EC PTA T2. Met de p/a-ratio bereken je hoeveel mensen 1 arbeidsjaar vullen, berekening : personen / arbeidsjaren

Transcriptie

1 EC PTA T2 Werk Hoofdstuk 1. Werken of vrije tijd? Inkomen : is nodig om goederen en diensten aan te schaffen en je welvaart te verhogen. Welvaart : de mate waarin de behoeften met de beschikbare middelen kunnen worden bevredigd. Hoe welvarend je bent, hangt ervan af hoe goed je in staat bent om werk met vrije tijd te combineren. Deeltijdwerkers hebben er toegeleid dat er in Nederland relatief veel mensen werken. Om het met andere landen te vergelijken : tellen we de werkgelegenheid in voltijdbanen en rekenen we deeltijdbanen om naar volledige banen (arbeidsjaar). De werkgelegenheid in arbeidsjaren noemen we ook wel het arbeidsvolume. Met de p/a-ratio bereken je hoeveel mensen 1 arbeidsjaar vullen, berekening : personen / arbeidsjaren De participatiegraad is het percentage dat aangeeft hoeveel procent van de bevolking van `15 tot 65 jaar tot de beroepsbevolking behoort. Berekening : beroepsbevolking ; potentiële beroepsbevolking x 100 De beroepsbevolking zijn de mensen die werken of opzoek zijn naar werk. De niet-beroepsbevolking zijn de mensen die wel van 15 tot 65 jaar oud zijn, maar niet werken en niet opzoek zijn naar werk. Vb.: huisvrouwen, studenten, arbeidsongeschikten De werkzame beroepsbevolking bestaat uit : zelfstandigen en werknemers. De bevolking veranderd voortduren : schoolverlaters komen erbij, 65-plussers en moeder met kinderen stoppen met werken, migranten komen op de arbeidsmarkt. Budgetlijn: geeft de verschillende combinaties van twee bestedingsmogelijkheden bij een bepaald budget. Opofferingskosten : alles wat je moet opofferen voor het vervullen van een andere wens. zie voorbeeld boek. De verhouding tussen werk en vrije tijd, hebben niet alleen met voorkeuren te maken, er moeten ook de mogelijkheden voor zijn, bv: deeltijd te werken. Begrippenlijst: arbeidsjaar Het aantal uren dat iemand met een volledige baan en een normaal arbeidscontract in een jaar werkt. arbeidsvolume De werkgelegenheid omgerekend in hele arbeidsjaren. beroepsbevolking Alle personen tussen de 15 en 65 jaar die betaald werk kunnen en willen verrichten voor 12 of meer uur per week en daarvoor op korte termijn beschikbaar zijn. Bestaat uit de mensen in loondienst, de zelfstandigen en de geregistreerde werklozen. EC Samenvatting PTA T2 1

2 budgetlijn Een budgetlijn geeft verschillende combinaties van twee producten of voorzieningen aan bij een bepaald budget (bijvoorbeeld vrije uren of werken). deelnemingspercentage(= participatiegraad) Het percentage dat aangeeft hoeveel procent van de bevolking van 15 tot 65 werkt of wil werken. deeltijdwerk Een baan die kleiner is dan een volledige werkweek, maar wel een vast aantal uren per week. Andere benaming voor parttimebaan. niet-beroepsbevolking Alle personen van 15 tot 65 jaar die niet willen of kunnen werken (bijvoorbeeld huismensen, arbeidsongeschikten en studenten). opofferingskosten De opbrengsten van het op één na beste alternatief. p/a-ratio De verhouding personen/arbeidsjaren. participatiegraad (= deelnemingspercentage) Het percentage dat aangeeft hoeveel procent van de bevolking van 15 tot 65 werkt of wil werken. potentiële beroepsbevolking (= beroepsgeschikte bevolking) De totale bevolking in de leeftijd van 15 tot 65 jaar. welvaart De mate waarin de behoeften met de beschikbare middelen kunnen worden bevredigd. Hoofdstuk 2, moet de arbeidsparticipatie omhoog? AOW: Een uitkering die elke Nederlander krijgt en voor iedereen even hoog is als je 50 jaar in Nederland woont. Pensioen Een uitkering van een pernsionfonds waar je jaren premie voor betaald zo dat je na je 65, of eerder kan stoppen met werken. Vergrijzing: Een steeds grotere groep mensen die 65 wordt. Zorgkosten: Medische kosten en kosten voor de verpleeghuizen, hoe weer 65 plusser er zijn hoe meer kosten er worden gemaakt. Inactieven: mensen die recht hebben op een uitkering, deze groep heeft geen inkomen uit arbeid maar uit een uitkering. Actieven: De mensen met een betaalde baan, deze betalen belasting en premies waaruit de inactieve kunnen worden betaald. netto inkomen: het inkomen dat je over houdt na date r de premies en belastingen van af zijn getrokken. i/a-ratio: inactieve : actieve x 100 als er 2 inactieve een AOW van 50 % hebben tellen deze samen tot 1 inactieve. 2 actieve met een deeltijdbaan van 50 % tellen samen voor 1 actieve. Met een toename van het aantal 65 plussers zal de i/a-ratio toenemen. Het aantal actieve moeten meer premie en belasting betalen, dit leidt tot een lager netto loon. nationaal product: de productie van alle mensen samen in een bepaalde periode. EC Samenvatting PTA T2 2

3 nationaal inkomen: het inkomen van alle mensen bij elkaar opgeteld in een bepaalde periode. arbeidsproductiviteit: de gemiddelde productie per werkende in een bepaalde periode. wat is het verschil tussen een AOW en een bedrijfspensioen? AOW is een uitkering voor iedereen van 65 jaar en ouder die deels wordt betaald door de sociale fondsen uit premies en deels door de overheid uit belastinggeld. Een bedrijfspensioen is alleen bestemd voor de mensen die zelf rechten hebben opgebouwd (premies hebben betaald) voor een toekomstige uitkerin Hoe bereken je de i/a-ratio Welke gevolgen kan de verandering van de i/a-ratio hebben voor de belasting en de premies en de hoogte van de uitkering? Evenveel actieven of minder actieven moeten meer uitkeringen betalen voor inactieven. Die uitkeringen worden betaald uit belastingen en premies. Een andere oplossing is om de hoogte van de uitkeringen te verlagen en het aantal mensen op een uitkering te verkleinen. Dat hoeven de belastingen en premies niet te stijgen. Door welke maatregel kan de participatiegraad toenemen? Verruiming kinderopvang waardoor meer vrouwen kunnen toetreden tot de arbeidsmarkt. - Duur werkloosheidsuitkeringen beperken, waardoor werklozen eerder een baan gaan zoeken. - Lengte vervolgstudies korter maken, waardoor studenten eerder op zoek gaan naar een baan. - Arbeidsongeschikten (strenger) herkeuren, waardoor ze een baan moeten gaan zoeken. - Via belastingmaatregelen het zoeken van werk voor huisvrouwen en huismannen aantrekkelijker maken. - Pensioengerechtigde leeftijd verhogen, bijvoorbeeld van 65 naar 67 jaar zodat ouderen langer actief zijn op de arbeidsmarkt. Noem een paar redenen hoe de arbeidsproductiviteit kan stijgen en licht deze toe: - het vergroten van de productie per werkende. 1. Dit kan door per werkende meer uren te werken 2. door een hogere arbeidsproductiviteit per werkende. Hoe kunnen de nadelige gevolgen van een hogere i/a-ratio opgevangen worden door een stijging van de apt en/of een verhoging van de arbeidsparticipatie? Het verhogen van de sociale premies/belastingen of het verlagen van de uitkeringen zijn maatregelen die niet erg aantrekkelijk zijn. Andere oplossingen zijn: - het vergroten van de productie per werkende. 3. Dit kan door per werkende meer uren te werken 4. door een hogere arbeidsproductiviteit per werkende. - het verlagen van de i/a-ratio. 1. Dit door het verhogen van de participatiegraad (meer mensen aan het werk). 2. het verlagen van het aantal inactieven door het verhogen van pensioenleeftijd of strenge eisen stellen aan uitkeringen. EC Samenvatting PTA T2 3

4 Hoofdstuk 3, Vraag een aanbod op de arbeidsmarkt. Conjectuur: De productie als gevolg van de vraag naar goederen en diensten. Arbeidsmarkt Op de arbeidsmarkt komen vraag naar arbeid en aanbod van arbeid samen. Het aanbond van arbeid: Het aanbod van alle arbeidskrachten van 15 tot 65 jaar die willen en kunnen werken. Het aanbod bestaat uit: mensen in loondienst, de zelfstandige en de geregistreerde werkelozen. Bevolkingsgroei: De beroepsbevolking kan groeien doordat de bevolkingsomvang toeneemt: - De groep immigranten is groter dan de groep emigranten. - De samenstelling van de bevolking, is er een vergrijzing dan neemt deze af. - De participatie van vrouwen, jonge vrouwen gaan meer werken en oudere vrouwen gaan als ze uit de kinderen zijn ook opnieuw werken (Herintreders). dit vindt in NL plaats. - de stand van de economie en de hoogte van de lonen, bij hoge lonen zullen meer mensen gaan werken. Gaat het goed met de economie zijn er ook meer banen dus komen werkelozen ook aan een baan. - Wetgeving, bv. De leerplichtige leeftijd en de pensioenleeftijd. - Ook wordt hij beïnvloed door de organisatie van het arbeidsproces. De vraag naar aanbod wordt uitgeoefend door : bedrijven en de overheid. Bij de vraag naar aanbod horen ook zelfstandige, ze hebben een eigen bedrijf en vragen daarmee hun eigen arbeidskracht. De totale vraag naar arbeid bestaat dus uit: werknemers, zelfstandige en vacature. Het totale aanbod voor arbeid : werkende, werkeloze en zelfstandige Vacature: Hiervan is sprake als een bedrijf op zoek is naar een werknemer voor een bepaalde functie die nu nog onvervuld is. Als er een toename van de besteding is, moet er ook meer geproduceerd worden waardoor er een toename is naar de vraag van arbeid. Conjunctuurschommeling: Dit is de schommeling in de productie als gevolg van een verandering in de besteding van goederen en diensten. Trend of trendmatige groei: Dit is gemiddel genomen de stijging van de economie in een bepaalde periode. EC Samenvatting PTA T2 4

5 Als de besteding in een bepaald jaar boven de trend licht noemen we dit hoogconjuctuur. Licht de besteding in een jaar onder de trend dan heet dit laagconjunctuur. Werkgelegenheid: Het aantal mensen dat een baan heeft. Op de arbeidsmarkt zijn 3 situaties mogelijk: 1. Vraag een aanbod zijn aan elkaar gelijk. 2. Het aanbod van arbeid is groter dan de vraag, er ontstaat werkeloosheid en de werkgevers kunnen makkelijk aan personeel komen. Wanneer dit gebeurt spreken we van een ruime arbeidsmarkt. 3. De vraag naar arbeid is groter dan het aanbod, er zijn veel vacatures, het is voor werkgevers moeilijk om aan personeel te komen = krappe arbeidsmarkt. zo makkelijk als hier boven wordt gezegd is het eigenlijk niet, het kan namelijk zijn dat er een overschot is aan schoonmakers maar een te kort aan timmermannen. Zo kunnen er dus tegelijkertijd werkelozen als vacature zijn. aanbod Werkelozen Werknemers Zelfstandige Vraag Werknemers Zelfstandige vacatures Hoofdstuk 4, loonvorming in de praktijk. de hoogte van het minimumjeugdloon is afhankelijk van de leeftijd en wordt uitgedruk in een bepaald percencate van het minimumloon. Het minimumloon is het loon dat iemand van 23 wettelijk moet krijgen. Arbeidsvoorwaarden: hoe woordden arbeidcsvoorwearden zwar op wist vastgelegd. We maken onderscheid tussen: - primaire arbeidsvoorwaarden: de hoogte van het loon en de arbeidstijd: - secundaire arbeidsvoorwaarden: de rest zoals scholingsfaciliteiten, kinderopvang, etc.. - Indivuduele arbeidsovereenkomst : het loon en de arbeidstijd door 1 werkgeven en 1 werknemever vastgelegd. Vakbonen noemen we ook wel werknemersbonden, omdat het om de belangen van de werknemers gaat. organisatiegraad : het percentage werknemers dat is aangesloten bij een vakbond. een werkgever moet alle werkenemers (zowel de vakbondsleden als de niet-leden) een in een cao afgesproken loonsverhoging betalen. De nie-georganiseerde werknemers profiteren dus mee van het werk van de vakbondsonderhandelaars. als het goed gaat met de economie en de werkloosheid daalt, zullen de looneisen hoger zijn dan wanneer het slecht gaat en de werloosheid oploopt. Onderhandelen en meeliften Bij het onderhandelen (bijvoorbeeld over een cao) is geloofwaardigheid en zelfbinding (je bindt je aan de afspraak die gemaakt is) essentieel. Het profiteren van de inspanning van anderen heeft meeliftersgedrag: kan individueel rationeel zijn, maar leidt tot een minder optimale oplossing. Als iedereen meelift en geen lid wordt van een vakbond, kan een vakbond niet bestaan en zullen de arbeidsvoorwaarden voor de werknemers verslechteren. EC Samenvatting PTA T2 5

6 Om meeliftersgedrag te vermijden is collectieve dwang een oplossing. Iedereen moet dan bijvoorbeeld lid zijn van een vakbond. Koopkracht van het inkomen RIC = indexcijfer reëel inkomen. NIC = indexcijfer nominaal inkomen. PIC = prijsindexcijfer. NIC RIC = PIC Loonstijging Een loonstijging kan onderverdeeld worden in: - prijscompensatie (het loon stijgt gelijk aan de inflatie) - initiële loonstijging (een algemene stijging van het loon bovenop de prijscompensatie) - incidentele loonstijging (een stijging van het loon door promotie, overwerk, etc.) Loonkosten loonkosten per werknemer loonkosten per eenheid product = arbeidsproductiviteit per werknemer indexcijfer loonkosten per werknemer index loonkosten p.e.p. = indexcijfer arbeidsproductiviteit per werknemer p.e.p.= per eenheid product Door stijging van de lonen kunnen de loonkosten per product stijgen en hierdoor verslechtert de concurrentiepositie van de bedrijven. Dit op zijn beurt kan de werkgelegenheid aantasten. De loonruimte geeft het totale percentage aan waarmee lonen kunnen stijgen waarbij de loon/winstverhouding gelijk blijft. Verschillen in beloning zijn afhankelijk van: - de situatie op de arbeidsmarkt (veel of weinig vraag, veel of weinig aanbod) - de machtspositie van de werknemers/werkgevers (bestaan van vakbonden, organisatiegraad) - opleidingsniveau, verantwoordelijkheid, talent - gevaarlijk en/of risicovol werk Menselijk kapitaal: De kennis en vaardigheden die werknemers bezitten en waarover de bedrijven kunnen beschikken noemen we het menselijk kapitaal. De kans bestaat dat de werknemer hogere looneisen gaat stellen als hij beseft dat hij meer waard e voor het bedrijf heeft. zie blz. 38 kernbegrippen arbeidsovereenkomst arbeidsvoorwaarden Contract waarin de arbeidsvoorwaarden zijn vastgelegd. Afspraken tussen werkgever en werknemer over loon, arbeidstijd, EC Samenvatting PTA T2 6

7 vakantieregeling, reiskosten, scholing, onkostenvergoedingen, laptop van de zaak, studiefaciliteiten, enzovoorts. collectieve arbeidsovereenkomst (cao) Overeenkomst tussen werkgever of werkgeversbonden en georganiseerde werknemers (vakbonden) over de lonen en andere arbeidsvoorwaarden, die in de individuele arbeidsovereenkomst moeten worden gerespecteerd. collectieve dwang Druk die wordt uitgeoefend om te zorgen dat iedereen zich aan een regel houdt. Dit kan door vastgelegde regels (wetten) die met sancties worden gehandhaafd, maar ook met ongeschreven regels, sociale normen. Hier: Het verplicht stellen van het vakbondslidmaatschap. free-ridergedrag human capital Zie meeliftersgedrag. Zie menselijk kapitaal. incidentele loonstijging Individuele loonsstijging op grond van bijvoorbeeld een verkregen promotie. individuele arbeidsovereenkomst Arbeidsovereenkomst tussen één werkgever en één werknemer. initiële loonstijging Een loonsverhoging bovenop de prijscompensatie, mogelijk gemaakt door een stijging van de arbeids-productiviteit. internationale concurrentiepositie : Het vermogen om beter en/of goedkoper te kunnen produceren dan de concurrenten. In de regel wordt hieronder verstaan het kosten- en prijspeil van een land in verhouding tot dat van andere (concurrerende) landen. koopkracht (= reëel loon) De hoeveelheid goederen die je met je inkomen kunt kopen. loonkosten per product De arbeidskosten om een product te maken. loonmatiging Een loonstijging die kleiner is dan de loonruimte. loonruimte De ruimte om werknemers een hoger loon te betalen zonder dat dit ten koste gaat van de winst. De loonruimte kan berekend worden door de procentuele arbeidsproductiviteitsstijging en de procentuele prijs stijgingen op te tellen. meeliftersgedrag : Gratis profiteren van de inspanningen van anderen. menselijk kapitaal (= human capital) De kennis en vaardigheden die werknemers bezitten en waarover een bedrijf kan beschikken. minimumjeugdloon : Een percentage van het minimumloon. De hoogte van het percentage is afhankelijk van de leeftijd. minimumloon nominale loon organisatiegraad Het loon dat iemand van 23 jaar wettelijk moet krijgen. Het bedrag dat je in euro s verdient. Het percentage werknemers dat is aangesloten bij een vakbond. EC Samenvatting PTA T2 7

8 prijscompensatie Een loonstijging die gelijk is aan de inflatie, waardoor de koopkracht van het loon gelijk blijft. primaire arbeidsvoorwaarden Arbeidsvoorwaarden die betrekking hebben op het loon en de normale arbeidstijd. reële loon (= koopkracht) De hoeveelheid goederen die je met je inkomen kunt kopen. secundaire arbeidsvoorwaarden Arbeidsvoorwaarden die betrekking hebben op andere dan primaire arbeidsvoorwaarden zoals vakantie-regelingen, duur van de middagpauze, reiskostenvergoedingen, kinderopvang, scholing, auto van de zaak, enzovoort. vakbond Organisaties van werknemers (meestal per bedrijfstak). werkgeversbond Organisatie van werkgevers (per bedrijfstak of per bedrijf). zelfbinding Openlijk deelname uitspreken met als doel anderen tot samenwerking te bewegen. Hier: Je verbinden aan bepaalde afspraken. Hoofdstuk 5, loonvorming in theorie. Werk wordt aantrekkelijker omdat de opofferingskosten van vrije tijd toenemen. Evenwichtsloon: als vraag en aanbod aan elkaar gelijk zijn. Zolang vraag en aanbod op de arbeidsmarkt alleen bepaald worden door de hoogte van het loon zien we dat het evenwicht tot stand komt via verschuiving langs of over de vraag-en aanbodlijn. Als ook andere factoren een rol gaan spelen zal de vraaglijn of de aanbodlijn zelf verschuiven. Als er werkloosheid is en het aanbod op de arbeidsmarkt groter is dan de vraag dan zal bij voldoende marktwerking het loon dalen waardoor de werkloosheid automatisch verdwijnt. Een werkgever neemt pas iemand in dienst als het loon lager is dan de arbeidsproductiviteit. Werknemers bieden zich aan op de arbeidsmarkt. Zij maken een afweging tussen loon en vrije tijd. hoe hoger het loon, hoe hoger de opofferingskosten van vrije tijd. De vraaglijn : een weergave van de betalingsbereidheid van de werkgever De aanbodlijn : geeft de leveringsbereidheid van de werknemers. Het evenwichtsloon geld voor iedereen die aan baan heeft. Het werkgeverssurplus is het verschil tussen het (hogere) loon dat de werkgever bereid is te betalen en het evenwichtsloon. Het werknemerssurplus is het verschil tussen het evenwichtsloon en het (lagere) loon waarvoor een werknemers bereid is te werken. Bij het evenwichtsloon is de som van werknemerssurplus en werkgeverssurplus ( = welvaartswinst) maximaal. ondanks de vacatures zijn er altijd nog mensen die onvrijwillig werkeloos zijn. dit komt omdat niet elke vacature bij mensen past. Dit komt omdat de arbeidsmarkt is opgesplitst in deelmarkten. Iedere sector, bedrijfstak of beroep heeft zijn eigen arbeidsmarkt. Arbeid is dus niet homogeen. als de markt niet goed werk doen zich marktimperfecties of markonvolkomenheden voor. EC Samenvatting PTA T2 8

9 Volkomen concurrentie Een markt van volkomen concurrentie kenmerkt zich door: - homogeen product (in de ogen van de afnemer is ieder product hetzelfde) - transparantie (iedere vrager en aanbieder heeft volledig inzicht in het totale aanbod, de prijs en eventuele andere voorwaarden). - vrije toetreding, iedereen mag zijn product aan bieden. - veel vragers en aanbieders Marktimperfecties Op de arbeidsmarkt is geen sprake van volkomen concurrentie (volledige mededinging). - De arbeidsmarkt bestaat niet, het zijn allemaal deelmarkten. - Arbeid is geen homogeen product: arbeidskrachten hebben specifieke kennis, opleiding, ervaringen, etc.. - De arbeidsmarkt is niet transparant: werkgevers weten maar weinig over werknemers, er is sprake van asymmetrische (ongelijke) informatie. - Er is ook geen sprake van vrije toetreding: voor bepaalde beroepen, jobs zijn diploma s vereist. - Er zijn marktpartijen die invloed hebben op de hoogte van het loon. De overheid bepaalt het minimumloon en vakbonden kunnen in cao s hogere lonen bedingen. De arbeidsmark voldoet niet aan alle kenmerken van volledige mededinging. Ook aan de voorwaarden dat marktpartijen geen invloed hebben op de prijsvorming word niet voldaan: - vakbonden dwingen hogere lonen af en dreigen met stakingen om hun kracht bij te zetten. Door de hogere lonen kan er onvrijwillige werkloosheid ontstaan. - Ook de overheid grijpt is door het vaststellen van een minimumloon. - Ook word de vrije toetreding belemmerd door de overheid omdat zij diploma-eisen stellen. - De arbeidsmarkt is ook niet transparant omdat zich het verschijnsel van asymmetrische informatie voordoet: 1. Werkzoekende zijn niet altijd op de hoogte van alle vacatures, ook is het niet bekend of de werkgever bereid is meer te betalen. 2. Voor de werkgever is het moeilijk te achterhalen wat de kwaliteiten, kennis, ervaring en motivatie van de sollicitanten zijn. Werkgelegenheid: Het aantal mensen dat een baan heeft. Op de arbeidsmarkt zijn 3 situaties mogelijk: 1. Vraag een aanbod zijn aan elkaar gelijk. 2. Het aanbod van arbeid is groter dan de vraag, er ontstaat werkeloosheid en de werkgevers kunnen makkelijk aan personeel komen. Wanneer dit gebeurt spreken we van een ruime arbeidsmarkt. 3. De vraag naar arbeid is groter dan het aanbod, er zijn veel vacatures, het is voor werkgevers moeilijk om aan personeel te komen = krappe arbeidsmarkt. zo makkelijk als hier boven wordt gezegd is het eigenlijk niet, het kan namelijk zijn dat er een overschot is aan schoonmakers maar een te kort aan timmermannen. aanbod Werkelozen Werknemers Zelfstandige Vraag Werknemers Zelfstandige vacatures Kernbegrippen EC Samenvatting PTA T2 9

10 aanbodlijn De lijn die het verband weergeeft tussen de prijs en de aangeboden hoeveelheid. Aanbodlijn van arbeid: De lijn die het verband weergeeft tussen het loon en het aantal mensen dat zich aanbiedt om te werken. asymmetrische informatie Doet zich voor als de ene partij meer weet dan de andere partij. betalingsbereidheid Het maximale bedrag dat je voor iets wil betalen. Hier: Het maximale bedrag dat een werkgever aan loon wil betalen. evenwichtsloonhet loon waarbij vraag en aanbod op de arbeidsmarkt aan elkaar gelijk zijn. evenwichtshoeveelheid Het aantal producten dat bij de evenwichtsprijs wordt aangeboden en wordt gevraagd. homogeen product Goederen en diensten die in de ogen van de consument volkomen gelijk zijn. Het maakt niet uit van welke aanbieder het product afkomstig is. marktevenwicht De situatie waarbij vraag en aanbod aan elkaar gelijk zijn. Er komt één prijs tot stand, de evenwichtsprijs. marktimperfecties (= marktonvolkomenheden) De markt werkt niet volgens het model. marktonvolkomenheden Zie marktimperfecties. minimumloon Het loon dat iemand van 23 jaar wettelijk moet krijgen. onvrijwillige werkloosheid Werkloosheid die ontstaat doordat lonen zich op korte termijn niet aanpassen aan de marktsituatie. Hierdoor is het aanbod van arbeid groter dan de vraag naar arbeid. opofferingskosten transparante markt verkrijgen. De opbrengsten van het op één na beste alternatief. De belangrijkste gegevens over de markt zijn helder en duidelijk te vraaglijn hoeveelheid. De lijn die het verband weergeeft tussen de prijs en de gevraagde welvaartswinst Werkgeverssurplus + werknemerssurplus. werkgeverssurplus Het voordeel dat vragers naar arbeid (werkgevers) hebben als ze niet zoveel loon hoeven te betalen als ze bereid waren te doen (welvaartverhogend). werknemerssurplus Het voordeel dat aanbieders van arbeid hebben als ze meer loon krijgen dan het loon dat voor hen voldoende was geweest. Hoofdstuk 6. Werkloosheid Werkloosheidspercentage en het aantal werklozen aantal werklozen werkloosheidpercentage = beroepsbevolking EC Samenvatting PTA T2 10

11 Het aantal mensen dat in een bepaald jaar werkloos is kan als volgt berekend worden: gemiddeld aantal werklozen in dat jaar gemiddelde duur van de werkloosheid in maanden Als de gemiddelde duur van de werkloosheid laag is, is er sprake van een goede doorstroming op de arbeidsmarkt. Mensen worden wel werkloos maar vinden snel weer een baan. Als er geen doorstroming is: de kans om werkeloos te weorden is klein, maar eenmaal werkloos is de kans groot dat je dat langen tijd blijft. Volgens het CBS is iemand werkloos als hij/zij aan de volgende voorwaarden voldoet: - leeftijd van 15 tot en met 64 jaar - minder dan 12 uur werkt - actief op zoek is naar een betaalde baan voor 12 uur of meer - direct beschikbaar is Wil je in aanmerking komen voor een werkloosheidsuitkering (WW) dan moet je ingeschreven staan bij het UWV werkbedrijf. De hoogte en duur van de uitkering is afhankelijk van je arbeidsverleden. Iemand die niet bereid is tegen het evenwichtsloon te werken is vrijwillig werkloos. Is iemand wel bereid om tegen het evenwichtsloon te werken maar toch werkloos dan is hij onvrijwillig werkloos. Bij onvrijwillige werkloosheid kan er sprake zijn van conjuncturele werkloosheid of natuurlijke werkloosheid. Door vraaguitval van consumeten, producenten en het buitenland krimt de productie van bedrijven. Hierdoor ontstaat (een schommeling in het nationaal inkomen) conjuncturele werkeloosheid : werkeloosheid die ontstaat door een afname van de bestedingen. De lonen zijn op korte termijn niet flexibel (loonstarheid) het probleem kan opgelost worden door de lonen te laten dalen. Die gebeurt in werkelijkheid niet omdat gedrurende de looptijd van de cao de hoogte van het loon vastligt. Op lange termijn zullen de vakbonden hun looneisen matigen om op die manier de werkloosheid te verkleinen. Ruimere arbeidsmarkt: er zijn veel mensen die een baan zoeken. Een werkgever kan dus relatief gemakkelijk aan personeel komen. deze situatie wordt gekenmerkt door laag conjecutuur. Hoogconjuctuur : een situatie waarin de bestedingen toe nemen. Er word veel besteed dus moet er veel geproduceerd worden. Er is dus veel vraag naar personeel. Er is een krappe arbeidsmarkt: de werkgever kan moeilijk aan personeel komen. Bezettingsgraad: de hoeveelheid goederen die een land macimaal kan produceren in een jaar, de formulen is: Bezettingsgraad = productie : productiecapaciteit x 100 Werkeloosheid die het gevolg is van het op- en neergaan van de economie noemen we natuurlijkewerkloosheid: - Frictiewerkloosheid: is gedurende het zoekproces naar een baan - Structurele werkloosheid: komt door een blijvende verandering in de economie. Bv. Het vervangen van arbeid door machines of het verplaatsen van de fabriek. Creatie en decreatie van werkgelegeheid worden beinvoeld door: - binnelandse en internationale concurrentie - politieke beslissingen - technische ontwikkelingen EC Samenvatting PTA T2 11

12 - globalisering van de economie. Door regionale verschillen kan structurele werkloosheid ontstaan. Bv. Bij het onderwijs, hier zie je het goed omdat voor heel het onderwijs in Nederland dezelfde salarisschalen gelden. de omvang van deze werkloosheid is afhankelijk van de arbeidsmobiliteit: de mate waarin mensen bereid zijn om veranderen van werkgever, beroep of regio. Het invoeren van het minimumloon leid tot structurele werkloosheid omdat: laagproductieven kosten vaak meer dan dat ze opbrengen. Bedrijven nemen ze alleen in dienst tegen een lager loon dan het minimumloon. De overheid kan bijdrage aan lagere werkloosheid door: - de hoogte van het minimumloon; - het scheppen van banen bij de overheid; - het geven van subsidies aan bedrijven om laag geschoolden in dienst te nemen; - scholing van mensen met een lage arbeidsproductiviteit. Regeringn en parlement maken afweging: lagere lonen en meer werkgelegenheid of een minimumloon, behoorlijke uitkeringen en meer werkloosheid. Vrije markt: elke verstoring van het evenwicht op een markt zal automatich via verandering in vraag en aanbod weer tot een nieuw evenwicht leiden. In theorie worden lonen vooral gezien als kosten voor de werkgever. Volgens econoom Keynes zijn de koopkracht van de consumenten bepalend voor het loon. Door de crisis daalt de koopkracht. Hierdoor komt er een enorme vraaguitval. Je aanbieden voor een lager loon is geen optie. Hierdoor zuller er nog meer mensen worden ontslagen. Keynes oplossing: koopkracht en bestedingen moeten hersteld worden door uitkerinen te geven en belastingen te verlagen. Door het instand houden van de bestedingen zakt de productie niet verder in en blijver er arbeidsplaatsten behouden. Kernbegrippen. arbeidsmarktbeleid Het geheel van maatregelen (beleid) van de overheid gericht op het bereiken van een evenwichtige ontwikkeling van de arbeidsmarkt. arbeidsmobiliteit beroep of regio. arbeidsverleden De mate waarin mensen bereid zijn te veranderen van werkgever, Het aantal jaren dat je hebt gewerkt. bezettingsgraad De mate waarin de productiecapaciteit van een land of van een onderneming wordt benut. Of: De verhouding tussen de werkelijke productie en de productiecapaciteit uitgedrukt in procenten. conjuncturele werkloosheid (= conjunctuurwerkloosheid) Werkloosheid die een gevolg is van het tekort schieten van de bestedingen ten opzichte van de productiecapaciteit, waardoor de vraag naar arbeid kleiner is dan het aanbod van arbeid. creatie van werkgelegenheid (= baancreatie) Het ontstaan van nieuwe banen bij bedrijven die groeien of bij nieuwe bedrijven. destructie van werkgelegenheid Het verloren gaan van banen bij bedrijven die krimpen of failliet gaan. EC Samenvatting PTA T2 12

13 evenwichtsloonhet loon waarbij vraag en aanbod op de arbeidsmarkt aan elkaar gelijk zijn. frictiewerkloosheid Werkloosheid die een gevolg is van het feit dat er tussen het ontstaan van een vacature en het vervullen ervan tijd verloren gaat omdat een werkzoekende tijd nodig heeft om de baan te vinden en een werkgever tijd nodig heeft om een persoon te vinden. Dit komt onder andere voor bij schoolverlaters. hoogconjunctuur trendmatige groei. Periode waarin de groei van het nationaal inkomen hoger is dan de krappe arbeidsmarkt Een situatie op de arbeidsmarkt waarbij de vraag naar arbeid (door werkgevers) groter is dan het aanbod van arbeid (de beroepsbevolking). Vacatures kunnen niet of slechts moeizaam vervuld worden. laagconjunctuur loonflexibiliteit loonstarheid aan. minimumloon De bestedingen zijn lager dan de trend. Lonen passen zich snel aan de veranderingen op de arbeidsmarkt aan. De lonen passen zich niet snel aan veranderingen op de arbeidsmarkt Het loon dat iemand van 23 jaar wettelijk moet krijgen. natuurlijke werkloosheid Werkloosheid die niet het gevolg is van veranderingen in de economie. Frictiewerkloosheid en structurele werkloosheid zijn voorbeelden van natuurlijke werkloosheid. onvrijwillige werkloosheid Werkloosheid die ontstaat doordat lonen zich op korte termijn niet aanpassen aan de marktsituatie. Hierdoor is het aanbod van arbeid groter dan de vraag naar arbeid. productiecapaciteit De hoeveelheid goederen die een land of een bedrijf maximaal kan produceren in een periode (meestal een jaar). recessie Het krimpen van de economie. ruime arbeidsmarkt Een situatie op de arbeidsmarkt waarbij het aanbod van arbeid groter is dan de vraag naar arbeid. De werkgevers kunnen ruim kiezen uit de werklozen. stabilisator Het stabiel maken, zorgen dat het zo min mogelijk verandert. Bij een laagconjunctuur zorgen uitkeringen ervoor dat de vraaguitval beperkt blijft. De uitkeringen werken zo als stabilisator van de economie. structurele werkloosheid Werkloosheid die ontstaat door blijvende veranderingen in de economie zoals het vervangen van arbeid door machines, verplaatsing van productie naar lagelonenlanden, verslechtering van de internationale concurrentiepositie en door te hoge lonen. UWV WERKbedrijf Instantie waar werklozen zich moeten laten inschrijven als ze in aanmerking willen komen voor een uitkering. Het WERKbedrijf biedt werkgevers informatie en voorzieningen bij het vinden van gekwalificeerd personeel en probeert werkzoekenden aan werk te helpen. vraaguitval Het teruglopen van de bestedingen. EC Samenvatting PTA T2 13

14 welvaartsverlies De prijs die betaald moet worden om laagbetaalde werknemers aan de onderkant van de arbeidsmarkt een redelijk inkomen te geven. welvaartswinst Werkgeverssurplus + werknemerssurplus. werkloosheid Je bent werkloos als je in de leeftijd zit van 15 tot en met 64 jaar, minder dan 12 uur per week werkt, actief op zoek bent naar betaald werk voor 12 uur of meer en daarvoor direct beschikbaar bent. werkloosheidspercentage Werkloosheid uitgedrukt in een percentage van de beroepsbevolking. Jong & Oud Hoofdstuk 4. Inkomensongelijkheid. Inkomensverschillen zijn in het ene land groter dan in het andere land. De personele inkomensverdeling over personen of huishouden, kan worden weergeven met een lorenzcurve. De Lorenzcurve geeft de mate van ongelijkheid van de inkomensverdeling over personen weer. in de grafiek staat op de horizontale as het cumulatieve percentage personen en op de verticale as het cumulatieve percentage van het inkomen. De Lorenzcurven begint altijd op het punt (0-0) want nul procent van de mensen verdient nul procent van het inkomen. Op grond van de lorenzcurve kan je geen uitspraak over rechtvaardig of onrechtvaardig doen. je kunt wel concluderen of de inkomensverschillen schreef of minder schreef zijn. Lorenzcurven kunnen gemaakt worden voor diverse groepen en over meerder perioden. Zo kan inkomensverdeling van dit jaar worden vergeleken met 10 jaar geleden of met een ander land. Om een Lorenzcurven te tekenen moeten de percentages van de groepen van laag naar hoog worden opgeteld = cumuleren. Nederland heeft een progressief belastingstelsel. De overheid heft belasting wat leidt tot herverdeling van de inkomens. Als de inkomensverschillen door herverdeling kleiner worden, heet dat nivellering. Worden de verhoudingen tussen de inkomens groter noemt men dit denivellering. Bij nivellering en denivellering gaat het om relatieve getallen. Proportionele belastingheffing, de hogere inkomens betalen in euro s meer dan de lagere inkomens. Draagkrachtbeginsel, als bij belastingheffing de hogere inkomens in verhouding meer betalen dan de lagere inkomens. Profijtbeginsel, de gebruiker betaalt voor een geleverde dienst. De primaire inkomens zijn alle bij het productieproces verdiende bruto inkomen, zoals loon,pacht, huur, rente en winst. En wordt door de overheid herverdeeld. EC Samenvatting PTA T2 14

15 Het inkomen na de herverdeling noemen we het secundaire inkomen = primaire inkomen ingehouden belastingen en sociale premies + uitkeringen. Hoofdstuk 5. Werken in een eigen bedrijf. Om kapitaalgoederen te kopen, is vermogen nodig. Er zijn twee mogelijkheden om investeringen te betalen: - Met eigen geld = eigen vermogen - Met geleend geld = vreemd vermogen. Een balans is een momentopname van bezittingen van een bedrijf en het vermogen. Met het vermogen laten we zien hoe de bezittingen zijn gefinancierd: met eigen vermogen of vreemd vermogen. Links op de balans staan de bezittingen = activa. Bij activa wordt weer onderscheid gemaakt tussen: - vaste activa, de productiemiddelen die langer meegaan in het bedrijf. - Vlottende activa, producten die maar 1 keer meer gaan. Rechts op de balans staat het vermogen passiva. hier wordt onderscheid gemaakt tussen het eigen en het vreemd vermogen. Ev= bezittingen schulden. De winst die een onderneming maakt, is een beloning voor het risico dat ze nemen met een eigen bedrijf. Het risico op verlies heet het ondernemingsrisico. Productiefactoren Naam beloning Kapitaal Huur + rente Arbeid loon Natuur Pacht Ondernemerschap winst Uit de financiële administratie van het bedrijf kunnen de productiecijfers worden afgeleid. De belangrijkste onderdelen van een bedrijfsadministratie zijn de balans en resultatenrekening (winst-en-winstrekening). Op de resultatenrekening staan alle kosten en opbrengsten over een bepaalde periode. Sommige klanten betalen niet direct bij de verkoop, ze kopen op rekening en krijgen krediet. De vorderingen op afnemers worden onder de naam debiteuren op de balans vermeld. Veel bedrijven betalen hun leveranciers pas later, er ontstaan schulden. De schulden aan de leveranciers taan onder de naam crediteuren op de balans. Onder een voorraadgrootheid verstaat men de voorraad, gemeten op een bepaald tijdstip. Bijvoorbeeld 1 januari / 31 januari, wat dan ook. Een stroomgrootheid is iets wat gemeten wordt over een bepaalde tijd, dus bijvoorbeeld een maand in totaal. Als de opbrengst groter is dan de kosten kom het winstsaldo aan de kostenkant te staan. als de winst in het bedrijf blijft wordt het aan het eigen vermogen toegevoegd. De eigenaar moet over de winst belasting betalen. Bij een negatief resultaat is er verlies en neemt het eigenvermogen af. EC Samenvatting PTA T2 15

16 De inkomens zijn ontstaan omdat er waarde is toegevoerd aan de inkoopwaarde van alles wat je hebt gekocht. Dit noemen we de toegevoegde waarden. Toegevoegde waarde = omzet - inkoopwaarde grondstoffen. Hieruit komt loon (pacht,huur,rente,loon,winst) Hoofdstuk 6. Verzekeren. Iedereen heeft de kans schade te krijgen door onzekere gebeurtenissen (arbeidsongeschikt,ontslag). tegen veel risico s kan men zich verzekeren. Mogelijke schade wordt dan vergoed maar hiervoor moet welke een premie voor worden betaalt. De hoogte van de premie hangt af van het risico dat de verzekeringsmaatschappij loopt dat ze moeten uitkeren. Sociale verzekering zijn verzekeringen die door de overheid worden verplicht en gebeurt vanuit solidariteit. De overheid bepaald de hoogte van de premie en de verzekeringsvoorwaarde. Een maatschappij mag klanten niet weigeren. De premie wordt geheven naar draagkracht: wie meer inkomen heeft moet ook meer premie betalen. Voorbeelden zijn: AOW,WW,volksverzekering. Particulier verzekering zijn verzekeringen waarbij iedereen beslist of deze verzekering wil. Verzekeringsmaatschappijen mogen hierbij klanten weigeren. De overheid bemoeit zich niet met de hoogte van de premie en de verzekeringsvoorwaarden. Werknemersverzekeringen: deze is alleen verplicht voor mensen in loondienst. De uitkering is 70-75% van het laatst verdiende loon. Volksverzekeringen: zijn verplicht voor alle mensen in Nederland. Meestal krijgt iedereen dezelfde uitkering AOW: krijgt iedereen vanaf zijn 65 ste verjaardag. Je moet 50 jaar in Nederland gewoond hebben en de uitkering is voor iedereen even hoog Anw: geeft nabestaande een minimumuitkering. De uitkering is inkomensafhankelijks. De nabestaande krijgt alleen een uitkering als het inkomen laag is. AKW (algemene kinderbijslag): geldt voor huishoudens met kinderen die nog geen 18 jaar oud zijn. de driemaandelijkse uitkering komt tegemoet in de kosten die kinderen met zich meebrengen, en wordt betaald uit de belastinginkomsten. Zvw (zorgverzekeringswet), is geen volksverzekering maar een particulier verzekering met kenmerken van een sociale verzekering. De verzekeringsmaatschappijen moeten jaarlijks iedereen die zich meldt, accepteren voor dezelfde premie. Er is dus geen risicoselectie. Naast de premie die je betaalt aan de verzekeringsmaatschappij, moet je de overheid een inkomensafhankelijke premie betalen. Door de zorgtoeslag is het ziektekostenstelsel gebaseerd op solidariteit omdat de zorgtoeslag door de overheid uit de algemenen middelen wordt betaald. De werknemersverzekering zijn de: - werkloosheidwet (WW), EC Samenvatting PTA T2 16

17 - de ziektewet(zw), verplicht haar maximaal twee jaar loon door te betalen. Is ze dan nog niet beter krijgt ze een arbeidsongeschiktheidsuitkering of wordt haar werk aangepast. - de Wet Werk en Inkomen naar Arbeidsvermogen (WIA). De volksverzekering wordt via de inkomensheffing betaald. De werknemers dragen het risico van ziekteverzuim en arbeidsongeschiktheid. Bij ziekteverzuim moet ten minste 70% van het laatstverdiende loon worden doorbetaald. Werkgevers hebben dus baat bij een laag ziekteverzuim MKB-Nederland, de werkgeversorganisatie voor het midden- en kleinbedrijf, pleit voor een scheiding tussen beroepsrisico s (binnen het werk) en sociale risico s (buiten het werk). Goede risico s zijn de mensen die weinig kosten veroorzaken, slechte risico s zijn de mensen die veel kosten veroorzaken. Asymmetrische informatie: de verzekerde weet met over de kans op ziektekosten dan de verzekeraar. De verzekeraar gaat uit van de gemiddelde kans op een uitkering. Omdat men dezelfde premie betaald. Subsidieert de gezonde verzekerde de verzekerde met veel ziektekosten. De kans is dus groot dat goede risico s zich niet verzekeren. Bij de verzekeraar blijven uiteindelijk alleen de slechte risico s over, terwijl het bedrijf juist graag goede risico s verzekert. Als alleen slechte risico s zich verzekeren en goede niet dan noemen we dit averechtse selectie. Acceptatieplicht: is plicht die door de overheid is opgelegd aan de verzekeraars om iedereen te accepteren tegen dezelfde premie. Zo blijft het toegankelijks voor iedereen. Moreel gevaar: is het risico dat mensen zich roekeloos of onverantwoordelijk gaan gedragen omdat ze toch verzeker zijn. Klanten met een te groot risico kunnen bij aanvullende verzekering door de verzekeringsmaatschappij geweigerd worden. Omslagstelsel: ontvangen premies worden gebruikt om uitkeringen in dat jaar te betalen. Kapitaaldekkingsstelsel: er wordt geruild over tijd. mensen leggen tijdens hun werkzame leven geld opzij voor een dekking van hoge kosten in de toekomst. Premie: de hoogte van de premie hangt af van het risico dat de verzekeraar loopt en de hoogte van het bedrag dat uitgekeerd moet worden. EC Samenvatting PTA T2 17