Nulmeting adres- en Identiteitsfraude Onderzoek onder vier doelgroepen. V6485 Adres- en identiteitsfraude

Transcriptie

1 Nulmeting adres- en Identiteitsfraude Onderzoek onder vier doelgroepen V6485 Adres- en identiteitsfraude

2 Inhoud 1 Inleiding en onderzoeksverantwoording 3 2 Samenvatting 7 3 Bewustzijn 13 4 Kennis van fraudemogelijkheden 19 5 Preventie: kennis en gedrag 24 6 Gedrag in geval van fraude 33 7 Ketensamenwerking 38 8 Communicatie 43

3 1 Inleiding en onderzoeksverantwoording

4 Inleiding Identiteitsfraude is het misbruiken persoonsgegevens. Zowel burgers, overheid als bedrijfsleven kunnen daar slachtoffer van worden. Vooral digitale identiteitsfraude komt steeds vaker voor. Adresfraude wordt gepleegd door opzettelijk onjuiste adresregistratie in de Basisregistratie personen (BRP). Hierdoor kan misbruik worden gemaakt van regelingen of kunnen schulden, boetes of opsporing worden ontweken. Om zicht te krijgen op de manier waarop deze communicatie het beste kan worden vormgegeven, heeft BZK Veldkamp uitgenodigd onderzoek uit te voeren. De centrale te beantwoorden vraag is daarbij als volgt geformuleerd: Met welke communicatie kan kennis over fraudemogelijkheden worden vergroot en kan gedrag ter voorkoming van adres- en identiteitsfraude worden bevorderd? Om deze centrale vraag te beantwoorden, zijn de volgende deelvragen geformuleerd: Wat zijn de kennis en het bewustzijn van fraudemogelijkheden? Wat doet men ter voorkoming van fraude en in het geval van fraude? Hoe kunnen bewustzijn, kennis en gedrag gericht op het verminderen van fraude worden bevorderd? Het onderzoek is uitgevoerd onder de volgende vier doelgroepen, om te achterhalen of er ook per doelgroep aparte communicatie moet worden gevoerd: Burgers Werknemers bij bedrijven Gemeenten (leidinggevend en niet-leidinggevend)* Afnemers BRP In dit rapport doen we verslag van het onderzoek. Het rapport is als volgt opgebouwd. Hoofdstuk 1: inleiding en onderzoeksverantwoording Hoofdstuk 2: samenvatting Hoofdstuk 3: bewustzijn Hoofdstuk 4: kennis van fraudemogelijkheden Hoofdstuk 5: preventie: kennis en gedrag Hoofdstuk 6: gedrag in geval van fraude Hoofdstuk 7: ketensamenwerking Hoofdstuk 8: communicatie * De resultaten van deze groepen bleken sterk overeen te komen en zijn om die reden samengevoegd. Als bijlage is een overzicht van de belangrijkste verschillen opgenomen

5 Onderzoeksverantwoording Steekproefbron Voor de doelgroep burgers en de werknemers bij bedrijven is als steekproefbron gekozen voor het online panel TNS NIPObase. Bij de doelgroepen gemeenteambtenaren en afnemers BRP is gebruik gemaakt van een door BZK aangeleverd bestand met adressen. In overeenstemming met de Wet Bescherming Persoonsgegevens zijn deze bestanden alleen gebruikt voor dit onderzoek en zijn de antwoorden niet herleidbaar naar de individuele personen. Vragenlijst De gegevens zijn door middel van een online vragenlijst verzameld. Aan alle respondenten is uit naam van het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties een uitnodigings gestuurd met een link naar de vragenlijst. In de werden het onderwerp en het doel van het onderzoek beschreven. Om bij de medewerkers van bedrijven de juiste doelgroep te selecteren is voorafgaand aan de vragenlijst een screeningsvraag gesteld ( Komt u in uw dagelijks werk weleens in aanraking met identiteitsdocumenten? ). Ruim de helft beantwoordde deze vraag bevestigend en kon worden uitgenodigd voor het onderzoek. De afnameduur van de vragenlijst was gemiddeld acht minuten. Veldwerkperiode Het veldwerk is in de volgende periode uitgevoerd: 19 februari tot en met 8 maart Respons De respons varieerde van 60% (burgers) tot 23% (afnemers). screening uitgenodigd respons Burgers n.v.t (60%) Bedrijfswerknemers (53%) 504 (47%) Gemeenteambtenaren n.v.t (47%) Afnemers BRP n.v.t (23%) Uiteindelijk hebben 815 burgers, 504 bedrijfswerknemers, 181 gemeenteambtenaren en 101 afnemers BRP aan het onderzoek deelgenomen. De respons bij afnemers blijft achter bij de andere groepen. We vermoeden dat dit wordt veroorzaakt door een lagere betrokkenheid bij dit onderwerp. Na afronding van het veldwerk is de samenstelling van de steekproef burgers gecontroleerd op representativiteit. Voor eventuele afwijkingen van populatiegegevens is door middel van weging gecorrigeerd. Deze weging heeft plaatsgevonden op de kenmerken sekse, leeftijd, opleiding, regio en huishoudgrootte.

6 Betrouwbaarheid van de uitkomsten De betrouwbaarheid van de uitkomsten van het onderzoek is mede afhankelijk van de steekproefgrootte. Per doelgroep van het onderzoek is een verschillend aantal respondenten bevraagd. In de tabel hiernaast is weergegeven wat de betrouwbaarheidsmarges zijn bij verschillende voorbeeldpercentages. Leesvoorbeeld: bij een steekproefgrootte van n=815 (burgers) ligt een uitkomst van 50 procent met 95 procent zekerheid tussen de 46,5 en 53,5 procent. Bij een uitkomst van 5 procent is dat 3,5 tot 6,5 procent. De marges rond percentages zijn dus groter naarmate deze op een kleinere steekproef zijn gebaseerd. Ook zijn de marges groter bij percentages rond de 50 procent dan bij percentages rond de 100 of 0 procent. burgers n=815 bedrijven n=504 gemeenten n=181 afnemers n=101 uitkomsten 50% % % % % bovengrens 46,6 45,6 42,7 40,2 ondergrens 53,4 54,4 56,1 59,8 uitkomsten 25% bovengrens 22,0 21,2 18,7 16,6 ondergrens 28,0 28,2 31,3 33,4 uitkomsten 10% bovengrens 7,9 7,4 5,6 4,1 ondergrens 12,1 12,6 14,4 15,9 uitkomsten 5% bovengrens 3,5 3,1 1,8 0,7 ondergrens 6,5 6,9 8,2 8,6 We beschikken nu over alle gegevens om de steekproefmarge te berekenen. Dit gebeurt voor het 95%-niveau met behulp van de volgende formule: S = 1,96 * WORTEL ( P * (100 - P) / n ) Waarin S = de steekproefmarge P = het gevonden percentage n = de werkelijke steekproefgrootte 1,96 = factor voor berekening op 95%-niveau

7 2 Samenvatting

8 Samenvatting (1/4) Burgers Van de burgers geeft 86% aan weleens gehoord van identiteitsfraude én ongeveer- te weten wat het is. Bij adresfraude (53%) is dit in veel mindere mate het geval en is er derhalve meer ruimte voor verhoging van het bewustzijn. Burgers denken niet dat de kans groot is dat zij slachtoffer zullen worden van deze vormen van fraude: de risico-inschatting is gemiddeld of klein. Vanwege de mogelijke gevolgen, is het echter wel te verwachten dat burgers vatbaar zijn voor communicatie. Men denkt dat slachtoffer worden van fraude diepe indruk maakt en vreest de financiële gevolgen en gevolgen voor de eigen privacy. Een aantal handelingen ter voorkoming van fraude worden al breed uitgevoerd, zoals het privé houden van inloggegevens (doet 92%), verlies melden bij politie of gemeente (92%) en het bewaren van idbewijzen op een veilige plek (81%). Bij andere handelingen is er meer ruimte voor verbetering. Bekendheid en gedrag gaan daarbij hand in hand. Preventieve handelingen worden vaker uitgevoerd naarmate meer mensen weten dat deze fraude kunnen voorkomen. Van handelingen die men niet uitvoert is weet men vaak niet dat ze helpen tegen fraude. In de tabel hiernaast zijn deze handelingen weergegeven, met daarbij het percentage dat deze handelingen nu uitvoert. Veel ruimte voor verbetering KopieID app gebruiken (9%) Persoonsgegevens inzien bij gemeente (18%) Doel en datum op kopie ID bewijs noteren (32%)* Brievenbus beveiligen tegen posthengelen (37% Tweetraps beveiligen digitale accounts (39%) Enige ruimte voor verbetering DigiD wijzigen na scheiding (51%) Oude apparatuur terug naar fabrieksinstellingen (64%) Oude documenten versnipperen (70%) DigiD wijzigen na uitlening (71%) Misbruik melden bij politie/gemeente (71%) Foto s van ID bewijzen niet delen via sociale media (77%) DigiD niet uitlenen aan een organisatie (77%) Er zijn meerdere momenten waarop burgers graag informatie zouden willen ontvangen ter preventie van fraude. De helft (51%) vindt het moment van afhalen van een ID-bewijs bij de gemeente een goed moment. Ook het moment van inloggen op MijnOverheid of met DigiD (44%) wordt door veel burgers genoemd. Een derde (33%) denkt dat interacties met bedrijven (bijvoorbeeld het huren van een hotelkamer of auto) geschikte momenten zijn. De gemeente (64%) en het CMI (54%) vindt men de meest logische afzenders van communicatie. Mogelijke communicatievormen zijn s (64%), websites (35%) of posters/flyers bij bedrijven (30%). Dat het noteren van de naam en reden van een kopie-id preventief werkt, is veel bekender geworden. In 2012 wist 18% dit, nu is dit gestegen naar 64% (bron: Fraude met identiteitsbewijzen, Veldkamp, 2013).

9 Samenvatting (2/4) Gemeenten Vrijwel alle gemeenteambtenaren weten wat adres- en identiteitsfraude is. De risico s dat burgers hier slachtoffer schatten ze voor beide vormen van fraude vaker gemiddeld dan hoog of laag in. Zelf krijgen ze veel vaker te maken met gevallen van adresfraude (35% enkele keren per maand of vaker) dan van identiteitsfraude (2%). Een ruime meerderheid van de gemeenteambtenaren vinden dat zij goed op de hoogte zijn van manieren waarop adresfraude (83%) en identiteitsfraude (71%) wordt gepleegd, al laten deze percentages enige ruimte voor verbetering. Een zeer ruime meerderheid vindt voorts dat er in de gemeente voldoende aandacht is voor het zorgvuldig vaststellen van de identiteit (94%) en voor het voorkomen van adres- en identiteitsfraude (85%). Minder aandacht is er naar hun mening voor de burgers die hier het slachtoffer van worden: circa een derde vindt dit onvoldoende. Aan gemeenteambtenaren is gedetailleerd gevraagd welke stappen ze kennen in het vaststellen van de identiteit. Een ruime meerderheid controleert altijd de geldigheidsdatum (88%), de gegevens in het document (87%), vergelijkt handtekeningen (81%) en controleert op beschadigingen (80%). De volgende controles worden minder consequent toegepast: Controle op echtheid met UV-lamp/scanner (50%) Gebruik maken van expertisecentra (60%) Gebruik maken van kennisdatabanken (60%) Controle op spelling in het ID-bewijs (61%) Controle op kleuren en patronen (64%) Vragen stellen aan de persoon (65%) Signalen aan de balie, die kunnen duiden op fraude, zoals zenuwachtig gedrag, begeleiders, weglopen bij vragen, zijn zeer goed bekend (alle kenmerken >80%). Ook weet men wat men moet doen in het geval van fraude. Alleen de kennis over de samenwerking met het CMI blijft iets achter: 22% weet niet dat het CMI slachtoffers van fraude helpt en 18% weet niet dat slachtoffers erop geattendeerd moeten worden contact op te nemen met het CMI. Gemeenteambtenaren geven aan te weten wat hun eigen rol bij de bestrijding van fraude (94%). Een ruime meerderheid vindt dat de doorverwijzing goed verloopt (67%), dat er voldoende samenwerking is met andere gemeenten (61%) en met partners in de keten (72%). 86% gebruikt het systeem van terugmelden en 71% deelt signalen van fraude in de keten. Een krappe meerderheid (54%) vindt dat er voldoende ruimte is voor de aanpak van fraude. Ook geeft niet meer dan de helft (49%) van de ambtenaren aan dat zij de burger preventief adviseren. Men heeft hier wel voldoende kennis voor, maar past deze kennis niet altijd toe. Aan gemeenteambtenaren is gevraagd hoe ze preventie door burgers zouden kunnen bevorderen. Men noemt diverse vormen van

10 Samenvatting (3/4) voorlichting, zoals informatie op de website van de gemeente of in het gemeentelijk nieuwsblad (bijvoorbeeld voor de zomervakantie) en mondelinge voorlichting bij het uitreiken van ID-bewijzen. Ook worden maatregelen genoemd zoals met ID-bewijzen hoesjes meegeven voor het maken van kopieën. Met deze hoesjes worden bepaalde gegevens afgeschermd. Gemeenteambtenaren ondersteunen veel van de voorgelegde vormen en afzenders van communicatie. Ze denken dat de gemeente (88%), het CMI (75%) en uitvoeringsorganisaties (67%) de belangrijkste partijen zijn om te communiceren over fraudepreventie. Men denkt dat MijnOverheid en televisie (beide 84%) de beste communicatievormen zijn. Bedrijven Vertegenwoordigers van bedrijven die vanuit hun beroep regelmatig met ID-bewijzen in aanraking komen, zijn beter dan burgers bekend met identiteitsfraude (91%) en adresfraude (67%). Het risico dat zij daar slachtoffer van worden schatten zij echter lager in: een meerderheid denkt dat deze risico s klein zijn. Toch geeft 19% aan dat zij weleens te maken hebben gehad met identiteitsfraude en 17% met adresfraude. Deze doelgroep weet goed wat officiële identiteitsdocumenten zijn, maar is minder consequent in het controleren op fraude. Op persoonskenmerken (58%) en de geldigheidsdatum (59%) wordt vrij consequent gecontroleerd., maar op andere kenmerken minder Twee derde (65%) van de bedrijven weet dat fraude kan worden voorkomen door op kopieën van ID-bewijzen het doel en de datum te schrijven en 31% weet dat de kopie ID app hiervoor kan worden gebruikt. 41% weet dat kan worden gecontroleerd of een burgerservicenummer is toegekend en 31% weet dat de geldigheid van paspoorten kan worden gecontroleerd in het verificatieregister. 47% weet dat van gebruikers van het BSN wordt verwacht dat zij de identiteit controleren. Situaties die kunnen duiden op fraude worden door bedrijven minder vaak herkend dan door gemeenten (zenuwachtig gedrag, weglopen, etc.), maar alle situaties worden wel door een meerderheid herkend. Vertegenwoordigers weten dat zij in geval van fraude contact met de politie moeten opnemen (92%). Het CMI is niet goed bekend: 35% weet dat zij slachtoffers van identiteitsfraude erop moeten attenderen contact met het CMI op te nemen en 28% weet dat het CMI slachtoffers helpt. Bij deze resultaten merken we op dat de redenen dat men met IDbewijzen in aanraking komt zeer uiteenlopend zijn. Het kan gaan om het controleren van de leeftijd bij een kassa of bij het afhalen van bestellingen, maar ook om het inschrijven van personen op school of in een ziekenhuis. Men ziet niet altijd de relevantie van strenge controles in, of geeft aan dat andere afdelingen hiervoor verantwoordelijk zijn. De meest genoemde reden om preventief gedrag niet uit te voeren is dat men niet verwacht snel het slachtoffer van fraude te worden.

11 Samenvatting (4/4) Afnemers Afnemers zijn zich meer bewust van adres- (76% weet wat het is) en identiteitsfraude (96%) dan burgers en bedrijven, maar minder goed dan gemeenteambtenaren. Ze hebben vaker dan gemeenten te maken met fraude: bij 6% komen gevallen van identiteitsfraude maandelijks over vaker voor en bij 13% geldt dit voor gevallen van adresfraude. Van de afnemers vindt de helft (50%) dat zij onvoldoende kennis hebben van manieren waarop adresfraude wordt gepleegd. Meer dan de helft (58%) vindt dat zij onvoldoende kennis hebben van manieren waarop identiteitsfraude wordt gepleegd. Dit zien we ook terug in de bekendheid van manieren om fraude te bestrijden. Minder dan de helft van de afnemers: maakt gebruik van het systeem van terugmelden (42%); deelt fraudesignalen in de keten (40%); past kwaliteitsindicatoren en verificatieopties voor de BSN (44%), BRP (39%), de RNI (24%) of BR/VR (21%) toe. Afnemers denken dat de gemeenten (95%), het CMI (93%), de politie (88%) en uitvoeringsorganisaties (98%) de belangrijkste rol hebben in de aanpak van fraude. Zij weten dat burgers bij vermissing van een ID-document contact met de politie moeten opnemen (87%). Van de afnemers zelf weet 71% dat zij zelf contact met de politie moeten opnemen bij documentfraude. Het CMI is ook bij afnemers weinig bekend: 33% weet dat slachtoffers erop geattendeerd moeten worden contact met het CMI op te nemen en 29% weet dat het CMI slachtoffers helpt. Afnemers van de BRP zien verbetermogelijkheden in de bestrijding van fraude. Minder dan de helft vindt: dat er voldoende samenwerking wordt gezocht met andere organisaties (47%); dat er voldoende samenwerking wordt gezocht in de keten (41%); dat er in de eigen organisatie voldoende ruimte is voor de aanpak van fraude (46%); dat er in de eigen organisatie goed wordt doorverwezen bij fraude (47%). Net als andere doelgroepen, denken afnemers dat het uitreiken van IDbewijzen het beste moment is om voorlichting te geven over fraudepreventie. Men ziet de gemeente, het CMI en uitvoeringsorganisaties als de meest logische afzenders. Websites (in het bijzonder MijnOverheid) en televisie ziet men als de voornaamste kanalen.

12 Indicatoren Bewustzijn Kennis fraudevormen Kennis maatregelen Uitvoeren maatregelen Burgers Bedrijven Gemeenten Afnemers Bewustzijn: Uitgangspunt is vraag Q1 en Q5: gehoord van adres- en van identiteitsfraude. De indicator is het gemiddelde van het percentage dat in beide vragen aangeeft van deze fraudevormen te hebben gehoord en aangeven te weten wat dit is. Kennis fraudevormen Burgers: Uitgangspunt is vraag Q9: het gemiddelde van de percentages die aangeven de voorgelegde kwetsbare situaties te kennen. Gemeenten en afnemers: uitgangspunt is Q6: het percentage dat aangeeft voldoende te weten over fraudevormen Kennis maatregelen Burgers: Uitgangspunt is Q11: kennis van maatregelen ter voorkoming van fraude: het gemiddelde van alle voorgelegde handelingen waarvan men weet dat deze fraude voorkomen. Bedrijven en gemeenten: uitgangspunt is Q23: het zorgvuldig vaststellen van de identiteit: gemiddelde van alle voorgelegde items (bekend) Uitvoeren maatregelen Burgers: Uitgangspunt is Q12: het uitvoeren van maatregelen ter voorkoming van fraude. Gemiddelde van alle voorgelegde handelingen. Zie ook slide 24-26, rechterkolom Bedrijven en gemeenten: uitgangspunt is Q23: het zorgvuldig vaststellen van de identiteit: gemiddelde van alle voorgelegde items (uitvoering)

13 3 Bewustzijn

14 Identiteitsfraude is bekender dan adresfraude Burgers (n=815) Bedrijven (n=504) Heeft u wel eens gehoord van identiteitsfraude? 86% 91% 11% 8% 3% 1% Adresfraude is minder bekend dan identiteitsfraude. Vooral bij burgers is adresfraude weinig bekend: iets meer dan de helft van de burgers geeft aan hier wel eens van gehoord te hebben en (ongeveer) te weten wat het is. Gemeenten (n=181) Afnemers (n=101) 100% 96% 4% Bedrijven en afnemers zijn van beide vormen van fraude beter op de hoogte. 50% 100% Heeft u wel eens gehoord van adresfraude? Burgers (n=815) 53% 20% 27% Gemeenten zijn zeer goed op de hoogte. Alle medewerkers van gemeenten zijn op de hoogte van identiteitsfraude. Ook is nagenoeg iedereen bij de gemeenten op de hoogte van adresfraude en weten ze (ongeveer) wat het is. Bedrijven (n=504) 67% 17% 16% Gemeenten (181) Afnemers (n=101) 76% 98% 13% 11% 1% Ja, ik heb er van gehoord en weet (ongeveer) wat het is Ja, ik heb ervan gehoord, maar weet niet wat het is 0% 50% 100% Nee, ik heb er nog nooit van gehoord

15 Bedrijven schatten de risico s van fraude het laagst in, de burger hoger, en de gemeente het hoogst 100% Hoe schat u het risico in dat u/ het bedrijf waar u werkt/de burger ooit te maken krijgt met identiteitsfraude? 1% 23% 5% 8% 2% 100% Hoe schat u het risico in dat u/ het bedrijf waar u werkt/de burger ooit te maken krijgt met adresfraude? 3% 20% 5% 5% 2% 31% 50% 29% 46% De risico s op adres- en identiteitsfraude worden ongeveer gelijk ingeschat. 50% 54% 31% 39% 50% 50% 29% 37% Gemeenten schatten deze risico s het hoogst in. Daarna volgen de burgers en het risico is volgens bedrijven het laagst. 19% 26% 25% 32% 0% 3% Gemeenten (n=181) Bedrijven (n=504) 10% Burgers (n=815) 0% 2% Gemeenten (n=181) Bedrijven (n=504) 13% burgers (n=815) zeer groot gemiddeld zeer klein groot klein

16 Adres- en identiteitsfraude komen even vaak voor bij burgers: circa 2 procent heeft er ooit mee te maken gehad 100% Bent u wel eens slachtoffer geweest van? (burgers) De overgrote meerderheid van de burgers (98%) geeft geen slachtofferte zijn van adres- of identiteitsfraude. 50% 98% 98% Zowel bij adresfraude als bij identiteitsfraude geeft 2% van de ondervraagden aan dat ze hier wel eens slachtoffer van zijn geweest. 0% 2% Adresfraude (n=815) Nee 2% Identiteitsfraude (n=815) Ja

17 Gemeenten hebben vaker met adresfraude dan met identiteitsfraude te maken Hoe vaak per jaar komen er in de gemeente/organisatie waar u werkt gevallen van identiteitsfraude voor? Gemeenten (n=181) Afnemers (n=101) 98% 94% 0% 50% 100% Bij de meeste gemeente ambtenaren en afnemers komt identiteitsfraude enkele keren per jaar voorkomt. Adresfraude komt vaker voor: meer dan een derde van de gemeente ambtenaren heeft hier enkele keren per maand of vaker mee te maken. Van de afnemers is dit 13%. Hoe vaak per jaar komen er in de gemeente/organisatie waar u werkt gevallen van adresfraude voor? Gemeenten (n=181) 6% 27% 65% Afnemers (n=101) 7% 87% 0% 50% 100% dagelijks enkele keren per week enkele keren per maand enkele keren per jaar of minder vaak

18 Circa een op de vijf bedrijven krijgt in een jaar te maken met adres- of identiteitsfraude. Hoe vaak per jaar komen er in de bedrijven waar u werkt gevallen van identiteitsfraude voor? (n=96) % van de bedrijven heeft nog nooit met klanten te maken gehad die identiteitsfraude pleegden. (n=504) Binnen de bedrijven die hebben aangeven wél eens in contact te zijn gekomen met identiteitsfraude is er een grove tweedeling te zien. Iets meer dan de helft van de bedrijven (54%) geeft aan dat slechts tussen de één en tien keer per jaar voorkomt. Naast deze groep is er een andere groep die aangeeft dat het vaak voorkomt, ongeveer 50 keer of meer per jaar. (38%). Er is geen concentratie in bepaalde sectoren. Hoe vaak per jaar komen er in de bedrijven waar u werkt gevallen van adresfraude voor? (n=88) % van de bedrijven heeft nog nooit met klanten te maken gehad die adresfraude pleegden. (n=504) Binnen de bedrijven die hebben aangegeven wél eens in contact te zijn gekomen met adresfraude is er ook een grove tweedeling te zien. Ongeveer vier op de tien bedrijven geeft aan dat dit tussen de één en tien keer per jaar voorkomt. Daarnaast geeft een iets groter deel, 42%, aan dat zij dit méér dan 50 keer per jaar ervaren. Ook binnen deze categorie is er nauwelijks verschil tussen de sectoren waarin dit voorkomt.

19 Burgers denken dat slachtoffer worden van fraude veel impact heeft Burgers verwachten dat het een grote indruk op hen zal maken als zij slachtoffer worden van adres- en identiteitsfraude (90% (helemaal) mee eens). Ook denken ze dat ze ervan zullen balen, omdat ze geld kost (92%). Mogelijke reputatieschade is voor 74% een vervelende consequentie. In hoeverre bent u het eens of oneens met onderstaande stellingen (burgers) (n=815) Als ik slachtoffer word van adres-en/of identiteitsfraude dan vind ik dat niet erg, omdat ik toch verzekerd ben 60% 28% 7% 2% maakt dat diepe indruk op mij, omdat mijn privacy dan is aangetast 1% 7% 31% 59% baal ik daar van, omdat mij dat waarschijnlijk geld gaat kosten 2% 5% 35% 57% vind ik dat vervelend, omdat mijn reputatie dan wordt beschadigd 3% 5% 18% 32% 42% Helemaal mee oneens Oneens 0% Neutraal Eens 50% Helemaal mee eens 100%

20 4 Kennis van fraudemogelijkheden

21 Kwetsbare situaties voor adres- en identiteitsfraude zijn bij een meerderheid van de burgers bekend De meest bekende kwetsbare situatie is het delen van ID-bewijzen via social media en het afgeven of laten kopiëren hiervan. Het fenomeen spookbewoners is bij burgers het minst bekend. Wist u dat u in de volgende situaties kwetsbaar bent voor adres-identiteitsfraude? (burgers) (n=815) wanneer u te maken krijgt met een spookbewoner (iemand die zich in de Gemeentelijke Basisadministratie op uw adres heeft laten inschrijven, zonder daar feitelijk te wonen) wanneer u zelf een kopie van uw ID-bewijs maakt en mailt naar een organisatie of persoon die daar om vraagt wanneer u loonstrookjes, jaaropgaven of verzekeringspapieren in de prullenbak gooit zonder ze te versnipperen 60% 75% 78% 40% 25% 22% wanneer u uw DigiD door u partner laat gebruiken terwijl u in een scheiding ligt 79% 21% wanneer u uw DigiD door een organisatie laat gebruiken 84% 16% bij het afgeven van uw ID-bewijs omdat iemand er een kopie van wil maken 87% 13% bij het tijdelijk in bewaring geven van uw identiteitsbewijs (ID-bewijs), bijvoorbeeld als onderpand 89% 11% wanneer u zelf een foto maakt van uw ID-bewijs en deelt via social media 90% 10% Ja, dat wist ik Nee, dat wist ik niet

22 Gemeenten en afnemers hebben meer kennis van mogelijkheden voor adres- dan identiteitsfraude Vindt u dat u voldoende kennis hebt van de manier waarop identiteitsfraude wordt gepleegd? Vindt u dat u voldoende kennis hebt van de manier waarop adresfraude wordt gepleegd? 100% 100% 29% 58% 17% 50% Zeven op de tien gemeente ambtenaren geven aan voldoende kennis te hebben van de manier waarop identiteitsfraude wordt gepleegd. Voor adresfraude is dit acht op de tien. 50% 50% 83% De kennis bij afnemers is beduidend lager. Ook bij hen is er meer kennis van adresfraude dan van identiteitsfraude. 71% 42% 50% 0% Gemeenten (n=181) Afnemers (n=101) 0% Gemeenten (n=181) Afnemers (n=101) Nee Ja

23 Bedrijven weten welke documenten identiteitsdocumenten zijn Welke van de volgende documenten zijn volgens u officiële identiteitsdocumenten? (bedrijven) (n=504) Aan bedrijven is gevraagd welke documenten officiële identiteitsdocumenten zijn. 98% 98% 81% Paspoorten en identiteitskaarten worden door vrijwel alle ondervraagden als zodanig herkend. Van rijbewijzen weet acht op de tien ondervraagden dat dit officiële identiteitsbewijzen zijn. Vrijwel alle ondervraagde vertegenwoordigers van bedrijven weten dat bankpassen, ov-kaarten en creditcards geen officiële identiteitsbewijzen zijn. 2% 2% 2% paspoort identiteitskaart rijbewijs bankpas OV-kaart creditcard

24 5 Preventie: kennis en gedrag

25 Het privé houden van inloggegevens en vooral wachtwoorden is het bekendst bij burgers en wordt breed toegepast Kunt u van de onderstaande handelingen aangeven of u wist dat u daarmee adres- of identiteitsfraude kan voorkomen? En zou u die ook uitvoeren? (burgers) (n=815) Geen foto's van uw ID-bewijs delen via social media of mailen naar onbekenden bij online kopen of verkopen 92 8 Is bekend en wordt gedaan 84% 5%2% 9% 77% Uw DigiD niet uitlenen aan een organisatie % 3%3% 10% 77% Uw ID-bewijs op een veilige plaats bewaren Een verloren of vermist identiteitsdocument aangeven bij politie/gemeente % 6% 8% 2% 81% 91% 3% 92% Privé houden van inloggegevens en vooral van wachtwoorden % 2% 0% 50% 100% 92% Of men de handeling uitvoert is alleen gevraagd indien men wist dat er fraude mee kan worden voorkomen. Leesvoorbeeld: 92% weet dat het niet online delen van foto s van ID-bewijzen bijdraagt aan het voorkomen van fraude. Van die groep doet 84% dat dan ook nooit. Netto doet 77% van de burgers (92% x 84%) dit niet. Ja dat doe ik Nee dat doe ik niet, maar ga ik zeker wel doen Nee dat doe ik niet, maar ga ik misschien wel doen Nee dat doe ik niet en ga ik ook nooit doen

26 Burgers zijn redelijk bekend met diverse methoden om identiteitsgegevens en persoonsgegevens te wijzigen of verwijderen en misbruik te melden Kunt u van de onderstaande handelingen aangeven of u wist dat u daarmee adres- of identiteitsfraude kan voorkomen? En zou u die ook uitvoeren? (burgers) (n=815) Uw DigiD wijzigen wanneer u in scheiding raakt Oude computers en telefoons die u weg doet terugzetten naar de fabrieksinstellingen Is bekend en wordt gedaan 81% 13% 4%3% 51% 84% 11% 4%1% 64% Oude documenten met uw identiteitsgegevens en adresgegevens versnipperen % 11% 8% 2% 70% Uw DigiD wijzigen als u hem heeft uitgeleend en het niet vertrouwd % 10% 3%3% 71% bij vermoeden van misbruik van een kopie van een identiteitsbewijs dit aangeven bij politie/gemeente % 8% 3% 71% Ja dat doe ik Nee dat doe ik niet, maar ga ik zeker wel doen Nee dat doe ik niet, maar ga ik misschien wel doen Nee dat doe ik niet en ga ik ook nooit doen

27 Burgers zijn het minst bekend met de KopieID app en met de mogelijkheid de eigen persoonsgegevens te controleren Kunt u van de onderstaande handelingen aangeven of u wist dat u daarmee adres- of identiteitsfraude kan voorkomen? En zou u die ook uitvoeren? (burgers) (n=815) De KopieID app downloaden. Met behulp van deze app kunt u namelijk in de kopie de identiteitsgegevens doorstrepen die organisaties niet nodig hebben of niet mogen verwerken. Ook zet u met de app een watermerk in de kopie met daarin het doel en de datum van de kopie. Bij uw gemeente gratis uw eigen persoonsgegevens inzien om deze te wijzigen of te controleren of ze nog kloppen. U kunt hiervoor ook inloggen op 'mijnoverheid.nl'. Op de kopie van uw ID-bewijs het doel en de datum schrijven of de gegevens doorstrepen die organisaties % 31% 23% 11% Is bekend en wordt gedaan 9% 42% 26% 27% 4% 18% niet nodig hebben of niet mogen verwerken 50% 34% 13% 2% 32% Uw brievenbus beveiligen tegen posthengelen % 16% 21% 9% 37% Uw digitale accounts, zoals DigiD of social media, beveiligen met een twee-staps-verificatie (u ontvangt dan een extra controlecode per sms of via een app) 55% 17% 24% 3% 0% 50% 100% 39% In 2012 was dit nog slechts bij 18% bekend en in 2013 bij 27% (bron: Fraude met identiteitsbewijzen, Veldkamp, 2013). De bekendheid is sindsdien dus sterk gestegen Ja dat doe ik Nee dat doe ik niet, maar ga ik zeker wel doen Nee dat doe ik niet, maar ga ik misschien wel doen Nee dat doe ik niet en ga ik ook nooit doen

28 Gemeenten geven aan voldoende aandacht te hebben voor het vaststellen van de identiteit van burgers en het voorkomen van fraude Is er in uw gemeente voldoende aandacht voor? (n=181) Zijn de volgende stappen in het vaststellen of u met de documentfraude te maken hebt, bekend? (gemeenten) (n=181) 6 % Het zorgvuldig vaststellen van de identiteit van burgers 94 % 4% 6% 46% 34% 50% 60% controleren of het document echt is (met de hand, een UV lamp of scanner) gebruik maken van expertisecentra op dit gebied zoals KMAR/ECID en IND/bureau documenten Het voorkomen van identiteitsfraude 15% 85% 6% 6% 33% 30% 61% 64% controleer of namen, landen en overige woorden in het document correct zijn gespeld controleer of de kleuren en patronen die zichtbaar zijn op het document, helder en scherp zijn Het voorkomen van adresfraude 15% 85% 3% 5% 31% 26% 65% 69% stel vragen aan de persoon over de gegevens die vermeld staan in het document? gebruik maken van specifieke kennisdatabanken zoals DISCS en EDISON Burgers die het slachtoffer worden van adresfraude 30% 70% 17% 17% 80% 81% controleer of de foto op het document vrij is van beschadigingen, insnijdingen of lijmresten vergelijk de handtekening op een contract met de handtekening op het document Burgers die het slachtoffer worden van identiteitsfraude 35% 65% 11% 9% 87% 88% controleer of de gegevens in het document overeenkomen met de persoon die het document gebruikt controleer de geldigheidsdatum Ja Nee 100% 50% 0% Voldoende bekend en doe ik Voldoende bekend, maar pas ik niet (altijd) toe Onvoldoende bekend om toe te passen

29 Bedrijven controleren de identiteit minder nauwkeurig dan gemeenten Bedrijven controleren de identiteit op minder kenmerken dan gemeenten, slechts een kleine meerderheid controleert consequent op geldigheidsdatum en persoonsgegevens. Zijn de volgende stappen in het vaststellen of u met de documentfraude te maken hebt, bekend? Bedrijven (n=504) gebruik maken van expertisecentra als KMAR/ECID en IND/bureau documenten 11% 19% 70% gebruik maken van specifieke kennisdatabanken zoals DISCS en EDISON 11% 19% 69% controleren of het document echt is (met de hand, een UV lamp of scanner) 23% 35% 42% controleer of de kleuren en patronen die zichtbaar zijn op het document, helder en scherp zijn 31% 38% 32% controleer of namen, landen en overige woorden in het document correct zijn gespeld 37% 35% 28% controleer of de foto op het document vrij is van beschadigingen, insnijdingen of lijmresten 42% 34% 24% vergelijk de handtekening op een contract met de handtekening op het document 39% 38% 23% stel vragen aan de persoon over de gegevens die vermeld staan in het document? (bijvoorbeeld een geboortedatum of de plaats en datum van afgifte ) 35% 49% 16% controleer de geldigheidsdatum 59% 28% 13% controleer of de gegevens in het document (zoals foto, lengte, leeftijd, geslacht en kleur ogen) overeenkomen met de persoon die het document gebruikt 58% 35% 8% 0% 20% 40% 60% 80% 100% Voldoende bekend en doe ik Voldoende bekend, maar pas ik niet (altijd) toe onvoldoende bekend om toe te passen

30 Bij burgers speelt onbekendheid een rol bij het niet uitvoeren van preventieve handelingen. Bij bedrijven en gemeenten is risicoperceptie belangrijk U heeft aangegeven dat u niet alle handelingen uitvoert om adres- en identiteitsfraude te voorkomen. Waarom doet u dat niet (altijd)? (n=815) (burgers) U heeft aangegeven dat in de gemeente waar u werkt niet (altijd) voldoende aandacht is voor het voorkomen van adres- of identiteitsfraude en het helpen van burgers die hier slachtoffer van worden. Waarom gebeurt dit niet (altijd)? ik was me er niet van bewust wat ik moest doen om het te voorkomen 48% 33% 45% ik denk dat het bedrijf/gemeente waar ik werk toch niet zo snel te maken krijgt met adres- en identiteitsfraude ik vergeet het (soms) gewoon ik denk dat ik toch niet zo snel slachtoffer zal worden van adres- en identiteitsfraude het kost me teveel moeite ik denk niet dat het helpt om adresen identiteitsfraude te voorkomen ik snap niet hoe ik dat moet doen ik voel me bezwaard ten opzichte van de persoon die me vraagt om een kopie van mijn ID-bewijs anders, namelijk... 29% 15% 8% 6% 4% 4% 11% 29% 24% 13% 13% 6% 17% 6% 12% 4% 40% 24% het wordt (soms) gewoon vergeten het kost te veel moeite 0 ik snap niet hoe ik dat moet doen ik denk niet dat het helpt om adres- en identiteitsfraude te voorkomen ik voel me bezwaard ten opzichte van de klant anders, namelijk... weet niet 4% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 50% 40% 30% 20% 1% weet niet 8% 10% 0% Gemeenten (n=126) Bedrijven (n=400)

31 Afnemers kennen beveiligingsmethoden van ID-kopiëen minder goed dan gemeente ambtenaren Kunt u van onderstaande handelingen aangeven of u wist dat u daarmee adres- identiteitsfraude kan voorkomen? op de kopie van uw ID-bewijs het doel en de datum schrijven of de gegevens doorstrepen die organisaties niet mogen hebben of niet mogen verwerken. Gemeente (n=181) Afnemer (n=101) 66% 98% de KopieID app gebruiken, waarmee u in de kopie de identiteitsgegevens kunt doorstrepen die Gemeente (n=181) 72% organisaties niet nodig hebben of niet mogen verwerken. Ook zet u met de app een watermerk Afnemer (n=101) 32% in de kopie met daarin het doel en de datum van de kopie. 0% 50% 100% Vrijwel alle ondervraagde gemeenteambtenaren weten dat fraude kan worden voorkomen door het doel en de datum op het IDbewijs te schrijven en door gegevens door te strepen. Driekwart is bekend met de KopieID app. Afnemers en bedrijven zijn met beide handelingen aanmerkelijk minder vaak bekend.

32 De kopieid app en het verificatieregister zijn bij bedrijven weinig bekend als handelingen om identiteits- en adresfraude te voorkomen Een meerderheid van de ondervraagde vertegenwoordigers van bedrijven weten niet hoe de geldigheid van het paspoort en van het Burger Service Nummer kan worden gecontroleerd en dat dit van hen wordt verwacht. Kunt u van onderstaande handelingen aangeven of u wist dat u daarmee adres- identiteitsfraude kan voorkomen? (Bedrijven, n=504) u fraude kunt voorkomen door de kopie van het ID-bewijs het doel en de datum schrijven of door gegevens door te strepen die organisaties niet nodig hebben of niet mogen verwerken 65% van gebruikers van het BSN wordt verwacht dat zij de identiteit van het bijbehorende persoon controleren? 47% Als u het Burgerservicenummer (BSN) gebruikt, u dan kunt checken of het BSN is toegekend? 41% de geldigheid van paspoorten gecontroleerd kan worden in het zogenaamde verificatieregister de KopieID app gebruiken, waarmee u in de kopie de identiteitsgegevens kunt doorstrepen die organisaties niet nodig hebben of niet mogen verwerken. Ook zet u met de app een watermerk in de kopie met daarin 32% 31% 0% 50% 100% Ja, dat wist ik

33 6 Gedrag in geval van fraude

34 Gemeenten herkennen meer situaties die op fraude kunnen duiden dan bedrijven Wist u dat de volgende situaties kunnen duiden op (pogingen tot) fraude? (% bekend) Men kan op controlevragen geen goed antwoord geven 88% 99% Over de gehele linie herkent de gemeente situaties die op fraude kunnen duiden beter dan bedrijven. Klant gedraagt zich zenuwachtig Klant loopt weg wanneer vragen worden gesteld Het is niet goed mogelijk gezichten te bekijken bij documentverificatie niet de klant zelf, maar een begeleider overhandigt documenten en bergt deze weer op Dezelfde begeleider bij telkens andere personen 93% 99% 83% 98% 78% 94% 70% 91% 70% 89% Controlevragen, zenuwachtige klanten/burgers en klanten/burgers die weglopen wanneer er vragen worden gesteld zijn de meest bekende signalen. Zowel bij gemeenten als bedrijven zijn situaties waar dezelfde begeleider met meerdere personen komt het minst bekend. Klant wordt door steeds dezelfde personen begeleid 60% 83% 0% 20% 40% 60% 80% 100% Bedrijven (n=504) Gemeenten (n=181)

35 Gemeente en politie zijn de voornaamste meldpunten voor burgers als zij in aanraking komen met adres- identiteitsfraude Als burgers potentieel in contact komen met identiteitsfraude, zoals een vermist ID-bewijs of misbruik van een ID-bewijs, dan beschouwen meer dan zeven op de tien respondenten de politie als eerste aanspreekpunt. Als burgers potentieel in contact komen met adresfraude, zoals spookbewoners op het adres van u of uw buren, dan beschouwen zij de gemeente als eerste aanspreekpunt. Het CMI wordt relatief weinig genoemd als instantie om fraude te melden. Kunt u aangeven naar welke instantie u als eerste toegaat bij onderstaande situaties? (burgers) (n=815) als uw ID-bewijs vermist is of gestolen 83% 13% 3% 1% als u erachter komt dat iemand op uw naam een telefoonabonnement heeft afgesloten 73% 5% 15% 7% als u misbruik vermoedt van een kopie van uw ID bewijs 72% 11% 12% 5% als u vermoedt dat er spookbewoners wonen bij u in de buurt 35% 39% 7% 18% als u erachter komt dat iemand zich in de Gemeentelijke Basisadministratie op uw adres heeft laten inschrijven, zonder daar feitelijk te wonen (een zogenoemde spookbewoner) 23% 69% 6% 3% 0% 50% 100% Politie Gemeente Centraal Meldpunt identiteitsfraude en -fouten (CMI) Weet niet

36 Overgrote deel van de burgers weet dat zij een nieuw DigiD wachtwoord moeten aanvragen bij fraude en hoe ze dat moeten doen Als u erachter komt dat uw DigiD is misbruikt, dan moet u direct een nieuw wachtwoord aanvragen. Wist u dat? Burgers (n=815) Weet u hoe dat moet? (open vraag) Burgers (n=622) 100% 13% 87% 50% Nieuwe DigiD Nee Ja

37 Het CMI is voor bedrijven en afnemers een relatief onbekende speler Wist u dat (stellingen zijn niet aan elke groep voorgelegd) Burgers bij de gemeente gratis hun eigen persoonsgegevens kunnen inzien om deze te wijzigen of te controleren of deze nog kloppen? 100% Burgers contact moeten opnemen met de gemeente wanneer zij te maken krijgen met een spookbewoner. (iemand die zich in de Gemeentelijke Basis administratie op een adres heeft laten inschrijven, U contact op moet nemen met de politie wanner u constateert dat er sprake is van documentfraude? 71% 99% 92% 99% Gemeenten weten goed wat burgers moeten doen als zij slachtoffer worden van adresidentiteitsfraude. Als een ID-bewijs vermist is of gestolen, burgers direct contact moeten opnemen met de gemeente om dit te laten blokkeren? Als een burger erachter komt dat zijn/haar DigiD is misbruikt, hij/zij een nieuw wachtwoord moet aanvragen? U slachtoffers van identiteitsfraude erop moet attenderen dit te melden bij het Centraal Meldpunt Identiteitsfraude en-fouten (CMI)? Het CMI slachtoffers van identiteitsfraude helpt? 33% 35% 29% 28% 87% 98% 92% 93% 82% 78% Bedrijven weten vooral dat zij contact moeten opnemen met de politie in geval van documentfraude. Zowel bedrijven als afnemers zijn nauwelijks bekend met het CMI en de hulp die het CMI kan bieden aan slachtoffers van adres- en identiteitsfraude. 0% 20% 40% 60% 80% 100% Afnemers (n=101) Bedrijven (n=504) Gemeenten (n=181)

38 7 Ketensamenwerking

39 Gemeenten, uitvoeringsorganisaties en CMI belangrijkste partijen bij preventie en aanpak van fraude Hoe belangrijk vindt u de rol van de volgende partijen bij het voorkomen en aanpakken van adres- en identiteitsfraude? Gemeenten (n=181) Gemeente 3% 25% 72% uitvoeringsorganisaties van de overheid zoals de Belastingdienst of het UWV 3% 28% 69% centraal meldpunt identiteitsfraude en fouten (CMI) 3% 3% 37% 56% politie 3% 6% 38% 52% ondernemers (bijvoorbeeld hotel of autoverhuurbedrijven) 3%3% 16% 53% 25% 0% 50% 100% Hoe belangrijk vindt u de rol van de volgende partijen bij het voorkomen en aanpakken van adres- en identiteitsfraude? Afnemers (n=101) Gemeente 3% 27% 68% uitvoeringsorganisaties van de overheid zoals de Belastingdienst of het UWV 31% 67% centraal meldpunt identiteitsfraude en fouten (CMI) 1% 5% 27% 66% politie 2% 9% 43% 46% ondernemers (bijvoorbeeld hotel of autoverhuurbedrijven) 3% 8% 34% 44% 12% 0% 50% 100% Zeer onbelangrijk Onbelangrijk niet belangrijk, niet onbelangrijk belangrijk zeer belangrijk

40 In tegenstelling tot de gemeenten, vindt een minderheid van de afnemers de ruimte voor aanpak fraude, samenwerking en doorverwijzing voldoende In hoeverre bent u het eens of oneens met onderstaande stellingen gemeente (n=181) ik weet wat de rol is van de gemeente bij het voorkomen en bestrijden van adres- en identiteitsfraude 5% 59% 35% De gemeente waar ik werk zoekt voldoende samenwerking met andere gemeenten bij het voorkomen en aanpakken van adres- 2% 7% 30% 43% 18% de gemeente waar ik werk zoekt voldoende samenwerking met andere partners in de keten, zoals leveranciers van informatie en afnemers bij 6% 22% 51% 20% in de gemeente waar ik werk is er voldoende ruimte gecreëerd voor de aanpak van adres- identiteitsfraude (maatregelen en oplossingen 2% 11% 33% 39% 15% in de gemeente waar ik werk draagt men zorg voor een juiste doorverwijzing bij adres- identiteitsfraude. 4% 27% 51% 16% In hoeverre bent u het eens of oneens met onderstaande stellingen afnemers (n=101) 0% 50% 100% De organisatie waar ik werk zoekt voldoende samenwerking met andere organisaties en/of gemeenten bij het voorkomen en aanpakken van adres- identiteitsfraude (horizontale samenwerking) 4% 7% 43% 31% 16% de organisatie waar ik werk zoekt voldoende samenwerking met andere partners in de keten, zoals leveranciers van informatie en afnemers bij het voorkomen en aanpakken van adres- identiteitsfraude (verticale 4% 10% 46% 27% 14% in de organisatie waar ik werk is er voldoende ruimte gecreëerd voor de aanpak van adres- identiteitsfraude (maatregelen en oplossingen wodren opgehaald, gedeeld en toegepast) 4% 14% 37% 35% 11% in de organisatie waar ik werk draagt men zorg voor een juiste doorverwijzing bij adres- identiteitsfraude. 4% 11% 39% 35% 12% 0% 50% 100% Helemaal mee oneens Oneens Neutraal Eens Helemaal mee eens

41 Gemeenten zien met name ruimte voor verbetering in preventief advies aan burgers Bent u bekend met de volgende onderdelen van fraudebestrijding en past u deze toe? (gemeenten) (n=181) toepassen van kwaliteitsindicatoren en verificatieopties voor de identiteitsdocumenten via het basisregister (BR) en vreemdelingenregister (VR) 48% 33% 19% de burger preventief adviseren 49% 44% 7% toepassen van kwaliteitsindicatoren en verificatieopties voor de Registratie Niet-Ingezetenen (RNI) 54% 25% 20% de circulaire woonfraude lezen 61% 23% 15% fraude gerelateerde nieuwsbrieven lezen 63% 29% 8% toepassen van verificatieopties voor het burgerservicenummer (BSN) 65% 24% 12% toepassen van kwaliteitsindicatoren en verificatieopties voor de Basisregistratie personen (BRP) 69% 20% 12% delen van fraudesignalen binnen de keten 71% 20% 9% handelen bij verdachte situaties bij het loket 84% 10% 6% gebruiken van het systeem van terugmelden 86% 11% 3% 0% 20% 40% 60% 80% 100% Voldoende bekend en doe ik Voldoende bekend, maar pas ik niet (altijd) toe onvoldoende bekend om toe te passen

42 Afnemers zijn met veel kwaliteitsindicatoren onvoldoende bekend Bent u bekend met de volgende onderdelen van fraudebestrijding en past u deze toe? Afnemers (n=101) toepassen van kwaliteitsindicatoren en verificatieopties voor de identiteitsdocumenten via het basisregister (BR) en vreemdelingenregister (VR) 21% 15% 64% toepassen van kwaliteitsindicatoren en verificatieopties voor de Registratie Niet-Ingezetenen (RNI) 24% 18% 58% toepassen van kwaliteitsindicatoren en verificatieopties voor de Basisregistratie personen (BRP) 39% 14% 48% delen van fraudesignalen binnen de keten 40% 22% 39% gebruiken van het systeem van terugmelden 42% 28% 31% toepassen van verificatieopties voor het burgerservicenummer (BSN) 44% 21% 36% 0% 20% 40% 60% 80% 100% Voldoende bekend en doe ik Voldoende bekend, maar pas ik niet (altijd) toe onvoldoende bekend om toe te passen

43 8 Communicatie

44 Gemeenten zien vooral een rol weggelegd voor de eigen organisatie voor het stimuleren om adres- en identiteitsfraude te voorkomen Welke rol denkt u dat uw organisatie kan spelen bij het stimuleren van burgers om adresen identiteitsfraude te voorkomen? (open vraag) gemeente (n=146) Door het geven van goede voorlichting in de communicatie richting burgers Actief informeren, bijvoorbeeld op website, in de wachtruimte van de Publieksbalies en bij het klantcontact zelf. In samenwerking met landelijke overheid en overige gemeenten meer voorlichting naar de burger. Dit zo lang vol houden dat de burger er misselijk van wordt en de dingen gaat doen die ze moeten doen. Regierol, de gemeente staat dicht bij de lokale bevolking en de drempel is laag. De verschillende afdelingen moeten samenwerken en signalen samen oppakken en aan elkaar doorgeven. Hier wordt op dit moment hard aan gewerkt bij onze gemeente. Burger informeren via de daarvoor bestemde kanalen; website, publicatie in gemeentelijke bladen, informatieverstrekking aan de balie.

45 Bedrijven geven aan dat voorlichting en controle de beste manieren zijn om adres- en identiteitsfraude bij burgers te voorkomen Welke rol denkt u dat uw organisatie kan spelen bij het stimuleren van burgers om adresen identiteitsfraude te voorkomen? (open vraag) bedrijven (n=284) Voorlichting op tv en via folders Gegevens zoveel en zo goed mogelijk controleren Door voorlichting te geven aan onze cliënten en ze te wijzen op gevaren en risico's wanneer ze gegevens overhandigen aan derden. Voorlichting geven en aan de mensen aangeeft waarom men iets doet. Goed controleren. Ik werk in een hotel, dus wij checken paspoorten altijd, maar verwerken ze verder niet als kopieën. Dit is ook om te zorgen dat er geen gegevens blijven liggen waar iedereen bij kan.

46 Afnemers geven aan dat voorlichting via de gemeente de beste manier is om adres- en identiteitsfraude bij burgers te voorkomen Welke rol denkt u dat uw organisatie kan spelen bij het stimuleren van burgers om adresen identiteitsfraude te voorkomen? (open vraag) Afnemers (n=101) Door bij contacten met burgers alles in te zetten (zowel geautomatiseerd als in persoonlijk contact) om te controleren of wij met de juiste persoon op het juiste adres in contact zijn. Onze organisatie werkt voor gegevens betreffende adres en identiteit volgens strikte procedures. Bij constatering van "niet rechtmatige gegevens" worden de medewerkers hierop gewezen en begeleid in het corrigeren ervan. Wij kunnen een informerende/adviserende rol innemen. Door dit onderwerp bijvoorbeeld aan te kaarten in een nieuwsbrief, op onze website en wellicht andere documenten. Het terugkerend wijzen op het belang om gegevens veilig te verstrekken en/of te bewaren.

47 Volgens burgers zijn het ophalen van een ID-bewijs, inloggen met DigiD en winkeltransacties goede communicatiemomenten Op welk moment zou u graag informatie ontvangen hoe u adres- en identiteitsfraude kunt voorkomen? En van wie wil u dat ontvangen? burgers (n=815) op het moment dat ik een ID-bewijs aanvraag/ophaal bij een loket van de gemeente 61% 58% 54% 69% op het moment dat ik inlog via DigiD of mijnoverheid.nl 51% 49% 51% 52% op het moment dat ik slachtoffer ben van adres- en/of identiteitsfraude 31% 34% 34% 45% op het moment dat er in een wijnkel/bedrijf wordt gevraagd om een kopie van mijn ID-bewijs (bijvoorbeeld bij het huren van een auto of een hotelkamer) 33% 42% 40% 66% op een willekeurig moment / maakt niet uit wanneer en/of welk moment 30% 31% 35% 37% op het moment dat ik iemand machtig via DigiD 26% 29% 36% 39% op het moment dat ik ga verhuizen 16% 15% 25% 24% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% van bedrijven die mj vragen om een kopie van mijn ID-bewijs de politie de gemeente waar ik woon Het centraal Meldpunt Indentiteitsfraude en -fouten

48 MijnOverheid.nl, televisie, websites en posters/flyers worden als de meest geschikte communicatievormen gezien Op welke wijze zou u deze informatie het liefst willen ontvangen? (iedereen) 84% 84% 57% 58% 64% 65% 64% 59% 61% 62% 21% 27% 25% 30% 50% 49% 36% 46% 50% 41% 33% 48% 27% 24% 15% 8% 9% 10% 11% 12% 7% 7% 5% 3% 1% via televisie via via posters en flyers bij bedrijven die vragen via een website met daarop om een kopie van mijn voorlichtingsmateriaal ID-bewijs (bijvoorbeeld hotels of autoverhuurbedrijven) via radio via advertenties op het internet via mijnoverheid.nl anders, namelijk... weet niet burgers (n=705) bedrijven (504) gemeenten (n=181) afnemers (n=101)

49 Bijlage: verschillen tussen gemeenteambtenaren en medewerkers

50 Over de gehele linie nauwelijks verschillen tussen leidinggevenden bij gemeenten en medewerkers. Twee uitzonderingen Hoe vaak per jaar komen er in de gemeente waar u werkt gevallen van adresfraude aan het licht? Leidinggevenden schatten het voorkomen van adresfraude hoger in dan medewerkers. Ambtenaren 2% 26% 70% Leidinggevenden 2% 17% 31% 50% 0% 50% 100% dagelijks enkele keren per week enkele keren per maand enkele keren per jaar of minder vaak Hoe belangrijk of onbelangrijk vindt u de rol van ondernemers bij het voorkomen en aanpakken van adres- en identiteitsfraude? Leidinggevenden vinden de rol van bedrijven belangrijker dan andere gemeente ambtenaren. Ambtenaren 90% 7% 2% Leidinggevenden 74% 19% 7% 0% 50% 100% (Heel) belangrijk Niet belangrijk, niet onbelangrijk (Helemaal) niet belangrijk