ONDERZOEK BROEDVOGELS CAPELSCHE UITERWAARD TEN BEHOEVE VAN UITBREIDING VAN INDUSTRIETERREIN HAVEN ZEVEN IN WAALWIJK.

Transcriptie

1 ONDERZOEK BROEDVOGELS CAPELSCHE UITERWAARD TEN BEHOEVE VAN UITBREIDING VAN INDUSTRIETERREIN HAVEN ZEVEN IN WAALWIJK. G:\BBPROJECT\Tekst\P09143 Vogelonderzoek Waalwijk\Vogelonderzoek Waalwijk.doc 4 november 2009

2 Gebruik en overname van gegevens alleen toegestaan met volledige bronvermelding: Buro Bakker (2009); Onderzoek broedvogels Capelsche uiterwaard ten behoeve van uitbreiding van industrieterrein Haven Zeven in Waalwijk. Buro Bakker adviesburo voor ecologie BV te Assen, in opdracht van Gemeente Waalwijk

3 i n o p d r a c h t v a n : GEMEENTE WAALWIJK c o n t a c t p e r s o o n : MEVR. S. BASTEN u i t g e v o e r d d o o r : BURO BAKKER ADVIESBURO VOOR ECOLOGIE BV Weiersloop 9 Postbus CA Assen tel fax Projectleiding: Ir. M.S. Van Kerkvoorde Veldwerk en rapportage: Ing. H.J. Steendam

4

5 I n h o u d 1 INLEIDING AANLEIDING OPZET EN METHODE VOGELS EN GELUID RESULTATEN TERREINKARAKTERISTIEK TERREINBESCHRIJVING PER DEELGEBIED BROEDVOGELS AANTALLEN EN DICHTHEDEN DICHTHEIDSVERSCHILLEN VERKLARINGEN DICHTHEIDVERSCHILLEN TE VERWACHTEN EFFECTEN OP DICHTHEDEN ALS GEVOLG VAN DE UITBREIDING CONCLUSIES EN DISCUSSIE CONCLUSIES DISCUSSIE LITERATUUR...8

6

7 1 INLEIDING 1.1 AANLEIDING De Gemeente Waalwijk is voornemens om de bestaande haven Zeven uit te breiden. In voorbereiding daarop is door Bureau Witteveen & Bos een studie uitgevoerd naar eventuele gevolgen voor de Capelsche uiterwaard ten noorden van het havengebied. De uiterwaard is een natuurgebied dat onderdeel uitmaakt van de Ecologische Hoofdstructuur (EHS). Eén van de conclusies van de studie van Bureau Witteveen & Bos is dat door toenemende geluidsbelasting negatieve effecten kunnen optreden op de in de EHS aanwezige broedvogels. Voorliggende rapportage betreft een verkennende studie in de aanwezige broedvogels in de Capelsche uiterwaard en eventueel te verwachten effecten op broedvogels na toenemende geluidsbelasting. Figuur 1: Ligging van het onderzochte gebied in rood weergegeven. Het gebied is onderverdeeld in een viertal deelgebieden met een toenemende afstand tot het industriegebied. Bron: Google Earth. 1.2 OPZET EN METHODE Buro Bakker is gevraagd om op basis van een veldbezoek een beschouwing op te stellen over de aanwezigheid van broedvogels in de Capelsche uiterwaard en over eventuele te verwachten effecten van een toenemende geluidbelasting op broedvogeldichtheden. Op 23 juni 2009 is daartoe een eenmalig bezoek aan de Capelsche uiterwaard gebracht, waarbij territoriumindicerende waarnemingen van broedvogels zijn ingetekend op kaart. Van een volledige broedvogelkartering is geen sprake, omdat hiervoor tenminste zeven veldbezoeken moeten worden gebracht in de periode maart tot en met juni (SOVON, 2004). Met Onderzoek broedvogels Waalwijk 1

8 name weidevogels als Kievit, Scholekster en Wulp, die in het onderzoeksgebied verwacht kunnen worden, waren ten tijde van het veldbezoek al uitgebroed. Op basis van het veldbezoek zijn broedvogeldichtheden berekend, waarbij een onderscheid is gemaakt in vier deelgebieden (I t/m IV) met een afnemende geluidsbelasting. 1.3 VOGELS EN GELUID Verschillende studies hebben een negatieve invloed aangetoond van geluidsintensiteit op dichtheden van broedvogels (o.a. Reijnen en Foppen, 1991, 1994). Significant negatieve effecten treden op vanaf geluidniveaus van 40 db. In zijn algemeenheid geldt dat verstoring soortspecifiek is, grotere soorten gevoeliger zijn voor verstoringen dan kleinere soorten, carnivore soorten gevoeliger zijn dan herbivore en dat soorten die in kolonies broeden gevoeliger zijn. Een diepgaande literatuurstudie valt buiten de reikwijdte van deze rapportage. Voor een compleet en recent overzicht van effecten van verstoring bij vogels zie Krijgsveld et al buro bakker 2009/P09143

9 2 RESULTATEN 2.1 TERREINKARAKTERISTIEK De Capelsche uiterwaard bevindt zich in de gemeente Waalwijk aan de Bergsche Maas. Het is een smalle strook met overwegend graslanden, waarvan de meeste een uitgesteld maaibeheer kennen. Een deel van de uiterwaard is in gebruik voor maisteelt. De uiterwaard is opgedeeld in vele kleine percelen die worden afgescheiden door smalle kavelsloten met soms ruige slootkanten. Een deel van het gebied wordt begraasd door koeien. Een hoge zomerdijk aan de zuidkant van de uiterwaard houdt een deel van het geluid dat afkomstig is van het industriegebied tegen. Tussen de zomerdijk en het afwateringskanaal (Zuiderkanaal) ligt een brede groenstrook met een brede rietkraag. Behalve geluid van het industrieterrein zijn andere noemenswaardige verstoringbronnen de weg langs de zomerdijk en de toegangsweg naar de pont Waalwijk-Drongelen. Vooral deze laatste wordt veelvuldig door ondermeer schoolgaande jeugd gebruikt. Opgaande beplanting is in de vorm van een populierenstrook langs de Bergsche Maas en in de vorm van wegbeplanting (bomen en struiken) langs de toegangsweg naar de pont aanwezig. Ter hoogte van de schutsluis in het uiterste oosten van het onderzochte gebied is bebouwing aanwezig. 2.2 TERREINBESCHRIJVING PER DEELGEBIED Deelgebied I Het landgebruik wordt gevormd door grasland (c.60%) en maïsakkers (c.20%). De rest bestaat uit wegen, opgaande beplanting, sloten en ruigte en bebouwing. De percelen zijn klein, er zijn veel kavelsloten aanwezig. Bebouwing is beperkt aanwezig bij de schutsluis. Opgaande beplanting in de vorm van bomen en struiken is aanwezig langs de Bergsche Maas, langs de toegangsweg naar de pont, rond de bebouwing en bij de jachthaven. Rietruigte is vooral aanwezig langs het Zuiderkanaal en langs de brede afwateringssloot die van west naar oost loopt. Deelgebied II Het landgebruik wordt gevormd door grasland (c.70%) en maïsakkers (c.20%) met een fijne verkaveling en veel kavelsloten. De rest bestaat uit opgaande beplanting en sloten en ruigte. Langs de Bergsche Maas zijn populieren aanwezig. Twee percelen zijn sterk verruigd met ondermeer Ridderzuring en Akkerdistel. Rietruigte wordt vooral langs het Zuiderkanaal aangetroffen. Er is geen bebouwing aanwezig. Deelgebied III Het landgebruik wordt gevormd door grasland (c.80%) en maïsakkers (c.10%) met, in vergelijking met de deelgebieden I en II vrij grove verkaveling en relatief weinig kavelsloten. De rest van het gebied bestaat uit opgaande beplanting en sloten en ruigte. Langs de Bergsche Maas zijn populieren aanwezig. Langs het Zuiderkanaal ligt een strook met riet en ruigte met opslag van struiken. Er is geen bebouwing aanwezig. Deelgebied IV Het landgebruik wordt vooral gevormd door grasland (c.80%). De kavels zijn relatief groot en er zijn weinig kavelsloten aanwezig. Er is een oude dichtgroeiende sloot met riet, ruigte en enige opslag aanwezig. Ook langs het Zuiderkanaal is een strook met riet, ruigte en opslag aanwezig. Langs de Bergsche Maas staan populieren aangeplant. Bebouwing is niet aanwezig. Onderzoek broedvogels Waalwijk 3

10 2.3 BROEDVOGELS Op basis van het veldbezoek van 23 juni 2009 is een indruk gekregen van de plaatselijke broedvogelpopulatie. Met uitzondering van weidevogels en eenden en een aantal soorten zangvogels met een zeer korte zangpiek (o.a. Rietzanger) zijn de meeste te verwachten vogelsoorten waargenomen. In de Capelsche uiterwaard zijn vooral soorten aangetroffen van riet en ruigte. De vele sloten en begeleidende rietvegetaties zijn voor soorten als Rietgors, Blauwborst en Bosrietzanger zeer geschikt. De brede rietkraag aan het Zuiderkanaal is daarnaast zeer geschikt broedgebied voor uitgesproken rietkraagbewoners zoals de Kleine karekiet. Voor echte weidevogels zoals Kievit, Wulp en Scholekster is het gebied geschikt, maar deze soorten zijn eind juni vrijwel allemaal uit hun broedgebieden vertrokken. Weidevogelsoorten als Watersnip, Graspieper, Knobbelzwaan en Slobeend die tijdens de provinciale tellingen nog wel werden vastgesteld (Witteveen & Bos, 2009) waren op 23 juni afwezig in het onderzochte gebied. Dit zijn wel soorten die eind juni nog in de broedgebieden aanwezig zijn. Er kan worden veronderstelt dat deze soorten uit het gebied verdwenen zijn. In de populierenstrook langs de Bergsche Maas zijn veel oude kraaiennesten aanwezig. Sommige daarvan worden bewoond door Zwarte kraaien, maar er is ook één bewoond door een Boomvalk. Langs het Zuiderkanaal werd een IJsvogel waargenomen. Doordat deze hevig alarmeerde is een broedgeval zeer waarschijnlijk. Een andere minder algemene broedvogel die werd waargenomen is de Patrijs. 2.4 AANTALLEN EN DICHTHEDEN Tabel 1 geeft een overzicht van de waargenomen soorten, aantallen en dichtheden uitgesplitst per deelgebied. Afhankelijk van de trefkans, die per soort en gedurende het broedseizoen enorm kan verschillen zijn de aantallen en dichtheden een indicatie voor de werkelijke aantallen. Voor een volledig beeld is een broedvogelinventarisatie bestaande uit minimaal 7 veldbezoeken in de periode maart tot en met juni noodzakelijk. 2.5 DICHTHEIDSVERSCHILLEN Tabel 1 laat duidelijke verschillen zien in broedvogeldichtheden. De meeste soorten halen hun hoogste dichtheden in het oostelijk deel van de uiterwaard. Vooral soorten van riet en ruigte (o.a. Blauwborst, Bosrietzanger en Winterkoning) zijn in het oostelijk deel duidelijk meer aanwezig dan in het westelijk deel (zie ook figuur 2). Van soorten die in zeer lage aantallen in de uiterwaard voorkomen (o.a. Patrijs, IJsvogel en Boomvalk) kunnen geen betrouwbare uitspraken gedaan worden over eventuele geluidhinder. Ook weidevogels moeten buiten beschouwing worden gelaten, omdat deze eind juni al grotendeels zijn uitgebroed. 4 buro bakker 2009/P09143

11 aantallen aantallen per 100 ha Soort Biotoop I II III IV I II III IV blauwborst water, riet & ruigte boomvalk opgaande beplanting bosrietzanger water, riet & ruigte fuut water, riet & ruigte gele kwikstaart akkers en grasland grasmus water, riet & ruigte heggenmus opgaande beplanting houtduif opgaande beplanting huismus bebouwing ijsvogel water, riet & ruigte kievit akkers en grasland kleine karekiet water, riet & ruigte kneu water, riet & ruigte koekoek water, riet & ruigte meerkoet water, riet & ruigte merel opgaande beplanting patrijs akkers en grasland putter opgaande beplanting rietgors water, riet & ruigte rietzanger water, riet & ruigte scholekster akkers en grasland tuinfluiter water, riet & ruigte waterhoen water, riet & ruigte winterkoning opgaande beplanting wulp akkers en grasland zwarte kraai opgaande beplanting Tabel 1: Overzicht van waargenomen broedvogels in de Capelsche uiterwaard per deelgebied. De dichtheden zijn omgerekend in aantallen per 100 hectare (oppervlakte per deelgebied: I = 38,4 ha, II = 26,2 ha, III = 18,1 ha, IV = 19,4 ha). Voor de ligging van de deelgebieden zie figuur water, riet & ruigte opgaande beplanting I II III IV Figuur 2: Gesommeerde dichtheden van broedvogels van water, riet en ruigte en broedvogels van opgaande beplanting in de vier deelgebieden (deelgebied I is dichtbij het industrieterrein, deelgebied IV is ver weg van het industrieterrein). De dichtheden zijn aangegeven in aantal per 100 hectare. Soorten die met minder dan drie territoria zijn vastgesteld zijn buiten de analyse gehouden. Onderzoek broedvogels Waalwijk 5

12 2.6 VERKLARINGEN DICHTHEIDVERSCHILLEN Geluid Geluid heeft een negatief effect op broedvogeldichtheden (zie 1.3). Dit valt echter niet uit de gesommeerde aantallen per deelgebied af te lezen. Op basis van geluidsbelasting zou verwacht mogen worden dat de dichtheden in deelgebied I het laagst zijn en met de afstand toenemen. De meeste soorten behalen echter hun hoogste dichtheden in deelgebied I. Alternatieve verklaringen Verschil in dichtheden, zoals aangegeven in figuur 2 is niet alleen te verklaren door middel van geluid. Naast geluid zijn vele aspecten die dichtheidsverschillen meebepalen of soms zelfs belangrijker zijn dan geluid. Voorbeelden van alternatieve verklaringen zijn ondermeer het aanbod aan geschikt broedgebied, de predatiedruk, de verstoringsgevoeligheid van de soort en de aanwezigheid van andere verstoringsbronnen (wegen, recreatie etc.). Het onderzochte gedeelte van de Capelsche uiterwaard is niet eenvormig. Een groot deel van de dichtheidsverschillen kan verklaard worden door verschil in aanbod van broedbiotopen. Vooral voor soorten van opgaande beplanting en riet en ruigtes is deelgebied I duidelijk meer geschikt dan de andere deelgebieden. 2.7 TE VERWACHTEN EFFECTEN OP DICHTHEDEN ALS GEVOLG VAN DE UITBREIDING Op basis van gegevens uit de literatuur is de verwachting dat broedvogeldichtheden zullen afnemen door een toenemende geluidbelasting, maar de mate waarin dat gebeurt is onduidelijk en afhankelijk van het type geluidsbron, de geluidsbelasting en de gevoeligheid van de soort. Op basis van dit gegeven kunnen de broedvogeldichtheden in de Capelsche uiterwaard afnemen als gevolg van de uitbreiding van het industriegebied. De afnemende broedvogeldichtheden kunnen vooral verklaard worden doordat vogels alternatieve locaties verder van de geluidsbron verkiezen boven de locaties dicht bij de geluidsbron. Directe effecten, zoals de verstoring van broedende vogels tijdens het broedseizoen, zijn niet te verwachten, omdat het hier om een continue geluidsbelasting gaat. 6 buro bakker 2009/P09143

13 3 CONCLUSIES EN DISCUSSIE 3.1 CONCLUSIES Op grond van dit beperkte onderzoek zijn geen eenduidige conclusies te trekken over eventuele gevolgen van een toenemende geluidproductie tengevolge van de geplande uitbreiding van het industriegebied. Directe effecten als gevolg van de toenemende geluidsbelasting, zoals verstoring tijdens de nestfase, worden niet verwacht. Het betreft een continue geluidsbelasting. De soorten die gevoelig zijn voor de toename in geluidsniveau zullen namelijk elders gaan broeden, omdat daarvoor in de directe omgeving veel ruimte beschikbaar is. Voor weidevogels, waarvan is vastgesteld dat ze relatief gevoelig zijn voor geluid is het onderzoek niet bruikbaar, omdat een groot deel van de weidevogels eind juni al is uitgebroed en is vertrokken uit hun broedgebieden. 3.2 DISCUSSIE Het geven van verantwoorde conclusies met betrekking tot geluidhinder bij broedvogels moet gebeuren op basis van gedegen (wetenschappelijk) onderzoek. Dit is niet het geval in onderhavige studie. Dat hierin (tegen de verwachting in) juist hogere dichtheden zijn gevonden op korte afstand van het huidige industrieterrein doet vermoeden dat vogels worden 'aangetrokken' door geluid. Hiervan is echter in geen geval sprake. De hogere dichtheden kunnen vooral worden verklaard door andere factoren zoals (voor veel soorten) een betere beschikbaarheid van geschikt broedbiotoop. Naast relatief gemakkelijk te meten effecten van geluid zoals afname in dichtheden en vluchtafstanden bestaan er ook moeilijk te kwantificeren gevolgen van geluid zoals een toenemende stress en daarmee een afnemende gezondheid en overleving van vogels (o.a. Krijgsveld et al., 2008). Onderzoek hiernaar vereist een zeer zorgvuldige aanpak, die buiten het kader van deze opdracht ligt. Onderzoek broedvogels Waalwijk 7

14 4 LITERATUUR Krijgsveld K.L., Smits R.R. & J. van der Winden, Verstoringsgevoeligheid van vogels. Update literatuurstudie naar de reacties van vogels op recreatie. Bureau Waardenburg in opdracht van Vogelbescherming Nederland. Reijnen M.J.S.M & R.P.B. Foppen, Effect van wegen met autoverkeer op de dichtheid van broedvogels. Instituut voor Bos- en Natuuronderzoek. Reijnen M.J.S.M & R.P.B. Foppen, The effects of car traffic on breeding bird populations in woodland. Evidence of reduced habitat quality for willow warblers (Phylloscopus trochilus) breeding close to a highway. J. Appl. Ecol. 31, SOVON, Handleiding Broedvogel Monitoring Project. SOVON Vogelonderzoek Nederland, Beek-Ubbergen. Witteveen & Bos, Toetsing uitbreiding geluidzone Haven Zeven aan natuur. Notitie. 8 buro bakker 2009/P09143

15 Onderzoek broedvogels Waalwijk 9

16

17 november 2009 Vormgeving: Joop Striker, Assen