

Nadere informatie

Citizen science Waterkwaliteit en de aansluiting bij het onderwijs. Reina Kuiper - SME Advies

Citizen science Waterkwaliteit en de aansluiting bij het onderwijs. Reina Kuiper - SME Advies Citizen science Waterkwaliteit en de aansluiting bij het onderwijs Reina Kuiper - SME Advies Inhoud Onderwijsontwikkeling Relevante vakken Kerndoelen Begrippen en concepten Waarde voor het onderwijs Onderwijsontwikkeling

Nadere informatie

AUTEURS: R. TROMP TH. SMITS P. VAN HOEFLAKEN

AUTEURS: R. TROMP TH. SMITS P. VAN HOEFLAKEN DOCENTENHANDLEIDING NIEUWE NATUUR- EN SCHEIKUNDE NATUUR- EN SCHEIKUNDE VOOR DE ONDERBOUW 1-2 VMBO-KGT AUTEURS: R. TROMP TH. SMITS P. VAN HOEFLAKEN MET MEDEWERKING VAN: G. ALTENA A. BOOTS L. VAN DER VELPEN

Nadere informatie

DOCENTENHANDLEIDING. Wegen, mengsels en scheidingsmethode. Een introductie op het lab.

DOCENTENHANDLEIDING. Wegen, mengsels en scheidingsmethode. Een introductie op het lab. DOCENTENHANDLEIDING Wegen, mengsels en scheidingsmethode Een introductie op het lab. 1. Beoogde voorkennis Deze uitgangspunten zijn op de volgende manier ondervangen: - Practica tijdens de eerste 2 lessen

Nadere informatie

Whitepaper Getal & Ruimte 12 e editie havo/vwo onderbouw

Whitepaper Getal & Ruimte 12 e editie havo/vwo onderbouw Whitepaper Getal & Ruimte 12 e editie havo/vwo onderbouw WHITEPAPER GETAL & RUIMTE Getal & Ruimte is de grootste wiskundemethode in het voortgezet onderwijs. Met een heldere didactische structuur en een

Nadere informatie

Scheikunde inhouden (PO-havo/vwo): Schaal, verhouding en hoeveelheid

Scheikunde inhouden (PO-havo/vwo): Schaal, verhouding en hoeveelheid Scheikunde inhouden (PO-havo/vwo): Schaal, verhouding en hoeveelheid kerndoelen primair onderwijs kerndoelen onderbouw havo bovenbouw exameneenheden vwo bovenbouw exameneenheden 44: De leerlingen leren

Nadere informatie

Sita (VWO2) Aaron Sams. Natuurkunde en Flipping the Classroom

Sita (VWO2) Aaron Sams. Natuurkunde en Flipping the Classroom Natuurkunde en Flipping the Classroom De lespraktijk van een natuurwetenschappelijk vak zoals natuurkunde bestaat gewoonlijk uit klassikale instructie, practicum en het verwerken van opdrachten. In de

Nadere informatie

Hoe werkt u met Getal & Ruimte 12 e editie havo / vwo onderbouw

Hoe werkt u met Getal & Ruimte 12 e editie havo / vwo onderbouw Hoe werkt u met Getal & Ruimte 12 e editie havo / vwo onderbouw Inhoud 1 In vogelvlucht p. 2 2 Hoe wilt u werken? p. 3 3 Meer dan lesstof in het boek p. 5 4 Leerroutes p. 8 6 Oefentoets met studieadvies

Nadere informatie

Wiskunde op maat! 29/11/17

Wiskunde op maat! 29/11/17 Wiskunde op maat! 29/11/17 Presentatie Achtergrond nieuwe editie Concept boek online Arrangement Achtergrond 12 e editie Gebruikerswensen Oefenstof Theorie/voorbeelden Differentiatie Digitaal Gepersonaliseerd

Nadere informatie

Hoe werkt u met Getal & Ruimte 12 e editie vmbo

Hoe werkt u met Getal & Ruimte 12 e editie vmbo Hoe werkt u met Getal & Ruimte 12 e editie vmbo Inhoud 1 In vogelvlucht p. 2 2 Hoe wilt u werken? p. 6 3 Meer dan lesstof in het boek p. 8 4 Leerroutes p. 13 5 Oefentoets met studieadvies op maat p. 17

Nadere informatie

Ontwerponderzoek paper 2 Geografische informatievaardigheden in 5 VWO

Ontwerponderzoek paper 2 Geografische informatievaardigheden in 5 VWO Ontwerponderzoek paper 2 Geografische informatievaardigheden in 5 VWO Student: Vincent van der Maaden, MSc Studentnummer: 5783070 Opleiding: Interfacultaire lerarenopleiding, UvA Vakgebied: Aardrijkskunde

Nadere informatie

Whitepaper Pincode 6 e editie tweede fase

Whitepaper Pincode 6 e editie tweede fase Whitepaper Pincode 6 e editie tweede fase Nieuwe editie Pincode 6 e editie Tweede Fase Met de nieuwe editie van Pincode voor de tweede fase worden leerlingen optimaal voorbereid op het nieuwe examenprogramma,

Nadere informatie

ing. J.A.F.C.M. Meerhoff

ing. J.A.F.C.M. Meerhoff 2017 2018 ing. J.A.F.C.M. Meerhoff vmbo gt / mavo nask 1 Jouw beste voorbereiding op je examen in 2018 vmbo gt / mavo nask 1 Voorwoord Met deze examenbundel kun je je goed voorbereiden op het schoolexamen

Nadere informatie

HOERA, een meisje Ondertitel: Analyseren

HOERA, een meisje Ondertitel: Analyseren HOERA, een meisje Ondertitel: Analyseren 1. Inleiding Aan de hand van een concept cartoon verdiepen leerlingen zich in de vraag hoe het komt dat een meisje een meisje is. Een concept cartoon is een visuele

Nadere informatie

Pulsar Natuurkunde 3e editie voor leerjaar 3 havo en vwo

Pulsar Natuurkunde 3e editie voor leerjaar 3 havo en vwo Pulsar Natuurkunde 3e editie voor leerjaar 3 havo en vwo Pulsar is in 2013 niet alleen met een compleet nieuwe Tweede Fase editie verschenen maar ook de delen voor leerjaar 3 zijn volledig herzien. Deze

Nadere informatie

Whitepaper Nieuw Nederlands 6 e editie onderbouw

Whitepaper Nieuw Nederlands 6 e editie onderbouw Whitepaper Nieuw Nederlands 6 e editie onderbouw WHITEPAPER NIEUW NEDERLANDS 6 e editie onderbouw Nieuw Nederlands onderbouw 6 e editie staat als vanouds voor hoge kwaliteit en aandacht voor de individuele

Nadere informatie

AUTEURS: R. TROMP M. EIJKELKAMP TH. SMITS G. ALTENA

AUTEURS: R. TROMP M. EIJKELKAMP TH. SMITS G. ALTENA DOCENTENHANDLEIDING NIEUWE NATUUR- EN SCHEIKUNDE NASK1 - NATUURKUNDE 3 VMBO-KGT AUTEURS: R. TROMP M. EIJKELKAMP TH. SMITS MET MEDEWERKING VAN: G. ALTENA DERDE DRUK MALMBERG 'S-HERTOGENBOSCH WWW.NOVA-MALMBERG.NL

Nadere informatie

Hoe werkt u met Moderne Wiskunde 12 e editie onderbouw?

Hoe werkt u met Moderne Wiskunde 12 e editie onderbouw? Hoe werkt u met Moderne Wiskunde 12 e editie onderbouw? Inhoud 1 In vogelvlucht p. 2 2 Hoe wilt u werken? p. 3 3 Hoe maken de leerlingen kennis met Moderne Wiskunde online? p. 5 4 Meer dan lesstof in het

Nadere informatie

12 e editie vmbo 29/11/17

12 e editie vmbo 29/11/17 12 e editie vmbo 29/11/17 Agenda De nieuwe 12e editie Productinformatie en planning Aanleiding nieuwe editie Uitgangspunten 12e editie - Wat is er gebleven? - Nieuwe elementen en wijzigingen - Digitaal

Nadere informatie

Docentenhandleiding PO Schoolkamp

Docentenhandleiding PO Schoolkamp Docentenhandleiding PO Schoolkamp Inhoudsopgave 1 Inleiding... 1 2 Wat maakt deze opdracht 21 e eeuws?... 1 2.1 Lesdoelstellingen... 2 2.2 Leerdoelen... 2 3 Opzet van de opdracht... 2 3.1 Indeling van

Nadere informatie

Mens en Natuur, Natuurkunde. VO onderbouw (havo/vwo) 2-3 lesuren

Mens en Natuur, Natuurkunde. VO onderbouw (havo/vwo) 2-3 lesuren De sneeuwpop Voor de docent Vak(gebied) Schooltype / afdeling Mens en Natuur, Natuurkunde VO onderbouw (havo/vwo) Leerjaar 1 Tijdsinvestering Vakinhoud 2-3 lesuren Warmtegeleiding en -isolatie in dagelijkse

Nadere informatie

Digitale Geletterdheid. Voor Praktijkonderwijs, VMBO, en HAVO / VWO. Producten en prijzen 2019 DIGIT DIGIT. DigitaleGeletterdheid.

Digitale Geletterdheid. Voor Praktijkonderwijs, VMBO, en HAVO / VWO. Producten en prijzen 2019 DIGIT DIGIT. DigitaleGeletterdheid. Digitale Geletterdheid Voor Praktijkonderwijs, VMBO, en HAVO / VWO Producten en prijzen 2019 DigitaleGeletterdheid.nl 1 Juli 2019 Inhoudsopgave Inhoudsopgave... 2 Digitale geletterdheid in het curriculum...

Nadere informatie

Leergebied Overstijgend Onderwijs in de VMBO stroom (versie juni 2018)

Leergebied Overstijgend Onderwijs in de VMBO stroom (versie juni 2018) Leergebied Overstijgend Onderwijs in de VMBO stroom (versie juni 2018) In de VMBO stroom van het ACL wordt sinds het schooljaar 2016-2017 expliciet aandacht besteed aan de leergebied overstijgende (LGO)

Nadere informatie

12 e editie havo/vwo onderbouw 29/11/17

12 e editie havo/vwo onderbouw 29/11/17 12 e editie havo/vwo onderbouw 29/11/17 Agenda De nieuwe 12e editie Productinformatie en planning Aanleiding nieuwe editie Uitgangspunten 12e editie Wat is er gebleven? Nieuwe elementen en wijzigingen

Nadere informatie

FIRST LEGO League als onderwijsprogramma

FIRST LEGO League als onderwijsprogramma FIRST LEGO League als onderwijsprogramma In dit document staat beschreven hoe je de FIRST LEGO League kunt integreren in het lesprogramma en hoe het aansluit op de kerndoelen voor de onderbouw van het

Nadere informatie

Workshop Differentiatie. Oké, is het duidelijk zo? Iedereen beklimt dus deze boom.

Workshop Differentiatie. Oké, is het duidelijk zo? Iedereen beklimt dus deze boom. Workshop Differentiatie Oké, is het duidelijk zo? Iedereen beklimt dus deze boom. Voorstelrondje Wat kom je halen? Wat versta je onder differentiëren? Wat is het programma Doel: aantal voorbeelden van

Nadere informatie

Lesplanformulier. Les wordt gegeven in een open ruimte met ronde tafels en een computergedeelte. Een les duurt 50 minuten

Lesplanformulier. Les wordt gegeven in een open ruimte met ronde tafels en een computergedeelte. Een les duurt 50 minuten Lesplanformulier naam student : Aukelien Stalman opleiding : docent GZW jaar : 3 naam school : Gomarus College Assen coach : klas : 1 datum van de les: mei 2017 Lesonderwerp: Biologie stevigheid en beweging

Nadere informatie

Voorstel van de Taakgroep Vernieuwing Basisvorming voor nieuwe kerndoelen onderbouw VO

Voorstel van de Taakgroep Vernieuwing Basisvorming voor nieuwe kerndoelen onderbouw VO Voorstel van de Taakgroep Vernieuwing Basisvorming voor nieuwe kerndoelen onderbouw VO Voorstel van de Taakgroep Vernieuwing Basisvorming voor nieuwe kerndoelen onderbouw VO Onderdeel van de eindrapportage

Nadere informatie

KeCo De leerling actief!

KeCo De leerling actief! KeCo in het kort! 0 KeCo De leerling actief! Karel Langendonck Woudschoten Chemie Conferentie 2 en 3 november 2012 Zeist KeCo in het kort! 1 KeCo in het kort! 2 KeCo in het kort! Om maar meteen met de

Nadere informatie

Hoe werkt u met Chemie 7e editie hv onderbouw

Hoe werkt u met Chemie 7e editie hv onderbouw Hoe werkt u met Chemie 7e editie hv onderbouw Inhoud 1 In vogelvlucht p. 2 2 Hoe wilt u werken? p. 3 3 Meer dan lesstof in het boek p. 5 4 Leerroutes p. 9 5 Oefentoets met studieadvies op maat p. 10 7

Nadere informatie

Getal & Ruimte Leerboek 2 vmbo-t/havo deel 2

Getal & Ruimte Leerboek 2 vmbo-t/havo deel 2 Getal & Ruimte Leerboek 2 vmbo-t/havo deel 2 Twaalfde editie, 2018 Noordhoff Uitgevers Groningen Auteurs C. J. Admiraal J. H. Dijkhuis J. A. Verbeek G. de Jong H. J. Houwing J. D. Kuis F. ten Klooster

Nadere informatie

Werkopdracht vijfde ontwikkelsessie. Opbrengsten ontwikkelsessie 5. Wat zijn bouwstenen?

Werkopdracht vijfde ontwikkelsessie. Opbrengsten ontwikkelsessie 5. Wat zijn bouwstenen? Werkopdracht vijfde ontwikkelsessie Wat hebben onze leerlingen nodig om uit te groeien tot volwassenen die bijdragen aan de samenleving, economisch zelfstandig zijn én met zelfvertrouwen in het leven staan?

Nadere informatie

Onderwerp: Onderzoek doen Kerndoel(en): 28 Leerdoel(en): - Onderzoek doen aan de hand van onderzoeksvragen - Uitkomsten van onderzoek presenteren.

Onderwerp: Onderzoek doen Kerndoel(en): 28 Leerdoel(en): - Onderzoek doen aan de hand van onderzoeksvragen - Uitkomsten van onderzoek presenteren. Vak: Scheikunde Leerjaar: Kerndoel(en): 28 De leerling leert vragen over onderwerpen uit het brede leergebied om te zetten in onderzoeksvragen, een dergelijk onderzoek over een natuurwetenschappelijk onderwerp

Nadere informatie

Getal & Ruimte 12 e editie. havo/vwo onderbouw

Getal & Ruimte 12 e editie. havo/vwo onderbouw Getal & Ruimte 12 e editie havo/vwo onderbouw De nieuwe 12 e editie In het voorjaar 2017 komt Noordhoff Uitgevers met de nieuwe 12 e editie Getal & Ruimte in de havo/vwo onderbouw! Productinformatie Lancering

Nadere informatie

Getal & Ruimte Leerboek 2 vmbo-kgt deel 1

Getal & Ruimte Leerboek 2 vmbo-kgt deel 1 Getal & Ruimte Leerboek 2 vmbo-kgt deel 1 Twaalfde editie, 2018 Noordhoff Uitgevers Groningen Auteurs C. J. Admiraal J. H. Dijkhuis J. A. Verbeek G. de Jong H. J. Houwing J. D. Kuis F. ten Klooster S.

Nadere informatie

VWO-gymnasium. VWO gymnasium practicumboek. natuurkunde

VWO-gymnasium. VWO gymnasium practicumboek. natuurkunde VWO-gymnasium 3 VWO gymnasium practicumboek natuurkunde natuurkunde 3 vwo gymnasium Auteurs F. Alkemade L. Lenders F. Molin R. Tromp Eindredactie P. Verhagen Met medewerking van Th. Smits Vierde editie

Nadere informatie

Inleiding... 3 1. Toetsen... 4 2. Toetsbespreking, correctie, normering, inzage... 8 3. Onregelmatigheden, bezwaar en beroep... 9

Inleiding... 3 1. Toetsen... 4 2. Toetsbespreking, correctie, normering, inzage... 8 3. Onregelmatigheden, bezwaar en beroep... 9 Augustus 2015 Inhoud Inleiding... 3 1. Toetsen... 4 2. Toetsbespreking, correctie, normering, inzage... 8 3. Onregelmatigheden, bezwaar en beroep... 9 Pagina 2 van 9 Inleiding Over de regels en afspraken

Nadere informatie

Hoe werkt u met Chemie Overal 7e editie hv onderbouw

Hoe werkt u met Chemie Overal 7e editie hv onderbouw Hoe werkt u met Chemie Overal 7e editie hv onderbouw Inhoud 1 In vogelvlucht p. 2 2 Hoe wilt u werken? p. 4 3 Meer dan lesstof in het boek p. 6 4 Leerroutes p. 8 5 Oefentoets met studieadvies op maat p.

Nadere informatie

Digitale Geletterdheid. Voor Praktijkonderwijs, VMBO, en HAVO / VWO. Producten en prijzen 2018 DIGIT DIGIT. DigitaleGeletterdheid.

Digitale Geletterdheid. Voor Praktijkonderwijs, VMBO, en HAVO / VWO. Producten en prijzen 2018 DIGIT DIGIT. DigitaleGeletterdheid. Digitale Geletterdheid Voor Praktijkonderwijs, VMBO, en HAVO / VWO Producten en prijzen 2018 DigitaleGeletterdheid.nl 1 April 2018 Inhoudsopgave Inhoudsopgave... 2 21st century skills... 3 - H/V en - VMBO...

Nadere informatie

0 Inleiding. De boekenserie De boekenserie Netwerkbeheer met Windows Server 2012 gaat bestaan uit de volgende

0 Inleiding. De boekenserie De boekenserie Netwerkbeheer met Windows Server 2012 gaat bestaan uit de volgende 1 0 Inleiding 0.0 In dit hoofdstuk In dit inleidende hoofdstuk komen de volgende zaken aan de orde. Waarover gaat dit boek? De eindtermen die aan dit boek ten grondslag liggen. Veronderstelde voorkennis.

Nadere informatie

Getal & Ruimte 12 e editie. ICT in de les

Getal & Ruimte 12 e editie. ICT in de les Getal & Ruimte 12 e editie ICT in de les Nieuwe ICT Boek en digitale versie zijn uitwisselbaar ICT opgaven zijn gerandomiseerd ICT opgaven worden nagekeken, ook tussenstappen Adaptief werken via leerroutes

Nadere informatie

Product en prijzen schooljaar 2015-2016

Product en prijzen schooljaar 2015-2016 Product en prijzen schooljaar 2015-2016 1 * Dit betreft de kosten per leerling. Er worden ook kosten per school en per docent in rekening gebracht. Inhoudsopgave Inhoudsopgave...2 Maak kennis met Social

Nadere informatie

12. Leerstof samenvatten

12. Leerstof samenvatten 12.1 Samenvatten van tekst(gedeelt)en doel Hoofdzaken uit een tekst halen en samenvatten in steekwoorden wanneer kern les(senserie) groepssamenstelling individueel, tweetallen voorbereiding: - De leerling

Nadere informatie

Product en prijzen 2014

Product en prijzen 2014 Product en prijzen 2014 1 Augustus 2014 Inhoudsopgave Inhoudsopgave... 2 Maak kennis met Social Media Rijbewijs... 3 Opbouw en inhoud lessenreeks... 4 Digitale leeromgeving... 5 Docentenomgeving... 6 Prijzen

Nadere informatie

Product en prijzen schooljaar 2015-2016

Product en prijzen schooljaar 2015-2016 Product en prijzen schooljaar 2015-2016 1 * Dit betreft de kosten per leerling. Er worden ook kosten per school en per docent in rekening gebracht. Inhoudsopgave Inhoudsopgave...2 Opbouw en inhoud mentorpakket...3

Nadere informatie

Hoe werkt u met Overal NaSk 5e editie onderbouw

Hoe werkt u met Overal NaSk 5e editie onderbouw Hoe werkt u met Overal NaSk 5e editie onderbouw Inhoud 1 In vogelvlucht p. 2 2 Hoe wilt u werken? p. 3 3 Meer dan in het boek p. 4 4 Leerroutes p. 8 5 Oefentoets met studieadvies op maat p. 9 6 Resultatenpagina's

Nadere informatie

LANDSEXAMEN MAVO

LANDSEXAMEN MAVO LANDSEXAMEN MAVO 2018-2019 Examenprogramma NASK 1 (Natuurkunde) M.A.V.O. 1 Het eindexamen Het eindexamen bestaat uit het centraal examen en het commissie-examen. Het centraal examen wordt afgenomen in

Nadere informatie

Biologie inhouden (PO-havo/vwo): Instandhouding

Biologie inhouden (PO-havo/vwo): Instandhouding Biologie inhouden (PO-havo/vwo): Instandhouding kerndoelen primair onderwijs kerndoelen onderbouw havo bovenbouw exameneenheden vwo bovenbouw exameneenheden 34: De leerlingen leren zorg te dragen voor

Nadere informatie

Product en prijzen 2017 Media Rijbewijs

Product en prijzen 2017 Media Rijbewijs Product en prijzen 2017 Product en prijzen 2018 Social Media Rijbewijs Media Rijbewijs Inhoudsopgave Inhoudsopgave... 2 Maak kennis met het Media Rijbewijs... 3 Inhoud lessen... 4 Digitale leeromgeving...

Nadere informatie

Digitale Geletterdheid. Voor Praktijkonderwijs, VMBO, en HAVO / VWO. Producten en prijzen 2018 DIGIT DIGIT. DigitaleGeletterdheid.

Digitale Geletterdheid. Voor Praktijkonderwijs, VMBO, en HAVO / VWO. Producten en prijzen 2018 DIGIT DIGIT. DigitaleGeletterdheid. Digitale Geletterdheid Voor Praktijkonderwijs, VMBO, en HAVO / VWO Producten en prijzen 2018 DigitaleGeletterdheid.nl 1 Januari 2018 Inhoudsopgave Inhoudsopgave... 2 21st century skills... 3 - H/V en -

Nadere informatie

Nieuwe generatie rekenmethodes vergeleken

Nieuwe generatie rekenmethodes vergeleken Nieuwe generatie rekenmethodes vergeleken Ruud Janssen Alles telt (2e editie - ThiemeMeulenhoff) De methode biedt een doorgaande lijn vanuit de kleuterbouw. De leerlijnen zijn digitaal beschikbaar. Het

Nadere informatie

Officiële uitgave van het Koninkrijk der Nederlanden sinds 1814. Gelet op artikel 7 van het Eindexamenbesluit v.w.o.- h.a.v.o.- m.a.v.o.- v.b.o.

Officiële uitgave van het Koninkrijk der Nederlanden sinds 1814. Gelet op artikel 7 van het Eindexamenbesluit v.w.o.- h.a.v.o.- m.a.v.o.- v.b.o. STAATSCOURANT Officiële uitgave van het Koninkrijk der Nederlanden sinds 1814. Nr. 9161 26 mei 2011 Regeling van de Minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap van 27 april 2011, nr. VO/289008, houdende

Nadere informatie

PWS - Fase 1 - Plan van aanpak Behaald 0 van de 25 punten

PWS - Fase 1 - Plan van aanpak Behaald 0 van de 25 punten PWS - Fase 1 - Plan van aanpak Behaald 0 van de 25 punten Beoordeling Te behalen Behaald 1. Past het onderwerp/ontwerp bij het vak/de vakken? 1 Herkenbaarheid van het vak of de vakken. Past het onderwerp

Nadere informatie

HOE KOM IK VAN LEERDOELEN TOT EEN LES?

HOE KOM IK VAN LEERDOELEN TOT EEN LES? OPDRACHT HOE KOM IK VAN LEERDOELEN TOT EEN LES? In deze opdracht doorloop je in vogelvlucht alle stappen die je kunt zetten om van leerdoelen te komen tot een goede les voor de leerlingen. Het betreft

Nadere informatie

Wiskunde: vakspecifieke toelichting en tips

Wiskunde: vakspecifieke toelichting en tips Wiskunde: vakspecifieke toelichting en tips Met deze voorbeelden van taken voor de wiskundelessen willen wij verschillende ideeën illustreren. Ten eerste geven zij een idee wat bedoeld wordt met hele-taakeerst

Nadere informatie

Getal en Ruimte wi 1 havo/vwo deel 1 hoofdstuk 4 Didactische analyse door Lennaert van den Brink (1310429)

Getal en Ruimte wi 1 havo/vwo deel 1 hoofdstuk 4 Didactische analyse door Lennaert van den Brink (1310429) Getal en Ruimte wi 1 havo/vwo deel 1 hoofdstuk 4 Didactische analyse door Lennaert van den Brink (1310429) - een lijst met operationele en concrete doelen van de lessenserie, indien mogelijk gerelateerd

Nadere informatie

Handleiding Docentenpakket online. Versie 1.1

Handleiding Docentenpakket online. Versie 1.1 Handleiding Docentenpakket online Versie 1.1 1 Welkom Met de nieuwste generatie leermiddelen (voor docenten Docentenpakket online en voor leerlingen [methode] online) kunnen docenten eigen en open lesmateriaal

Nadere informatie

Getal & Ruimte. Leerwerkboek 2 vmbo-bk deel 1. Twaalfde editie, 2018

Getal & Ruimte. Leerwerkboek 2 vmbo-bk deel 1. Twaalfde editie, 2018 Getal & Ruimte Leerwerkboek 2 vmbo-bk deel 1 Twaalfde editie, 2018 Noordhoff Uitgevers Groningen Auteurs C.J. Admiraal J.H. Dijkhuis J.A. Verbeek G. de Jong H.J. Houwing J.D. Kuis F. ten Klooster S.K.A.

Nadere informatie

Hoe werkt u met Moderne Wiskunde 12 e editie onderbouw?

Hoe werkt u met Moderne Wiskunde 12 e editie onderbouw? Hoe werkt u met Moderne Wiskunde 12 e editie onderbouw? Inhoud 1 In vogelvlucht p. 2 2 Hoe wilt u werken? p. 3 3 Hoe maken de leerlingen kennis met Moderne Wiskunde online? p. 5 4 Meer dan lesstof in het

Nadere informatie

KeCo De leerling actief! K. Langendonck. Werkgroep 14. De Nassau SG Breda

KeCo De leerling actief! K. Langendonck. Werkgroep 14. De Nassau SG Breda KeCo De leerling actief! Werkgroep 14 K. Langendonck De Nassau SG Breda KeCo in het kort! Om maar meteen met de deur in huis te vallen... KeCo staat voor Kennis en Competentie. Het betreft een, door Karel

Nadere informatie

Migratie. Ik vertrek - Zij vertrokken 2 HAVO\VWO. docentenhandleiding

Migratie. Ik vertrek - Zij vertrokken 2 HAVO\VWO. docentenhandleiding Migratie Ik vertrek - Zij vertrokken 2 HAVO\VWO docentenhandleiding Colofon Deze lessen zijn gemaakt in opdracht van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS). Realisatie: Codename Future: www.codenamefuture.nl

Nadere informatie

Verleg je grenzen! Waarom kiest ú voor het nieuwe Taalblokken? Taalblokken Nederlands Brochure MBO

Verleg je grenzen! Waarom kiest ú voor het nieuwe Taalblokken? Taalblokken Nederlands Brochure MBO Taalblokken Nederlands Brochure MBO Na het doorlopen van de weet ik precies wat ik kan verwachten op het examen Nederlands. Door deze goede voorbereiding zie ik het examen met vertrouwen tegemoet! Toetsing

Nadere informatie

Handleiding DISK: Lesgeven met DISK

Handleiding DISK: Lesgeven met DISK Handleiding DISK: Lesgeven met DISK Inhoudsopgave 1. Introductie 2 2. Niveau bepalen 3 3. Themakeuze 3 4. Leerroutes voor de leerling 5 5. Lesorganisatie 7 6. Tijdsplanning 9 7. Differentiëren 11 1 1.

Nadere informatie

Inhoud. Introductie tot de cursus

Inhoud. Introductie tot de cursus Inhoud Introductie tot de cursus 1 Inleiding 7 2 Voorkennis 7 3 Het cursusmateriaal 7 4 Structuur, symbolen en taalgebruik 8 5 De cursus bestuderen 9 6 Studiebegeleiding 10 7 Huiswerkopgaven 10 8 Het tentamen

Nadere informatie

Bijlage 1: Format en instructie Leerlingwijzer

Bijlage 1: Format en instructie Leerlingwijzer Bijlage : Format en instructie Leerlingwijzer leerlingwijzer toets.nl Hoe heb je gescoord op weten, doen en snappen? vragen te behalen punten behaalde punten Wat heb je goed gedaan in deze toets? weten

Nadere informatie

Handleiding Docentenpakket online. Versie 1.0

Handleiding Docentenpakket online. Versie 1.0 Handleiding Docentenpakket online Versie 1.0 1 Welkom Met de nieuwste generatie leermiddelen (voor docenten Docentenpakket online en voor leerlingen [methode] online) kunnen docenten eigen en open lesmateriaal

Nadere informatie

Methodeanalyse Talent

Methodeanalyse Talent Methodeanalyse Talent Wij hebben gekozen voor de methode Talent. Voornamelijk omdat Tessa en Wouter er veel mee hebben gewerkt. Wouter en Tessa hebben wel hele verschillende ervaringen met de methode.

Nadere informatie

Officiële uitgave van het Koninkrijk der Nederlanden sinds Gelet op artikel 7 van het Eindexamenbesluit v.w.o.- h.a.v.o.- m.a.v.o.- v.b.o.

Officiële uitgave van het Koninkrijk der Nederlanden sinds Gelet op artikel 7 van het Eindexamenbesluit v.w.o.- h.a.v.o.- m.a.v.o.- v.b.o. STAATSCOURANT Officiële uitgave van het Koninkrijk der Nederlanden sinds 1814. Nr. 11101 6 juni 2012 Regeling van de Minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap van 28 april 2012, nr. VO/389632, houdende

Nadere informatie

BETA VAKKEN Biologie, Natuurkunde, Natuur Leven en Technologie (NLT), Scheikunde en Wiskunde.

BETA VAKKEN Biologie, Natuurkunde, Natuur Leven en Technologie (NLT), Scheikunde en Wiskunde. BETA VAKKEN Biologie, Natuurkunde, Natuur Leven en Technologie (NLT), Scheikunde en Wiskunde. Biologie In tegenstelling tot wat je gewend was uit de onderbouw is biologie in klas 4, 5 en 6 een stuk theoretischer.

Nadere informatie

Elektrische huisinstallatie

Elektrische huisinstallatie Elektrische huisinstallatie Titel: Vak: Domein: Sector: 3D aspecten: Elektrische apparaten - Ontwerp een huisinstallatie Natuurkunde Energie Havo - vwo Werkwijze: Modelontwikkeling en gebruik, Onderzoeken,

Nadere informatie

Om een zo duidelijk mogelijk verslag te maken, hebben we de vragen onderverdeeld in 4 categorieën.

Om een zo duidelijk mogelijk verslag te maken, hebben we de vragen onderverdeeld in 4 categorieën. Beste leerling, Dit document bevat het examenverslag voor leerlingen van het vak natuurkunde havo, tweede tijdvak (2018). In dit examenverslag proberen we een zo goed mogelijk antwoord te geven op de volgende

Nadere informatie

Hoe werkt u met Pincode Onderbouw vmbo

Hoe werkt u met Pincode Onderbouw vmbo Hoe werkt u met Pincode Onderbouw vmbo Noordhoff Uitgevers bv Pagina 1 van 17 Inhoud 1 In vogelvlucht p. 2 2 Hoe wilt u werken? p. 3 3 Meer dan lesstof in het boek p. 5 4 Leerroutes p. 7 5 Oefentoets met

Nadere informatie

Hoe werkt u met Chemie Overal 7e editie onderbouw

Hoe werkt u met Chemie Overal 7e editie onderbouw Hoe werkt u met Chemie Overal 7e editie onderbouw Inhoud 1 In vogelvlucht p. 2 2 Hoe wilt u werken? p. 3 3 Meer dan in het boek p. 4 4 Leerroutes p. 7 5 Oefentoets met studieadvies op maat p. 8 6 Resultatenpagina's

Nadere informatie

Getal & Ruimte Leerboek 2 vmbo-kgt deel 2

Getal & Ruimte Leerboek 2 vmbo-kgt deel 2 Getal & Ruimte Leerboek 2 vmbo-kgt deel 2 Twaalfde editie, 2019 Noordhoff Uitgevers Groningen Auteurs C.J. Admiraal J.H. Dijkhuis J.A. Verbeek G. de Jong H.J. Houwing J.D. Kuis F. ten Klooster S.K.A. de

Nadere informatie

Hoe werkt u met Nectar 5e editie onderbouw

Hoe werkt u met Nectar 5e editie onderbouw Hoe werkt u met Nectar 5e editie onderbouw Inhoud 1 In vogelvlucht p. 2 2 Hoe wilt u werken? p. 3 3 Meer dan in het boek p. 4 4 Leerroutes p. 7 5 Oefentoets met studieadvies op maat p. 8 6 Resultatenpagina's

Nadere informatie

Verleg je grenzen! Compleet vernieuwd! Waarom kiest ú voor de nieuwe Taalblokken? Taalblokken Nederlands Brochure MBO

Verleg je grenzen! Compleet vernieuwd! Waarom kiest ú voor de nieuwe Taalblokken? Taalblokken Nederlands Brochure MBO Taalblokken Nederlands Brochure MBO Verleg je grenzen! Waarom kiest ú voor de nieuwe Taalblokken? U kunt gemakkelijk differentiëren studenten leren wat nodig is Motiverend en uitdagend lesmateriaal voor

Nadere informatie

Hoe werkt u met Nectar 4e editie Tweede Fase

Hoe werkt u met Nectar 4e editie Tweede Fase Hoe werkt u met Nectar 4e editie Tweede Fase Inhoud 1 In vogelvlucht p. 2 2 Hoe wilt u werken? p. 3 3 Meer dan lesstof in het boek p. 4 4 Leerroutes p. 7 5 Oefentoets met studieadvies op maat p. 10 6 Resultatenpagina's

Nadere informatie

D.1 Motiveren en inspireren van leerlingen

D.1 Motiveren en inspireren van leerlingen DIDACTISCHE BEKWAAMHEID D.1 Motiveren en inspireren van leerlingen Resultaat De leraar motiveert leerlingen om actief aan de slag te gaan. De leraar maakt doel en verwachting van de les duidelijk zorgt

Nadere informatie

Snappet 3.0. video. Extra ruimte. Effectief. Eenvoudig. al je aandacht kunnen richten op onderwijzen. en zelf bepalen waar je die voor gebruikt

Snappet 3.0. video. Extra ruimte. Effectief. Eenvoudig. al je aandacht kunnen richten op onderwijzen. en zelf bepalen waar je die voor gebruikt Snappet 3.0 video Eenvoudig zelf de beste leerroutes voor jouw klas kiezen en volgen Effectief al je aandacht kunnen richten op onderwijzen Extra ruimte en zelf bepalen waar je die voor gebruikt Adaptief

Nadere informatie

Handleiding Verwerkingssoftware Pluspunt. Versie 1.2

Handleiding Verwerkingssoftware Pluspunt. Versie 1.2 Handleiding Verwerkingssoftware Pluspunt Versie 1.2 Inhoudsopgave 1 Inleiding 3 2 Starten 4 2.1. Inloggen via Basispoort door de kinderen 4 2.2. De leerling-startpagina 5 2.3. De software voor de kinderen

Nadere informatie

Blauwe stenen leer je zo

Blauwe stenen leer je zo Handleiding groep 3-8 Blauwe stenen leer je zo Wijzers Jeelo heeft gele wijzers om samen met leerlingen te verkennen hoe je een steen van Jeelo leert. Voor groep 3-4 wijzer 2009 Zo leer je blauwe stenen

Nadere informatie

2015 In nauw overleg met docenten Nederlands en experts wordt het vernieuwend lesmateriaal vertaald naar een vernieuwende, didactische leerlijn.

2015 In nauw overleg met docenten Nederlands en experts wordt het vernieuwend lesmateriaal vertaald naar een vernieuwende, didactische leerlijn. Het vak Nederlands Historie 2013 Malmberg voert veel gesprekken met docenten Nederlands havo en vwo bovenbouw en besluit om andere lesmethode te gaan ontwikkelen dan de huidige traditionele lesmethodes.

Nadere informatie