AV Fysica ASO. derde graad 2014/1021/1//D LEERPLAN SECUNDAIR ONDERWIJS. 1/1 lt/w

Transcriptie

1 LEERPLAN SECUNDAIR ONDERWIJS Vak: AV Fysica Basisvorming 1/1 lt/w Studierichtingen: Economie-moderne talen, Economie-wiskunde,, Grieks-Latijn, Grieks-moderne talen, Griekswiskunde, Humane wetenschappen, Latijn-moderne talen, Latijn-wiskunde, Moderne talen-wiskunde, Moderne talen-topsport, Wiskunde-topsport Onderwijsvorm: Graad: Leerjaar: ASO Leerplannummer: 2014/011 Nummer inspectie: derde graad eerste en tweede leerjaar (vervangt 2006/047) 2014/1021/1//D (vervangt 2004/ 47 // 1 /F /BV /2H /III / /D/) pedagogische begeleidingsdienst Willebroekkaai Brussel

2 ASO 3e graad Basisvorming 1 INHOUD Visie... 2 Beginsituatie... 3 Algemene doelstellingen... 4 Leerplandoelstellingen/leerinhouden/specifieke pedagogisch-didactische wenken...10 Algemene pedagogisch-didactische wenken...28 VOET...40 Het open leercentrum en de ICT-integratie...41 Evaluatie...44 Minimale materiële vereisten...47 Bibliografie...50 Bijlage

3 ASO 3e graad Basisvorming 2 VISIE Wetenschappen voor de burger van morgen Wetenschappen zijn een belangrijke component van onze cultuur. Ze reiken niet alleen middelen en methoden aan om de materiële werkelijkheid te begrijpen, maar ook om deze werkelijkheid te veranderen overeenkomstig de menselijke noden. Wetenschappen bepalen in belangrijke mate het wereldbeeld van de maatschappij. Omgekeerd hebben waarden en opvattingen die in de samenleving leven ook een invloed op de wetenschappen en op hun ontwikkeling. Wetenschappen in de basisvorming beoogt de natuurlijke nieuwsgierigheid van jongeren tegenover de hen omringende wereld te stimuleren en te ondersteunen door er een wetenschappelijke fundering aan te geven. Dit gebeurt door hen in beperkte mate te introduceren in verschillende benaderingen van de natuurwetenschappen, namelijk: wetenschappen als middel om toestanden en verschijnselen uit de dagelijkse ervaringswereld te verklaren. Hier gaat het om het leggen van de verbinding tussen praktische toepassingen uit het dagelijkse leven en natuurwetenschappelijke kennis; wetenschappen als middel om op proefondervindelijke wijze gefundeerde kennis over de werkelijkheid te vinden. Het gaat dan om het ontwikkelen van een rationeel en objectief raamwerk voor het oplossen van problemen en het begrijpen van concepten die de verschillende natuurwetenschappelijke disciplines met elkaar verbinden; wetenschappen als middel om via haar technische toepassingen de materiële leefomstandigheden te verbeteren. Leerlingen herkennen hoe natuurwetenschappelijke ontwikkelingen invloed hebben op hun persoonlijke, sociale en fysieke omgeving; wetenschappen als cultuurverschijnsel en natuurwetenschap als mensenwerk. Leerlingen hebben notie van historische, filosofische, sociale en ethische aspecten van de natuurwetenschappen. Hierdoor zien en begrijpen ze relaties met andere disciplines. De leerlingen van de basisvorming worden voorbereid om als burger deel te nemen aan een moderne duurzame kennismaatschappij. In een steeds veranderende maatschappij zullen zij een actieve rol spelen als burger en als gebruiker van wetenschappelijke kennis. Zij beschikken over wetenschappelijke vaardigheden en zij zijn voldoende communicatievaardig om de relaties tussen wetenschappen en de contextgebieden duurzaamheid, cultuur en maatschappij te duiden. Zo zal de leerling ook verschillende attitudes nodig hebben om levenslang te leren, om in groep of zelfstandig, nauwkeurig en milieubewust te werken.

4 ASO 3e graad Basisvorming 3 BEGINSITUATIE De leerlingen die kiezen voor een studierichting zonder de pool wetenschappen hebben interesse voor wetenschappen als toekomstig burger in de maatschappij. De leerlingen hebben meestal in de tweede graad ASO een studierichting met één uur fysica gevolgd. Vanuit leerplandoelstellingen van de basisvorming van de eerste en tweede graad beschikken de leerlingen over voorkennis betreffende de structuur van de materie, optische verschijnselen (terugkaatsing, breking, kleuren), soorten krachten, arbeid en energie, rechtlijnig eenparige beweging, eerste wet van Newton en elementen van de warmteleer (gaswetten, soortelijke warmtecapaciteit, faseovergangen). Deze leerlingen hebben ook vaardigheden ingeoefend van het probleemoplossend gedrag zoals feitelijke kennis leren gebruiken (het exact verwoorden van begrippen, leren gebruiken van de juiste symbolen van grootheden en SI-eenheden, het maken en interpreteren van grafieken...), hun verworven inzichten leren toepassen bij het oplossen van vragen en vraagstukken. Tijdens de leerlingenproeven hebben de leerlingen een aantal onderzoeksvaardigheden en instrumentele vaardigheden onder begeleiding ontwikkeld. De ontwikkeling van deze vaardigheden wordt in derde graad waarbij de zelfstandigheid en de zelfsturing van de leerling een belangrijke rol zullen spelen. Het leerplan is een graadleerplan en is bestemd voor leerlingen uit studierichtingen zonder de pool wetenschappen. Voor deze studierichtingen gelden de eindtermen fysica van de basisvorming (in het leerplan aangeduid met F). Het is van belang bij de beginsituatie van de leerlingen rekening te houden met een mogelijke divergentie in de bereikte voorkennis en wetenschappelijke vaardigheden.

5 ASO 3e graad Basisvorming 4 ALGEMENE DOELSTELLINGEN Het leerplan fysica is een graadleerplan voor twee lestijden per graad. Het leerplan streeft naar een ontwikkeling van de leerling als burger voor morgen. Het leerplan sluit aan bij de kennis en vaardigheden opgebouwd in de tweede graad en zet de ontwikkeling voort van een vakspecifiek begrippenkader en van wetenschappelijke vaardigheden, informatie- en communicatievaardigheden. Wetenschappelijke vaardigheden Tijdens de lessen fysica voeren de leerlingen minimaal 2 leerlingenproeven per leerjaar uit. Bij elke leerlingenproef moet een rapportering worden uitgevoerd en zal afhankelijk van het experiment/opdracht een aantal algemene doelstellingen worden nagestreefd. De vakgroep wetenschappen maakt hierbij afspraken voor een evenwichtige opbouw van de leerlijn leren onderzoeken/onderzoekend leren. In de derde graad leren de leerlingen creatief en autonoom omgaan met verworven wetenschappelijke vaardigheden ontwikkeld tijdens de eerste en tweede graad. Zo hebben leerlingen tijdens de eerste graad kennis gemaakt met fasen van de natuurwetenschappelijke methode en in de tweede graad hebben zij de ontwikkeling van de wetenschappelijke vaardigheden onder begeleiding verder gezet. Opdrachten/proeven creatief en autonoom uitvoeren betekent dat de leerlingen de mogelijkheid krijgen om bij bepaalde experimenten een eigen onderzoeksvraag te formuleren, dat zij zelf een plan mogen bedenken en uitvoeren. Deze aanpak zal de autonomie en verantwoordelijkheid van de leerling stimuleren. De uitvoering van proeven en opdrachten is maar effectief indien de leerlingen zelf ontdekkend en actief kunnen leren en werken. Het is van belang dat de leraar ervoor zorgt dat de leerlingen voldoende ruimte krijgen voor eigen werk en ontwikkeling. Bij uitvoering van de leerlingenproeven worden een aantal algemene doelstellingen geselecteerd en ingeoefend door de leerlingen. Het volgende schema geeft aan in welke fase van de wetenschappelijke methode de algemene doelstellingen (AD1 tot AD10) fysica aan bod komen.

6 ASO 3e graad Basisvorming 5 Algemene doelstellingen bij de ontwikkeling wetenschappelijke vaardigheden en het gebruik van de natuurwetenschappelijke methode nummer algemene doelstelling nummer van de gemeenschappelijke eindterm De leerlingen kunnen: AD1 Informatie over een gegeven natuurwetenschappelijk verschijnsel verzamelen en ordenen. (oriëntatie) W2 AD2 AD3 Bij een natuurwetenschappelijk verschijnsel een onderzoeksvraag opstellen en eventueel een hypothese formuleren. (onderzoeksvraag en hypothese) Een methode of een onderzoeksplan opstellen om de gestelde vraag te onderzoeken. (onderzoeksplan) W1,W2 W2

7 ASO 3e graad Basisvorming 6 Wenken De probleemsituatie duidelijk beschrijven en zichtbaar maken voor de leerlingen, eventueel met schematische tekening de situatie verduidelijken. De factoren die invloed hebben benoemen en ordenen in relevante en niet relevante factoren. Met enkele vragen de voorkennis van de leerlingen toetsen en eventueel bijsturen. Vanuit de concrete situatie mogelijke vragen formuleren om zo te komen tot een duidelijke hoofdvraag. Bij de formulering van de hoofdvraag aandacht hebben voor de factoren die constant blijven tijdens het onderzoek en voor de gegevens bij de proef. Laat de leerlingen eerst voor zich zelf en daarna in groep een mogelijke hypothese of veronderstelling over het antwoord op de hoofdvraag formuleren. Vanuit de hoofdvraag een plan voor de uitvoering van de proef opstellen. De werking van de meettoestellen en apparaten toelichten. De leerlingen kunnen: AD4 AD5 AD6 AD7 AD8 Het onderzoeksplan uitvoeren en de resultaten overzichtelijk en nauwkeurig ordenen. (uitvoering) Tijdens de uitvoering van de opdracht/experiment veilig en verantwoord omgaan met stoffen, voorwerpen en toestellen. (uitvoering) Bij het noteren van de meetwaarden de correcte wetenschappelijke terminologie, symbolen en SI-eenheden gebruiken en hierbij rekening houden met de meetnauwkeurigheid van het meettoestel. (verwerking) Bij de verwerking van de meetresultaten rekening houden met het aantal beduidende cijfers. (verwerking) De waarneming/meetwaarden ordenen in een tabel en/of voorstellen in een grafiek. (verwerking) W2,W4 W5 W3,W4 W3,W4 W3,W4 Wenken Bij de uitvoering en het maken van de opstelling het belang van de correcte lezing van de instructies benadrukken. Bij de uitvoering van de proef planmatig en efficiënt leren werken met respect voor de omgeving en de materialen. Bij het ordenen van de meetresultaten in een tabel de correcte symbolen en SI-eenheden gebruiken. De specifieke voordelen van het ordenen van meetwaarden in een tabel of grafiek toelichten. De leerlingen moeten inzien dat meettoestellen een beperkte nauwkeurigheid bezitten. Bij verwerking van de meetresultaten en het rapporteren over de meetresultaten de vereenvoudigde regels voor beduidende cijfers gebruiken. Het gebruik van de wetenschappelijke notatie is niet noodzakelijk bij het weergeven van de meetresultaten. Een tabel gebruiken om verbanden tussen grootheden te bepalen. De grafische voorstelling interpreteren en in verband brengen met de onderzoeksvraag (recht evenredige en omgekeerd evenredige verbanden). Een grootheid en de eenheid uit een grafiek afleiden (richtingscoëfficiënt, oppervlakte). Leerlingen kunnen bij het maken van grafieken met een rekenblad het verband tussen grootheden weergeven via de optie trendlijn, indien mogelijk vakoverschrijdend werken.

8 ASO 3e graad Basisvorming 7 De leerlingen kunnen: AD9 Uit de waarnemingen/meetwaarden/grafieken conclusies trekken en het resultaat evalueren. (besluit en evaluatie) W3 AD10 Over een opdracht/onderzoek rapporteren en reflecteren. (rapportering) W3 Wenken Het besluit formuleren in samenhang met de gestelde onderzoeksvraag en de geformuleerde hypothese. Afhankelijk van het type onderzoek de resultaten evalueren door vergelijking met waarden uit het tabellenboek. Bij de evaluatie het onderzoeksplan kritisch beoordelen en eventuele tekorten aangeven of een verbeterde versie van het plan opnieuw uitvoeren. Onder begeleiding evalueren kan gebeuren via een aantal gerichte vragen en opdrachten. Leerlingen leren rapporteren en communiceren over de resultaten van de proef door het maken van een verslag, eventueel aangevuld met een poster of presentatie. De leerlingen leren zelfstandig een verslag maken en gebruiken hierbij zoveel mogelijk ICT. Het verslag bevat minimaal volgende punten: doel van de proef in de verwoording van een onderzoeksvraag; hypothese (eventueel); beschrijving of tekening van de opstelling; plan of werkwijze met notatie van de waarnemingen en/of meetwaarden; het besluit. Het is belangrijk dat de verslaggeving persoonlijk gebeurt en dat leerlingen het verslag nauwkeurig en met de nodige discipline leren afmaken. Bij het aanleren van de opmaak van een verslag kan eventueel een voorgedrukt werkblad ter ondersteuning worden gebruikt. Leerlingen leren rapporteren in de vorm van een verslag. Doordat het verslag een apart werkstuk is van een leerling wordt deze taak in de evaluatie opgenomen. Bij de bespreking van de resultaten van de leerlingenproef is het van belang om hierover klassikaal te rapporteren. Bij de evaluatie van de leerlingenproef aandacht hebben voor verschillende vaardigheden en attitudes die bij uitvoering van de proef en het maken van het verslag aan bod komen: goede meetresultaten, nauwkeurigheid, respect voor het materiaal, samenwerking, uitvoeren van instructies, aandacht voor veiligheid WETENSCHAP EN SAMENLEVING In de tweede graad hebben de leerlingen de wetenschappelijke kennis in verband gebracht met drie domeinen: maatschappij, cultuur en duurzaamheid. De wisselwerking tussen natuurwetenschappen en deze domeinen wordt in de derde graad verder uitgediept. Leerlingen voeren minimum één informatieopdracht uit tijdens de derde graad. In overleg met de vakgroep wetenschappen wordt voor het vak fysica één van de contextgebieden: duurzaamheid, cultuur of maatschappij geselecteerd. Duurzaamheid De leerlingen kunnen: AD5 Bij het verduidelijken van en het zoeken naar oplossingen voor duurzaamheidsvraagstukken, wetenschappelijke principes hanteren die betrekking hebben op tenminste grondstoffen, energie, biotechnologie, W6

9 ASO 3e graad Basisvorming 8 biodiversiteit en het leefmilieu. Wenken Voorbeelden die aanbod kunnen komen tijdens de lessen: opwekking van elektriciteit door kerncentrales, berging van het radioactieve afval, risico voor de omgeving, invloed van ioniserende straling op het milieu; gebruik van energiemeters en energiezuinige huishoudtoestellen; Cultuur De leerlingen kunnen: AD6 De natuurwetenschappen als onderdeel van de culturele ontwikkeling duiden. W7, W4 Wenken Wetenschappelijke geletterdheid behoort tot de culturele ontwikkeling van een burger in de huidige maatschappij. We kunnen dit illustreren met onderwerpen zoals: aandacht voor verschillende veiligheidsaspecten en beschermingsmaatregels bij omgaan met stoffen, elektrische toestellen, EM-straling en geluid; wijziging van het wereldbeeld: van het geocentrisch naar het heliocentrisch wereldbeeld; Maatschappij De leerlingen kunnen: AD7 De wisselwerking tussen natuurwetenschappen en de maatschappij op ecologisch, ethisch, technisch, socio-economisch en filosofisch vlak illustreren. W7 Wenken De wisselwerking tussen natuurwetenschap en maatschappij kan geïllustreerd worden door de wederzijdse beïnvloeding waarbij zowel positieve als negatieve aspecten aan bod kunnen komen. Voorbeelden: de opwekking van elektriciteit door kerncentrales wordt in vraag gesteld door de mogelijke risico s en het probleem van de berging van het radioactief afval; de invloed van de stralingsbelasting bij de verschillende medische beeldvormingstechnieken; de invloed van geluidsbelasting op de mens; de invloed van elektromagnetische straling zoals UV-licht, wifi-straling op de mens; Om de informatievaardigheden van leerlingen te ontwikkelen is het noodzakelijk dat leerlingen informatie efficiënt leren opzoeken (gebruik van zoekmachines) en dat zij informatie kunnen verwerken tot een leesbare en goed gestructureerde tekst of korte presentatie. Doordat de opdracht een apart werkstuk is van één of enkele leerling(en) is het aan te bevelen om deze taak in de evaluatie op te nemen. Het is belangrijk de doelstellingen van deze opdracht duidelijk te stellen en beperkt te houden. Actieve werkvormen gebruiken waarbij informatie- en communicatievaardigheden ingeoefend worden: een discussiegesprek waarbij gefundeerde argumenten worden gebruikt; een stellingenspel of andere werkvorm waarbij de communicatie wordt geactiveerd;

10 ASO 3e graad Basisvorming 9 een presentatie van een onderzoek met gebruik van een poster, ppt ; taal activerende opdrachten of taal ondersteunende opdracht zoals een slangenspel, placemat, bingo ; verslag van een bedrijfsbezoek of een natuur educatief centrum, musea of wetenschapscentra; expert als gastleraar in de school; projectwerk/informatieopdracht over technische toepassingen, historische figuren ; gebruik van artikels uit de media of internet; gebruik van een begrippenkaart.

11 ASO 3e graad Basisvorming 10 LEERPLANDOELSTELLINGEN/LEERINHOUDEN/SPECIFIEKE PEDAGOGISCH-DIDACTISCHE WENKEN Bij elke leerplandoelstelling is in de eerste kolom een verwijzing gemaakt naar één van de volgende symbolen: F1-F7: het nummer van de eindterm fysica; W1 W5: het nummer van de gemeenschappelijke eindterm i.v.m. wetenschappelijke vaardigheden ; W6 en W7: het nummer van de gemeenschappelijke eindterm i.v.m. wetenschap en samenleving ; U: leerplandoelstellingen die cursief staan zijn bedoeld als uitbreiding en zijn niet verplicht; de uitvoering van minimaal twee leerlingenproeven per leerjaar is verplicht, de leerplandoelstellingen i.v.m. leerlingenproeven zijn suggesties; leerlingen voeren minimum één informatieopdracht uit tijdens de derde graad voor één van de contextgebieden: duurzaamheid, cultuur of maatschappij. Leerlingenproeven - Het is aanbevolen om de planning van de leerlingenproeven evenwichtig te spreiden. - Tijdens de uitvoering van de leerlingenproeven de ontwikkeling van vakattitudes opvolgen. Vakattitudes: De leerlingen: - zijn ingesteld op veilig, verantwoord en milieubewust omgaan met stoffen, voorwerpen en toestellen; - houden zich aan de instructies en voorschriften bij het uitvoeren van opdrachten; - hebben aandacht voor correct en nauwkeurig gebruik van wetenschappelijke terminologie, symbolen, eenheden en data. De beoordeling van deze vakgebonden attitudes kunnen in de evaluatie van de leerlingenproef worden opgenomen. - Het is aangewezen om een leerlijn voor onderzoeksvaardigheden en attitudes met de vakgroep wetenschappen te ontwikkelen op maat van de leerlingen. Informatieopdracht - In de vakgroep wetenschappen worden afspraken gemaakt over de verdeling van de contextgebieden, zodat elke context één keer aan bod komt in de derde graad.

12 ASO 3e graad Basisvorming 11 DECR. NR. LEERPLANDOELSTELLINGEN De leerlingen kunnen LEERINHOUDEN F6 1 Elektrodynamica het opwekken van ladingen door wrijving beschrijven, deze verschijnselen met een eenvoudig atoommodel verklaren, de grootheid lading en zijn eenheid beschrijven. F6 2 het onderscheid tussen geleiders en isolatoren toelichten. W1-W5 3 experimenten met elektrostatische verschijnselen uitvoeren. Lading opgewekt door wrijving, soorten ladingen Geleiders, isolatoren Leerlingenproef: proefjes i.v.m. elektrostatische verschijnselen F6 4 de elektrische spanning omschrijven en berekenen. Elektrische spanning F6 5 de elektrische stroomsterkte omschrijven en berekenen. Elektrische stroomsterkte F6 6 de begrippen spanning en stroomsterkte in verband brengen met het vermogen van een elektrisch toestel en het vermogen berekenen. F6 7 het verband tussen spanning, stroomsterkte en ohmse weerstand in een eenvoudige elektrische kring beschrijven en gebruiken. W1-W5 8 het verband tussen de spanning over en de stroomsterkte door een geleider experimenteel bepalen. F6 9 de stroomsterkte en spanning omschrijven bij een serie-, parallel- en gemengde schakeling en hierbij de vervangingsweerstand berekenen. W1-W5 W1-W5 W1-W5 10 een experiment i.v.m. serie- en parallelschakeling uitvoeren. 11 de invloedsfactoren van de grootte van een draadweerstand benoemen en de soortelijke weerstand berekenen. 12 de invloedsfactoren van de weerstand van een metaaldraad onderzoeken en de resistiviteit berekenen. Vermogen van elektrisch toestel Wet van Ohm, ohmse weerstand Leerlingenproef: wet van Ohm Serie-, parallel- en gemengde schakeling van weerstanden, vervangingsweerstand Leerlingenproef: experiment i.v.m. serie- en parallelschakeling van weerstanden Wet van Pouillet, soortelijke weerstand Leerlingenproef: wet van Pouillet 13 warmteontwikkeling bij een ohmse weerstand beschrijven en berekenen. (U) Wet van Joule (U) 14 de invloedsfactoren op de warmteontwikkeling van een stroomvoerende geleider onderzoeken. (U) F6, W5 15 maatregelen beschrijven om veilig en verantwoord om te gaan met elektrische schakelingen en toestellen. Leerlingenproef: wet van Joule (U) Kortsluiting, overbelasting, aarding

13 ASO 3e graad Basisvorming 12 Specifieke pedagogisch-didactische wenken LPD 1: LPD 3: LPD 4: LPD 7: LPD 9: - Het is aangewezen om de elektrostatica conceptueel en als inleiding tot de elektrische schakeling te behandelen, de formules van de coulombkracht en het elektrisch veld komen in het hoofdstuk Elektrisch veld aan bod. - Bij de verklaring van de elektrostatische verschijnselen een eenvoudig atoommodel gebruiken in overleg met de leraar chemie. - Als leerlingenproef bij elektrostatica onderzoeken de leerlingen bijvoorbeeld met een zelfgemaakte elektroscoop een aantal elektrostatische verschijnselen. - Spanning definiëren als de elektrische energie per eenheidslading en de stroomsterkte als de hoeveelheid doorgestroomde lading per seconde. - Om het inzicht in de begrippen spanning (oorzaak) en stroomsterkte (gevolg) te bevorderen kunnen we de elektrische stroomkring vergelijken met een waterstroommodel. - Aandacht besteden aan mogelijke misvattingen die leerlingen bezitten over de elektrische schakeling. o o o o De stroomsterkte voor of achter een lamp of weerstand is verschillend. Een spanningsbron levert een constante hoeveelheid stroom. In een lamp wordt een hoeveelheid elektrische stroom verbruikt. Bij splitsing of knooppunt in een schakeling wordt de stroomsterkte gelijk verdeeld. - Bij de leerlingenproef i.v.m. de wet van Ohm het gebruik van de volt- en ampèremeter toelichten en praktisch laten inoefenen. - Bij de experimentele bepaling van de weerstand voldoende aandacht besteden aan de verwerking van de meetresultaten (beduidende cijfers) en zowel de wiskundige bepaling als de grafische bepaling toelichten en inoefenen. LPD 15: - Als technische context voorbeelden bespreken zoals: de elektrische huisschakeling (kortsluiting, overbelasting, zekering), kostprijsberekening (gebruik van de kwh, de kwh-meter), de dikte van de elektrische draden, gebruik van een energiemeter, elektrische kookplaten, achterruitverwarming in de auto. - Aandacht besteden aan de veiligheidsaspecten bij het gebruik van elektrische toestellen: elektrocutie, aarding, aardlekschakelaar, gevaar van vochtige ruimten bij het gebruik van elektrische apparaten.

14 ASO 3e graad Basisvorming 13 - Zie ook brochure Eandis: Elektriciteit van Amber tot onmisbaar -

15 ASO 3e graad Basisvorming 14 DECR. NR. LEERPLANDOELSTELLINGEN DE LEERLINGEN KUNNEN 16 Elektrisch veld de krachtwerking tussen twee puntladingen beschrijven en berekenen. LEERINHOUDEN Wet van Coulomb 17 de elektrische veldsterkte rond een puntlading omschrijven en berekenen. (U) Elektrische veldsterkte (U) 18 veldlijnenpatroon rond een puntlading en van een homogeen elektrisch veld beschrijven. (U) 19 de potentiële energie van een puntlading in een radiaal veld en potentiaal omschrijven en de potentiaal beschrijven en berekenen. (U) 20 voor een vrije puntlading het verband tussen elektrische spanning en verandering van kinetische energie in een homogeen elektrisch veld berekenen. Elektrisch spectrum van een radiaal en homogeen elektrisch veld (U) Potentiële energie van een puntlading in een radiaal elektrisch veld, potentiaal (U) Verband tussen elektrische spanning en kinetische energie in een homogeen elektrisch veld Specifieke pedagogisch-didactische wenken LPD 16: LPD 20: - De krachtwerking tussen twee puntladingen voorstellen met een veldlijnenpatroon, hierbij is het gebruik van simulaties aangewezen. - Het verband tussen elektrische spanning en een verandering van de kinetische energie van de puntlading beschrijven, hierbij het gebruik van de eenheid elektronvolt toelichten.

16 ASO 3e graad Basisvorming 15 DECR. NR. LEERPLANDOELSTELLINGEN DE LEERLINGEN KUNNEN LEERINHOUDEN F7 F7 21 Magnetisch veld bij permanente magneten de krachtwerking beschrijven met magnetische veldlijnen. 22 het magnetisch veld in en rond een stroomvoerende spoel beschrijven en de magnetische veldsterkte berekenen. 23 de oorsprong van het magnetisme van magnetische materialen in verband brengen met de structuur van de materie. (U) Permanente magneten, magnetisch veldlijnen Magnetisch veld in en rond een stroom voerend spoel Oorsprong van het magnetisme bij permanente magneten (U) F7 24 met enkele voorbeelden toepassingen van elektromagneten illustreren. Toepassingen van elektromagneten F7 25 Elektromagnetische krachtwerking magnetische krachtwerking op een stroomvoerende geleider en op een bewegende lading beschrijven en berekenen. Lorentzkracht F7 26 Het principe en de werking van de gelijkstoommotor beschrijven en verklaren gelijkstroommotor W1-W5 27 een gelijkstroommotor bouwen. Leerlingenproef: experiment i.v.m. de gelijkstroommotor 28 Elektromagnetisch inductieverschijnsel het elektromagnetisch inductieverschijnsel beschrijven met een voorbeeld en de wet van Lenz hierbij toepassen. (U) Elektromagnetisch inductieverschijnsel, wet van Lenz (U) 29 de magnetische flux beschrijven en berekenen. (U) Magnetische flux (U) 30 de inductiespanning in verband brengen met de fluxverandering in een spoel en in formulevorm weergeven. (U) Inductiewet van Faraday (U) F7 31 de opwekking van wisselspanning met een generator beschrijven. Principe van de generator: opwekken van wisselspanning F7 32 de bouw en werking van een transformator beschrijven. Transformator, bouw en werking LPD 21: - De krachtwerking van het magnetisch veld van enkele magneten illustreren met bijv. ijzervijlsel of kleine magneetjes. - Het magnetisch veld van de aarde als voorbeeld bespreken. LPD 22:

17 ASO 3e graad Basisvorming 16 LPD 23: LPD 24: LPD 25: - Als klasproef bij een stroomvoerende spoel kan men het verband opzoeken tussen de magnetische veldsterkte en één van volgende invloedsfactoren van de stroomvoerende spoel: de stroomsterkte, het aantal windingen, de lengte van een spoel, de aard van de middenstof. - Bij de bespreking van de oorsprong van het magnetisme de begrippen ferro-, dia- en paramagnetisme kort behandelen. (U) - Als toepassing van elektromagneten voorbeelden bespreken zoals: de elektrische bel, de luidspreker, een relais, magnetische informatiedragers... - Als klasproef de grootte van de lorentzkracht op een stroomvoerende geleider onderzoeken. LPD 25-26: LPD 32: - Als toepassing van het gebruik van magnetische velden voorbeelden bespreken zoals: de gelijkstroommotor, de afbuiging van de elektronenstroom in een oscilloscoop, opsluiting van een plasma. - Belangrijke toepassingen van het inductieprincipe zoals het opwekken van een wisselspanning en de werking van een transformator beschrijven. De formule voor wisselspanning in verband brengen met de inductiewet van Faraday waaruit blijkt dat bij een constante draaibeweging van een magneet in een spoel een sinusvormige spanning ontstaat. Begrippen zoals amplitude, periode, frequentie kort toelichten. DECR. NR. LEERPLANDOELSTELLINGEN De leerlingen kunnen LEERINHOUDEN F3 33 Kernfysica - Natuurlijke radioactiviteit het kernmodel beschrijven en de atoomkern symbolisch noteren. Kernmodel, protonental, nucleonental, neutronental F3 34 de aard en de eigenschappen van alfa-, bèta- en gammastralen beschrijven. Alfa-, bèta en gammastraling, aard en eigenschappen van de straling F3 F3 35 de karakteristieke vervalprocessen van alfa-, bèta- en gammastralen beschrijven. Karakteristieke vervalprocessen van alfa, bèta en gammastralen 36 een detectiemethode beschrijven voor ioniserende straling. (U) Detectiemethode (U) 37 de halveringstijd verwoorden en in verband brengen met de activiteit van een radioactieve bron, het vervalproces in formulevorm en grafisch beschrijven. Radioactief verval: halveringstijd, Activiteit, eenheid: becquerel

18 ASO 3e graad Basisvorming 17 DECR. NR. LEERPLANDOELSTELLINGEN De leerlingen kunnen LEERINHOUDEN W1-W5 F3 F3 38 een experiment i.v.m. radioactieve verschijnselen uitvoeren. Leerlingenproef: experiment i.v.m. radioactieve verschijnselen 39 de invloed van ioniserende straling op de mens beschrijven met dosisequivalent of effectieve dosis. Dosisequivalent, eenheid: sievert 40 effecten van ioniserende straling op mens en milieu illustreren. Ouderdomsbepaling, toepassingen in de geneeskunde 41 Kernfysica - Kunstmatige radioactiviteit de massa van de kern in verband brengen met de energie die vrijkomt bij kernsplijting of kernfusie. (U) Massadefect (U) F3 42 kernsplijting en kernfusie beschrijven. Kernsplijting en kernfusie Specifieke pedagogisch-didactische wenken LPD 33: - Als inleiding in overleg met de leraar chemie enkele begrippen herhalen zoals: isotopen, atomaire massa-eenheid... - Bij de beschrijving van de atoomkern de sterke kernkracht vergelijken met de andere fundamentele krachten wat betreft de dracht en de sterkte. LPD 34-35: - Stoffen die uit zichzelf straling uitzenden noemen we radioactieve stoffen, soms spreken we in dit verband ook van radioactieve straling. Het is beter te spreken over kernstraling, dit is een vorm van ioniserende straling omdat deze straling stoffen in de omgeving kan ioniseren. Overigens is radioactieve straling geen juiste term omdat de straling zelf niet radioactief is - De aandacht vestigen op de aanwezigheid van de radioactieve bronnen in de natuurlijke omgeving, zoals bijvoorbeeld de aanwezigheid van radon in de klas of in de woonkamer. - Een grafische voorstelling van A (nucleonental) als functie van Z (protonental) is voor de leerlingen een goede visuele hulp bij de beschrijving van een vervalreeks van een radioactieve bron. LPD 36: - Bij de bespreking van de detectiemethoden kunnen volgende methoden aan bod komen: een geiger-müllerteller, een nevelsporenkamer, filmbadge, halfgeleiderdetector.(u)

19 ASO 3e graad Basisvorming 18 LPD 37: LPD 38: - De formule van de vervalwet (exponentiële functie) in de klas bespreken in overleg met de leraar wiskunde. - Het uitvoeren van leerlingenproeven met radioactieve bronnen is praktisch moeilijk. De leraar kan wel met een beperkt aantal bronnen (behorende tot Klasse IV) een aantal demonstratieproeven uitvoeren. o Invloed van de afscherming voor een bepaald type van straling. o Afbuiging van bètastralen in een magnetisch veld. o Bepaling van de halveringstijd van een radioactieve bron. - Andere mogelijkheden voor de uitvoering van de leerlingenproef zijn: de bouw van een nevelsporenkamer, metingen aan radioactieve bronnen verzameld op een elektrostatisch geladen ballon. LPD 39-40: LPD 42: - De radioactieve stoffen worden veelvuldig toegepast. Deze toepassingen situeren zich op verschillende vlakken: bv in de geneeskunde waar men tracer- en stralingstechnieken gebruikt, in de landbouw en de industrie gebruikt men sterilisatietechnieken en in de archeologie en kunst gebruikt men de neutronen - activeringsanalyse. Voor de verschillende gebieden wordt een stralingsdeskundige opgeleid voor een bepaalde specialisatie. - Het verschil duiden tussen bestraling (uitwendig stralingsenergie absorberen) en besmetting (inademen of innemen van radioactieve stoffen) van een organisme. - Aandacht hebben voor mogelijke misvattingen die leerlingen hebben over ioniserende straling. o Radioactieve straling is van oorsprong steeds kunstmatig. o Bestraald voedsel of een voorwerp is na bestraling altijd radioactief. o Een radioactief vervalproces heeft tot gevolg dat er in de bron een aantal kernen verdwijnen. o Voor radioactieve bestraling bestaat er geen afscherming. - Bij kernsplijting en kernfusie het verschil tussen de kernreacties beschrijven en de toepassingen van energieproductie zoals kerncentrales en fusiereactoren toelichten. Voorbeelden van kernfusie: het Europese onderzoekscentrum ITER, als belangrijk centrum voor onderzoek van kernfusie en kernfusie in de zon of sterren.

20 ASO 3e graad Basisvorming 19 DECR. NR. LEERPLANDOELSTELLINGEN De leerlingen kunnen LEERINHOUDEN F1 F1 F1 43 Kinematica de basiseigenschappen van een beweging van een voorwerp beschrijven. 44 de rechtlijnige beweging van een voorwerp beschrijven aan de hand van positie, snelheid en versnelling. 45 de functies x(t)-, v(t) en a(t) van de EVRB grafisch voorstellen, interpreteren en met elkaar in verband brengen. Rust en beweging, soorten banen, puntmassa, positie, tijdstip Eenparig veranderlijke rechtlijnige beweging zonder en met beginsnelheid Eenparig veranderlijke rechtlijnige beweging zonder en met beginsnelheid grafisch behandelen W1-W5 46 een experiment uitvoeren in verband met de EVRB. Leerlingenproef: experiment i.v.m. EVRB W1-W5 47 de vrije val in formulevorm en grafisch beschrijven. (U) Vrije val (U) 48 de onafhankelijkheid van de bewegingen verduidelijken bij een horizontale worp. (U) Horizontale worp (U) 49 Specifieke pedagogisch-didactische wenken LPD 43-45: een experiment uitvoeren in verband met onafhankelijkheidswet of horizontale worp. Leerlingenproef: experiment i.v.m. onafhankelijkheidswet of horizontale worp - Als inleiding van de kinematica de eenparig rechtlijnige beweging kort herhalen. - Als symbool voor plaats of positie van het voorwerp is de schrijfwijze s(t) of x(t) aangewezen, de basisbegrippen zoals snelheid en versnelling herhalen en uitbreiden met de vectoriële voorstelling en afgeleiden. - De EVRB bespreken met beginsnelheid verschillend van nul en de oppervlaktemethode herhalen waarbij uit de oppervlakte in de v(t)-grafiek de formule voor de afgelegde weg wordt afgeleid. - In overleg met de leraar wiskunde de geometrische betekenis van de afgeleide bij grafische voorstellingen van een één-dimensionale beweging toelichten. - Als context kan de veiligheid in het verkeer aan bod komen door de berekening van de remafstand van voertuigen. LPD 47: LPD 48: - De vrije val als voorbeeld van een EVRB in formulevorm en grafisch beschrijven. (U)

21 ASO 3e graad Basisvorming 20 - Bij de horizontale worp de onafhankelijkheid van de bewegingen en de vectoriële samenstelling van de twee snelheidsvectoren benadrukken. (U) DECR. NR. LEERPLANDOELSTELLINGEN De leerlingen kunnen LEERINHOUDEN F2 F1 50 Dynamica de invloed van de resulterende kracht op de verandering van de bewegingstoestand van een voorwerp met een bepaalde massa beschrijven. Tweede wet van Newton 51 de wet van actie en reactie verwoorden en toepassen. Derde wet van Newton 52 de arbeid omschrijven en berekenen bij een constante kracht die niet evenwijdig is met de verplaatsing. (U) 53 arbeidslevering in verband brengen de verandering van de kinetische energie. (U) 54 Krachten de gravitatiekracht omschrijven en berekenen. (U) 55 de zwaartekracht in verband brengen met de gravitatiekracht en hieruit de veldsterkte van het zwaarteveld afleiden. (U) 56 de wrijvingskracht en de normaalkracht omschrijven en berekenen. (U) 57 Cirkelvormige beweging de begrippen baansnelheid, hoeksnelheid, periode en frequentie en centripetale versnelling verwoorden en toepassen bij een ECB. F1 58 invloedsfactoren op de centripetale kracht verwoorden, de grootte berekenen en de richting en zin aangeven. Algemene formule voor arbeid (U) Verband tussen arbeid en kinetische energie (U) Algemene gravitatiewet, gravitatiekracht (U) Zwaartekracht, veldsterkte (U) Wrijvingskracht, normaalkracht en wrijvingscoëfficiënt (U) Eenparig cirkelvormige beweging (ECB): periode, frequentie, baansnelheid, hoeksnelheid Centripetale kracht bij een ECB W1-W5 59 experiment uitvoeren i.v.m. de ECB. Leerlingenproef: experiment i.v.m. ECB Specifieke pedagogisch-didactische wenken LPD 50-51: - Als inleiding de eerste wet van Newton herhalen.

22 ASO 3e graad Basisvorming 21 - Het verband tussen kracht (oorzaak) en versnelling (gevolg) experimenteel als klasproef afleiden. Bij een twee-massa s-probleem (aandrijfmassa en passieve massa) de nadruk leggen op het feit dat beide verbonden massa s bewegen met eenzelfde constante versnelling. De leerlingen laten inzien dat steeds de resulterende kracht op het voorwerp van toepassing is. - Leerlingen denken dat een bepaalde oorzaak (F) steeds eenzelfde versnelling tot gevolg heeft. Hierbij is het nuttig om de verhouding a = F/m te gebruiken. - De derde wet van Newton is reeds behandeld in de tweede graad maar het is aangewezen om deze wet te herhalen en belangrijke aspecten toe te lichten. - Aandacht hebben voor mogelijke misvattingen die leerlingen hebben over actie en reactie. o De aangrijpingspunten van de actie- en de reactiekracht vallen samen zodat de krachten elkaar opheffen. o Tussen twee voorwerpen met verschillende massa is de aantrekking ook verschillend. LPD 52-53: LPD 54: - Bij de afleiding van de algemene formule voor arbeid waarbij de kracht niet evenwijdig is met de verplaatsing is het aangewezen om eerst de samenstelling en de ontbinding van krachten te bespreken. (U) - Opletten voor de begripsverwarring over het begrip gewicht. In rusttoestand is het gewicht gelijk aan de kracht uitgeoefend op het ondersteunend oppervlak of op het ophangpunt. Bij deze beschrijving kunnen we zeggen dat de grootte van het gewicht overeenkomt met de grootte van de zwaartekracht, F z. (U) - Aandacht hebben voor mogelijke misvattingen die leerlingen hebben over de invloed van de gravitatiekracht en het begrip gewichtloosheid. o Er is geen gravitatiekracht buiten de atmosfeer van de aarde. o De gravitatieversnelling hangt af van de massa van het vallend voorwerp. o Gewichtloosheid betekent dat het voorwerp niet meer wordt aangetrokken door de aarde. (U) LPD 56: LPD 57: - Bij elke reële situatie in de mechanica zal de wrijvingskracht steeds een rol spelen, hierbij zowel de statische als de dynamische wrijvingskracht bespreken. (U) - Bij de beschrijving van de ECB het verband leggen met de eerste wet van Newton. LPD 58-59: - Als klasproef over de ECB het verband tussen de centripetale kracht en verschillende invloedsfactoren (snelheid, straal en massa) onderzoeken.

23 ASO 3e graad Basisvorming 22 - De aandacht vestigen bij verschillende voorbeelden van cirkelvormige bewegingen dat de centripetale kracht de aanduiding is voor de fysische kracht die het voorwerp op de cirkelvormige baan houdt bijv. de gravitatiekracht bij de beweging van de maan om de aarde, de wrijvingskracht bij de beweging van een auto in de bocht, enz. - Doordat de leerlingen meestal redeneren vanuit een niet-inertiaal assenstelsel is het best om enkel de centripetale kracht (gericht volgens de straal en naar het middelpunt toe) te bespreken. - Opletten voor het gebruik van het begrip centrifugale kracht, dit begrip kan op twee manieren beschreven worden en geeft dikwijls aanleiding tot begripsverwarring. - Aandacht hebben voor mogelijke misvattingen die leerlingen hebben over de eenparig cirkelvormige beweging. o Als de grootte van de snelheid constant is, dan is er geen versnelling. o Een voorwerp dat in een cirkel beweegt, vliegt volgens de richting van de straal naar buiten als de centripetaalkracht wegvalt. o Op een voorwerp dat beweegt in een cirkel is er steeds een kracht naar buiten. o Als twee voorwerpen met dezelfde hoeksnelheid bewegen dan is hun snelheid steeds dezelfde.

24 ASO 3e graad Basisvorming 23 DECR. NR. LEERPLANDOELSTELLINGEN De leerlingen kunnen LEERINHOUDEN F4 F Harmonische trilling de eigenschappen zoals amplitude, periode, frequentie van een harmonische trilling omschrijven en in concrete voorbeelden illustreren. de formule van de uitwijking van de harmonische trilling in verband brengen met de grafische voorstelling en de begrippen pulsatie, faseverschil toelichten. F4 62 de snelheid en de versnelling van een harmonisch bewegend voorwerp beschrijven en berekenen. W1-W5 63 de dynamische voorwaarde voor een harmonisch bewegend voorwerp in verband brengen met de periode van een massa- veer systeem of slinger. (U) 64 met een massa-veer systeem of een slinger een grootheid uit de formule van de periode experimenteel bepalen. 65 Behoud van energie bij een harmonisch trillend systeem beschrijven. (U) 66 de overdracht van mechanische energie tussen twee systemen beschrijven met concreet voorbeeld. (U) Amplitude, periode, frequentie bij een harmonische trilling Harmonische trilling: formule en grafische voorstelling Pulsatie, faseverschil Snelheid, versnelling van een harmonisch bewegend voorwerp Dynamische voorwaarde voor harmonisch bewegend voorwerp, periode van een massaveer systeem of slinger (U) Leerlingenproef i.v.m. met de harmonische beweging Energieomzetting bij een harmonisch trillend voorwerp (U) Resonantie (U) Specifieke pedagogisch-didactische wenken LPD 60-62: LPD 63: - Met concrete voorbeelden de harmonische trilling illustreren, de formule y(t) = A sin(ωt) in verband brengen met de beweging van een massapunt op een cirkel. De snelheids- en versnellingsfunctie berekenen met de afgeleiden. - Uit de schrijfwijze van de kracht op een harmonisch bewegend voorwerp komen tot de dynamische voorwaarde voor een harmonisch trillend systeem en hieruit de formule voor de periode afleiden. (U) - Aandacht besteden aan de demping die optreedt bij de trillingen zodat in werkelijkheid een gedempte harmonische trilling zal optreden. Belangrijk is hierbij dat leerlingen beseffen dat de periode van trilling niet afhangt van de amplitude van de trilling (wet van het isochronisme). (U) LPD 65:

25 ASO 3e graad Basisvorming 24 LPD 66: - Doordat de wet van behoud van mechanische energie reeds in de tweede graad werd besproken is het nuttig de wet kort te herhalen en toe te passen op de energieomzetting bij de beweging van harmonisch trillend voorwerp. (U) - De overdracht van mechanische energie tussen twee systemen op verschillende manieren tonen: de slinger van Barlow, twee identieke stemvorken, het instorten van de Tacoma Narrows brug. (U) DECR. NR. LEERPLANDOELSTELLINGEN De leerlingen kunnen LEERINHOUDEN F4 67 Golven een lopende golf omschrijven en de soorten lopende golven beschrijven. Lopende golven, transversale en longitudinale golven F4 68 golflengte en golfsnelheid verwoorden en berekenen. Golfsnelheid, golflengte F4 69 met behulp van de bewegingsvergelijking van de lopende golf de uitwijking van verschillende punten op een bepaald tijdstip berekenen en grafisch weergeven.(u) 70 steunend op het principe van Huygens eigenschappen van golven zoals terugkaatsing, buiging en interferentie beschrijven. 71 het ontstaan en de eigenschappen van staande golven beschrijven en hierbij het begrip eigenfrequentie toelichten. (U) Bewegingsvergelijking van de lopende golf(u) Principe van Huygens, eigenschappen van lopende golven zoals terugkaatsing, buiging, interferentie Staande golven, knopen en buiken, eigenfrequentie (U) Specifieke pedagogisch-didactische wenken LPD 67-68: LPD 69: - De soorten lopende golven demonstreren met o.a. een rubbertouw, een slappe spiraalveer ( slinky ) en voor golven in twee dimensies de rimpeltank gebruiken. Deze opstelling laat ook toe verschijnselen zoals terugkaatsing, breking, buiging te illustreren. - De nodige aandacht besteden aan het opstellen van de bewegingsvergelijking van een lopende golf, die twee parameters bevat. Als de tijd constant is beschrijft de vergelijking de golf op één bepaald moment en als de positie constant is dan beschrijft de vergelijking de uitwijking van één punt als functie

26 ASO 3e graad Basisvorming 25 LPD 70: LPD 71: van de tijd. Om de vergelijking goed te beschrijven is het aangewezen dat de leerlingen voldoende oefeningen maken en de stand van de golf leren tekenen. (U) - Het interferentieverschijnsel bij golven illustreren met watergolven (rimpeltank). - Het patroon van staande golven illustreren met een opgespannen rubberkoord en trillingsgenerator, eventueel hierbij een stroboscoop gebruiken. (U) DECR. NR. LEERPLANDOELSTELLINGEN De leerlingen kunnen F5 72 Geluid ontstaan van het geluid en de fysische eigenschappen zoals toonhoogte, geluidssterkte en toonklank verwoorden en illustreren met een voorbeeld. F5 73 de sterkte van het geluid aangeven met het geluidsniveau en deze sterkte situeren op de decibelschaal en mogelijke invloeden van hoog geluidsniveau op de mens beschrijven. W5 74 beschermingsmaatregels beschrijven om veilig en verantwoord om te gaan met geluid. W1-W5 75 de geluidssnelheid experimenteel bepalen. LEERINHOUDEN Geluidsgolven: ontstaan en eigenschappen toonhoogte, geluidssterkte, toonklank Geluidsniveau, decibelschaal, decibelmeter, gehoorschade Geluidsbelasting en geluidsbescherming Leerlingenproef: bepaling van de geluidssnelheid in lucht 76 geluidszwevingen en het dopplereffect illustreren met een voorbeeld (U). Geluidszwevingen, doppler-effect (U) Specifieke pedagogisch-didactische wenken LPD 72: - De verschillende fysische eigenschappen van het geluid met proeven illustreren. LPD 73:

27 ASO 3e graad Basisvorming 26 - Aandacht vestigen op de eigenschap dat het menselijk gehoor het geluidsniveau (L = 10 log I I 0 ) van het geluid niet gewoon maar logaritmisch gaat optellen, hierbij de decibelschaal bespreken. Zo zal bij een verdubbeling van de intensiteit I (bijvoorbeeld het geluid van twee trompetten) het geluidsniveau verhogen van 70 db naar 73 db als één trompet een geluid van 70 db maakt. - Het ontstaan en de oorzaak van blijvende gehoorschade beschrijven met concrete voorbeelden. LPD 74: LPD 75: - Beschermingsmaatregels zoals soorten oordopjes, oorkappen om gehoorschade te voorkomen beschrijven. - Info: Gehoor en gehoorproblemen Tijdschrift MENS nr 86 Uitgeverij ACCO - Interessante info: o o o App: Help ze niet naar de tuut maakt een inschatting van het risico op gehoorschade op het moment en de locatie van de meting Dep. Leefmilieu, Natuur en Energie Bij de bepaling van de geluidssnelheid als leerlingenproef is het de bedoeling dat de leerlingen zelf in kleine groepjes de geluidssnelheid bepalen bijvoorbeeld met behulp van een plastieken buis gevuld met water en stemvork. - Bij het gebruik van een andere stemvork bijv. met hogere frequentie blijft de geluidssnelheid dezelfde. DECR. NR. W5 LEERPLANDOELSTELLINGEN DE LEERLINGEN KUNNEN 77 Licht eigenschappen van de gebieden in het elektromagnetisch spectrum beschrijven en mogelijke bronnen van deze straling aangeven. 78 beschermingsmaatregels beschrijven om veilig en verantwoord om te gaan met EMstraling LEERINHOUDEN Elektromagnetische golf, lichtsnelheid, elektromagnetisch spectrum Beschermingsmaatregels bij EM-straling 79 met behulp van het golfmodel interferentie van licht beschrijven. (U) Interferentie van lichtgolven (U) 80 de golflengte van een monochromatische lichtbundel met een rooster experimenteel bepalen. (U). Leerlingenproef: bepaling van de golflengte van licht met een rooster (U)

28 ASO 3e graad Basisvorming 27 LPD 77-78: - Bij de bespreking van de elektromagnetische golven de eigenheid van de lopende golf beschrijven en verschillende gebieden van het EM-spectrum uitvoerig met voorbeelden illustreren. - Beschermingsmaatregels voor röntgenstraling, microgolven, UV- straling, Wi-Fi - straling bespreken. - Nuttige info: o Straling en kanker: feiten versus vermoedens o Verantwoord omgaan met Wi-Fi en gsm-straling op school uitgave Departement Onderwijs & Vorming o Slimmer in de zon campagne Stichting tegen kanker o Info over gevaren van straling:

29 ASO 3e graad Basisvorming 28 ALGEMENE PEDAGOGISCH-DIDACTISCHE WENKEN Algemene leerlijn voor natuurwetenschappen Basisonderwijs Wereldoriëntatie: Basisbegrippen in het domein natuur Basisbegrippen in het domein techniek Onderzoekende houding Aandacht en respect voor eigen lichaam en leefwereld Eerste graad (A stroom) Natuurwetenschappen: Natuurwetenschappelijke basiskennis en vaardigheden uitbreiden binnen het begrippenkader materie, energie, interactie tussen materie en energie en systemen. De wetenschappelijke methode (onderzoeksvraag, hypothese, experiment, waarnemingen, besluit) stapsgewijs inoefenen. Onderzoekende houding verder ontwikkelen zowel bij terreinstudie als bij het experimenteren. Basisinzichten verwerven in het gebruik van modellen zoals o.a. het deeltjesmodel om eenvoudige verschijnselen te verklaren. de cel en de samenhang tussen cel, weefsel, organen, stelsels en het ganse lichaam. omkeerbare en niet-omkeerbare stofveranderingen. Communicatievaardigheden ontwikkelen over natuurwetenschappen. Tweede graad Natuurwetenschappen Wetenschap voor de burger, technicus Uitbreiding van het begrippenkader vanuit verschillende contexten of thema s. Communicatie over natuurwetenschappen verder ontwikkelen Biologie/chemie/fysica Wetenschap voor de burger, technicus, wetenschapper Uitbreiding van een vakspecifiek begrippenkader Context als illustratie bij de natuurwetenschappelijke begrippen. Ontwikkeling wetenschappelijke en communicatievaardigheden Derde graad Natuurwetenschappen Wetenschap voor de burger Begrippenkader in samenhang met contextgebieden Ontwikkeling wetenschappelijke en communicatievaardigheden Biologie/Chemie/Fysica Wetenschap voor de wetenschapper, technicus Vakspecifiek begrippenkader Ontwikkeling wetenschappelijke en communicatievaardigheden Onderzoekscompetentie in de pool wetenschappen

30 ASO 3e graad Basisvorming 29 INHOUDELIJKE LEERLIJNEN NATUURWETENSCHAPPEN De kennis en vaardigheden die opgebouwd zijn in de eerste graad worden verder ontwikkeld in de specifieke vakgebieden biologie, chemie en fysica. Om tot een efficiënte kennisconstructie te komen is het van belang dat de leraars weten welke begrippen en vaardigheden de leerlingen in de eerste graad hebben verworven. Leerlijnen zijn een logische schikking van leerdoelen (inhouden en vaardigheden). Ze beogen een gelijkgerichte en opbouwende aanpak en proberen breuken in de horizontale en verticale samenhang te voorkomen. Als ondersteuning van de kennisconstructie beschrijven we enkele inhoudelijke leerlijnen vanaf de eerste graad tot de derde graad (ASO en enkele TSO richtingen). ENERGIE Eerste graad (natuurwetenschappen) Energievormen. Energieomzettingen. De zon als bron van energie voor alle andere energiebronnen. Fotosynthese. Energie in stoffen (voeding, brandstoffen, batterijen ). Warmte en temperatuur onderscheiden. Warmtetransport door geleiding, convectie, straling.. Zichtbare en onzichtbare straling. Straling bevat een hoeveelheid energie. Tweede graad (biologie, chemie, fysica) Relatie tussen arbeid, energie en vermogen. Zwaarte-energie, kinetische energie, veerenergie. Rendement. Wet van behoud van energie. Energiedoorstroming en verlies in een ecosysteem Endo- en exo-energetische chemische processen. Warmte als vorm van inwendige energie. Warmtehoeveelheid, specifieke warmtecapaciteit. Faseovergangen: specifieke smeltingswarmte en verdampingswarmte. Licht: rechtlijnige voorplanting, terugkaatsing, breking. Derde graad (biologie, chemie, fysica) Potentiële elektrische energie. Potentiaal en spanning. Elektrische energie en vermogen. Energieomzetting bij harmonisch trillend voorwerp. Lopende golven. Geluid. Licht/ energie-absorptie door pigmenten (fotosynthese), celademhaling, gisting ATP Energie en enthalpie Reactie-enthalpie Entropie Kernenergie, kernreacties Energie en enthalpie. Elektromagnetisch spectrum. Lichtfrequentie, golflengte, snelheid, interferentie, diffractie. Ioniserende straling.