Drie jaar broedvogels in de Koedoodzone. N. Godijn

Transcriptie

1 Drie jaar broedvogels in de Koedoodzone N. Godijn

2 Drie jaar broedvogels in de Koedoodzone Auteur: Niels Godijn Plaats: Poortugaal Datum: 5 september 2015 In opdracht van: In samenwerking met: ARK Natuurontwikkeling Vereniging Albrandswaards Landschap Omslagfoto: Patrijs in bloemrijke ruigte. Wijze van citeren: Godijn N, Drie jaar broedvogels in de Koedoodzone. ARK Natuurontwikkeling & VAWL, Poortugaal Tekst en foto s Niels Godijn 2

3 Inhoud pagina 1. Inleiding 4 2. Beschrijving en methode 4 3. Resultaten 6 Bijlage 1 Resultaten per telronde 12 Bijlage 2 Geschat aantal territoria per soort per jaar 13 3

4 1. Inleiding. In de gemeenten Rotterdam, Albrandswaard en Barendrecht wordt gewerkt aan een project ter verbetering van de waterkwaliteit en kwantiteit; de Blauwe Verbinding. Het gebied moet in de toekomst fungeren als waterbuffer en recreatiegebied. Daartoe behoren de volgende gebieden: het Zuiderpark, het Zuidelijk Randpark, polder Het Buijtenland van Rhoon, de Koedoodzone en de Zuidpolder. Deze gebieden worden samen gevoegd tot één groot watersysteem met daarbinnen ruimte voor recreatie en natuur. De Koedoodzone is ingericht als buffergebied tussen de woonwijk Portland en het agrarische gebied van Het Buijtenland van Rhoon en wordt beheerd door ARK Natuurontwikkeling. Het gebied heeft een natuurfunctie en is vrij toegankelijk voor recreanten. Om de ecologische ontwikkelingen in het gebied te volgen is in 2013 begonnen met het monitoren van de flora en fauna, in samenwerking met de lokale Vereniging Albrandswaards Landschap. Broedvogels vormen daarin een belangrijk onderwerp, aangezien de samenstelling van een broedvogelbevolking een goede indicator is voor de kwaliteit van een gebied. In dit rapport worden de resultaten besproken van deze driejarige broedvogelmonitoring. 2. Beschrijving en methode. Het projectgebied is gelegen aan de oostzijde van gemeente Albrandswaard, op het eiland IJsselmonde (Figuur 1; Figuur 2). Het heeft een open karakter en ligt over de gehele lengte langs een brede wetering genaamd de Koedood. De oever van de Koedood loopt aan beide zijden langzaam op waardoor er zich een brede oevervegetatie kan ontwikkelen. Dit komt met name tot uiting aan de oostzijde van de watergang, waar een brede rietkraag aanwezig is. Deze wordt niet jaarlijks in zijn geheel gemaaid, waardoor er in het voorjaar nog overjarig riet aanwezig is. In het zuidelijke en centrale deel van het gebied staan enkele jonge bosschages van bomen (hoofdzakelijk wilgen) en (besdragende) struiken zoals meidoorn en sleedoorn. Hier wordt het gebied sinds het voorjaar van 2012 begraasd door vier Schotse Hooglanders (dier per hectare). In het noordelijke deel bevindt zich sinds het najaar van 2012 een uitgebreide oeverzone met enkele eilandjes. Tevens is hier een braakliggend terrein aanwezig waarop ieder winterseizoen slootbagger wordt uitgereden. Daarnaast staat er her en der wat opslag van wilgen en ruigtekruiden en ligt er een klein gronddepot. Het in het gebied gelegen woonerf is niet meegenomen tijdens deze broedvogelinventarisatie. Gedurende de driejarige monitoringsperiode zijn, middels jaarlijks zo n vijf inventarisatiebezoeken (Tabel 1) en plusminus vijf aanvullende bezoeken in de periode van 15 maart tot 15 juli, de aanwezige broedvogels nauwkeurig in beeld gebracht. De bezoeken zijn hoofdzakelijk gebracht in de vroege ochtend en rond de avondschemering, wanneer vogels het meest actief zijn. Onder broedvogels wordt verstaan: alle soorten die zich in het projectgebied territoriaal gedragen of anderszins de indruk geven er te broeden. Op basis van de telgegevens is voor iedere soort het totale aantal territoria bepaald. Tabel 1. Overzicht bezoekdata. Telronde 1 13 april 27 maart 28 maart 2 28 april 19 april 17 april 3 19 mei 6 mei 30 april 4 4 juni 31 mei 13 mei 5 29 juni 19 juni 27 mei 6 12 juni 4

5 Figuur 1. Ligging projectgebied. Figuur 2. Overzicht projectgebied (blauw=water; geel=begrazingsgebied; groen=braak). 5

6 3. Resultaten. Tijdens het monitoringsonderzoek zijn er in totaal 44 soorten broedvogels vastgesteld in de Koedoodzone (Bijlage 1). De meest voorkomende broedvogels zijn Kleine karekiet en Meerkoet. De overige soorten zijn in duidelijk lagere aantallen aanwezig, hoewel de meeste wel jaarlijks tot broeden komen. Naar schatting waren er in 2015 tussen de 71 en 116 territoria in het gebied aanwezig (Bijlage 2). In 2013 en 2014 zijn er beide jaren 34 soorten broedvogels vastgesteld, in 2015 waren dit 35 soorten. Soorten die in de periode niet jaarlijks tot broeden zijn gekomen in de Koedoodzone zijn: Blauwborst, Gaai, Grote Canadese gans, Heggenmus, Houtduif, Kneu, Nijlgans, Oeverzwaluw, Patrijs, Pimpelmees, Putter, Roodborst, Roodborsttapuit, Scholekster, Slobeend, Soepeend, Vink, Visdief en Winterkoning. Hieronder worden per hoofdecotoop de details van de meer kritische broedvogelsoorten in de Koedoodzone weergegeven. Open water Krakeend Anas strepera Jaarrond aanwezig. Jaarlijkse broedvogel met één tot drie broedparen. In 2014 en 2015 zijn er respectievelijk vijf en twee juvenielen waargenomen. Vrij algemene broedvogel in de lokale omgeving. 1 tot 3 territoria 1 tot 3 territoria 1 tot 3 territoria Slobeend Anas clypeata Jaarrond aanwezig. Onregelmatige broedvogel. Ieder voorjaar enkele baltsende paartjes aanwezig. In 2013 met zekerheid tot broeden gekomen waarbij drie juvenielen zijn vastgesteld. Zeldzame broedvogel in de lokale omgeving. 1 territorium?? Kuifeend Aythya fuligula Jaarrond aanwezig. Jaarlijkse broedvogel, variërend tussen de één en drie broedparen. In 2014 en 2015 zijn er respectievelijk vier en twee juvenielen waargenomen. Schaarse broedvogel in de lokale omgeving. 1 tot 3 territoria 1 territorium 1 tot 2 territoria Oeverzwaluw Riparia riparia Zeldzame zomergast. Onregelmatige, oppurtunistische broedvogel. In 2014 bood een steil afgegraven wand van een klein gronddepot een geschikte broedplaats voor deze soort. Acht paar konden hiervan profiteren door een nestgang te graven. Bij vier van deze nestgangen zijn daadwerkelijk juvenielen waargenomen. In de daarop volgende winter is de wand verflauwd zodat zij hier niet terug zouden keren en daarmee eventuele werkzaamheden zouden belemmeren. Op het moment van schrijven is de grondhoop nog onaangeroerd en zou dus nog altijd dienst hebben kunnen doen als broedplaats voor deze fraaie vogelsoort. - 4 tot 8 territoria - 6

7 Rietvegetaties Rietzanger Acrocephalus schoenobaenus Zomergast. Jaarlijkse broedvogel. De soort toont een toenemende trend met één territorium in 2013 en 2014 en twee tot vier territoria in Schaarse broedvogel in de lokale omgeving. 1 territorium 1 territorium 2 tot 4 territoria Blauwborst Luscinia svecica Zomergast. Onregelmatige broedvogel. Toont evenals de voorgaande soort een toenemende trend. In 2013 was de soort nog afwezig. In 2014 gevestigd met één à twee territoria en in 2015 toegenomen tot twee à drie territoria. Schaarse broedvogel in de lokale omgeving. - 1 tot 2 territoria 2 tot 3 territoria Pioniervegetaties Kleine plevier Charadrius dubius Zomergast. Jaarlijkse broedvogel. Dankzij het jaarlijks uitvlakken van slootbagger wordt aan de biotoopeisen van deze soort voldaan. Broedt in wisselende aantallen van enkele paren, in 2015 is slechts één paar succesvol tot broeden gekomen. Ironisch genoeg is dit vermoedelijk veroorzaakt doordat er nog tot in de tweede helft van april, ruim binnen het broedseizoen, slootbagger werd uitgereden. In 2013, 2014 en 2015 zijn er respectievelijk drie, één en drie juvenielen waargenomen (Figuur 3). Zeldzame broedvogel in de lokale omgeving. 2 territoria 2 tot 3 territoria 1 territorium Visdief Sterna hirundo Zomergast. Onregelmatige broedvogel. Na de aanleg van drie eilandjes begin 2012 verkoos kort daarna een paartje één van deze eilandjes als geschikte nestplaats. Daarbij kwamen er drie jongen uit het ei. Eén volgroeide vogel werd dood aangetroffen op de oever, doodsoorzaak onbekend. De overige twee juvenielen zijn succesvol grootgebracht (Figuur 4). In de daaropvolgende jaren raakten de eilandjes begroeid, waardoor de Visdief er niet nogmaals tot broeden kwam. Zeldzame broedvogel in de lokale omgeving. 1 territorium - - 7

8 Figuur 3. Juveniele Kleine plevier in Figuur 4. Juveniele Visdief in

9 Grazige vegetaties Gele kwikstaart Motacilla flava Zomergast. Jaarlijkse broedvogel. In ieder geval jaarlijks één broedpaar, waarbij er zowel in 2013 als 2015 twee juvenielen zijn waargenomen. Schaarse broedvogel in de lokale omgeving. 1 territorium 1 tot 2 territoria 1 territorium Tureluur Tringa totanus Zomergast. Jaarlijkse broevogel. De Tureluur komt jaarlijks tot broeden op de overgangen van vochtige oeverruigten en de pioniervegetatie van de uitgereden slootbagger. De Koedoodzone is de enige plek in de gemeente Albrandswaard waar de Tureluur überhaupt een poging tot broeden onderneemt, met in 2013 maarliefst twee tot vier territoria. Het aantal broedparen vertoont een dalende trend. Het lage aantal van 2015 wordt waarschijnlijk, evenals bij de Kleine plevier, veroorzaakt door het uitrijden van slootbagger tijdens het broedseizoen. In 2013 zijn zeven juvenielen waargenomen, in 2014 en 2015 slechts twee. 2 tot 4 territoria 2 territoria 1 tot 2 territoria Patrijs Perdix perdix Zo goed als verdwenen. Twintig jaar geleden nog een algemene broedvogel in het open landschap van Albrandswaard. Helaas is zij langzaam ten onder gegaan aan intensivering en argeloosheid van en in haar leefgebied. De laatsten der Mohikanen vertoefden graag in de nabijheid van de natuurlijke ruigte in de Koedoodzone, maar konden ook hier niet meer zorgen voor het behoud van de soort. Op is de laatste familie Patrijs nog in beeld en geluid te bezichtigen.? - - Kievit Vanellus vanellus Zomergast. Jaarlijkse broedvogel. Bereikt aangename dichtheden in het noordelijke deel van het onderzoeksgebied dankzij het jaarlijks uitrijden van slootbagger. Ze komen tot broeden op de overgang van ruigte en pionierbiotoop en hebben in tegenstelling tot de Kleine plevier en Tureluur geen nadelige gevolgen ondervonden van de werkzaamheden in het broedseizoen van Zowel in 2014 als 2015 zijn er twee juvenielen waargenomen. Behoorlijk schaarse broedvogel in de lokale omgeving. 2 tot 3 territoria 2 tot 4 territoria 3 tot 4 territoria 9

10 Struiken, struwelen en heggen Roodborsttapuit Saxicola rubicola Zomergast. Onregelmatige broedvogel. Heeft kunnen profiteren van het ontstaan van de ruigte in het noordelijk deel. Vestigde zich in 2014 met één paar. Was in het voorjaar van 2015 met twee paren aanwezig, waarvan het ene paar net buiten het projectgebied tot broeden lijkt te zijn gekomen. Desondanks maakten beide paren volop gebruik van de natuurlijke ruigte van de Koedoodzone. In 2014 zijn er twee juvenielen waargenomen, in 2015 drie. Zeldzame broedvogel in de lokale omgeving. - 1 territorium 1 tot 2 territoria Kneu Linaria cannabina Zomergast. Onregelmatige broedvogel. Evenals de Roodborsttapuit heeft de Kneu geprofiteerd van de ontstane ruigte in het noordelijk deel, waar zij zich in 2015 met één tot twee broedparen vestigde. Zeldzame broedvogel in de lokale omgeving tot 2 territoria Roofvogels van open gebied Torenvalk Falco tinnunculus Jaarrond aanwezig. Jaarlijkse broedvogel. Komt jaarlijks tot broeden in een nestkast aan de rand van het projectgebied. Maakt voor het foerageren volop gebruik van de Koedoodzone, waar schijnbaar voldoende kleine zoogdieren aanwezig zijn. In 2013 zijn er vier juvenielen succesvol uitgevlogen (Figuur 5), in 2014 en 2015 drie. Schaarse broedvogel in de lokale omgeving. 1 territorium 1 territorium 1 territorium Figuur 5. Juveniele Torenvalken in

11 4. Conclusie. Onder de in totaal 44 soorten vastgestelde broedvogels aanwezig in de Koedoodzone zijn vijftien min of meer kritische soorten aanwezig. Daarnaast staan er daarvan vijf vermeld op de Rode Lijst van broedvogels die (sterk) achteruit zijn gegaan. Zowel de diversiteit aan soorten als het aantal territoria in het projectgebied zijn gedurende de drie jaar toegenomen (Figuur 6; Figuur 7). Vogelsoorten die een duidelijke toename in territoria laten zien zijn Blauwborst, Houtduif, Kleine karekiet, Kneu, Meerkoet, Rietgors, Rietzanger, Roodborsttapuit, Soepeend, Tjiftjaf en Waterhoen. Vogelsoorten die een duidelijke afname in territoria laten zien zijn Tureluur en Visdief. Figuur 6. Overzicht aantal vogelsoorten per telronde gedurende drie jaar. Figuur 7. Overzicht aantal territoria per telronde gedurende drie jaar. 11

12 Bijlage 1 Resultaten per telronde 13-apr 28-apr 19-mei 4-jun 29-jun 27-mrt 19-apr 6-mei 31-mei 19-jun 28-mrt 17-apr 30-apr 13-mei 27-mei 12-jun Blauwborst Bosrietzanger Ekster Fazant Fitis Fuut Gaai Gele Kwikstaart Grasmus Grote Canadese Gans Heggenmus Houtduif Kievit Kleine karekiet Kleine plevier Kneu Knobbelzwaan Koolmees Krakeend Kuifeend Meerkoet Merel Nijlgans Oeverzwaluw 1 8 Patrijs 1 Pimpelmees Putter Rietgors Rietzanger Roodborst 1 1 Roodborsttapuit Scholekster Slobeend Soepeend Tjiftjaf Torenvalk Tureluur Vink Visdief Waterhoen Wilde Eend Winterkoning Zwarte Kraai Zwartkop

13 Bijlage 2 Geschat aantal territoria per soort per jaar min. max. min. max. min. max. Blauwborst Bosrietzanger Ekster Fazant Fitis Fuut Gaai Gele Kwikstaart Grasmus Grote Canadese Gans Heggenmus Houtduif Kievit Kleine karekiet Kleine plevier Kneu Knobbelzwaan Koolmees Krakeend Kuifeend Meerkoet Merel Nijlgans Oeverzwaluw Patrijs?? Pimpelmees Putter Rietgors Rietzanger Roodborst Roodborsttapuit Scholekster Slobeend 1 1???? Soepeend Tjiftjaf Torenvalk Tureluur Vink Visdief Waterhoen Wilde Eend Winterkoning Zwarte Kraai Zwartkop