Geriatric Giants, 10 april 2014

Transcriptie

1 Eenzaamheid en zorg Geriatric Giants, 10 april 2014 Theo van Tilburg Sociologie Vrije Universiteit Amsterdam Eenzaamheid en zorg - Geriatric Giants Toenemende vereenzaming? Informele zorg in overheidsbeleid Persoonlijke netwerken van ouderen Definitie van eenzaamheid Meting van eenzaamheid Prevalentie Aanpak 1 2 Prototypische eenzamen Teletekst, 23 juni 2010 AD, 23 november 2013 Toenemende vereenzaming? Volkskrant, 4 januari 2014 Volkskrant, k 2 november

2 De moderne samenleving: Staan we er alleen voor? Meer eenzaamheid? ANP, 5 oktober 2008 Parool, 15 september Late modernity : positief en negatief Traditionele vormen bonding (bijv. huwelijk): Bescherming ( protection ) Beperking ( constraints ) Moderniteit = detraditionalisering: individu is bevrijd, maar ook teruggeworpen op eigen kracht en hulpbronnen Levenloop Gekaderd in maatschappelijke dynamiek Afnemend structureel geleid en beperkt Meer variabiliteit, minder voorspelbaarheid reacties op transities Giddens, A. (1990). The consequences of modernity. Cambridge: Polity Press. Van Tilburg, T.G., & Thomése, G.C.F. (2010). Societal dynamics in personal networks. In D. Dannefer & C.R. Phillipson (Eds.), The Sage handbook of social gerontology (pp ). London: Sage LASA-onderzoek (personen jaar) 0% 10% 20% 30% 40% Sterk eenzaam Matig eenzaam Sterk eenzaam Matig eenzaam x1000 8

3 LASA: sociale eenzaamheid (55-64 jaar) iden Gehuwd Geschei d % 0% 20% 40% 60% 80% 100% 3 =2 =1 =0 (Schaal 0-5) Actualiteit - Informele zorg in overheidsbeleid 9 10 Prototypische eenzamen Hij komt al een jaar niet meer buiten en douchen gaat ook niet meer. En hij is eenzaam: buiten de zorgverleners heeft meneer Bal geen contacten. Volkskrant, 24 augustus 2010 IT NL SW GR SP AU GE DK FR BE CZ Tot. Formele en informele zorg in 11 EU-landen NL veel formele zorg 0% 10% 20% 30% 40% 50% beide alleen formele zorg alleen informele zorg geen zorg 11 Source: SHARE 2006, 65+; Suanet, Broese van Groenou & Van Tilburg (2012) 12

4 Beleid Teletekst, 20 juli 2013 Zorg anno 2014 Parool, 2 oktober 2013 Teletekst, 17 september 2013 Volkskrant, 26 april Parool, 7 januari e graads familie: Contact en afstand Netwerken van ouderen Broers, Kinderen zussen Contact < Maandelijks 28% 1% < Wekelijks Wekelijks of vaker Geografische spreiding (niemand binnen 30 min) 61% 11% 33% 8% 91% 14% 15 Knipscheer, C.P.M., de Jong Gierveld, J., van Tilburg, T.G., & Dykstra, P.A. (1995). Living arrangements and social networks of older adults. Amsterdam: VU University Press. (Chapter 3) 16

5 Compositie persoonlijk netwerk Ouderdom: Kleiner netwerk Andere niet-familie Vrienden Buren Kinderen, schoonkinderen Andere familie 1992, N = 4059 respondenten; N ~ relaties Personen met wie contact frequent en belangrijk is Leeftijd 60 jaar: ongeveer 15 personen (excl. partner) Toegevoegd sinds vorige observatie Leeftijd (jaren) Voortgezet vanuit vorige observatie ; ~11000 observaties; N Respondenten Eenzaamheid: definitie Eenzaamheid: definitie Het subjectief ervaren van een onplezierig of ontoelaatbaar gemis aan (kwaliteit van) bepaalde sociale relaties Sociale eenzaamheid: aantal of kwaliteit van de persoonlijke relaties is minder dan gewenst Emotionele eenzaamheid: gemis van intimiteit in persoonlijke relaties, of gemis van een vertrouwenspersoon 23 24

6 Eenzaamheid is meer dan sociale isolatie Je komt op vele manieren buiten de werkelijkheid te staan als je ouder wordt. Zeker in deze moderne tijd dat jongeren t.o.v. vroeger al niet veel tijd meer voor elkaar hebben. Hoe ouder je wordt, hoe meer vrienden en kennissen je weg kunt brengen. Door Alzheimer en dementie verlies je alles, tot je eigen kinderen toe." Maud is 62 en al jaren gescheiden als zij aan een 55+ gespreksgroep deelneemt. Voor het eerst voelt ze zich vrij om te praten over haar ziekte (Parkinson). Nooit heeft ze haar vrienden iets laten merken als het niet goed met haar ging. Adolescenten - Waarom eenzaam? Uiterlijk (16%) krijg geen complimentje over uiterlijk Sociale vaardigheden & persoon (39%) moeilijk gesprek te beginnen, onzeker, verlegen, durf geen uitleg te vragen Gedrag anderen (40%) buitengesloten, gepest, wordt niet goed naar mij geluisterd Directe vragen (items) Meting van eenzaamheid Ik voel me soms eenzaam De afgelopen week voelde ik me eenzaam Als we de mensen zouden indelen in niet eenzaam, matig eenzaam, sterk eenzaam en zeer sterk eenzaam, waar zou u zich dan nu toe rekenen? 27 30

7 Eenzaamheidsschaal (11 items) 2+ Ik mis een echt goede vriend of vriendin 3+ Ik ervaar een leegte om me heen 7* Ik heb veel mensen op wie ik volledig kan vertrouwen 8* Er zijn voldoende d mensen met wie ik me nauw verbonden voel 10+ Vaak voel ik me in de steek gelaten 11* Wanneer ik daar behoefte aan heb kan ik altijd bij mijn vrienden terecht Signa alerings kaart Geme eente Heumen + instemmen = emotioneel eenzaam * ontkennen = sociaal eenzaam Eenzaamheid: prevalentie Parool, 30 september

8 Oud en eenzaam? Risicofactoren eenzaamheid netwerk 5, partner +, ADL++ netwerk 16, ADL- eenzaam TNS-NIPO (N = 1516; observatie in 2011) NKPS (N = 8240; ~ observaties in ) 2007) LASA (N = 5219; ~ observaties in ) man, partner -, ADL+ netwerk 6-18, ADL-- netwerk 5, partner -, ADL++ netwerk 9, ADL- netwerk 5, ADL-- Bron: TNS-NIPO; NKPS (Dykstra et al., 2005); LASA (Huisman et al., 2011) 37 Classificatieanalyse, LASA, 2012, jaar (Schaal 0-11) 38 Eenzamen overlijden eerder Eenzaamheid: waarom aanpakken? Mannen Vrouwen 25 0 Verschil: Niet eenzaam Eenzaam 20% 9% 39 Holwerda, T.J., et al. (2012). Increased mortality associated with social isolation in older men: Only when feeling lonely? Results from the Amsterdam Study of the Elderly (AMSTEL). Psychological Medicine, 42,

9 Wat zijn de kosten? Eenzaamheid: aanpak uli 2013 visie, 26 ju Zorgv Verschillende soorten interventies Wat doen we er tegen? Uitje! Ontmoetingsplaatsen creëren (koffiebijeenkomst, eettafel, social media) Steun organiseren (bijv. bezoekdienst) Sociale vaardigheden verbeteren (direct) Cognitieve gedragstherapie (direct, succesvoller) Gericht op kwaliteit interactie, niet op aantal interacties Masi et al. (2011) Preventief, gericht op kansrijken Curatief, gericht op ernstig eenzamen 44 N3YN0Q?v=eYIyKN NRC, 10 juli 201 3, ook: youtube.co om/watch? 45

10 Wat doen we er tegen? e-interventie! Interventies succesvol? 46 Internationaal: Onder gunstige condities: Interventies succesvol Niet een groot effect Vgl.: in rij van 25 mensen (sterk niet eenzaam), schuif je twee plaatsen op (bijv. van 13 naar 11) Vergelijkbaar: andere interventies, bijv. fysieke activering NL: Deelnemers tevreden; rapporteren succes Voor- en nameting: Geen of klein succes; enkele uitzonderingen (Fokkema & Van Tilburg, 2006; Schoenmakers, 2013) 47 Welke interventies succesvol? Zicht op eenzaamheid Internettoegang voor ernstig bedgebonden zieken Wereld actief benaderen en contacten onderhouden Goed gezelschap in een groot huis (woonzorgcentrum) Gespreksgroepen: intensief met thema's als persoonlijke levensloop, wereldproblematiek, ouder worden, kinderen Koffie drinken: geheugenspelletjes, reminiscentie, gedichten, vragen, actualiteiten Vi Vriendschapscursus Intensieve cursus met opdrachten Vergroten van sociale vaardigheden en competenties Fokkema & Van Tilburg (2006) 49 Deel 1: Achtergronden Uitwerking en definitie van het begrip Het vaststellen van eenzaamheid Prevalentie Typen van eenzaamheid Deel 2: Oorzaken De partner Andere persoonlijke relaties Deelname aan activiteiten Woonomgeving Relatiestandaards Persoonlijke banden maatschappelijke randvoorwaarden Deel 3: Aanpak Verwerking van eenzaamheid Typen van interventies Interventieprojecten uitgelicht Werken aan verwerking ISBN