Charlotte Libbrecht Logopediste Afasiologe eferentielogopediste Parkinsonzorg.

Transcriptie

1 Charlotte Libbrecht Logopediste Afasiologe eferentielogopediste Parkinsonzorg

2 PREVENTIE I.P.V. PALLIATIE! Wanneer logopedie?

3 WAT? dysfagie sialorrhea dysarthrie Maskergelaat & gesticulaties kauwproblemen taalproblemen Communicatieproblemen, bv. interactie Stoornis executieve functies & werkgeheugen

4 Sialorrhea (speekselvloed)

5 Compensatie Informatie Bewustmaken reminder slik Revalidatie????? Kauwgom

6 Dysfagie (slikstoornis) Dysmasesie (kauwstoornis)

7 Symptomen Preorale fase: verminderde liptonus en kracht (lekkage, afhap) dysmasesie Orale fase: tongmobiliteit orale transittijd Problemen bolusvorming Vertraagd uitlokken slikreflex Faryngeale fase: vertraagde faryngeale respons & afname faryngeale contractie Vloeistof door neus onvoldoende optrekken verhemelte PSP? Minder efficiënte bolusvorming Oraal residu Lange duur maaltijd Premature lekkage Afwezige slikinitiatie ( perseveratie in kauwen) Laryngeale stase Toename aantal sliks (Stille) aspiratie Perceptieproblemen bij pt Gestoorde motorische feedback Smaak en geur

8 Onderzoek Anamnese (klachten + consequenties!) Medicatiecyclus? invloed DBS Psychosociale impact Logopedisch slikonderzoek (+ invloed instructies & cues) Ev. FEES Verslikken als gevolg van dubbeltaak?! Inname medicatie (pletten delen) Niet-eiwitrijk vocht 30 min voor maaltijd Complicatie doodsoorzaak! ASPIRATIEPNEUMONIE!!!!! DIËTISTE? (obstipatie gewicht/bmi spreiding eiwitinname)

9 Therapie Falen is balen als je de Parkinsonrichting niet kan bepalen Inzicht in slikproces bewust stappen uitvoeren Houding Aanpassen consistentie? (indikken, zachte voeding) Aangepaste materialen (bv. NB of HC, geen TB!) Vergroten bolus (dalen faryngeale transittijd) Start- en stopproblemen activatie, cognitieve bewegingstrategie (hypokinesie of akinesie), cuen Manoeuvres: effortfull Expiratory Muscle Strength Training INTERDISCIPLINAIR Medicatie slikken Timing (medicatiecyclus!!) Mantelzorgers actief betrekken

10 Tips Maaltijd niet langer dan 30 min Denk aan garneren bord Werk af met aromatische groene bladkruiden, vers geplet (geen fijn gemalen specerijen) Gebruik kruidenmarinade type pesto Bij gemalen of gemixte voeding: voeg 1 soeplepel olijf-, zonnebloemof lijnzaadolie toe Vermijd gemengde consistenties Stimuleren om eerst te ruiken Sterke smaak (niet pikant!) stimuleert kauwen en slikken Stimuleer tot zelfstandig eten (enkel hulp als het moet) Korte en duidelijke instructies Geen rietjes Controle op residu Levodopa 30 min voor maaltijd, met water Neem medicatie per pil Bij verslikken hoesten!

11 (Hypokinetische) dysarthrie (spraakstoornis)

12 1. Dysarthrie Differentiaaldiagnostiek dysarthrie

13 Meten is weten, gissen is missen Differentiaaldiagnostiek via spraak + zwakte MSA-P + spasme PSP + ataxie MSA-C + zwakte & ataxie Onderzoek binnen MDC-PD: Spraakparameters Akoestische analyse - grondtoonvariatie Logopedisch onderzoek: Anamnese Objectief en subjectief onderzoek ([a:], A.R., tekst, prosodie, spontaan) Stemanalyse Spraakverstaanbaarheid Activiteiten en Participatie (ICF) spraak handicap index Dual tasking (!) effect cueingsmethoden Auditieve feedback?!

14 Een goede diagnostiek is de moeder van een goede therapie PLVT of LSVT (voorwaarden) Intensief, feedback, niveaus Co-therapeut Follow-up Interdisciplinair Volgens medicatieschema! (effect levodopa) Eventueel: pacingboard/metronoom stemversterker SVBH <70% AOC Generalisatie opvolgen (externe) cueing Vanaf beginstadium ziekte (plasticiteit hersenen) Klassieke logopedische oefeningen Mondmotorische oefeningen Logopedie in off PLVT/LSVT i.c.m. cognitieve problemen PLVT/LSVT bij Parkinsonismen

15 Tips Wees eerlijk Bevestig wat u denkt verstaan te hebben Rustige omgeving achtergrondlawaai vermijden, Niet luider of op een kinderlijke manier praten Oogcontact + naar lippen kijken Betrek pt bij gesprekken, spreek niet over het hoofd Rekening houden met vermoeidheid Rekening houden met levodopa - DBS + individuele tips (interdisciplinaire therapie)

16 (Secundaire) Taalproblemen

17 Symptomen Frequent VOOR motorische symptomen! Bradyfrenie (Verbale) Werkgeheugen Set switching Onderdrukken Aandacht afleidbaarheid Dubbele taken Gestoord begrip ( bv. Metaforen, impliciete info) Zwakke werkwoordproductie Woordvindingsproblemen Eenvoudiger syntax Verminderde semantische activatie Sequentiële info Van hak op tak Topic-handhaving Minder info geven Afhankelijk van linkse of rechtse motorische predominantie van de ziekte!

18 Diagnostiek Therapie Wetenschappelijk onderzoek Testbatterij? Therapie? + Neuropsychologisch onderzoek Rekening mee houden in communicatie + therapie! Gevolgen (gesprekken met meerdere personen, sociale isolatie, werk, vrije tijd, ) Logo kaartje taalproblemen, visitekaartjes, e.d. DD: cognitieve problemen op voorgrond: dementie LBD?

19 Tips Per topic Geef belangrijke info aan einde zin (benadrukken) Herhalen belangrijke woorden Herformuleren Directe referenties (Anna ipv zij) Non-verbale cues bij bv. Veranderen topic Pas omgeving aan achtergrondlawaai mijden, Zorg dat de pt bij het gesprek betrokken blijft Kernwoorden neerschrijven (bv. Telefoon) Sociaal engagement behouden! beroepsvereniging

20 Progressieve supranucleaire paralyse (PSP)

21 Trager, hypernasaal, hees Meer intonatievariabiliteit, verlengde pauzes, meer articulatorische precisie Pure akinesia with freezing of gait onvloeiendheden Verminderde initiatiefname, afname expressie, verlies verbale vloeiendheid (progressieve nonfluente afasie) Visuele en cognitieve problemen snel AOC (eenvoudig) Dysfagie één van de eerste symptomen Cognitieve problemen slikadviezen, sliktechnieken, aangepaste voedingsconsistentie PEG? Opvolgen dysfagie slik Geen rood vlees, rauwe groenten, hard voedsel Homogene consistenties Prikkelarme omgeving Voeding goed zien: op telefoonboek Spiegel i.f.v. labiale lekkage, orale overvulling, houding Bolus voldoende diep plaatsen, krachtig slikken, naslikken Meer speekselvloed

22 Multisysteematrofie (MSA)

23 Verminderde stemplooibeweeglijkheid & stridor (! Slapen) Vroeg dysarthrie zeer ernstige dysarthrie Gemengde: hypokinetisch, atactisch, spastisch Gedragsmatige, spraakgeoriënteerde oefeningen AOC (laag- of hoogtechnologisch) Snellere onset dysfagie + cerebellaire kenmerken in orale fase Verstoord orofaryngeaal bolustransport, verminderde beweging tongbasis, problemen vasthouden bolus in orale caviteit Residu in valleculae, sinus piriformis, vertraagde larynxelevatie, gestoorde relaxatie + opening UES Vroege en agressieve therapeutische interventie Bij bolus die niet gekauwd wordt: grote, krachtige armbeweging naar mond, onmiddellijk slikken Bolus in mond, initiatie slik koppelen aan tikken, duwen, of handeling therapeut

24 PREVENTIE I.P.V. PALLIATIE! Een goede diagnostiek is de moeder van een goede therapie Klassieke logopedie (self) feedback Bedankt voor uw aandacht!

25 Samenvatting wetenschappelijk onderzoek sialorrhea Er is sprake van alleen een gevoel van te veel speeksel uitleg van het belang van op tijd slikken. Er is sprake van anamnestisch of observeerbaar speekselverlies aanpassingen en cues proberen, zoals een cue voor mond sluiten, slikken vóór het opstaan en dergelijke. Bij onvoldoende resultaat terugverwijzen naar de neuroloog.

26 Samenvatting wetenschappelijk onderzoek Dysfagie Er is sprake van een geringe slikstoornis, zoals invloed van dubbeltaken of inadequate hoofdhouding Er is sprake van een matige tot ernstige slikstoornis, waardoor o.a. traag eten of aspiratierisico compensaties aanleren (o.a. houding, volume) en cues om verslikken, moeite met pillen slikken e.d. te beperken of te voorkomen. aanpassen consistenties of meer hulp of cues geven om acceptabel tempo te houden en vermoeidheid te beperken. Evt. in overleg met diëtist en ergotherapeut.

27 Samenvatting wetenschappelijk onderzoek spraak Er is sprake van geen of slechts een geringe hypokinetische dysartrie, waarbij de patiënt zichzelf eenvoudig kan cuen door als het nodig is luider te spreken Er is sprake van duidelijke hypokinetische dysartrie, waarbij zowel luidheid als toonhoogte goed te cuen zijn Er is sprake van duidelijke hypokinetische dysartrie die enigszins te cuen is (of samengaat met een andere dysartrievorm) Er is sprake van zeer ernstige dysartrie die niet of nauwelijks te cuen is: adviezen over spreken met meer intensiteit in een eenmalig consult zijn voldoende. indicatie voor kortdurende intensieve behandeling met PLVT/LSVT, bij voorkeur met een co-therapeut. intensieve behandeling proberen, maar ook begeleiding en instructie van gesprekspartners. nadruk op begeleiding en instructie van gesprekspartners of wanneer er voldoende aanwijsfunctie en cognitieve vaardigheden zijn leren gebruiken van een communicatiehulpmiddel.

28 Samenvatting wetenschappelijk onderzoek taal Er is sprake van voornamelijk trage woordvinding en communicatieve problemen: Er is sprake van ernstige apathie, dat wil zeggen de parkinsonpatiënt kan verstaanbaar spreken, maar spreekt nauwelijks meer en valt stil compensaties doornemen, samen met de mantelzorger(s). uitleg geven en hulp bij acceptatie.