Faculteit Rechtsgeleerdheid. Academiejaar

Transcriptie

1 Faculteit Rechtsgeleerdheid Academiejaar Het criterium van de vereffening van het vorige stelsel voor het bepalen van het onderscheid tussen de kleine en de grote wijziging aan het huwelijksvermogensstelsel Masterproef van de opleiding Master in het Notariaat Joren Provoost Promotor: professor Jan Bael Co-promotor: Herlinde Baert

2 Dankwoord. Kort wil ik hier enkele mensen bedanken. Vooreerst wil ik mijn ouders voor de financiële en morele steun bedanken gedurende de laatste 6 jaar. Ze hebben mij de kans gegeven deze studies aan te vatten en af te werken. Ook wil ik mijn promotor professor Jan Bael bedanken voor het interessante onderwerp en mijn co-promotor Herlinde Baert voor de opvolging en bespreking van mijn voorlopige teksten. Bedankt ook aan mijn vrienden om de nodige ontspanning tussendoor te verzorgen. II

3 I. Inleiding... 1 II. Problematiek... 1 III. Afbakening scriptie... 2 IV. Historiek Wet van 14 juli Wet van 9 juli Wet van 22 april Wet van 18 juli V. Geldend criterium voor de verplichte boedelbeschrijving: een verdeelde interpretatie Formulering van art. 1394: de grote wijziging als uitzondering De ratio legis van het criterium Vereffening enkel na ontbinding van het vorige stelsel Vereffening principieel uit ontbinding Samenlezing art met artt. 1427, 4 en 1430 BW Artikel 1430 BW: geen abstracte regel De grens tussen de verschillende huwelijksvermogensstelsels De bestemming der beroepsinkomsten als determinant Ingrijpende wijziging aan de filosofie en de organisatie van het stelsel De vereffening sensu stricto: los van de samenlezing Courante betekenis van vereffenen Een ratio legis-conforme interpretatie Afwikkeling van het verleden VI. De verplichte boedelbeschrijving: aanpassen criterium of afschaffen verplichting? Nut van de boedelbeschrijving Afschaffen verplichting Nederlands en Frans recht Nederland: vergroting van het verhaalsrecht van schuldeisers Frankrijk: publiciteit voor de wijziging Gebruik van de facultatieve boedelbeschrijving Tegenstrijdige belangen en onevenwichtige bedingen Facultatieve notariële boedelbeschrijving Criterium aangepast aan de ratio legis Boedelbeschrijving enkel als de belangen van derden in het gedrang komen Vereffenen boedel of toekenning in onverdeeldheid III

4 2.3. Boedel: een abstract deel van het gemeenschappelijke vermogen Aangepast criterium VII. Sanctie De nietigheid Schending van het beginsel van de bestendigheid van het huwelijksvermogensstelsel Pas de nullités, sans texte? Absoluut of relatief VIII. Toepassing van het criterium op concrete gevallen Overstap van het wettelijk stelsel of algehele gemeenschap naar zuivere scheiding van goederen Overstap van zuivere scheiding van goederen naar een gemeenschapsstelsel Toevoeging van een beperkte gemeenschap aan een stelsel van zuivere scheiding van goederen Van beperkte gemeenschap naar ruimere gemeenschap Van ruimere gemeenschap naar beperktere gemeenschap Inbreng van specifieke eigen goederen in de gemeenschap Overheveling van gemeenschappelijke goederen naar de eigen vermogens Van het oud wettelijk stelsel naar het nieuw wettelijk stelsel IX. CONCLUSIE X. Bibliografie Wetgeving Rechtspraak Rechtsleer IV

5 I. Inleiding Al sinds voor het eerst de mogelijkheid tot het wijzigen van het huwelijksvermogensstelsel ingevoerd werd, wordt gebruik gemaakt van de vereffening van het bestaande stelsel als maatstaf om te bepalen of de grote wijzigingsprocedure al dan niet gevolgd dient te worden. Een grote wijziging moet zwaardere vormvereisten naleven opdat de wijziging aan het vermogensstelsel uitwerking kan krijgen. Deze wijzigingsprocedures zijn door de jaren heen door de wetgever versoepeld, inspelend op kritiek en onduidelijkheden in de praktijk. Na de wet van 18 juli 2008 is het grote verschil tussen de grote en kleine wijzigingsprocedure dat voor de grote een voorafgaande boedelbeschrijving dient te worden opgesteld, waar dit voor de kleine wijziging niet nodig is. Het feit dat de wijziging de vereffening van het vorig stelsel tot gevolg heeft, zorgt dus dat een inventaris moet opgemaakt worden. In de rechtsleer is daarop een grote discussie ontstaan over welke wijzigingen nu wel, en welke niet, de vereffening van het vorige stelsel met zich meebrengen. II. Problematiek 1. Met de invoering van de wet van 18 juli 2008 tot wijziging van de wetgeving wat de wijziging betreft van het huwelijksvermogensstelsel zonder tussenkomst van de rechtbank en tot wijziging van artikel 9 van de wet van 16 maart 1803 tot regeling van het notarisambt 1 werd de homologatieprocedure voor de rechtbank voor de grote wijziging aan het huwelijksvermogensstelsel afgeschaft. Deze procedure werd voor de kleine wijziging reeds in 1998 afgevoerd. In deze wet werd o.a. artikel 1394 BW aangepast en wordt een boedelbeschrijving voorafgaand aan de wijzigingsakte opgelegd indien de wijziging aan het huwelijksvermogensstelsel de vereffening van het vorige stelsel tot gevolg heeft (de grote wijziging). Deze boedelbeschrijving dient ter bescherming van de belangen van derden. Indien de wijziging niet de vereffening van het vorige stelsel tot gevolg heeft, is de boedelbeschrijving slechts facultatief (de kleine wijziging) Het criterium heeft sinds de invoering ervan geleid tot veel discussie en kritiek. Waar de wetgever de versoepeling beoogd had van de wijzigingsprocedure aan het gekozen huwelijksvermogensstelsel, leidt de wetswijziging er niet toe dat bij notarissen duidelijkheid is ontstaan of er nu verplicht een boedelbeschrijving moet opgemaakt worden of niet. De boedelbeschrijving waarvan sprake bevat alle roerende en onroerende goederen en de schulden van de echtgenoten 3, ongeacht of het eigen 1 Wet 18 juli 2008, BS 14 augustus Artikel Burgerlijk Wetboek. 3 Artikel , lid 1 Burgerlijk Wetboek. 1

6 of gemeenschappelijke goederen zijn. 4 Dit is, naast een grote werklast voor de notaris, ook soms vervelend voor de echtgenoten zelf aangezien hun hele hebben op papier wordt gezet. Indien de notaris weliswaar op zeker wil spelen, zorgt hij in elk twijfelgeval voor een voorafgaande boedelbeschrijving, wat allesbehalve de beoogde versoepeling bewerkstelligt. Als de notaris aan de andere kant zelf probeert aan te voelen wanneer de voorafgaande boedelbeschrijving verplicht is, riskeert hij aansprakelijkheid als de wijziging ongeldig wordt bevonden door het niet naleven van de vormvereisten. De meerderheid van de rechtsleer is namelijk de mening toegedaan dat de boedelbeschrijving op straffe van nietigheid is voorgeschreven. 5 Daarbij is de rechterlijke controle verdwenen en rust nu dus alle verantwoordelijkheid op de schouders van de notaris. III. Afbakening scriptie 3. Wat onder het criterium de vereffening van het vorige stelsel ressorteert in artikel 1394 BW is dus cruciaal om te weten of verplicht een boedelbeschrijving voorafgaand aan de wijzigingsakte moet worden opgesteld. Deze scriptie bespreekt de verschillende strekkingen in de rechtsleer wat de interpretatie van dit criterium betreft en onderzoekt hoe bepaald kan worden wanneer sprake is van de vereffening van het vorige stelsel, of de vereffening gelijkloopt met de overgang naar een ander stelsel en zoekt alternatieven voor het criterium en de boedelbeschrijving als bescherming van de belangen van derden. Daarna wordt de sanctie besproken en worden enkele concrete wijzigingen aan het huwelijksvermogensstelsel behandeld. Eerst wordt kort de historiek overlopen rond de procedure tot wijzigen van het huwelijksstelsel. IV. Historiek 1. Wet van 14 juli De wet van 14 juli 1976 betreffende de wederzijdse rechten en verplichtingen van echtgenoten en de huwelijksvermogensstelsels was een keerpunt voor het huwelijksvermogensrecht, want vanaf dat moment kon het huwelijksstelsel voor het eerst tijdens het huwelijk gewijzigd worden. Voor deze 4 A. SIBIET, Conventionele Wijzigingen aan het Huwelijksvermogensstelsel Voortaan Zonder Tussenkomst van de Rechtbank!, Not.Fisc.M., 2008, 8, 273; P. DE PAGE en M. VAN MOLLE, La procédure de mutation du régime matrimonial et les droits des tiers créanciers après la loi du 18 juillet 2008, JT 2009, afl. 6345, Zie onder andere: A. SIBIET, Conventionele Wijzigingen aan het Huwelijksvermogensstelsel Voortaan Zonder Tussenkomst van de Rechtbank!, Not.Fisc.M., 2008, 8, 271; K. BOONE, Wijziging van het huwelijksvermogensstelsel zonder rechterlijke homologatie. Commentaar bij de wet van 18 juli 2008, Notamus 2008, 47; S. DEVOS, De vereisten voor de wijziging van huwelijksvermogensstelsels boedelbeschrijving bekendmaking toepassingen en gevolgen, T.Not. 2010, afl ; P. DE PAGE en M. VAN MOLLE, La procédure de mutation du régime matrimonial et les droits des tiers créanciers après la loi du 18 juillet 2008, JT 2009, afl. 6345,

7 wet gold een absoluut beginsel van onveranderlijkheid der huwelijksovereenkomsten. Hiertegen kwam veel kritiek; de vergelijking werd gemaakt met de Grondwet, die wel gewijzigd kon worden, maar het huwelijksstelsel niet Daar de wetgever toen al vreesde dat de echtgenoten door hun huwelijksstelsel te wijzigen de belangen van derden (kinderen en schuldeisers) zouden schaden, werden zeer stringente vormvereisten opgelegd. 7 Voor de grote wijziging moest voorafgaand aan de wijzigingsakte een boedelbeschrijving en een regeling van wederzijdse rechten opgesteld worden, en moest een uittreksel van het verzoekschrift en van de homologatiebeslissing gepubliceerd worden. Voor iedere wijziging, hoe miniem de wijziging ook was, moest immers een rechterlijke controle gebeuren. Bij de grote wijziging moest ook nog een bevestigingsakte na de homologatie worden opgemaakt opdat de wijziging uitwerking kon vinden. 8 Ook toen al werd het criterium de vereffening van het bestaande stelsel gebruikt. Zolang de wijziging de vereffening van het bestaande stelsel niet tot gevolg had, en ze geen daadwerkelijke verandering in de samenstelling van de vermogens met zich meebracht, had men te maken met een kleine wijziging zodat enkel de homologatie van de wijzigingsakte moest verkregen worden Wet van 9 juli Met de wet van 9 juli 1998 kwam de wetgever tegemoet aan de hevige kritiek 10 op de omslachtigheid van de wijzigingsprocedure. 11 Voor de kleine wijziging werd de homologatie afgeschaft, zodat deze nu met een enkele notariële akte kon worden doorgevoerd. Er werd ook een middelgrote procedure ingevoerd waarvoor de homologatie wel nog vereist was, maar geen voorafgaande boedelbeschrijving moest worden opgemaakt, noch een akte van regeling van wederzijdse rechten. Vanaf dat moment werden de wijzigingen dus opgesplitst in drie soorten: de kleine, de middelgrote en de grote wijziging aan het huwelijksstelsel. 7. Na de invoering van deze wet werd een nieuwe discussie gevoerd in de rechtsleer, namelijk die over de mogelijkheid van een zogenaamde combi-wijziging. 12 De meningen waren verdeeld of bij 6 H. CASMAN en A. SIBIET, Wijziging van de huwelijksovereenkomst tijdens het huwelijk in H. CASMAN en M. VAN LOOK (eds.), Huwelijksvermogensrecht, Mechelen, Kluwer, losbl.,ii H. CASMAN en A. SIBIET, Wijziging van de huwelijksovereenkomst tijdens het huwelijk in H. CASMAN en M. VAN LOOK (eds.), Huwelijksvermogensrecht, Mechelen, Kluwer, losbl.,ii H. CASMAN en A. SIBIET, Wijziging van de huwelijksovereenkomst tijdens het huwelijk in H. CASMAN en M. VAN LOOK (eds.), Huwelijksvermogensrecht, Mechelen, Kluwer, losbl.,ii Wet 14 juli 1976, BS 18 september J. FACQ, Het laatste lid van het vernieuwde artikel 1394 B.W.: Een andere kijk, Not. Fisc. M. 1999, Wet van 9 juli 1998, BS 7 augustus A. VERBEKE, De combiwijziging eindelijk safe, T.Not.2003,

8 een combinatie van een kleine en een middelgrote wijziging in één akte, de middelgrote wijzigingsprocedure volstond, dan wel de grote wijzigingsprocedure diende gevolgd te worden. Specifiek ging het over de combinatie van de inbreng van een eigen goed in de gemeenschap (middelgrote wijziging) met de invoering van een overlevingsrecht (kleine wijziging). Het twistpunt was de interpretatie van het pas toegevoegde lid 5 van artikel 1394 BW betreffende het toepassingsgebied van de middelgrote wijziging. 13 In dit lid stond dat de boedelbeschrijving en de regeling van de wederzijdse rechten niet vereist zijn wanneer een wijziging wordt aangebracht in het gemeenschappelijk vermogen, zonder dat voor het overige het huwelijksvermogensstelsel wordt gewijzigd. 14 Een strikte en letterlijke interpretatie van deze zinsnede zorgt ervoor dat deze combiwijziging niet onder deze bepaling valt daar het huwelijksvermogensstelsel voor het overige wel wordt gewijzigd. Er wordt namelijk een verblijvingsbeding toegevoegd. Derhalve is wel een boedelbeschrijving en de regeling van de wederzijdse rechten vereist. De meerderheid was echter van mening dat een ruimere interpretatie toegewezen was en voor deze combi-wijziging de naleving van de wettelijke voorwaarden voor de middelgrote wijziging volstond Wet van 22 april In 2003 is de wetgever opnieuw tussengekomen en stelde een eind aan deze discussie. 16 De ruimere interpretatie was degene die gevolgd moest worden en de combinatie van een inbreng en het invoegen van een overlevingsrecht in het huwelijkscontract kon vanaf deze wet met zekerheid in één akte gebeuren. Net zoals de voorgaande wetswijzigingen kon deze wet niet alle problemen verhelpen. Bij de combinatie van het starten van een lege gemeenschap (kleine wijziging) en de inbreng in die gemeenschap van een eigen goed van één van de echtgenoten (middelgrote wijziging), rees de vraag of de gemeenschap niet al een tijd moest bestaan vooraleer het goed werd ingebracht. Er was m.a.w. onzekerheid over het feit of deze wijzigingen in één en dezelfde akte mochten worden opgenomen. 17 In 2007 hebben de hoven van Beroep van Antwerpen en van Gent hierover uitspraak 13 H. CASMAN en A. SIBIET, Wijziging van de huwelijksovereenkomst tijdens het huwelijk in H. CASMAN en M. VAN LOOK (eds.), Huwelijksvermogensrecht, Mechelen, Kluwer, losbl.,ii Oud artikel 1394, lid 5 BW. 15 A. SIBIET, Conventionele Wijzigingen aan het Huwelijksvermogensstelsel Voortaan Zonder Tussenkomst van de Rechtbank!, Not.Fisc.M., 2008, 8, Wet van 22 april 2003, BS 22 mei 2003 (Wet Valkeniers). 17 A. SIBIET, Conventionele Wijzigingen aan het Huwelijksvermogensstelsel Voortaan Zonder Tussenkomst van de Rechtbank!, Not.Fisc.M., 2008, 8,

9 gedaan. 18 Er werd beslist dat deze combinatie wel degelijk een middelgrote wijziging is en deze wijzigingen in één akte kunnen worden gerealiseerd. 4. Wet van 18 juli De wet werd een laatste keer hervormd door de wet van 18 juli 2008 en deze keer werd het dan ook een ingrijpende vereenvoudiging. Eerst en vooral werd voor elke wijziging de rechterlijke homologatie afgeschaft wat alle wijzigingen minder omslachtig maakte en daarbij de werklast van de rechtbanken van eerste aanleg verminderde. De vereiste van homologatie was in de praktijk immers tot een formaliteit verworden: ze werd nagenoeg nooit geweigerd. 19 Daarnaast werden de verschillende categorieën van wijzigingen afgeschaft, maar men kan nog steeds de wijziging met verplichte voorafgaande boedelbeschrijving zien als de grote wijziging, en de wijziging waar dit niet vereist is als de kleine wijziging. De kleine wijziging, die dus enkel een notariële wijzigingsakte vereist 20, is volgens de nieuwe formulering van artikel 1394 BW de regel, en de grote de uitzondering. 10. Voor deze laatste wetswijziging werd de wijzigingsakte nog voorafgegaan door een regelingsakte, maar dit is nu niet meer vereist. Het is wel toegestaan en zelfs aangewezen de vereffening nog steeds onder de vorm van een regeling van de wederzijdse rechten op te nemen. 21 Deze kan wel niet meer voor de wijzigingsakte worden verleden daar het vorige stelsel eerst moet worden ontbonden vooraleer ze kan worden vereffend 22. Dit is nogal onlogisch daar het resultaat van de vereffening de basis vormt voor de wijzigingsakte. Dit wordt opgelost door de regelingsakte te verlijden onder opschortende voorwaarde van ontbinding van het stelsel Antwerpen 28 maart 2007, TEP 2008, afl. april , ; Gent 15 november 2007, TEP 2008, afl April, J. GERLO en M. MASSCHELEIN, Commentaar bij art BW in J. GERLO, A. HEYVAERT, J. PAUWELS en P. SENAEVE (eds.), Personen en familierecht. Artikelsgewijze commentaar met overzicht van rechtspraak en rechtsleer, Mechelen, Kluwer, losbl., Artikel 1392 BW 21 W. PINTENS, C. DECLERCK, J. DU MONGH en K. VANWINCKELEN, Familiaal Vermogensrecht, Antwerpen, Intersentia, 2010, A. SIBIET, Conventionele Wijzigingen aan het Huwelijksvermogensstelsel Voortaan Zonder Tussenkomst van de Rechtbank!, Not.Fisc.M., 2008, 8, W. PINTENS, C. DECLERCK, J. DU MONGH en K. VANWINCKELEN, Familiaal Vermogensrecht, Antwerpen, Intersentia, 2010,

10 V. Geldend criterium voor de verplichte boedelbeschrijving: een verdeelde interpretatie 1. Formulering van art. 1394: de grote wijziging als uitzondering 11. Waar in artikel 1394 van het Burgerlijk Wetboek voor de wetswijziging in 2008 stond dat de boedelbeschrijving niet vereist was wanneer de wijziging van het huwelijksvermogensstelsel niet de vereffening van het vorige stelsel of een dadelijke verandering van de samenstelling van de vermogens tot gevolg heeft en evenmin wanneer een wijziging wordt aangebracht in het gemeenschappelijk vermogen, zonder dat voor het overige het huwelijksvermogensstelsel dermate wordt gewijzigd dat het volledig wordt vereffend 24 volgt het gewijzigde artikel een omgekeerde redenering. De uitzondering wordt de regel en vice versa. In beginsel is nu geen boedelbeschrijving meer nodig tenzij één van de echtgenoten erom verzoekt of indien de wijziging van het huwelijksvermogensstelsel de vereffening van het vorige stelsel tot gevolg heeft. 25 Dit zorgt ervoor dat de wijzigingsprocedure zonder de verplichte voorafgaande boedelbeschrijving wordt verheven tot de gemeenrechtelijke procedure en uitzonderingen op het gemeen recht moeten dan ook restrictief en limitatief worden beoordeeld. 26 Maar door de onzekerheid wat er onder het criterium de vereffening van het vorige stelsel valt en daar kan verdedigd worden dat bij afwezigheid van een verplichte voorafgaande boedelbeschrijving de wijziging aan het vermogensstelsel bezwaard is met (al dan niet absolute) nietigheid, is het voor de notaris riskant de uitzondering al te restrictief te interpreteren De ratio legis van het criterium 12. De vereffening van het vorige stelsel was aanvankelijk niet het criterium die zou gebruikt worden. De Senaat stelde oorspronkelijk voor de situatie waarin de echtgenoten een dading willen treffen over hun rechten als criterium te gebruiken om tot verplichte boedelbeschrijving te beslissen. 28 Indien bij een wijziging van het huwelijksvermogensstelsel één van de echtgenoten aanvaardt om minder uit de massa te ontvangen dan hij gerechtigd op is bij de verdeling van het 24 Oud artikel 1394 Burgerlijk Wetboek. 25 Artikel 1394 Burgerlijk Wetboek. 26 R. BARBAIX, Actualia wijziging huwelijkscontract, in Leuvense Notariële Geschriften: Notariële actualiteit , Brussel, Larcier, 2012, Zie voetnoot nr Parl. St. Kamer , 1174/001, 3. 6

11 gemeenschappelijke vermogen, zou een voorafgaande boedelbeschrijving moeten worden opgesteld. 29 Wanneer het voorstel in de Kamer werd geamendeerd, werd overwogen om niet enkel bij de toebedeling van ongelijkwaardige kavels aan de echtgenoten, maar bij elke wijziging de inventaris verplicht te stellen ter garantie van de rechten van de betrokkenen, de kinderen en desgevallend de schuldeisers. 30 Uiteindelijk werd gekozen voor de vereffening van het vorig stelsel omdat op deze manier de boedelbeschrijving niet verplicht is wanneer ze niet essentieel is om de rechten van derden te vrijwaren. 31 De keuze voor dit criterium heeft niettemin een grote onenigheid in de doctrine veroorzaakt. 3. Vereffening enkel na ontbinding van het vorige stelsel 3.1. Vereffening principieel uit ontbinding 13. De partijen zijn niet verplicht hun huwelijksvermogensstelsel te vereffenen en te verdelen na de ontbinding ervan, al zal dit bij ontbinding door echtscheiding evenwel steeds het geval zijn. 32 Onder de oude wet moest bij de grote wijzingsprocedure de wijzigingsakte voorafgaan door een regeling van de wederzijdse rechten, de zogenaamde regelingsakte, waarin de vereffening werd geregeld. Deze werd afgeschaft en nu wordt er geen uitdrukkelijke verplichting meer opgelegd om het vorige stelsel te vereffenen. 33 De gemeenschapsgoederen komen in onverdeeldheid tussen de echtgenoten. Men bevindt zich dan in een zogenaamde postcommunautaire onverdeeldheid. 34 Het bestaand stelsel moet dus enkel vereffend worden indien het nieuwe stelsel niet kan functioneren zonder de vereffening van het vorige. 35 De vereffening en de verdeling volgen immers niet van rechtswege uit de ontbinding. 36 Dit doet er volgens PINTENS echter geen afbreuk aan dat de vereffening bedoeld in artikel 1394 BW principieel uit de ontbinding voortvloeit, ongeacht of de 29 K. BOONE, Wijziging van het huwelijksvermogensstelsel zonder rechterlijke homologatie. Commentaar bij de wet van 18 juli 2008, Notamus 2008, Parl. St. Kamer , 1174/002, Parl. St. Kamer , 1174/003, W. PINTENS, C. DECLERCK en K. VANWINCKELEN, Schets van het familiaal vermogensrecht, intersentia, 2012, W. PINTENS, C. DECLERCK, J. DU MONGH en K. VANWINCKELEN, Familiaal Vermogensrecht, Antwerpen, Intersentia, 2010, A. SIBIET, Conventionele Wijzigingen aan het Huwelijksvermogensstelsel Voortaan Zonder Tussenkomst van de Rechtbank!, Not.Fisc.M., 2008, 8, W. PINTENS, C. DECLERCK, J. DU MONGH en K. VANWINCKELEN, Familiaal Vermogensrecht, Antwerpen, Intersentia, 2010, W. PINTENS, C. DECLERCK en K. VANWINCKELEN, Schets van het familiaal vermogensrecht, intersentia, 2012,

12 vereffening en de verdeling daadwerkelijk (moeten) worden toegepast. 37 De boedelbeschrijving is dus verplicht, ook al wordt het stelsel niet effectief vereffend. 38 Als m.a.w. de soms vage grens tussen de verschillende vermogensstelsels wordt overschreden, dient de grote wijzigingsprocedure gevolgd te worden. 14. Deze opvatting gaat ervan uit dat het Burgerlijk Wetboek in zijn geheel coherent is wat het gebruik van haar begrippen betreft (quod non) en zoekt de betekenis van het begrip vereffening uit artikel 1394 BW in andere wetsartikelen. 39 Dit leidt ertoe dat al te vlug wordt besloten tot het opstellen van een boedelbeschrijving, wat allerminst de bewoording van artikel 1394 BW en de ratio legis van de wetswijziging volgt. Daarnaast rijst de vraag dan ook waar de grens tussen de verschillende huwelijksvermogensstelsels ligt. Deze ligt volgens een deel van de rechtsleer bij de bestemming van de beroepsinkomsten in het huwelijksvermogen. 40 (infra) 3.2. Samenlezing art met artt. 1427, 4 en 1430 BW 15. De redenering vertrekt van een combinatie van de artikels 1427, 4 en 1430 van het Burgerlijk Wetboek. Artikel 1430 BW stelt dat de ontbinding van het stelsel de vereffening en verdeling tot gevolg heeft. 41 In artikel 1427 BW dat de oorzaken van ontbinding van het wettelijk stelsel opsomt, staat dat de overgang naar een ander huwelijksvermogensstelsel tot de ontbinding van het (wettelijk) stelsel leidt. Op deze manier komt zoals hierboven aangehaald o.a. PINTENS tot de conclusie dat de overschakeling naar een ander stelsel waarop van rechtswege de ontbinding van het vorige stelsel plaatsvindt, principieel leidt tot de vereffening van het vorige stelsel. 42 Daarvoor is dus niet vereist dat daadwerkelijk over wordt gegaan tot vereffening en verdeling aangezien de meest gerede partij het initiatief hiervoor moet nemen. 43 Door artikel 1430 BW zorgt elke wijziging aan het huwelijksvermogensstelsel die tot ontbinding van het vorige stelsel leidt ervoor dat een boedelbeschrijving moet worden opgesteld overeenkomstig artikel , lid 2 BW. 16. De artikelen 1430 en 1427 BW vallen onder Afdeling V Ontbinding van het wettelijk stelsel van het Burgerlijk Wetboek. Hierdoor zou je kunnen aanhalen dat de redenering niet moet gevolgd 37 W. PINTENS, C. DECLERCK, J. DU MONGH en K. VANWINCKELEN, Familiaal Vermogensrecht, Antwerpen, Intersentia, 2010, W. PINTENS, C. DECLERCK, J. DU MONGH en K. VANWINCKELEN, Familiaal Vermogensrecht, Antwerpen, Intersentia, 2010, Artikel 1430, lid 1 en 1427, 4 Burgerlijk Wetboek. 40 W. PINTENS, C. DECLERCK, J. DU MONGH en K. VANWINCKELEN, Familiaal Vermogensrecht, Antwerpen, Intersentia, 2010, Artikel 1430 Burgerlijk Wetboek. 42 W. PINTENS, C. DECLERCK, J. DU MONGH en K. VANWINCKELEN, Familiaal Vermogensrecht, Antwerpen, Intersentia, 2010, W. PINTENS, C. DECLERCK en K. VANWINCKELEN, Schets van het familiaal vermogensrecht, intersentia, 2012,

13 worden indien men van een stelsel van zuivere scheiding van goederen overstapt naar een ander stelsel opdat de artikelen die de vereffening doen volgen op de ontbinding van toepassing zijn op het wettelijke stelsel en niet op het stelsel van zuivere scheiding van goederen. Dit is natuurlijk niet correct daar artikel 1451, laatste lid BW deze stelsels ook onderwerpt aan de wetsbepalingen van het wettelijk stelsel zolang er niet van wordt afgeweken. 44 Het stelsel van zuivere scheiding van goederen kan bijgevolg niet verlaten worden zonder dat er vereffend wordt. Op die manier volgt er dus vereffening bij een overgang van een het stelsel van zuivere scheiding van goederen naar een gemeenschapsstelsel. 45 Nochtans zou het logischer zijn dat deze redenering enkel geldt waar een gemeenschap dient vereffend te worden, want een principiële vereffening die ervoor zorgt dat een inventaris moet worden opgesteld als er enkel eigen goederen in het huwelijksvermogen zitten van telkens één van beide echtgenoten is vaak nutteloos en tijdrovend aangezien de rechten in de goederen reeds duidelijk zijn Artikel 1430 BW: geen abstracte regel 17. Enkele auteurs halen terecht aan dat deze visie te kort door de bocht is en er geen abstracte regel mag worden gemaakt van artikel 1430, eerste lid BW. 46 Volgens DE WULF moet dit artikel, dat stelt dat de ontbinding van het stelsel de vereffening tot gevolg heeft, eerder als een regel worden gezien die alleen geldt in de gevallen waar effectief in de praktijk een vereffening moet volgen. 47 Hij vindt dan ook dat deze visie aan de overgang naar een ander huwelijksvermogensstelsel in abstracto een vereffening verbindt die er in de praktijk niet is of niet hoort. 48 Aan de andere kant komt de denkwijze van PINTENS neer op een louter letterlijke interpretatie van de wet, maar dit zorgt voor ongewilde gevolgen. In sommige gevallen is het in de praktijk absurd een boedelbeschrijving te moeten opstellen als wordt overgegaan naar een ander huwelijksvermogensstelsel, maar de facto niets hoeft te worden vereffend. Denk maar aan echtgenoten gehuwd onder het stelsel van zuivere scheiding van goederen die willen overstappen op het wettelijk stelsel. Of echtgenoten gehuwd onder de bepalingen van het wettelijk stelsel die na enkele weken huwelijk al willen overstappen op scheiding van goederen en gans de gemeenschap, waar weinig tot niets in zit, wordt toebedeeld aan 44 Artikel 1451 in fine Burgerlijk Wetboek. 45 P. DE PAGE en M. VAN MOLLE, La procédure de mutation du régime matrimonial et les droits des tiers créanciers après la loi du 18 juillet 2008, JT 2009, afl. 6345, C. DE WULF, J. BAEL en S. DEVOS, Notarieel Familierecht en Familiaal Vermogensrecht. Het Opstellen van Notariële Akten, Kluwer, 2011, 1050; S. DEVOS, De vereisten voor de wijziging van huwelijksvermogensstelsels boedelbeschrijving bekendmaking toepassingen en gevolgen, T.Not. 2010, afl. 1, C. DE WULF, J. BAEL en S. DEVOS, Notarieel Familierecht en Familiaal Vermogensrecht. Het Opstellen van Notariële Akten, Kluwer, 2011, C. DE WULF, J. BAEL en S. DEVOS, Notarieel Familierecht en Familiaal Vermogensrecht. Het Opstellen van Notariële Akten, Kluwer, 2011,

14 één van de echtgenoten. 49 De wet letterlijk interpreteren is dus niet altijd aangewezen. Bij een restrictieve interpretatie kunnen de partijen nog altijd terugvallen op de facultatieve boedelbeschrijving indien ze dit nuttig achten. 4. De grens tussen de verschillende huwelijksvermogensstelsels 18. Hoewel de meeste auteurs in tegenstelling tot PINTENS niet letterlijk beweren dat de vereffening principieel uit de ontbinding voortvloeit, gaan zij er toch van uit dat de boedelbeschrijving vereist is bij een wijziging die ervoor zorgt dat het nieuw huwelijksvermogensstelsel een fundamenteel ander stelsel is dan het vorige. Men gaat telkens nagaan of er wordt overgegaan naar een ander (basis)stelsel. Als dit het geval is, hebben we te maken met een grote wijziging. Dit hangt echter niet altijd samen met wanneer het aangewezen is de grote wijzigingsprocedure te volgen. Een boedelbeschrijving is immers nuttig om zicht te krijgen op de rechten van de partijen in de te vereffenen boedel, maar bij de overgang naar een ander huwelijksvermogensstelsel is niet steeds effectief een vereffening vereist. 19. De problematiek heeft ervoor gezorgd dat iedere rechtsgeleerde die zich met het huwelijksvermogensrecht bezighoudt vorm heeft gegeven aan zijn eigen kijk op wanneer de wijziging ervoor zorgt dat over wordt gegaan naar een ander vermogensstelsel of wanneer de wijziging aan de andere kant het bestaand stelsel laat bestaan en slechts enkele veranderingen aan dat stelsel aanbrengt. In een beperkende interpretatie is maar sprake van overgang naar een ander huwelijksvermogensstelsel indien overgestapt wordt naar een ander basisstelsel. In een extensieve interpretatie daarentegen kan men menen dat iedere wijziging, hoe miniem ook, ervoor zorgt dat een ander stelsel wordt aangenomen en dat dus overeenkomstig artikel 1427 BW de ontbinding van het vorige stelsel daaruit voortvloeit. 50 Deze interpretatie wordt nagenoeg door geen enkele auteur gevolgd. Waar sommige auteurs proberen een algemene regel te zoeken die een duidelijke grens vormt tussen de verschillende huwelijksstelsels - voornamelijk deze tussen een gemeenschapsstelsel en een stelsel van scheiding van goederen - gaan anderen geval per geval kijken of de grens tussen de stelsels al dan niet wordt overschreden. Een derde strekking kijkt naar de gebruikelijke betekenis van het begrip vereffening en focust op de beweegreden van de wetgever waar hij de wet heeft hervormd. 49 Of in deze situatie een boedelbeschrijving vereist is, is men zelfs in de restrictieve strekking niet eensgezind. Zie randnummer R. BARBAIX, Actualia wijziging huwelijkscontract, in Leuvense Notariële Geschriften: Notariële actualiteit , Brussel, Larcier, 2012,

15 4.1. De bestemming der beroepsinkomsten als determinant 20. Een eerste strekking in de rechtsleer meent dat de bestemming van de beroepsinkomsten in het gewijzigd vermogensstelsel bepalend is om uit te maken of we te maken hebben met een ander basisstelsel. 51 Indien de beroepsinkomsten uit het bestaande gemeenschappelijke vermogen worden gesloten, dan wordt volgens PINTENS een ander stelsel aangenomen. Er kan immers slechts sprake van een gemeenschapsstelsel zijn indien de beroepsinkomsten tot het gemeenschappelijk vermogen behoren. 52 Deze auteur is van mening dat de overgang naar een ander vermogensstelsel zorgt voor de ontbinding van het vorige stelsel en leidt tot de principiële vereffening ervan. 53 Van een ruimere naar een beperktere gemeenschap overgaan leidt dus niet tot ontbinding en vereffening van de bestaande ruimere gemeenschap daar niet overgegaan wordt van stelsel. 54 Enkel indien de echtgenoten de nieuwe beperktere gemeenschap van nul willen starten, moet het vorig stelsel noodzakelijkerwijze worden vereffend. 55 Als de beroepsinkomsten uit de beperktere gemeenschap zijn gesloten in tegenstelling tot de eerdere ruimere gemeenschap, is er ook vereffening en dus een boedelbeschrijving vereist. 21. Ook SIBIET vertrekt van artikel 1430 BW en is ervan overtuigd dat er slechts sprake is van de vereffening van het vorig stelsel wanneer echtgenoten een ander stelsel aannemen. Dit nieuw stelsel moet fundamenteel verschillen van het vorige stelsel, in die zin dat er niets essentieels meer van overblijft of dat althans de kenmerkende elementen ervan verdwenen zijn. 56 Om uit te maken of het nieuwe stelsel al dan niet fundamenteel verschilt met het vorige, moet gekeken worden of er een gemeenschap was en behouden blijft, dan wel of er geen gemeenschap was en er één wordt ingevoerd. Daarvoor is het lot van de beroepsinkomsten bepalend: Een verandering van de regels met betrekking tot de beroepsinkomsten wijst op een essentiële verandering van het stelsel. 57 Dit zorgt er a contrario voor dat als men een beperkte gemeenschap toevoegt aan een stelsel van zuivere scheiding van goederen, waarbij de beroepsinkomsten niet in die gemeenschap zitten, dit de 51 A. SIBIET, Conventionele Wijzigingen aan het Huwelijksvermogensstelsel Voortaan Zonder Tussenkomst van de Rechtbank!, Not.Fisc.M., 2008, 8, 273; W. PINTENS, C. DECLERCK, J. DU MONGH en K. VANWINCKELEN, Familiaal Vermogensrecht, Antwerpen, Intersentia, 2010, W. PINTENS, C. DECLERCK, J. DU MONGH en K. VANWINCKELEN, Familiaal Vermogensrecht, Antwerpen, Intersentia, 2010, Supra randnummer W. PINTENS, C. DECLERCK, J. DU MONGH en K. VANWINCKELEN, Familiaal Vermogensrecht, Antwerpen, Intersentia, 2010, W. PINTENS, C. DECLERCK, J. DU MONGH en K. VANWINCKELEN, Familiaal Vermogensrecht, Antwerpen, Intersentia, 2010, A. SIBIET, Conventionele Wijzigingen aan het Huwelijksvermogensstelsel Voortaan Zonder Tussenkomst van de Rechtbank!, Not.Fisc.M., 2008, 8, A. SIBIET, Conventionele Wijzigingen aan het Huwelijksvermogensstelsel Voortaan Zonder Tussenkomst van de Rechtbank!, Not.Fisc.M., 2008, 8,

16 vereffening van het vorig stelsel niet met zich meebrengt en dat er dus geen voorafgaande boedelbeschrijving moet worden opgemaakt. 58 Indien de beroepsinkomsten wel in de gemeenschap komen, dient dus wel een boedelbeschrijving te worden opgesteld. 22. DEVOS is terecht van oordeel dat de gelijkstelling van een verandering van de regels met betrekking tot de beroepsinkomsten met een essentiële verandering van het stelsel, die aldus de vereffening met zich meebrengt, tot ongewilde gevolgen kan leiden. 59 Dit kan het geval zijn bij gehuwden die gemeenschapsgoederen of inkomsten hebben, andere dan de beroepsinkomsten, die een aanzienlijke waarde hebben zodat ze een belangrijker vermogensbestanddeel zijn dan de beroepsinkomsten. 60 Indien de gehuwden in dit geval de gemeenschap willen stoppen en terug naar een stelsel van zuivere scheiding van goederen willen overstappen, met enkel goederen in de eigen vermogens van de gehuwden, zou het logisch zijn dat hier verplicht een boedelbeschrijving moet opgemaakt worden om de gemeenschap te kunnen vereffenen en te verdelen. De grote wijzigingsprocedure is hier aangewezen ongeacht het lot van de beroepsinkomsten. 61 De bestemming van de beroepsinkomsten als criterium zou gemakkelijk een houvast kunnen bieden om te bepalen of we te maken hebben met een overgang tussen verschillende basisstelsels, maar het gebruik ervan zou in sommige gevallen onjuiste gevolgen met zich meebrengen Ingrijpende wijziging aan de filosofie en de organisatie van het stelsel 23. Een andere strekking in de doctrine stelt dat er reeds sprake is van overgang naar een ander stelsel wanneer de voorgenomen wijziging een ingrijpende verandering inhoudt van de basisfilosofie en de organisatie van het stelsel. 62 BOONE meent dat naast de gebruikelijke betekenis van het woord vereffening een bredere betekenis moet gegeven worden aan de vereffening van het vorig stelsel als criterium voor het onderscheid tussen de verschillende wijzigingsprocedures. Behoudens de situatie dat het stelsel dermate wordt gewijzigd dat het effectief dient te worden vereffend als verrichting die de verdeling voorafgaat, is er ook sprake van een zogenaamde vereffening sensu lato wanneer de wijziging inhoudt dat de filosofie en de organisatie van de vermogensrechtelijke relatie 58 A. SIBIET, Conventionele Wijzigingen aan het Huwelijksvermogensstelsel Voortaan Zonder Tussenkomst van de Rechtbank!, Not.Fisc.M., 2008, 8, S. DEVOS, De vereisten voor de wijziging van huwelijksvermogensstelsels boedelbeschrijving bekendmaking toepassingen en gevolgen, T.Not. 2010, afl. 1, 6, voetnoot S. DEVOS, De vereisten voor de wijziging van huwelijksvermogensstelsels boedelbeschrijving bekendmaking toepassingen en gevolgen, T.Not. 2010, afl. 1, 7, voetnoot S. DEVOS, De vereisten voor de wijziging van huwelijksvermogensstelsels boedelbeschrijving bekendmaking toepassingen en gevolgen, T.Not. 2010, afl. 1, 7, voetnoot K. BOONE, Wijziging van het huwelijksvermogensstelsel zonder rechterlijke homologatie. Commentaar bij de wet van 18 juli 2008, Notamus 2008,

17 tussen de echtgenoten ingrijpend verandert. 63 Wanneer de wijziging het verhaalsrecht van de schuldeisers, de vergoedings- of vereffeningsregels of de bestuursregeling betreft, is dit voldoende om te spreken over de overgang naar een ander huwelijksvermogensstelsel. 64 Deze wijzigingen dienen dus vooraf te gaan door een boedelbeschrijving. Het toevoegen of schrappen van een gemeenschappelijk vermogen is a fortiori een overgang naar een ander stelsel. Hoewel BOONE erkent dat het opstellen van de boedelbeschrijving de uitzondering zou moeten zijn, is ze terecht van oordeel dat de notaris in geval van twijfel voor de zekerheid een notariële boedelbeschrijving moet opstellen om de tegenwerpelijkheid aan derden te verzekeren Deze visie is zeer breed en zorgt er opnieuw voor dat de wijziging met verplichte voorafgaande inventaris, de uitzondering volgens de nieuwe formulering van artikel 1394 BW, toch de meest gevolgde procedure zou worden. Dit gaat natuurlijk de beweegreden tegen van de wetswijziging die het voor de echtgenoten makkelijker wou maken om hun huwelijksvermogensstelsel te wijzigen. Ze volgt wel de parlementaire voorbereiding waar ze bescherming biedt aan de belangen van derde schuldeisers 66 daar zij iedere keer een boedelbeschrijving voor handen hebben wanneer er wijzigingen in het verhaalsrecht plaatsvinden en zo zicht blijven behouden op de samenstelling van de vermogens. 25. Daartegen kan geargumenteerd worden dat de artikelen 1410 en 1440 van het Burgerlijk Wetboek de schuldeisers al voldoende beschermen bij bepaalde wijzigingen van de samenstelling van de vermogens als gevolg van een wijziging van het vermogensstelsel. 67 M.i. moet niet bij elke verandering aan de samenstelling van de vermogens teruggegrepen worden naar de parlementaire voorbereiding waar ze zegt dat de boedelbeschrijving verplicht is wanneer die essentieel is voor de bescherming van de belangen van derden. 68 Ze is hier immers niet essentieel voor de bescherming van de belangen van derden aangezien zij door voormelde artikelen op dit vlak al beschermd zijn. Daarenboven is de ingrijpende verandering van de filosofie en de organisatie van de vermogensrechteijke relatie tussen de echtgenoten een te soepel criterium om houvast te bieden in 63 K. BOONE, Wijziging van het huwelijksvermogensstelsel zonder rechterlijke homologatie. Commentaar bij de wet van 18 juli 2008, Notamus 2008, R. BARBAIX, Actualia wijziging huwelijkscontract, in Leuvense Notariële Geschriften: Notariële actualiteit , Brussel, Larcier, 2012, K. BOONE, Wijziging van het huwelijksvermogensstelsel zonder rechterlijke homologatie. Commentaar bij de wet van 18 juli 2008, Notamus 2008, Parl. St. Kamer , 1174/ C. DE WULF, J. BAEL en S. DEVOS, Notarieel Familierecht en Familiaal Vermogensrecht. Het Opstellen van Notariële Akten, Kluwer, 2011, Parl. St. Kamer , 1174/002, 2. 13

18 de praktijk. 69 Ook al is het criterium van BOONE niet aangewezen om tot verplichte boedelbeschrijving te beslissen, kan het bij een verandering in de samenstelling van de vermogens toch wenselijk zijn er vrijwillig een op te stellen. 70 (infra) 5. De vereffening sensu stricto: los van de samenlezing 5.1. Courante betekenis van vereffenen 26. Een derde strekking uit kritiek op het automatisme van de hiervoor besproken auteurs om in hun redenering te vertrekken vanuit de samenlezing van artikel 1394 en de artikels 1427 en 1430 BW. Eerder dan gelinkt te worden aan deze wetsbepalingen, moet het begrip vereffening zoals bedoeld in artikel 1394 BW volgens DE WULF begrepen worden in zijn gebruikelijke betekenis namelijk als behorend bij een wijziging van het vermogensstelsel dat gepaard gaat met boekhoudkundige bewerkingen waarbij de lasten en de baten van het vermogen worden verrekend waarna aan elke deelgenoot een kavel wordt toebedeeld. 71 Enkel als sprake is van vereffening in die zin, is een boedelbeschrijving aangewezen. Er moet dus niet gezocht worden naar de draagwijdte van de vereffening via de andere wetsbepalingen van het Burgerlijk Wetboek. Andere definities gegeven aan het begrip in een courante juridische context zijn het tot effenheid brengen van een abstracte massa van goederen. 72 of het geheel van verrichtingen dat ertoe strekt de respectieve aanspraken van verschillende deelgenoten in een onverdeelde en te verdelen boedel te bepalen. 73 Voor de interpretatie van het begrip vereffening dient men dus van deze betekenis te vertrekken. 27. Volgens deze DE WULF zijn twee punten van belang om van vereffening te kunnen spreken: vooreerst moet er sprake zijn van een boedel, i.e. een geheel van goederen waar activa en passiva bij betrokken zijn. Ten tweede moet deze boedel worden vereffend en verdeeld tussen de beide echtgenoten of in onverdeeldheid worden toebedeeld aan de beide echtgenoten die op een later tijdstip tot vereffening en verdeling zullen moeten overgaan. 74 De verplichting tot voorafgaande boedelbeschrijving is er dus maar wanneer een gemeenschap bestaat in het vorige stelsel en deze 69 S. DEVOS, De vereisten voor de wijziging van huwelijksvermogensstelsels boedelbeschrijving bekendmaking toepassingen en gevolgen, T.Not. 2010, afl. 1, C. DE WULF, J. BAEL en S. DEVOS, Notarieel Familierecht en Familiaal Vermogensrecht. Het Opstellen van Notariële Akten, Kluwer, 2011, C. DE WULF, J. BAEL en S. DEVOS, Notarieel Familierecht en Familiaal Vermogensrecht. Het Opstellen van Notariële Akten, Kluwer, 2011, S. DEVOS, De vereisten voor de wijziging van huwelijksvermogensstelsels boedelbeschrijving bekendmaking toepassingen en gevolgen, T.Not. 2010, afl. 1, R. BARBAIX, Actualia wijziging huwelijkscontract, in Leuvense Notariële Geschriften: Notariële actualiteit , Brussel, Larcier, 2012, C. DE WULF, J. BAEL en S. DEVOS, Notarieel Familierecht en Familiaal Vermogensrecht. Het Opstellen van Notariële Akten, Kluwer, 2011,

19 door de wijziging al dan niet geheel wordt ontbonden waardoor een gemeenschappelijke boedel overgaat naar het eigen vermogen van de echtgenoten. 75 De verplichting tot boedelbeschrijving wordt zo tot een minimum herleid in tegenstelling tot de andere strekkingen in de rechtsleer. 76 Dit strookt met de geest van de wetswijziging Een ratio legis-conforme interpretatie 28. Ook DEVOS, daarin gevolgd door BARBAIX, kiest ervoor het begrip van de vereffening als criterium in haar klassieke betekenis en conform haar ratio legis, i.e. restrictief te interpreteren. 77 De grote wijzigingsprocedure is namelijk de uitzondering op de regel, en uitzonderingen moeten restrictief geïnterpreteerd worden. Men kan niet veralgemenen dat elke overgang naar een fundamenteel verschillend stelsel leidt tot de vereffening van het vorige stelsel. Er moet geval per geval nagegaan worden of de fundamentele wijziging de vereffening van het vorige stelsel met zich meebrengt. 78 Om te bepalen of we te maken hebben met vereffening moet volgens DEVOS gekeken worden of je een te verdelen massa moet afzonderen of aflijnen. 79 Indien dit het geval is, is een boedelbeschrijving vereist Afwikkeling van het verleden 29. Het is belangrijk acht te slaan op het feit dat deze verrichtingen die tot doel hebben de aanspraken van de deelgenoten in de boedel te bepalen, betrekking hebben op de afwikkeling van het verleden en niet op een regeling voor de toekomst. 80 Een vereffening dient immers o.a. om de notaris in staat te stellen een concreet beeld te krijgen van de omvang van de te verdelen boedel en van de rechten daarin van elke deelgenoot en/of derden. 81 Indien bijvoorbeeld wordt overgegaan van een ruimere naar een beperktere gemeenschap voor de toekomst (men wil m.a.w. niet vanaf de wijziging met een lege gemeenschap beginnen), dan dient geen massa afgelijnd te worden waar de respectieve rechten van de echtgenoten erin naar voor komen. De overgang van een stelsel van 75 C. DE WULF, J. BAEL en S. DEVOS, Notarieel Familierecht en Familiaal Vermogensrecht. Het Opstellen van Notariële Akten, Kluwer, 2011, C. DE WULF, J. BAEL en S. DEVOS, Notarieel Familierecht en Familiaal Vermogensrecht. Het Opstellen van Notariële Akten, Kluwer, 2011, S. DEVOS, De vereisten voor de wijziging van huwelijksvermogensstelsels boedelbeschrijving bekendmaking toepassingen en gevolgen, T.Not. 2010, afl. 1, S. DEVOS, De vereisten voor de wijziging van huwelijksvermogensstelsels boedelbeschrijving bekendmaking toepassingen en gevolgen, T.Not. 2010, afl. 1, S. DEVOS, De vereisten voor de wijziging van huwelijksvermogensstelsels boedelbeschrijving bekendmaking toepassingen en gevolgen, T.Not. 2010, afl. 1, R. BARBAIX, Actualia wijziging huwelijkscontract, in Leuvense Notariële Geschriften: Notariële actualiteit , Brussel, Larcier, 2012, R. BARBAIX, Actualia wijziging huwelijkscontract, in Leuvense Notariële Geschriften: Notariële actualiteit , Brussel, Larcier, 2012,

20 zuivere scheiding van goederen naar een gemeenschapsstelsel voor de toekomst, wat volgens de andere strekkingen duidelijk de vereffening als bedoeld in artikel 1394 BW met zich meebrengt, zorgt volgens deze op de ratio legis gebaseerde strekking niet voor de vereffening en behoeft geen inventaris. 30. Indien er geen nood is om de afwikkeling voor het verleden te doen, dan mag er ook geen sprake zijn van de vereffening van het vorig stelsel zoals bedoeld in artikel 1394 BW. Uitgaande van de parlementaire voorbereiding kan men hierop een uitzondering formuleren: de boedelbeschrijving is verplicht indien dit essentieel is voor de bescherming van de belangen van derden, waar volgens BARBAIX ook de echtgenoten zelf onder vallen. 82 VI. De verplichte boedelbeschrijving: aanpassen criterium of afschaffen verplichting? 1. Nut van de boedelbeschrijving 1.1. Afschaffen verplichting 31. Een vraag die men bij dit alles kan stellen is of de verplichting tot voorafgaande boedelbeschrijving bij de wijziging van het huwelijksvermogensstelsel nog enig nut heeft. Er wordt naar voor geschoven dat de verplichte inventaris mede tot doel had aan de homologatierechter een beeld te schetsen van de vermogens van de echtgenoten. 83 De homologatierechter moest de wijziging toetsen aan de belangen van het gezin en de kinderen en aan de belangen van derden waaronder de schuldeisers. De toetsing aan die belangen werden meestal achterwege gelaten of ze werd beperkt tot het controleren of er voldaan werd aan de publiciteitsvereisten. 84 Nu deze homologatie werd afgeschaft en de wijziging dus niet meer aan deze belangen moet getoetst worden, is het nut van deze inventaris ook grotendeels weggevallen GEELHAND DE MERXEM stelt dan ook voor om de verplichting tot het opstellen van een voorafgaande inventaris af te schaffen. Bij een ontbinding en vereffening van een huwelijkvermogensstelsel volgend op een echtscheiding met onderlinge toestemming is de verplichting om een inventaris op te stellen al lange tijd geschrapt zonder dat dit grote problemen 82 R. BARBAIX, Actualia wijziging huwelijkscontract, in Leuvense Notariële Geschriften: Notariële actualiteit , Brussel, Larcier, 2012, C. DE WULF, J. BAEL en S. DEVOS, Notarieel Familierecht en Familiaal Vermogensrecht. Het Opstellen van Notariële Akten, Kluwer, 2011, A. SIBIET, Conventionele Wijzigingen aan het Huwelijksvermogensstelsel Voortaan Zonder Tussenkomst van de Rechtbank!, Not.Fisc.M., 2008, 8, C. DE WULF, J. BAEL en S. DEVOS, Notarieel Familierecht en Familiaal Vermogensrecht. Het Opstellen van Notariële Akten, Kluwer, 2011,

21 heeft opgeleverd noch voor de echtgenoten, noch voor derden. 86 Dus is de oplossing volgens deze auteur dat ook de verplichting van boedelbeschrijving bij de grote wijziging aan het huwelijksvermogensstelsel conform artikel , lid 2 BW wordt geschrapt. Hiermee zou de twijfel in de praktijk en de discussie in de rechtsleer verdwijnen. Men heeft namelijk nog steeds de mogelijkheid om facultatief de boedelbeschrijving te vragen via 2, lid 1 van datzelfde artikel. In onze buurlanden wordt dan ook geen gebruik gemaakt van een verplichte voorafgaande boedelbeschrijving als extra bescherming voor derden. Daarom wordt eerst even in gegaan op de buitenlandse wetgeving, meer bepaald de Nederlandse en de Franse, en hoe deze problematiek daarin wordt aangepakt Nederlands en Frans recht 33. Noch de Nederlandse wet noch de Franse wet maken gebruik van een verplichte voorafgaande boedelbeschrijving om de rechten van derden bij een wijziging van het huwelijksvermogensstelsel te beschermen. Beiden grijpen ze terug naar andere beschermingsmechanismen dan de boedelbeschrijving Nederland: vergroting van het verhaalsrecht van schuldeisers 34. Tot voor kort had de Nederlandse wet nog een homologatieprocedure voor de rechter, maar deze is met ingang van 1 januari 2012 geschrapt. Deze rechterlijke goedkeuring was vastgelegd in artikel 119 van boek 1 van het Nieuw Burgerlijk Wetboek en gelastte de goedkeuring bij het maken of wijzigen van de huwelijkse voorwaarden tijdens het huwelijk. De gehele of gedeeltelijke goedkeuring werd slechts geweigerd indien gevaar voor benadeling van de schuldeisers bestond, of een of meer voorwaarden streden met dwingende wetsbepalingen, de goede zeden of de openbare orde. 87 De Nederlandse wetgever heeft bij dezelfde wetswijziging de verhaalsrechten van de schuldeisers verruimd, waardoor ze wettelijk beter beschermd zijn tegen de mogelijke nadelige gevolgen van een wijziging aan het huwelijksvermogensstelsel. Ieder der echtgenoten blijft namelijk na ontbinding van de gemeenschap voor het geheel aansprakelijk voor de gemeenschapsschulden waarvoor hij voordien aansprakelijk was en voor andere gemeenschapsschulden is hij hoofdelijk met de ander echtgenoot verbonden. 88 Hierdoor verviel dus de voornaamste functie van de rechterlijke 86 N. GEELHAND DE MERXEM, Modification de la Procédure de Modification du Régime Matrimonial (C. civ., art et 1396) in Wetsvoorstellen in notariële zaken ter attentie van de wetgever. Een overzicht van knelpunten uit de notariële praktijk. Proeve van oplossing, Brussel, Larcier, 2011, Artikel 1:119 Nederlands BW 88 Artikel 1:102 Nederlands BW 17