Basisvorming (1/1 lt/w) Specifiek gedeelte (1/1 lt/w)

Transcriptie

1 LEERPLAN SECUNDAIR ONDERWIJS Vak: Studierichtingen: AV Fysica Basisvorming (1/1 lt/w) Specifiek gedeelte (1/1 lt/w) Economie-wetenschappen Grieks-wetenschappen Latijn-wetenschappen Moderne talen-wetenschappen Sportwetenschappen Wetenschappen-topsport Wetenschappen-wiskunde 2/2 lt/w Onderwijsvorm: Graad: Leerjaar: ASO Leerplannummer: 2014/010 derde graad eerste en tweede leerjaar Nummer inspectie: (vervangt 2006/048) 2014/1020/1//D (vervangt 2004 / 67 // 1 / F / SG / 2H / III / / D/) pedagogische begeleidingsdienst Willebroekkaai Brussel

2 ASO 3e graad Basisvorming en specifiek gedeelte 1 INHOUD Visie... 2 Beginsituatie... 3 Algemene doelstellingen... 4 Leerplandoelstellingen/leerinhouden/specifieke pedagogisch-didactische wenken...10 Algemene pedagogisch-didactische wenken...33 VOET...47 Het open leercentrum en de ICT-integratie...48 Evaluatie...51 Minimale materiële vereisten...54 Bibliografie...57 Bijlage

3 ASO 3e graad Basisvorming en specifiek gedeelte 2 VISIE Wetenschappen voor de burger van morgen Wetenschappen zijn een belangrijke component van onze cultuur. Ze reiken niet alleen middelen en methoden aan om de materiële werkelijkheid te begrijpen, maar ook om deze werkelijkheid te veranderen overeenkomstig de menselijke noden. Wetenschappen bepalen in belangrijke mate het wereldbeeld van de maatschappij. Omgekeerd hebben waarden en opvattingen die in de samenleving leven ook een invloed op de wetenschappen en op hun ontwikkeling. Wetenschappen in de basisvorming beoogt de natuurlijke nieuwsgierigheid van jongeren tegenover de hen omringende wereld te stimuleren en te ondersteunen door er een wetenschappelijke fundering aan te geven. Dit gebeurt door hen in beperkte mate te introduceren in verschillende benaderingen van de natuurwetenschappen, namelijk: wetenschappen als middel om toestanden en verschijnselen uit de dagelijkse ervaringswereld te verklaren. Hier gaat het om het leggen van de verbinding tussen praktische toepassingen uit het dagelijkse leven en natuurwetenschappelijke kennis; wetenschappen als middel om op proefondervindelijke wijze gefundeerde kennis over de werkelijkheid te vinden. Het gaat dan om het ontwikkelen van een rationeel en objectief raamwerk voor het oplossen van problemen en het begrijpen van concepten die de verschillende natuurwetenschappelijke disciplines met elkaar verbinden; wetenschappen als middel om via haar technische toepassingen de materiële leefomstandigheden te verbeteren. Leerlingen herkennen hoe natuurwetenschappelijke ontwikkelingen invloed hebben op hun persoonlijke, sociale en fysieke omgeving; wetenschappen als cultuurverschijnsel en natuurwetenschap als mensenwerk. Leerlingen hebben notie van historische, filosofische, sociale en ethische aspecten van de natuurwetenschappen. Hierdoor zien en begrijpen ze relaties met andere disciplines. De leerlingen van de basisvorming met specifiek gedeelte worden voorbereid om als burger en als toekomstig wetenschapper deel te nemen aan een moderne duurzame kennismaatschappij. In een steeds veranderende maatschappij zullen zij een actieve rol spelen als burger en als gebruiker van wetenschappelijke kennis. Zij beschikken over wetenschappelijke vaardigheden en zij zijn voldoende communicatievaardig om de relaties tussen wetenschappen en de contextgebieden: duurzaamheid, cultuur en maatschappij te duiden. Zo zal de leerling ook verschillende attitudes nodig hebben om levenslang te leren, om in groep of zelfstandig, nauwkeurig en milieubewust te werken. De nadruk bij het specifiek gedeelte wordt gelegd op de grotere diepgang van sommige onderwerpen, op het aanbieden van een groter aantal contexten en van meer begeleide experimenten en zelfstandige opdrachten.

4 ASO 3e graad Basisvorming en specifiek gedeelte 3 BEGINSITUATIE Er wordt uitgegaan van het feit dat de leerlingen die de derde graad aanvatten minimaal de basisdoelstellingen van de tweede graad ASO hebben bereikt. De leerlingen die kiezen voor een studierichting van de pool wetenschappen hebben een duidelijke interesse voor wetenschappen en hebben meestal in de tweede graad ASO een studierichting wetenschappen met twee uur fysica gevolgd. Vanuit leerplandoelstellingen van de basisvorming van de eerste en tweede graad beschikken de leerlingen over voorkennis betreffende de structuur van de materie, optische verschijnselen (terugkaatsing, breking, kleuren), soorten krachten, arbeid en energie, eenparige rechtlijnige beweging, eerste wet van Newton en elementen van de warmteleer (gaswetten, soortelijke warmtecapaciteit, faseovergangen). Deze leerlingen hebben ook vaardigheden ingeoefend van het probleemoplossend gedrag zoals feitelijke kennis leren gebruiken (het exact verwoorden van begrippen, leren gebruiken van de juiste symbolen van grootheden en SI-eenheden, het maken en interpreteren van grafieken...), hun verworven inzichten leren toepassen bij het oplossen van vragen en vraagstukken. Tijdens de leerlingenproeven hebben de leerlingen een aantal onderzoeksvaardigheden en instrumentele vaardigheden onder begeleiding ontwikkeld. De ontwikkeling van deze vaardigheden wordt in derde graad voortgezet waarbij de zelfstandigheid en de zelfsturing van de leerling een belangrijke rol zullen spelen. Het leerplan is een graadleerplan en is bestemd voor leerlingen uit studierichtingen met de pool wetenschappen. Voor deze studierichtingen gelden zowel de eindtermen fysica van de basisvorming (in het leerplan aangeduid met F) als de specifieke eindtermen natuurwetenschappen (in het leerplan aangeduid met SET). Het is van belang bij de beginsituatie van de leerlingen rekening te houden met een mogelijke divergentie in de bereikte voorkennis en wetenschappelijke vaardigheden.

5 ASO 3e graad Basisvorming en specifiek gedeelte 4 ALGEMENE DOELSTELLINGEN Het leerplan fysica is een graadleerplan voor vier lestijden per graad. Het leerplan streeft naar een ontwikkeling van de leerling als burger voor morgen en als toekomstig wetenschapper. Het leerplan sluit aan bij de kennis en vaardigheden opgebouwd in de tweede graad en zet de ontwikkeling voort van een vakspecifiek begrippenkader, van wetenschappelijke vaardigheden, informatie- en communicatievaardigheden en de onderzoekscompetentie. Wetenschappelijke vaardigheden Tijdens de lessen fysica voeren de leerlingen minimaal 3 leerlingenproeven per leerjaar uit. Bij elke leerlingenproef moet een rapportering worden uitgevoerd en zal afhankelijk van het experiment/opdracht een aantal algemene doelstellingen worden nagestreefd. De vakgroep wetenschappen maakt hierbij afspraken voor een evenwichtige opbouw van de leerlijn leren onderzoeken/onderzoekend leren. In de derde graad leren de leerlingen creatief en autonoom omgaan met verworven wetenschappelijke vaardigheden ontwikkeld tijdens de eerste en tweede graad. Zo hebben leerlingen tijdens de eerste graad kennis gemaakt met fasen van de natuurwetenschappelijke methode en in de tweede graad hebben zij de ontwikkeling van de wetenschappelijke vaardigheden onder begeleiding verder gezet. opdrachten/proeven creatief en autonoom uitvoeren betekent dat de leerlingen de mogelijkheid krijgen om bij bepaalde experimenten een eigen onderzoeksvraag te formuleren, dat zij zelf een plan mogen bedenken en uitvoeren. Deze aanpak zal de autonomie en verantwoordelijkheid van de leerling stimuleren. De uitvoering van proeven en opdrachten is maar effectief indien de leerlingen zelf ontdekkend en actief kunnen leren en werken. Het is van belang dat de leraar er voor zorgt dat de leerlingen voldoende ruimte krijgen voor eigen werk en ontwikkeling. Het leren onderzoeken tijdens demo-proeven in de les of tijdens leerlingenpractica is gericht op de ontwikkeling van deelvaardigheden van de onderzoekscompetentie. De leerling krijgt de mogelijkheid om de resultaten van de deelopdrachten te bundelen in een portfolio of kan een onderzoek uitvoeren steunend op de verworven deelvaardigheden en met toepassing van de volledige cyclus van de wetenschappelijke methode. Op deze manier realiseert de leerling de onderzoekscompetentie in de pool wetenschappen. Bij uitvoering van de leerlingenproeven worden een aantal algemene doelstellingen geselecteerd en ingeoefend door de leerlingen. Het volgende schema geeft aan in welke fase van de wetenschappelijke methode de algemene doelstellingen (AD1 tot AD10) fysica aan bod komen.

6 ASO 3e graad Basisvorming en specifiek gedeelte 5 Algemene doelstellingen bij de ontwikkeling wetenschappelijke vaardigheden en het gebruik van de natuurwetenschappelijke methode nummer algemene doelstelling nummer van de gemeenschappelijke eindterm AD1 AD2 AD3 Informatie over een gegeven natuurwetenschappelijk verschijnsel verzamelen en ordenen. (oriëntatie) Bij een natuurwetenschappelijk verschijnsel een onderzoeksvraag opstellen en eventueel een hypothese formuleren. (onderzoeksvraag en hypothese) Een methode of een onderzoeksplan opstellen om de gestelde vraag te onderzoeken. (onderzoeksplan) W2 W1,W2 W2

7 ASO 3e graad Basisvorming en specifiek gedeelte 6 Wenken De probleemsituatie duidelijk beschrijven en zichtbaar maken voor de leerlingen, eventueel met schematische tekening de situatie verduidelijken. De factoren die invloed hebben benoemen en ordenen in relevante en niet relevante factoren. Met enkele vragen de voorkennis van de leerlingen toetsen en eventueel bijsturen. Vanuit de concrete situatie mogelijke vragen formuleren om zo te komen tot een duidelijke hoofdvraag. Bij de formulering van de hoofdvraag aandacht hebben voor de factoren die constant blijven tijdens het onderzoek en voor de gegevens bij de proef. Laat de leerlingen eerst voor zich zelf en daarna in groep een mogelijke hypothese of veronderstelling over het antwoord op de hoofdvraag formuleren. Vanuit de hoofdvraag een plan voor de uitvoering van de proef opstellen. De werking van de meettoestellen en apparaten toelichten. AD4 AD5 AD6 AD7 AD8 Het onderzoeksplan uitvoeren en de resultaten overzichtelijk en nauwkeurig ordenen. (uitvoering) Tijdens de uitvoering van de opdracht/experiment veilig en verantwoord omgaan met stoffen, voorwerpen en toestellen. (uitvoering) Bij het noteren van de meetwaarden de correcte wetenschappelijke terminologie, symbolen en SI - eenheden gebruiken en hierbij rekening houden met de meetnauwkeurigheid van het meettoestel.(verwerking) Bij de verwerking van de meetresultaten rekening houden met het aantal beduidende cijfers.(verwerking) De waarneming/meetwaarden ordenen in een tabel en/of voorstellen in een grafiek.(verwerking) W2,W4 W5 W3,W4 W3,W4 W3,W4 Wenken Bij de uitvoering en het maken van de opstelling het belang van de correcte lezing van de instructies benadrukken. Bij de uitvoering van de proef planmatig en efficiënt leren werken met respect voor de omgeving en de materialen. Bij het ordenen van de meetresultaten in een tabel de correcte symbolen en SI-eenheden gebruiken. De specifieke voordelen van het ordenen van meetwaarden in een tabel of grafiek toelichten. De leerlingen moeten inzien dat meettoestellen een beperkte nauwkeurigheid bezitten. Bij verwerking van de meetresultaten en het rapporteren over de meetresultaten de vereenvoudigde regels voor beduidende cijfers gebruiken. Het gebruik van de wetenschappelijke notatie is niet noodzakelijk bij het weergeven van de meetresultaten. Een tabel gebruiken om verbanden tussen grootheden te bepalen. De grafische voorstelling interpreteren en in verband brengen met de onderzoeksvraag (recht evenredige en omgekeerd evenredige verbanden). Een grootheid en de eenheid uit een grafiek afleiden (richtingscoëfficiënt, oppervlakte). Leerlingen kunnen bij het maken van grafieken met een rekenblad het verband tussen grootheden weergeven via de optie trendlijn, vakoverschrijdend werken is hierbij aangewezen.

8 ASO 3e graad Basisvorming en specifiek gedeelte 7 AD9 Uit de waarnemingen/meetwaarden/grafieken conclusies trekken en het resultaat evalueren.(besluit en evaluatie) W3 AD10 Over een opdracht/onderzoek rapporteren en reflecteren.(rapportering) W3 Wenken Het besluit formuleren in samenhang met de gestelde onderzoeksvraag en de geformuleerde hypothese. Afhankelijk van het type onderzoek de resultaten evalueren door vergelijking met waarden uit het tabellenboek. Bij de evaluatie het onderzoeksplan kritisch beoordelen en eventuele tekorten aangeven of een verbeterde versie van het plan opnieuw uitvoeren. Via een aantal gerichte vragen leren leerlingen conclusies trekken en het resultaat evalueren. Leerlingen leren rapporteren en communiceren over de resultaten van de proef door het maken van een verslag, eventueel aangevuld met een poster of presentatie. De leerlingen leren zelfstandig een verslag maken en gebruiken hierbij zoveel mogelijk ICT. Het verslag bevat minimaal volgende punten: doel van de proef in de verwoording van een onderzoeksvraag; hypothese (eventueel); beschrijving of tekening van de opstelling; plan of werkwijze met notatie van de waarnemingen en/of meetwaarden; het besluit. Het is belangrijk dat de verslaggeving persoonlijk gebeurt en dat leerlingen het verslag nauwkeurig en met de nodige stiptheid leren afwerken. Het opmaken van het verslag gebeurt volgens de afgesproken leerlijn onderzoeksvaardigheden. Leerlingen maken zo veel mogelijk autonoom het verslag. Doordat het verslag een apart werkstuk is van een leerling wordt deze taak in de evaluatie opgenomen. Bij de bespreking van de resultaten van de leerlingenproef is het van belang om hierover klassikaal te rapporteren. Bij de evaluatie van de leerlingenproef aandacht hebben voor verschillende vaardigheden en attitudes die bij uitvoering van de proef en het maken van het verslag aan bod komen: goede meetresultaten, nauwkeurigheid, respect voor het materiaal, samenwerking, uitvoeren van instructies, aandacht voor veiligheid WETENSCHAP EN SAMENLEVING In de tweede graad hebben de leerlingen de wetenschappelijke kennis in verband gebracht met drie domeinen: maatschappij, cultuur en duurzaamheid. De wisselwerking tussen natuurwetenschappen en deze domeinen wordt verder uitgediept. Leerlingen voeren minimum één informatieopdracht uit tijdens de derde graad. In overleg met de vakgroep wetenschappen één van de contextgebieden: duurzaamheid, cultuur of maatschappij selecteren voor het vak fysica. Duurzaamheid AD5 Bij het verduidelijken van en het zoeken naar oplossingen voor duurzaamheidsvraagstukken, wetenschappelijke principes hanteren die betrekking hebben op tenminste grondstoffen, energie, biotechnologie, W6

9 ASO 3e graad Basisvorming en specifiek gedeelte 8 biodiversiteit en het leefmilieu. Wenken Voorbeelden die aanbod kunnen komen tijdens de lessen: opwekking van elektriciteit door kerncentrales, berging van het radioactieve afval, risico voor de omgeving, invloed van ioniserende straling op het milieu; gebruik van energiemeters en energiezuinige huishoudtoestellen; Cultuur AD6 De natuurwetenschappen als onderdeel van de culturele ontwikkeling duiden. W7, W4 Wenken Wetenschappelijke geletterdheid behoort tot de culturele ontwikkeling van een burger in de huidige maatschappij. We kunnen dit illustreren met onderwerpen zoals: aandacht voor verschillende veiligheidsaspecten en beschermingsmaatregels bij omgaan met stoffen, elektrische toestellen, EM-straling en geluid; wijziging van het wereldbeeld: van het geocentrisch naar het heliocentrisch wereldbeeld; Maatschappij AD7 De wisselwerking tussen natuurwetenschappen en de maatschappij op ecologisch, ethisch, technisch, socio-economisch en filosofisch vlak illustreren. W7 Wenken De wisselwerking tussen natuurwetenschap en maatschappij kan geïllustreerd worden door de wederzijdse beïnvloeding waarbij zowel positieve als negatieve aspecten aan bod kunnen komen. Voorbeelden: de opwekking van elektriciteit door kerncentrales wordt in vraag gesteld door de mogelijke risico s en het probleem van de berging van het radioactief afval; de invloed van de stralingsbelasting bij de verschillende medische beeldvormingstechnieken; de invloed van geluidsbelasting op de mens; de invloed van elektromagnetische straling zoals UV-licht, wifi-straling op de mens; Om de informatievaardigheden van leerlingen te ontwikkelen is het noodzakelijk dat leerlingen informatie efficiënt leren opzoeken (gebruik van zoekmachines) en dat zij informatie kunnen verwerken tot een leesbare en goed gestructureerde tekst of korte presentatie. Doordat de opdracht een apart werkstuk is van één of enkele leerling(en) is het aan te bevelen om deze taak in de evaluatie op te nemen. Het is belangrijk de doelstellingen van de opdracht duidelijk te stellen en beperkt te houden. Actieve werkvormen gebruiken waarbij informatie- en communicatievaardigheden ingeoefend worden: een discussiegesprek waarbij gefundeerde argumenten worden gebruikt; een stellingenspel of andere werkvorm waarbij de communicatie wordt geactiveerd;

10 ASO 3e graad Basisvorming en specifiek gedeelte 9 een presentatie van een onderzoek met gebruik van een poster, ppt ; taal activerende opdrachten of taal ondersteunende opdracht zoals een slangenspel, placemat, bingo ; verslag van een bedrijfsbezoek of een natuur educatief centrum, musea of wetenschapscentra; expert als gastleraar in de school; projectwerk/informatieopdracht over technische toepassingen, historische figuren ; gebruik van artikels uit de media of internet; gebruik van een begrippenkaart.

11 ASO 3e graad Basisvorming en specifiek gedeelte 10 LEERPLANDOELSTELLINGEN/LEERINHOUDEN/SPECIFIEKE PEDAGOGISCH-DIDACTISCHE WENKEN Bij elke leerplandoelstelling is in de eerste kolom een verwijzing gemaakt naar één van de volgende symbolen: F1-F7: het nummer van de eindterm fysica; W1 W5: het nummer van de gemeenschappelijke eindterm i.v.m. wetenschappelijke vaardigheden ; W6 en W7: het nummer van de gemeenschappelijke eindterm i.v.m. wetenschap en samenleving ; SET: het nummer van de specifieke eindterm van de pool wetenschappen; U: leerplandoelstellingen die cursief staan zijn bedoeld als uitbreiding en zijn niet verplicht; keuzegedeelte: één module naar keuze per graad realiseren; de uitvoering van minimaal drie leerlingenproeven per leerjaar is verplicht, de leerplandoelstellingen i.v.m. leerlingenproeven zijn suggesties; leerlingen voeren minimum één informatieopdracht uit tijdens de derde graad voor één van de contextgebieden: duurzaamheid, cultuur of maatschappij. onderzoekscompetentie(oc): de leerling maakt een portfolio bestaande uit de rapportering van de opdrachten OC of de leerling realiseert binnen een langere periode in de derde graad één onderzoeksopdracht voor één van de vakken van de pool wetenschappen. Keuzemodule Het leerplan bestaat uit een aantal verplichte leerplandoelstellingen en biedt de mogelijkheid om volgens eigen interesse en expertise één keuzemodule te realiseren. Het aantal lestijden voor de realisatie van de keuzemodule mag variëren van 4 tot maximaal 6 lestijden. Het is niet de bedoeling om de keuzemodule als een zelfstandige opdracht voor de leerlingen te geven. De leraar mag vrij kiezen op welk moment in de jaarplanning de keuzemodule wordt uitgewerkt. Het ligt voor de hand dat de inhoud van de keuzemodule moet aansluiten bij de reeds opgebouwde kennis en vaardigheden van de leerlingen. De evaluatie van de leerplandoelstellingen van de module gebeurt op een zelfde manier als de evaluatie van de andere leerplandoelstellingen. Leerlingenproeven - Het is aanbevolen om de planning van de leerlingenproeven evenwichtig te spreiden. - Tijdens de uitvoering van de leerlingenproeven de ontwikkeling van vakattitudes opvolgen. Vakattitudes: De leerlingen: - zijn ingesteld op veilig, verantwoord en milieubewust omgaan met stoffen, voorwerpen en toestellen; - houden zich aan de instructies en voorschriften bij het uitvoeren van opdrachten; - hebben aandacht voor correct en nauwkeurig gebruik van wetenschappelijke terminologie, symbolen, eenheden en data. De beoordeling van deze vakgebonden attitudes kunnen in de evaluatie van de leerlingenproef worden opgenomen. Het is aangewezen om een leerlijn voor onderzoeksvaardigheden en attitudes met de vakgroep wetenschappen te ontwikkelen op maat van de leerlingen.

12 ASO 3e graad Basisvorming en specifiek gedeelte 11 Informatieopdracht - In de vakgroep wetenschappen worden afspraken gemaakt over de verdeling van de contextgebieden, zodat elke context één keer aan bod komt in de derde graad. Onderzoekscompetentie De realisatie van de onderzoekscompetentie gebeurt vanuit een schoolvisie over OC: de leerlingen voeren in de verschillende graden opdrachten uit die gericht zijn op de ontwikkeling van deelvaardigheden van de onderzoekscompetentie. Mogelijkheden zijn: - in verschillende vakken wordt op deze manier gewerkt aan OC. Het is belangrijk de samenhang tussen de opdrachten en de verticale leerlijn te bewaken. De resultaten en de rapportering van de verschillende opdrachten wordt gebundeld in bijvoorbeeld een portfolio. - de realisatie van de onderzoekscompetentie gebeurt door de uitvoering van één onderzoeksopdracht, waarbij de verschillende deelvaardigheden verworven in de eerste en tweede graad in volledige cyclus aan bod komen. DECR. NR. LEERPLANDOELSTELLINGEN De leerlingen kunnen LEERINHOUDEN F6 1 Elektrodynamica het opwekken van ladingen door wrijving beschrijven, deze verschijnselen met een eenvoudig atoommodel verklaren, de grootheid lading en zijn eenheid beschrijven. F6 2 het onderscheid tussen geleiders en isolatoren toelichten. SET12 W1-W5 SET elektrische inductie bij geleiders en elektrische polarisatie bij niet-geleiders in de omgeving van een geladen voorwerp beschrijven en verklaren. Lading opgewekt door wrijving, soorten ladingen, coulomb Geleiders, isolatoren Elektrische inductie bij geleiders, elektrische polarisatie bij niet-geleiders 4 experimenten met elektrostatische verschijnselen uitvoeren. Leerlingenproef: proefjes i.v.m. elektrostatische verschijnselen F6 5 de elektrische spanning omschrijven en berekenen. Elektrische spanning F6 6 de elektrische stroomsterkte omschrijven en berekenen. Elektrische stroomsterkte F6 7 de begrippen spanning en stroomsterkte in verband brengen met het vermogen van een elektrisch toestel en het vermogen berekenen. F6 8 het verband tussen spanning, stroomsterkte en ohmse weerstand in een eenvoudige elektrische kring beschrijven en gebruiken. W1-W5 SET het verband tussen de spanning over en de stroomsterkte door een geleider experimenteel bepalen. Vermogen van elektrisch toestel Wet van Ohm, ohmse weerstand Leerlingenproef: wet van Ohm Verband tussen spanning en stroomsterkte

13 ASO 3e graad Basisvorming en specifiek gedeelte 12 DECR. NR. LEERPLANDOELSTELLINGEN De leerlingen kunnen F6, SET7 10 de stroom en spanningsverdeling omschrijven bij serie-, parallel en gemengde schakelingen en hierbij de vervangingsweerstand berekenen. W1-W5 SET een experiment i.v.m. serie- en parallelschakeling uitvoeren. SET5 12 de invloedsfactoren van de grootte van een weerstand van een metaaldraad benoemen en de soortelijke weerstand berekenen. LEERINHOUDEN Serie-, parallel- en gemengde schakeling van weerstanden, vervangingsweerstand Leerlingenproef: experiment i.v.m. serie- en parallelschakeling van weerstanden Wet van Pouillet, soortelijke weerstand W1-W5 SET de invloedsfactoren van de grootte van een weerstand van een metaaldraad onderzoeken en de resistiviteit berekenen. Leerlingenproef: wet van Pouillet SET6, SET8 W1-W5 SET de warmteontwikkeling bij een ohmse weerstand beschrijven en berekenen. Wet van Joule 15 de invloedsfactoren op de warmteontwikkeling van een stroomvoerende geleider onderzoeken. F6, W5 16 maatregelen beschrijven om veilig en verantwoord om te gaan met elektrische schakelingen en toestellen. Leerlingenproef: wet van Joule Kortsluiting, overbelasting, aarding, zekering Specifieke pedagogisch-didactische wenken LPD 1: - Het is aangewezen om de elektrostatica conceptueel en als inleiding tot de elektrische schakeling te behandelen, de formules van de coulombkracht en het elektrisch veld komen in het hoofdstuk Elektrisch veld aan bod. - Bij de verklaring van de elektrostatische verschijnselen een eenvoudig atoommodel gebruiken in overleg met de leraar chemie. LPD 4: - Als leerlingenproef bij elektrostatica onderzoeken de leerlingen bijvoorbeeld met een zelfgemaakte elektroscoop een aantal elektrostatische verschijnselen. LPD 5: - Spanning definiëren als de elektrische energie per eenheidslading en de stroomsterkte als de hoeveelheid doorgestroomde lading per seconde. LPD 8:

14 ASO 3e graad Basisvorming en specifiek gedeelte 13 - Om het inzicht in de begrippen spanning (oorzaak) en stroomsterkte (gevolg) te bevorderen kunnen we de elektrische stroomkring vergelijken met een waterstroommodel. - Aandacht besteden aan mogelijke misvattingen die leerlingen bezitten over de elektrische schakeling LPD 9: o o o o De stroomsterkte voor of achter een lamp of weerstand is verschillend. Een spanningsbron levert een constante hoeveelheid stroom. In een lamp wordt een hoeveelheid elektrische stroom verbruikt. Bij splitsing of knooppunt in een schakling wordt de stroomsterkte gelijk verdeeld. - Bij de leerlingenproef i.v.m. de wet van Ohm het gebruik van de volt- en ampèremeter uitvoerig toelichten en praktisch laten inoefenen. - Bij de experimentele bepaling van de weerstand voldoende aandacht besteden aan de verwerking van de meetresultaten (beduidende cijfers) zowel de formule als de grafische bepaling toelichten en inoefenen. LPD 16: - Als technische context voorbeelden bespreken zoals: de elektrische huisschakeling (kortsluiting, overbelasting, zekering), kostprijsberekening(gebruik van de kwh, de kwh-meter), de dikte van de elektrische draden, gebruik van een energiemeter, elektrische kookplaten, achterruitverwarming in de auto. - Aandacht besteden aan de veiligheidsaspecten bij het gebruik van elektrische toestellen: elektrocutie, aarding, aardlekschakelaar, gevaar van vochtige ruimten bij het gebruik van elektrische apparaten. - Zie ook brochure Eandis: Elektriciteit van Amber tot onmisbaar -

15 ASO 3e graad Basisvorming en specifiek gedeelte 14 DECR. NR. LEERPLANDOELSTELLINGEN DE LEERLINGEN KUNNEN LEERINHOUDEN SET12 17 Elektrisch veld de krachtwerking tussen twee puntladingen beschrijven en berekenen. Wet van Coulomb SET12 18 de elektrische veldsterkte rond een puntlading omschrijven en berekenen. Elektrische veldsterkte SET12 19 het veldlijnenpatroon rond een puntlading en van een homogeen elektrisch veld beschrijven. SET12 20 de potentiële energie van een puntlading in een homogeen elektrisch veld omschrijven en de potentiaal beschrijven en berekenen. SET12 21 de potentiële energie van een puntlading in een radiaal elektrisch veld omschrijven en de potentiaal beschrijven en berekenen. SET12 22 voor een vrije puntlading het verband tussen elektrische spanning en verandering van kinetische energie in een homogeen elektrisch veld berekenen. Specifieke pedagogisch-didactische wenken LPD 17: Spectrum van een radiaal en homogeen elektrisch veld Potentiële energie van een puntlading in een homogeen elektrisch veld, potentiaal Potentiële energie van een puntlading in een radiaal elektrisch veld, potentiaal Verband tussen elektrische spanning en verandering van kinetische energie in een homogeen elektrisch veld - De krachtwerking tussen twee puntladingen voorstellen met een veldlijnenpatroon. Het gebruik van simulaties is hierbij aangewezen. LPD 18-21: - Het is de bedoeling de bespreking van de elektrische veldsterkte en de elektrische potentiaal te beperken tot eenvoudige situaties d.w.z. kwantitatief voor twee ladingen en kwalitatief voor drie ladingen. LPD 22: - Het verband tussen elektrische spanning en een verandering van de kinetische energie van de puntlading beschrijven, hierbij het gebruik van de eenheid elektronvolt toelichten. LPD 17-22: - Aandacht besteden aan de veiligheid bij hevig onweer: veiligheidstips geven over de houding en de plaats van een persoon bij bliksem.

16 ASO 3e graad Basisvorming en specifiek gedeelte 15 DECR. NR. LEERPLANDOELSTELLINGEN DE LEERLINGEN KUNNEN LEERINHOUDEN SET1 F7 F7 SET2 SET27, SET28, F7 SET7 23 Magnetisch veld bij permanente magneten de krachtwerking beschrijven met magnetische veldlijnen. 24 het magnetisch veld in en rond een rechte stroomvoerende draad beschrijven en de magnetische veldsterkte berekenen. 25 het magnetisch veld in en rond een stroomvoerende spoel beschrijven en de magnetische veldsterkte in de spoel berekenen. 26 de oorsprong van het magnetisme van magnetische materialen in verband brengen met de structuur van de materie. 27 met enkele voorbeelden toepassingen van elektromagneten illustreren. 28 Elektromagnetische krachtwerking magnetische krachtwerking op een stroomvoerende geleider en op een bewegende lading beschrijven en berekenen. Permanente magneten, magnetisch veldlijnen Magnetische veldsterkte rond rechte stroomvoerende geleider Magnetisch veld in en rond een stroomvoerende spoel, magnetische veldsterkte in de spoel Oorsprong van het magnetisme bij permanente magneten Toepassingen van elektromagneten Lorentzkracht F7 29 het principe en de werking van de gelijkstroommotor beschrijven en verklaren. gelijkstroommotor W1-W5 SET SET7 30 een gelijkstroommotor bouwen. 31 Elektromagnetisch inductieverschijnsel het elektromagnetisch inductieverschijnsel beschrijven met een voorbeeld en de wet van Lenz hierbij toepassen. Leerlingenproef: experiment i.v.m. de gelijkstroommotor Elektromagnetisch inductieverschijnsel, wet van Lenz SET7 32 de magnetische flux beschrijven en berekenen. Magnetische flux SET3, SET4 33 de inductiespanning in verband brengen met de fluxverandering in een spoel en in formulevorm weergeven. Inductiewet van Faraday SET3, SET4 34 de opwekking van wisselspanning met een generator beschrijven. Principe van de generator: opwekken van wisselspanning SET3 35 de effectieve waarde van een wisselstroom en wisselspanning omschrijven en berekenen. Effectieve waarde van een wisselstroom en wisselspanning SET6 36 de bouw en werking van een transformator beschrijven. Transformator, bouw en werking

17 ASO 3e graad Basisvorming en specifiek gedeelte 16 DECR. NR. SET3, SET6 LEERPLANDOELSTELLINGEN DE LEERLINGEN KUNNEN 37 bij een transformator de omzetting van spanning, stroomsterkte en vermogen beschrijven en illustreren met voorbeelden. LEERINHOUDEN Omzetting van spanning, stroomsterkte en vermogen bij een transformator Specifieke pedagogisch-didactische wenken LPD 23: - De krachtwerking van het magnetisch veld van enkele magneten illustreren met bijv. ijzervijlsel of kleine magneetjes. - Het magnetisch veld van de aarde als voorbeeld bespreken. LPD 25: - Als klasproef bij een stroomvoerende spoel kan men het verband opzoeken tussen de magnetische veldsterkte en één van volgende invloedsfactoren van de stroomvoerende spoel: de stroomsterkte, het aantal windingen, de lengte van een spoel, de aard van de middenstof. LPD 25: - Bij de bespreking van de oorsprong van het magnetisme de begrippen ferro-, dia- en paramagnetisme kort behandelen. LPD 27: - Als toepassing van elektromagneten voorbeelden bespreken zoals: de elektrische bel, de luidspreker, een relais, magnetische informatiedragers LPD 28: - Als klasproef de grootte van de lorentzkracht op een stroomvoerende geleider onderzoeken. LPD 28-29: - Als toepassing van het gebruik van magnetische velden voorbeelden bespreken zoals: de gelijkstroommotor, de afbuiging van de elektronenstroom in een oscilloscoop, opsluiting van een plasma.

18 ASO 3e graad Basisvorming en specifiek gedeelte 17 LPD 34: - Belangrijke toepassingen van het inductieprincipe zoals het opwekken van een wisselspanning en de werking van een transformator beschrijven. De formule voor wisselspanning in verband brengen met de inductiewet van Faraday waaruit blijkt dat bij een constante draaibeweging van een magneet in een spoel een sinusvormige spanning ontstaat. Begrippen zoals amplitude, periode, frequentie kort toelichten. DECR. NR. LEERPLANDOELSTELLINGEN De leerlingen kunnen LEERINHOUDEN F3, SET2 38 Kernfysica - Natuurlijke radioactiviteit het kernmodel beschrijven en de atoomkern symbolisch noteren. Kernmodel, protonental, nucleonental, neutronental F3 39 de aard en de eigenschappen van alfa-, bèta- en gammastralen beschrijven. alfa-, bèta en gammastraling, aard en eigenschappen van de straling F3 40 de karakteristieke vervalprocessen van alfa-, bèta- en gammastralen beschrijven. Karakteristieke vervalprocessen van alfa, bèta en gammastralen F3 41 een detectiemethode beschrijven voor ioniserende straling.(u) Detectiemethode(U) F3, SET18 42 de halveringstijd verwoorden en in verband brengen met de activiteit van een radioactieve bron, het vervalproces in formulevorm en grafisch beschrijven. Radioactief verval: halveringstijd, Activiteit, eenheid: becquerel W1-W5 SET F3, SET9 F3, SET9, SET21 SET12 43 een experiment i.v.m. radioactieve verschijnselen uitvoeren. Leerlingenproef: experiment i.v.m. radioactieve verschijnselen 44 de invloed van ioniserende straling op de mens beschrijven met dosisequivalent of effectieve dosis. Dosisequivalent, eenheid: sievert 45 effecten van ioniserende straling op mens en milieu illustreren. Ouderdomsbepaling, toepassingen in de geneeskunde 46 Kernfysica Kunstmatige radioactiviteit de massa van de kern in verband brengen met de energie die vrijkomt bij kernsplijting of kernfusie. Massadefect F3 47 kernsplijting en kernfusie beschrijven. Kernsplijting en kernfusie Specifieke pedagogisch-didactische wenken LPD 38:

19 ASO 3e graad Basisvorming en specifiek gedeelte 18 - Als inleiding in overleg met de leraar chemie enkele begrippen herhalen zoals: isotopen, atomaire massa-eenheid, - Bij de beschrijving van de atoomkern de sterke kernkracht vergelijken met de andere fundamentele krachten wat betreft de dracht en de sterkte. LPD 39-40: - Stoffen die uit zichzelf straling uitzenden noemen we radioactieve stoffen, soms spreken we in dit verband ook van radioactieve straling. Het is beter te spreken over kernstraling, dit is een vorm van ioniserende straling omdat deze straling stoffen in de omgeving kan ioniseren. Overigens is radioactieve straling geen juiste term omdat de straling zelf niet radioactief is. - De aandacht vestigen op de aanwezigheid van de radioactieve bronnen in de natuurlijke omgeving, zoals bijvoorbeeld de aanwezigheid van radon in de klas of in de woonkamer. - Een grafische voorstelling van A (nucleonental) als functie van Z (protonental) is voor de leerlingen een goede visuele hulp bij de beschrijving van een vervalreeks van een radioactieve bron. LPD 41: - Bij de bespreking van de detectiemethoden kunnen volgende methoden aan bod komen: een geiger-müllerteller, een nevelsporenkamer, filmbadge, halfgeleiderdetector.(u) LPD 42: - De formule van de vervalwet (exponentiële functie) in de klas bespreken in overleg met de leraar wiskunde. LPD 43: - Het uitvoeren van leerlingenproeven met radioactieve bronnen is praktisch moeilijk. De leraar kan wel met een beperkt aantal bronnen (behorende tot Klasse IV) een aantal demonstratieproeven uitvoeren. o Invloed van de afscherming voor een bepaald type van straling o Afbuiging van bètastralen in een magnetisch veld o Bepaling van de halveringstijd van een radioactieve bron - Andere mogelijkheden voor de uitvoering van de leerlingenproef zijn: de bouw van een nevelsporenkamer, metingen aan radioactieve bronnen verzameld op een elektrostatisch geladen ballon. LPD 44-45: - Radioactieve stoffen worden veelvuldig toegepast. Deze toepassingen situeren zich op verschillende vlakken: bv in de geneeskunde waar men tracer- en stralingstechnieken gebruikt, in de landbouw en de industrie gebruikt men sterilisatietechnieken en in de archeologie en kunst gebruikt men de activeringsanalyse. Voor de verschillende gebieden wordt een stralingsdeskundige opgeleid voor een bepaalde specialisatie. - Het verschil duiden tussen bestraling (uitwendig stralingsenergie absorberen) en besmetting (inademen of innemen van radioactieve stoffen) van een organisme.

20 ASO 3e graad Basisvorming en specifiek gedeelte 19 - Aandacht hebben voor mogelijke misvattingen die leerlingen hebben over ioniserende straling: o Radioactieve straling is van oorsprong steeds kunstmatig. o Bestraald voedsel of een voorwerp is na bestraling altijd radioactief. o Een radioactief vervalproces heeft tot gevolg dat er in de bron een aantal kernen verdwijnen. o Voor radioactieve bestraling bestaat er geen afscherming. LPD 46-47: - Bij kernsplijting en kernfusie het verband leggen tussen het massadefect en bindingsenergie van de kern en hierbij de vergelijking E = mc² gebruiken. - Bij kernsplijting en kernfusie het verschil tussen de kernreacties beschrijven en de toepassingen van energieproductie zoals kerncentrales en fusiereactoren toelichten. Voorbeelden van fusie: het Europese onderzoekscentrum ITER, als belangrijk centrum voor onderzoek van kernfusie en kernfusie in de zon of sterren. DECR. NR. LEERPLANDOELSTELLINGEN De leerlingen kunnen LEERINHOUDEN F1 F1, SET10 F1 W1-W5 SET Kinematica de basiseigenschappen van een beweging van een voorwerp beschrijven. 49 de eenparig veranderlijke rechtlijnige beweging van een voorwerp beschrijven aan de hand van positie, snelheid en versnelling de functies x(t)-, v(t) en a(t) van de EVRB grafisch voorstellen, interpreteren en met elkaar in verband brengen. een experiment uitvoeren in verband met de EVRB. SET2 52 de vrije val in formulevorm en grafisch beschrijven. Vrije val Rust en beweging, soorten banen, puntmassa, positie, tijdstip Eenparig veranderlijke rechtlijnige beweging zonder en met beginsnelheid Eenparig veranderlijke rechtlijnige beweging zonder en met beginsnelheid wiskundig en grafisch behandelen Leerlingenproef: experiment i.v.m. EVRB 53 de verticale worp omhoog in formulevorm en grafisch beschrijven (U) Verticale worp omhoog (U) SET2 54 de onafhankelijkheid van de bewegingen verduidelijken bij een horizontale worp. Horizontale worp W1-W5 SET Specifieke pedagogisch-didactische wenken LPD 48-50: een experiment uitvoeren in verband met onafhankelijkheidswet of horizontale worp. - Als inleiding van de kinematica de eenparig rechtlijnige beweging kort herhalen. Leerlingenproef: experiment i.v.m. onafhankelijkheidswet of horizontale worp

21 ASO 3e graad Basisvorming en specifiek gedeelte 20 - Als symbool voor plaats of positie van het voorwerp is de schrijfwijze s(t) of x(t) aangewezen, de basisbegrippen zoals snelheid en versnelling herhalen en uitbreiden met de vectoriële voorstelling en afgeleiden. - De EVRB bespreken met beginsnelheid verschillend van nul en de oppervlaktemethode herhalen waarbij uit de oppervlakte in de v(t)-grafiek de formule voor de afgelegde weg wordt afgeleid. - In overleg met de leraar wiskunde de geometrische betekenis van de afgeleide bij grafische voorstellingen van een één-dimensionale beweging toelichten. - Als context kan de veiligheid in het verkeer aan bod komen door de berekening van de remafstand van voertuigen. LPD 52: - De vrije val als voorbeeld van een EVRB wiskundig en grafisch beschrijven. LPD54: - Bij de horizontale worp de onafhankelijkheid van de bewegingen en de vectoriële samenstelling van de twee snelheidsvectoren benadrukken. DECR. NR. LEERPLANDOELSTELLINGEN De leerlingen kunnen LEERINHOUDEN F2, SET10 56 Dynamica de invloed van de resulterende kracht op de verandering van de bewegingstoestand van een voorwerp met een bepaalde massa beschrijven. Tweede wet van Newton SET10 57 de wet van actie en reactie verwoorden en toepassen in eenvoudige situaties. Derde wet van Newton SET3 58 de arbeid omschrijven en berekenen bij een constante kracht die niet evenwijdig is met de verplaatsing. Algemene formule voor arbeid SET8 59 arbeidslevering in verband brengen met de verandering van de kinetische energie. Verband tussen arbeid en kinetische energie SET12 60 Krachten de gravitatiekracht omschrijven en berekenen. Gravitatiewet van Newton SET12 61 de zwaartekracht in verband brengen met de gravitatiekracht en hieruit de veldsterkte van het zwaarteveld afleiden. Zwaartekracht, veldsterkte SET2 62 de wrijvingskracht en de normaalkracht omschrijven en berekenen. Wrijvingskracht, normaalkracht en wrijvingscoëfficiënt W1-W5 SET een experiment uitvoeren i.v.m. de wrijvingskracht. Leerlingenproef: experiment i.v.m. de wrijvingskracht

22 ASO 3e graad Basisvorming en specifiek gedeelte 21 DECR. NR. LEERPLANDOELSTELLINGEN De leerlingen kunnen W1-W5 SET Cirkelvormige beweging de begrippen baansnelheid, hoeksnelheid, periode en frequentie en centripetale versnelling verwoorden en toepassen bij een ECB. SET7 65 invloedsfactoren op de centripetale kracht verwoorden, de grootte berekenen en de richting en zin aangeven. W1-W5 SET experiment uitvoeren i.v.m. de ECB. LEERINHOUDEN Eenparig cirkelvormige beweging(ecb): periode, frequentie, baansnelheid, hoeksnelheid Centripetale kracht bij een ECB Leerlingenproef: experiment i.v.m. ECB Specifieke pedagogisch-didactische wenken LPD 56-57: - Als inleiding de eerste wet van Newton herhalen. - Het verband tussen kracht (oorzaak) en versnelling (gevolg) experimenteel als klasproef afleiden. Bij een twee massa-probleem (aandrijfmassa en passieve massa) de nadruk leggen op het feit dat beide massa s bewegen met eenzelfde constante versnelling. De leerlingen laten inzien dat steeds de resulterende kracht op het voorwerp van toepassing is. - Leerlingen denken dat een bepaalde kracht steeds eenzelfde versnelling tot gevolg heeft. Hierbij is het nuttig om de verhouding a = F/m te gebruiken. - De derde wet van Newton is reeds behandeld in de tweede graad maar het is aangewezen om deze wet te herhalen en belangrijke aspecten toe te lichten. - Aandacht hebben voor mogelijke misvattingen die leerlingen hebben over actie en reactie: o De aangrijpingspunten van de actie- en de reactiekracht vallen samen zodat de krachten elkaar opheffen. o Tussen twee voorwerpen met verschillende massa is de onderlinge aantrekkingskracht ook verschillend. LPD 58-59: - Bij de afleiding van de algemene formule voor arbeid waarbij de kracht niet evenwijdig is met de verplaatsing is het aangewezen om eerst de samenstelling en de ontbinding van krachten te bespreken. LPD 60: - Opletten voor de begripsverwarring over het begrip gewicht. In rusttoestand is het gewicht gelijk aan de neerwaartse kracht uitgeoefend op het ondersteunend oppervlak of op het ophangpunt. Bij deze beschrijving kunnen we zeggen dat de grootte van het gewicht overeenkomt met de grootte van de zwaartekracht, F z. - Aandacht hebben voor mogelijke misvattingen die leerlingen hebben over de invloed van de gravitatiekracht en het begrip gewichtloosheid: o Er is geen gravitatiekracht buiten de atmosfeer van de aarde. o De gravitatieversnelling hangt af van de massa van het vallend voorwerp.

23 ASO 3e graad Basisvorming en specifiek gedeelte 22 o Gewichtloosheid betekent dat het voorwerp niet meer wordt aangetrokken door de aarde. LPD 62: - Bij elke reële situatie in de mechanica zal de wrijvingskracht steeds een rol spelen, hierbij zowel de statische als de dynamische wrijvingskracht bespreken. LPD 64 - Bij de beschrijving van de ECB het verband leggen met de eerste wet van Newton. LPD 64-65: - Als klasproef over de ECB het verband tussen de centripetale kracht en verschillende invloedsfactoren (snelheid, straal en massa) onderzoeken. - De aandacht vestigen bij verschillende voorbeelden van cirkelvormige bewegingen dat de centripetale kracht de aanduiding is voor de fysische kracht die het voorwerp op de cirkelvormige baan houdt bijv. de gravitatiekracht bij de beweging van de maan om de aarde, de wrijvingskracht bij de beweging van een auto in de bocht, enz. - Doordat de leerlingen meestal redeneren vanuit een niet-inertiaal assenstelsel is het best om enkel de centripetale kracht (gericht volgens de straal en naar het middelpunt toe) te bespreken. - Opletten voor het gebruik van het begrip centrifugale kracht, dit begrip kan op twee manieren beschreven worden en geeft dikwijls aanleiding tot begripsverwarring. - Aandacht hebben voor mogelijke misvattingen die leerlingen hebben over de eenparig cirkelvormige beweging: - Als de grootte van de snelheid constant is, dan is er geen versnelling. - Een voorwerp dat in een cirkel beweegt, vliegt volgens de richting van de straal naar buiten als de centripetaalkracht wegvalt. - Op een voorwerp dat beweegt in een cirkel is er steeds een kracht naar buiten. - Als twee voorwerpen met dezelfde hoeksnelheid bewegen dan is hun snelheid steeds dezelfde.

24 ASO 3e graad Basisvorming en specifiek gedeelte 23 DECR. NR. LEERPLANDOELSTELLINGEN De leerlingen kunnen LEERINHOUDEN F4, SET17 F Harmonische trilling de eigenschappen zoals amplitude, periode, frequentie van een harmonische trilling omschrijven en in concrete voorbeelden illustreren. de formule van de uitwijking van de harmonische trilling in verband brengen met de grafische voorstelling en de begrippen pulsatie, faseverschil toelichten. SET19 69 de snelheid en de versnelling van een harmonisch bewegend voorwerp beschrijven en berekenen. Amplitude, periode, frequentie bij een harmonische trilling Harmonische trilling: formule en grafische voorstelling Pulsatie, faseverschil Snelheid, versnelling van een harmonische bewegend voorwerp SET20 W1-W5 SET de dynamische voorwaarde voor een harmonische bewegend voorwerp in verband brengen met de periode van een massa- veer systeem of slinger. 71 met een massa-veer systeem of een slinger een grootheid uit de formule van de periode experimenteel bepalen. Dynamische voorwaarde voor harmonische bewegend voorwerp, periode van een massaveer systeem of slinger Leerlingenproef i.v.m. met de harmonische beweging SET8 72 behoud van energie bij een harmonisch trillend systeem beschrijven. Energieomzetting bij een harmonische trillend voorwerp SET6 73 de overdracht van mechanische energie tussen twee systemen beschrijven met concreet voorbeeld. Resonantie Specifieke pedagogisch-didactische wenken LPD 67-69: - Met concrete voorbeelden de harmonische trilling illustreren, de formule y(t) = A sin(ωt) in verband brengen met de projectie van de beweging op een massapunt op een cirkel. - De snelheids- en versnellingsfunctie berekenen met de afgeleiden. LPD 70: - Uit de schrijfwijze van de kracht komen tot de dynamische voorwaarde voor een harmonisch bewegend voorwerp en hieruit de formule voor de periode afleiden. - Aandacht besteden aan de demping die optreedt bij trillingen. Belangrijk is hierbij dat leerlingen beseffen dat de periode van trilling niet afhangt van de amplitude van de trilling (wet van het isochronisme).

25 ASO 3e graad Basisvorming en specifiek gedeelte 24 LPD 72: - Doordat de wet van behoud van mechanische energie reeds in de tweede graad werd besproken is het nuttig de wet kort te herhalen en toe te passen op de energieomzetting bij de beweging van harmonisch trillend voorwerp. LPD 73: - De overdracht van mechanische energie tussen twee systemen op verschillende manieren tonen: de slinger van Barlow, twee identieke stemvorken, het instorten van de Tacoma Narrows brug. DECR. NR. LEERPLANDOELSTELLINGEN De leerlingen kunnen LEERINHOUDEN F4 74 Golven een lopende golf omschrijven en de soorten lopende golven beschrijven. Lopende golven, transversale en longitudinale golven F4 75 golfsnelheid, golflengte verwoorden en berekenen. Golfsnelheid, golflengte SET3 76 met behulp van de bewegingsvergelijking van de lopende golf de uitwijking van verschillende punten op een bepaald tijdstip berekenen en grafisch weergeven. F4,SET15 SET15 77 steunend op het principe van Huygens eigenschappen van golven zoals terugkaatsing, buiging en interferentie beschrijven. 78 het ontstaan en de eigenschappen van staande golven beschrijven en hierbij het begrip eigenfrequentie toelichten. Specifieke pedagogisch-didactische wenken LPD 74-75: Bewegingsvergelijking van de lopende golf Principe van Huygens, eigenschappen van lopende golven zoals terugkaatsing, buiging, interferentie Staande golven, knopen en buiken, eigenfrequentie - De soorten lopende golven demonstreren met o.a. een rubbertouw, een spiraalveer of slinky en voor golven in twee dimensies een rimpeltank gebruiken. Met deze opstelling verschijnselen zoals terugkaatsing, breking, buiging illustreren. LPD 76: - De nodige aandacht besteden aan het opstellen van de bewegingsvergelijking van een lopende golf, die twee parameters bevat. Als de tijd constant is beschrijft de bewegingsvergelijking de uitwijking van de lopende golf op één bepaald moment en als de positie constant is dan beschrijft de bewegingsvergelijking de uitwijking van één punt als functie van de tijd. Om de vergelijking goed te beschrijven is het aangewezen dat de leerlingen voldoende oefeningen maken en de momentopname van de golf leren tekenen. LPD 77:

26 ASO 3e graad Basisvorming en specifiek gedeelte 25 - Het interferentieverschijnsel bij golven illustreren met watergolven(rimpeltank). LPD 78: - Het patroon van staande golven illustreren met een opgespannen rubberkoord en trillingsgenerator, eventueel hierbij een stroboscoop gebruiken. DECR. NR. LEERPLANDOELSTELLINGEN De leerlingen kunnen LEERINHOUDEN F5 79 Geluid de fysische eigenschappen van geluid zoals toonhoogte, geluidssterkte en toonklank verwoorden en illustreren met een voorbeeld. Geluidsgolven: ontstaan en eigenschappen: toonhoogte, geluidssterkte, toonklank F5 80 de sterkte van het geluid aangeven met het geluidsniveau en deze sterkte situeren op de decibelschaal en mogelijke invloeden van hoog geluidsniveau op de mens beschrijven. F5, W5 81 beschermingsmaatregelen beschrijven om veilig en verantwoord om te gaan met geluid. Geluidsniveau, decibelschaal, decibelmeter, gehoorschade Geluidsbelasting en geluidsbescherming W1-W5 SET de geluidssnelheid experimenteel bepalen. Leerlingenproef: bepaling van de geluidssnelheid in lucht 83 geluidszwevingen en het dopplereffect illustreren met een voorbeeld (U). Geluidszwevingen, doppler-effect (U) Specifieke pedagogisch-didactische wenken LPD 79: - De verschillende fysische eigenschappen van het geluid met proeven illustreren. LPD 80: - Aandacht vestigen op de eigenschap dat het menselijk gehoor het geluidsniveau (L = 10 log I I 0 ) van het geluid niet gewoon maar logaritmisch gaat optellen, hierbij de decibelschaal bespreken. Zo zal bij een verdubbeling van de intensiteit I (bijvoorbeeld het geluid van twee trompetten) het geluidsniveau verhogen van 70 db naar 73 db als één trompet een geluid van 70 db maakt. - Het ontstaan en de oorzaak van blijvende gehoorschade beschrijven met concrete voorbeelden. LPD 81: