Kernpunten advies Gezondheidsraad (november 2012)

Transcriptie

1 Samenvatting kabinetsstandpunt inzake omvang intensieve veehouderij en schaalgrootte d.d. 14 juni 2013 met commentaar ten aanzien van de vraag welke invloed en betekenis het heeft in relatie tot concrete aanvragen, welke bij de gemeente Achtkarspelen in behandeling zijn. Met haar brief van 14 juni 2013 aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten- Generaal geeft de staatssecretaris van Economische Zaken, mede namens de minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport en de staatssecretaris van Infrastructuur en Milieu haar visie op de veehouderij en de reactie van het kabinet op het advies van de Gezondheidsraad inzake de gezondheidsrisico's voor omwonenden weer. Zij gaat tevens in op de vraag of op rijksniveau wettelijke grenzen gesteld moeten worden aan de schaalgrootte van veehouderijlocaties. Tenslotte reageert zij op het verzoek vanuit de Tweede Kamer om een wetswijziging van de Wet milieubeheer en de Wet ruimtelijke ordening in gang te zetten voor het creëren van een weigeringsgrond op basis van gezondheidsrisico's. Kernpunten advies Gezondheidsraad (november 2012) De brief bevat om te beginnen een samenvatting van het advies van de Gezondheidsraad. Hoofdpunten daaruit zijn: Gezondheidsraad onderkent de risico's van de intensieve veehouderij voor de volksgezondheid; Wegens onvoldoende wetenschappelijke kennis over die risico's kunnen er (met uitzondering van endotoxinen (celwandresten van bacteriën) nog geen gefundeerde keuzes worden gemaakt over algemene afstandscriteria of andere normen worden gesteld. Nader onderzoek is nodig; Geur- en stankhinder uit veehouderijen hebben een negatieve invloed op de leefbaarheid van het platteland en leidt tot maatschappelijke onrust bij de lokale bevolking; Geurhinder kan indirect aanleiding geven tot gezondheidsklachten. Normstelling voor geurhinder is voor veehouderijen soepeler dan voor industriële bedrijfstakken; Gezondheidsraad beklemtoont om het beleid zeker ook te richten op het terugdringen van geurhinder; Gezondheidsraad oppert de mogelijkheid om een gezondheidskundige advieswaarde toe te passen voor endotoxinen van 30 EU/m3 voor de algemene bevolking en adviseert om de blootstellingseffecten van deze stoffen nader te onderzoeken; Gezondheidsraad adviseert om de fijnstof emmissies, waarin zich ook bacteriën kunnen bevinden, te reduceren; De relatie tussen gezondheidsrisico's voor omwonenden en de grootte van stallen is onbekend (met uitzondering van stallen met meer dan 1500 geiten in relatie tot Q-koorts); Gezondheidsraad adviseert dat gemeenten op lokaal niveau een kwalitatieve beoordeling van gezondheidsrisico's uitvoeren om tegemoet te komen aan de maatschappelijke onrust. Dit moet dan in overleg met alle betrokken partijen en met een adviserende rol van de GGD plaatsvinden. Het "Beoordelingskader gezondheid en milieu" kan daarbij als leidraad fungeren. Dit maakt maatwerk mogelijk, hetgeen vanwege de lokaal uiteenlopende omstandigheden aanbeveling verdient; Gezondheidsraad adviseert om, daar waar wetenschappelijke kennis tekortschiet of ontbreekt, gericht aanvullend onderzoek te doen.

2 Inzet kabinet (hoofdpunten) De toenemende vraag naar voedsel blijft een vorm van intensieve veehouderij nodig maken die duurzaam produceert; Ambitie van het kabinet is dan ook om intensief te verbinden met duurzaamheid; Belangrijke rol van de veehouderij wordt benadrukt; In vooral zwaar belaste veerijke gebieden is de maatschappelijke onrust ten aanzien van gezondheid en geurhinder aanzienlijk. Wil de veehouderij recht van bestaan houden dan dient ze haar maatschappelijke verantwoordelijkheid te nemen. Dit is geen vrijblijvende opgave; De discussie over de toekomst van de veehouderij mag zich dan ook niet verengen tot alleen een discussie over "aantal dieren in een stal" en schaalgrootte. Het gaat om een veel complexere en veelzijdige problematiek. Alleen een integrale aanpak kan een antwoord geven op de maatschappelijke vraagstukken die in de veehouderij aan de orde zijn; Het doel is een veehouderij waar de volksgezondheid geborgd is door onder andere een zorgvuldig en minimaal gebruik van antibiotica en het verbeteren van het diergezondheid management, waar welzijn van de dieren centraal staat, duurzaam geproduceerde grondstoffen en energie worden gebruikt, emissies naar het milieu vergaand zijn verminderd zodat wordt voldaan aan de (Europese) milieudoelen, en de overlast voor de omgeving en de samenleving tot een minimum is teruggebracht; Ingezet moet worden op een markt- en ketengestuurde verduurzaming van de veehouderijproductie die maatschappelijk gedragen wordt en waaraan consumenten hun bijdrage willen leveren; Genomen en te nemen maatregelen van het kabinet in het kader van bovenstaande doelstellingen zijn: o forse reductie in het gebruik van antibiotica (70% in 2015) o o de voor medio 2013 toegezegde Beleidsbrief dierenwelzijn; inzetten op een duurzaam evenwicht tussen mestproductie en mestafzet. Besluitvorming over aanvullende instrumenten dienaangaande verschijnt eind 2013; o Stimulering van onderzoek en innovatie t.a.v. verduurzaming van de veehouderijketens; Ondersteuning bij het opzetten van nieuwe verdienmodellen en marktstrategieën. Omvang van de veehouderij (NB. Bepaalde passages van deze samenvatting zijn onderstreept en/ of becommentarieerd om duidelijk te maken in hoeverre het kabinetsstandpunt bruikbare handvatten biedt voor de beoordeling van de in Achtkarspelen lopende zaken op het gebied van de uitbreiding van intensieve veehouderijen) - Het advies van de Gezondheidsraad is voor het kabinet aanleiding om vanuit het oogpunt van volksgezondheid beperkingen te stellen aan het aantal dieren in bepaalde gebieden dan wel aan de omvang van stallen in bepaalde gebieden, zonder daarvoor overigens op dit moment een norm te kunnen geven. - Het kabinet is van mening dat een ongebreidelde groei van de veehouderij niet meer mogelijk kan zijn in Nederland. Wel wijst zij op de grote regionale verschillen in de intensieve veehouderij. Ieder gebied is anders en heeft zijn eigen landschappelijke en sociale kenmerken. Dit vraagt om maatwerk. - Het kabinet acht het noodzakelijk dat grenzen aan de groei van de veehouderij regionaal dan wel lokaal kunnen worden bepaald op basis van een regionale of lokale afweging;

3 - De milieu- en ruimtelijke ordeningswetgeving biedt reeds een basis voor het op regionaal en lokaal niveau beperken van de effecten van veehouderijbedrijven ten aanzien van de leefomgeving. Provincies en gemeenten kunnen op basis van de Wet ruimtelijke ordening bijvoorbeeld een maximum stellen aan de stalgrootte en beperkingen opleggen aan de vestiging of uitbreiding van veehouderijen. Tegelijkertijd constateert het kabinet dat vanwege het ontbreken van een wetenschappelijke onderbouwing met betrekking tot gezondheidsrisico's van veehouderijen, het huidige instrumentarium voor de decentrale overheden niet altijd voldoende basis vormt om in specifieke situaties, vanwege ongewenste effecten op de volksgezondheid, grenzen aan de omvang van veehouderijen te kunnen stellen. In dit verband kan om te beginnen verwezen worden naar het Interim beleid van GS van Fryslân, neergelegd in de brief van 27 april Daarin wordt aan de Friese gemeentebesturen gevraagd om gedurende de maatschappelijke discussie en de heroverweging van het provinciaal beleid niet mee te werken aan aanvragen voor een Omgevingsvergunning die: niet passen in een geldend bestemmingsplan EN leiden tot een veehouderij op één agrarisch bouwvlak die groter is dan 300 NGE (staat gelijk aan: 250 melkkoeien, excl. kalfkoeien/jongvee / vleesvarkens / fokzeugen / leghennen of vleeskuikens). Vertaald in een ruimtelijke maat gaat het dan om een agrarisch bouwblok van om en nabij 2,5 ha. In de brief van 26 januari 2012 laten GS de Friese gemeenten weten dat ten aanzien van de intensieve veehouderij het Interim beleid van 27 april 2011 blijft gelden en dat een heroverweging daarvan ter hand genomen zal worden zodra meer bekend is over volksgezondheidseffecten en het standpunt van het rijk daarover. Verder wordt verwezen naar de Kadernota ten behoeve van en het voorontwerp van het nieuwe bestemmingsplan voor het buitengebied van de gemeente Achtkarspelen. Daarin wordt ook het gemeentelijk beleid voor de (uitbreidingsmogelijkheden van) intensieve veehouderij beschreven. Binnen deze kaders, waar ook de plan-mer onderdeel van uitmaakt, behartigt het college van B&W haar uitvoerende taak, waaronder de beoordeling van en het nemen van beslissingen op concrete aanvragen op dit terrein. - Tegen die achtergrond zal het kabinet een wettelijk kader opstellen dat de provincies en gemeenten de mogelijkheid biedt om vanuit een oogpunt van volksgezondheid op drie niveaus grenzen te kunnen stellen, namelijk; maximeren van de totale omvang van de veehouderij in een bepaald gebied (inclusief het op "slot" zetten van een gebied), maximeren van de veehouderij intensiteit in een gebied, of begrenzing van een veehouderijlocatie in een gebied. Hiermee geeft het kabinet volgens de brief uitvoering aan het gestelde in het Regeerakkoord dat de planologische regels voor de bouw van zeer grote stallen worden getoetst op volksgezondheidsaspecten en zo nodig worden aangescherpt. Het wettelijk kader zal vorm krijgen via een wijziging van de Wet dieren. Ons inziens kan hier bij het nemen van beslissingen ten aanzien van de lopende aanvragen niet op gewacht worden. Niet alleen vanwege de lange periode die hier nog mee gemoeid zal zijn, maar juist omdat nieuwe wetgeving juridisch gezien geen basis kan vormen voor de beoordeling van aanvragen om een Omgevingsvergunning die vóór het in werking treden daarvan zijn of worden ingediend.

4 Kabinetsmaatregelen naar aanleiding van het advies van de Gezondheidsraad Een inventarisatie laten uitvoeren naar mogelijke maatregelen ter vermindering van de risico's van veehouderijen voor de volksgezondheid van omwonenden. Na afronding zal blijken of, en zo ja, op welke wijze dergelijke maatregelen moeten worden opgenomen in wet- en regelgeving. Hier kan voor wat betreft de lopende aanvragen om eerder genoemde redenen niet op gewacht worden. Geur- en stankhinder heeft volgens de Gezondheidsraad een sterk negatief effect op de leefbaarheid in het landelijke gebied. Op dit terrein valt nog veel te bereiken met het huidige instrumentarium, bv. de bandbreedte die de (Wet geurhinder veehouderij (Wgv) biedt aan gemeenten. Het kabinet roept op om deze mogelijkheid te benutten en dus voor strenge geurnormen te kiezen. De gemeente Achtkarspelen volgt tot op heden de landelijke geurnormen (voor het buitengebied van onze gemeente betekent dit: 8 OU/m3). Daar wordt in de concrete gevallen(broos en De Klein) blijkens de door de GGD Fryslân uitgebrachte adviezen aan voldaan. Er heeft in het verleden overigens wel discussie plaatsgevonden over de vaststelling van eigen gemeentelijk geurbeleid. De eerlijkheid gebiedt te zeggen dat de insteek van die discussie niet een verlaging maar juist een verruiming van de (landelijke) geurnormen betrof. Dit met het oog op het oplossen van concrete knelpunten op het gebied van de woningbouw. Tot op heden heeft die discussie inhoudelijk geen vervolg gekregen. Mochten er bestuurlijk stemmen opgaan die er nu juist voor pleiten om gehoor te geven aan de bovenstaande oproep van het kabinet, dan dient men zich te realiseren dat een gemeentelijke regeling die een beperking inhoudt ten opzichte van de landelijke normstelling geen belemmering kan vormen voor aanvragen om een Omgevingsvergunning die vóór de inwerkingtreding van die regeling zijn ingediend. Om de Nederlandse lucht aan de Europese normen voor luchtkwaliteit te kunnen laten voldoen is het Nationaal Samenwerkingsprogramma Luchtkwaliteit (NSL) opgesteld, waarin Rijk en medeoverheden samenwerken. In dat kader treden door een wijziging van het Besluit huisvesting ammoniak in 2014 emissienormen voor fijnstof uit stallen in werking. Over de inhoud en werkingssfeer van deze wijziging (respectievelijk emissienormen) is op dit moment nog geen informatie beschikbaar. Overigens geldt hiervoor weer hetzelfde als eerder is opgemerkt, namelijk dat nieuwe regels geen basis kunnen vormen voor de toetsing van aanvragen die vóór de inwerkingtreding daarvan zijn ingediend. Als de bedoelde informatie nu al wel beschikbaar zou zijn, dan was het op zichzelf interessant geweest om na te gaan of in de concrete situaties (die op basis van de geldende regelgeving beoordeeld dienen te worden) ook aan de komende regelgeving wordt voldaan (zonder dat in juridisch opzicht voor de lopende gevallen consequenties aan het antwoord op die vraag verbonden kunnen worden).

5 De advieswaarde voor endotoxinen (30 EU/m3) zal verder worden uitgewerkt zodat deze norm ter bescherming van de gezondheid van omwonenden van veehouderijen kan worden toegepast bij het verlenen van de omgevingsvergunning milieu. Ambtelijk is met betrekking tot dit onderwerp per in juli jl. een tweetal vragen voorgelegd aan zowel de betrokken beleidsfunctionaris van de VNG als aan de heer Janssen, arts Maatschappij en Gezondheid bij de GGD Fryslân, die betrokken is geweest bij de advisering in de kwesties Broos en De Klein. Ter inleiding daarvan is opgemerkt dat het kabinet de norm an sich (30 EU/m3) reeds als een vaststaand uitgangspunt voor de nadere uitwerking lijkt te beschouwen, getuige het feit dat over "deze norm" wordt gesproken. Afgezien van het feit dat de resultaten van de nadere uitwerking geen rol kunnen spelen bij de beoordeling van de lopende aanvragen in onze gemeente rees onzerzijds de vraag of het op dit moment überhaupt mogelijk zou zijn om in concrete gevallen betrouwbare metingen te doen om helderheid te krijgen over het al dan niet overschrijden van deze norm. De concrete vragen luidden als volgt: 1. Kunnen de gemeenten op dit moment iets met de advieswaarde van 30 EU/m3 of moet daarvoor zondermeer gewacht worden op de uitkomsten van de in het kabinetsstandpunt genoemde nadere uitwerking door de Staatssecretaris van Infrastructuur en Milieu? 2. Door welke instantie en hoe zal deze norm berekend (moeten) worden? Uit de reactie van VNG zijde blijkt dat bovenstaande vragen niet een-tweedrie beantwoord kunnen worden. Wel wordt meegedeeld dat het Ministerie van I & M de Universiteit Wagening (WUR) inmiddels heeft ingeschakeld voor de nadere uitwerking van de advieswaarde. Het traject zal blijkens deze reactie uit drie fasen bestaan, te weten: a. Inventarisatie (wat is er reeds bekend over concentraties en emissies van endotoxinen uit stallen en de bijbehorende gezondheidseffecten?) planning: september-oktober 2013; b. Ontwerp (wat zijn de endotoxine-emissiefactoren en variatie hierin voor diercategorieën en staltypen? Hoe moet het toetsingskader eruit zien?); c. Test en validatie (toetsingskader wordt getest aan aantal praktijkgevallen en er wordt gekeken of nog bijstelling nodig is). Hiervoor wordt een begeleidingscommissie ingesteld, waarin bij dit onderwerp betrokken medewerkers van gemeenten en omgevingsdiensten zitting hebben. Vanuit het ministerie van I & M is bevestigd dat gemeenten op dit moment vrijwel niets met de endotoxinenwaarde van 30 EU/m3 kunnen. Daarvoor dienen zij de resultaten van het (hierboven bedoelde) endotoxinenproject af te wachten dat in totaal nog wel circa twee jaar in beslag zal nemen. De heer Janssen van de GGD Fryslân heeft na kennisneming van het (van gemeentewege doorgezonden) VNG standpunt en de reactie vanuit het ministerie van I&M op 20 augustus 2013 telefonisch te kennen gegeven dat de landelijke en provinciale GGD zich daarbij aansluiten, maar de ontwikkelingen vanzelfsprekend wel nauwlettend zullen blijven volgen. Er komt een aanvullend onderzoek naar de kwantitatieve gezondheidseffecten van veehouderijen onder leiding van het RIVM, het zogenaamde Veehouderij en Gezondheid Omwonenden (VGO) onderzoek. Het kabinet heeft hier 3,4 miljoen voor beschikbaar gesteld.

6 Ook hier kan voor wat betreft lopende gevallen niet op gewacht worden. De mogelijkheden worden onderzocht voor het uitvoeren van een pilot voor een kennisplatform dat ondersteuning biedt aan provincies en gemeenten op het terrein van veehouderij en volksgezondheid. Hier blijkt in den lande zeker behoefte aan te bestaan. Nu de mogelijkheden echter nog onderzocht moeten worden is het niet waarschijnlijk dat hier op korte termijn gestalte aan gegeven wordt c.q. gebruik van kan worden gemaakt. Het kabinet ondersteunt de aanbeveling van de Gezondheidsraad aan gemeenten om ten aanzien van veehouderijen gebruik te maken van het "Beoordelingskader gezondheid en milieu". Daarbij wordt wel opgemerkt dat het gebrek aan normen en kennis over te nemen risicobeperkende maatregelen de lokale toepassing van het beoordelingskader bemoeilijkt. De bovengenoemde maatregelen moeten dit kader concretiseren en de gemeenten ondersteunen bij een effectieve toepassing van dit kader. Genoemd Beoordelingskader kwam in de algemene reactie van de GGD Fryslân ( ) ook aan de orde. In deze reactie werd desgevraagd ingegaan op de vraag hoe de gemeente op een verantwoorde manier met de volksgezondheidsaspecten zou kunnen en moeten omgaan. Ze wordt ook genoemd in het uitgebreide overzicht van het verloop van de landelijke discussie over dit onderwerp dat in verband met twee concrete aanvragen ter kennis van de gemeenteraad is gebracht. Wij citeren daaruit nog eens de volgende passage: "In november 2012 heeft de Gezondheidsraad het advies uitgebracht "Gezondheidsrisico's rond veehouderijen". De Gezondheidsraad stelt in haar advies dat gegeven de stand van zaken één algemeen kwantitatief beoordelingskader waarin wordt vastgelegd welke risico's voor omwonenden maximaal toelaatbaar zijn, nog buiten bereik ligt. Hiermee is nog steeds niet bekend tot welke afstand omwonenden verhoogde gezondheidsrisico's lopen. Juist vanwege de vele onzekerheden, uiteenlopende risicopercepties en maatschappelijke ongerustheid is een ordelijke en transparante bespreking van alle facetten, of zo men wil dimensies, van dit milieugezondheidsvraagstuk onmisbaar. De Gezondheidsraad vindt dat het bestaande Beoordelingskader Gezondheid en Milieu hiervoor bruikbare aanknopingspunten biedt. In dat gestructureerde beoordelingskader worden vijf types informatie opgenomen: a. omvang van het probleem b. ernst van de (mogelijke) gezondheidseffecten c. waardering van het probleem d. noodzaak tot en mogelijkheden voor interventie e. kosten en baten van maatregelen om het risico te beperken. Er zijn vele verschillende factoren van invloed op het daadwerkelijke risico voor omwonenden, die bij het hanteren van dit kader kunnen worden gebruikt. Hierbij dient onder andere gedacht te worden aan diersoort, bedrijfsgrootte, bedrijfskenmerken (open/dicht, uitloop, luchtwassers, gaten/kieren), bedrijfsmanagement (compliance aan hygiënemaatregelen, ongediertebestrijding, all in/all out, luchtwassers

7 aan/uit), de aan- of afwezigheid van groenzones en andere locale omgevingsfactoren rondom het bedrijf. Vooral bedrijfsmanagement is een factor die gemakkelijk kan veranderen en een significant effect kan hebben op de daadwerkelijke uitstoot. Daarnaast is het risico per pathogeen micro-organisme verschillend, onder meer door verschillen in infectieroute, overlevingsmogelijkheden in het milieu en infectieuze vermogen. GGD Fryslân adviseert dan ook dat per locatie in overleg met belanghebbenden een beoordeling gemaakt wordt van blootstelling, percepties en mogelijke gezondheidseffecten. Hiermee zijn zowel de belangen van het bedrijf als het welzijn van omwonenden gediend" (einde citaat) Uit ambtelijke contacten met de VNG over dit onderwerp bleek dat er nog discussie was over de vraag of het wel zinvol is om het "Beoordelingskader gezondheid en milieu" in individuele situaties toe te passen. Bij gemeenten bleek de voorkeur uit te gaan naar een gebiedsgerichte aanpak. In de "Eindconclusie inzake gezondheidsrisico's rond uitbreidingen intensieve veehouderijen aan De Rysloane 10 te Harkema (De Klein) en aan de Skieppedrifte 6 te Drogeham (Broos)" d.d. 12 maart 2013, die aan de gemeenteraad werd voorgelegd, zegt het college van B&W hierover het volgende: "Het is voor het college zeer de vraag of het zinvol is om op basis van de huidige kennis c.q. de wettelijke instrumenten een door de GGD voorgestelde communicatiewijze te zoeken c.q. een dergelijk traject in te gaan. Het is namelijk volstrekt onduidelijk wat dit oplevert, anders dan een versterking van de onrust, een vergroting van de vraagtekens en langdurig uitstel van op concrete aanvragen te nemen beslissingen. Duidelijke (wettelijke) kaders, waarbinnen eventuele uitkomsten afgewogen kunnen worden, ontbreken". en "De gezondheidsrisico's en de daarover bestaande onrust mogen uiteraard niet worden gebagatelliseerd. Anderzijds beschikt de gemeente niet over instrumenten om daar in juridisch opzicht iets mee te doen als een bedrijfsuitbreiding zich binnen het nu geldende normenkader beweegt". Over bovengenoemde maatregelen zal overleg worden gepleegd met VNG (vereniging van Nederlandse gemeenten) en IPO (interprovinciaal overleg). In het najaar van 2013 volgt nadere informatie over de resultaten van dit overleg. In een reactie op het kabinetsstandpunt noemt de VNG het een positieve ontwikkeling dat het kabinet in haar standpunt over de schaalgrootte van de veehouderij rekening houdt met regionale verschillen en met gezondheidsaspecten. De gemeenten willen volgens deze reactie meer duidelijkheid over gezondheidsrisico's rond veehouderij. Dat is volgens de VNG nodig voor een goede afweging over lokale inpassing van de veehouderij en om tegemoet te komen aan de zorgen van de bevolking. Voor de uitwerking van het wettelijk kader en de andere maatregelen is overleg nodig tussen Rijk, VNG en IPO. Daarbij moet volgens de VNG ook gekeken worden naar de verhouding met wetswijzigingen, zoals de door het

8 kabinet aangekondigde intrekking van de Wet geurhinder en veehouderij bij de Omgevingswet. (NB. Eerder is melding gemaakt van de oproep van het kabinet tot gebruikmaking van het bestaande instrumentarium van de Wet geurhinder en veehouderij. Hieruit zou afgeleid kunnen worden dat dit instrumentarium in dezelfde vorm in de nieuwe Omgevingswet terugkeert, maar zeker is dat niet) Het kabinet benadrukt nogmaals dat de basis voor verandering gelegen is in de erkenning door alle betrokken partijen dat er sprake is van een gemeenschappelijke opgave en de overtuiging dat men gezamenlijk invulling kan en moet geven aan de verdere verduurzaming van de veehouderij. De eerste belangrijke stappen daartoe zijn reeds gezet. Het kabinet heeft alle vertrouwen in een goede voortzetting richting maatschappelijk gewaardeerde en economisch toekomstbestendige ketens.