Ons college heeft op 4 februari 2014 besloten om uw gemeenteraad vooralsnog geen beleidsnota voor een op te stellen "erfgoedbeleid" aan te bieden.

Transcriptie

1 KKK gemeente Loon op Zand Gemeente Loon op Zand HIM III I Afdeling: 6J^~tf u. Aan de leden van de raad van Loon op Zand OVB: Ja/Nee ONTVANGEN 21 FEB 20U VERZONDEN 21 FEB 2011 Datum ons kenmerk uw kenmerk uw brief / registratienr 18 februari Z. O t if. o z Onderwerp Verkenning "erfgoedbeleid" gemeente Loon op Zand. Geachte leden, Ons college heeft op 4 februari 2014 besloten om uw gemeenteraad vooralsnog geen beleidsnota voor een op te stellen "erfgoedbeleid" aan te bieden. Hieronder zetten wij uiteen waarom wij tot dit besluit zijn gekomen. Verkenning erfgoedbeleid: Eind 2013 is gestart om te komen tot een ambitiedocument voor een op te stellen "erfgoedbeleid" voor de gemeente Loon op Zand. Hierbij is de gesproken en input gevraagd bij de gemeentelijke monumentencommissie en de twee in de gemeente aanwezige heemkundekringen. Een en ander heeft geresulteerd in een document met daarin een aantal benoemde actiepunten. Deze actiepunten hebben primair betrekking op de nadere uitwerking van de archeologieverwachtingen- en de cultuurhistorische waardenkaart. Echter gezien de beperkte beschikbare middelen in relatie tot de ambities op dit terrein, is het ons inziens te vroeg om "erfgoedbeleid" vast te stellen. In de bijgevoegde verkenning treft u een tussenstand aan van onze bevindingen dit beleidsterrein, aan. Deze bevindingen vragen om een nadere bezinning in een volgende bestuursperiode. Actualisatie monumentenverordening: Zoals hiervoor is aangegeven is nog een nadere uitwerking van de archeologieverwachtingenkaart benodigd om dit aspect beleidsmatig te kunnen vertalen in een aangepaste monumentenverordening. Dit houdt in dat op korte termijn uw gemeenteraad geen geactualiseerde versie van de monumentenverordening ter vaststelling zal worden aangeboden. De gemeentelijke monumentencommissie kan zich vinden in deze constatering. Informatie: Voor meer informatie kunt u contact opnemen met de heer B. Vorster, afdeling Ruimtelijke Ontwikkeling, telefoonnummer of Modelleur SL Kaatsheuvel telefoon IBAN NL95 BNGH Postbus AA Kaatsheuvel telefax

2 Wij vertrouwen erop u hiermede voldoende te hebben geïnformeerd. Hoogachtend, het college van burgemeester en wethouders, de burgemeester, 14 Bijlage: - Verkenning "erfgoedbeleid" gemeente Loon op Zand 2

3 V V gemeente Loon op Zand VERZONDEN 21 FEB 20U Verkenning "erfgoedbeleid" gemeente Loon op Zand \ Kaatsheuvel I Loon op Zand I De Moer

4 VERKENNING "ERFGOEDBELEID" GEMEENTE LOON OP ZAND AFDELING RUIMTELIJKE ONTWIKKELING FEBRUARI 2014

5 INHOUDSOPGAVE 1. Aanleiding/inleiding. Blz Uiteenzetting/uitleg "erfgoed". Blz Huidige stand van zaken "erfgoed". Blz. 5 Inleiding; Blz. 5 Archeologie; Blz. 5 Gebouwde Monumenten; Blz. 5 Cultuurhistorische waardenkaart; Blz. 6 Structuurvisie; Blz. 6 Heemkundekringen; Blz. 6 Monumentencommissie; Blz. 6 Conclusie. Blz Doelstellingen voor het erfgoedbeleid. Blz. 8 Inleiding; Blz. 8 Uitvoeren wettelijke taken; Blz. 8 Archeologie; Blz. 8 Historische geografie; Blz. 9 Historische bouwkunde; Blz. 9 Erfgoed algemeen. Blz Overige ambities voor het erfgoedbeleid. Blz. 11 Inleiding; Blz. 11 Erfgoedtoerisme; Blz. 11 Erfgoedonderwijs Blz Bepaling ambities. Blz. 13 Bijlage: overzicht monumenten gemeente Loon op Zand Blz. 14 2

6 1. Aanleiding/inleiding In 2010 heeft de Rekenkamercommissie een onderzoek uitgevoerd naar het monumenten- en archeologiebeleid van de gemeente. Uit het onderzoek is gebleken dat dit beleid binnen de gemeente een bescheiden prioriteit heeft. Tussentijds is vanuit de rijksoverheid een koers ingezet om te komen tot een modernisering van de monumentenzorg. Daarnaast is door de doorwerking van het Verdrag van Valletta het verplicht om het aspect archeologie mee te nemen in op te stellen ruimtelijke plannen. Dit geldt overigens ook voor het onderdeel cultuurhistorie. De afgelopen jaren is er achter de schermen gediscussieerd hoe en op welke wijze de gemeente verder wenst te gaan met het beleid op het gebied van monumenten, cultuurhistorie en archeologie. Naast de insteek, zoals ook is ingezet in diverse regelgeving, om deze zaken actief te betrekken en op te nemen in ruimtelijke plannen is ook verkend of er door het opstellen van een kaart met cultuurhistorische waarden ook de aansluiting gevonden kan worden met het beleidsveld recreatie en toerisme. Tot op heden heeft dit niet geleid tot een gemeenschappelijk inzicht. Na gesprekken met de heemkundekringen, de monumentencommissie, de verantwoordelijke portefeuillehouder en de betrokken ambtenaren eind 2013 is er voor gekozen om eerst maar eens te bepalen wat de ambities van de gemeente Loon op Zand nu precies zijn op het terrein van "erfgoed". Het onderhavige document is dan ook primair een verkenning voor de verdere ontwikkeling van een gemeentelijk erfgoedbeleid. Na een uitleg wat "erfgoed" inhoudt en een inventarisatie van de huidige stand van zaken binnen de gemeente Loon op Zand, worden de mogelijke ambities benoemd en beschreven. 3

7 2. Uiteenzetting/uitleg "erfgoed" De gemeente Loon op Zand wil een erfgoedbeleid gaan ontwikkelen. Het erfgoed omvat doorgaans de vakgebieden archeologie, historische geografie en historische bouwkunde (gebouwde monumenten) soms aangevuld met aanverwante disciplines zoals historische ecologie. Niet eerder heeft de gemeente het erfgoed als onderwerp van beleid genomen. Al zeker 5 jaar geldt een wettelijke verplichting voor gemeenten om archeologische waarden en verwachtingen mee te nemen en mee te wegen bij ruimtelijke ontwikkelingen. De Monumentenwet uit 1988 is hiervoor in 2007 aangepast. Loon op Zand beschikt nog niet over een archeologiebeleid. Sinds 1 januari 2012 is met de Modernisering Monumentenzorg de wettelijke verplichting voor het beschermen van erfgoed uitgebreid naar de overige aspecten van de cultuurhistorie zoals historische geografie. Ook hierbij geldt dat de gemeenten het voortouw moeten nemen. Niet langer zullen gemeenten bij het vaststellen van ruimtelijke plannen niet alleen rekening moeten houden met cultuurhistorische objecten en waarden, maar ook aandacht moeten hebben voor het object in haar cultuurhistorische context. Tot slot is er in de samenleving een groeiende behoefte aan cultuurhistorische informatie merkbaar. Deze behoefte komt deels voort uit de verschillende wettelijke verplichtingen ten aanzien van cultuurhistorie, maar deels komt zij ook voort uit de wens van de burgers om meer te weten van hun (directe) leefomgeving. Cultuurhistorie vormt dus een belangrijke ruimtelijke kwaliteit die optimaal benut moet worden. Bovenstaande punten vormen dus een goede basis om met een gemeentelijk erfgoedbeleid aan de slag te gaan. Omdat er nog niet eerder een erfgoedbeleid binnen de gemeente is opgezet, is er voor gekozen om een ambitiedocument op te stellen. In dit document zullen bepaalde cultuurhistorische beleidsaspecten verder worden uitgewerkt en voorgelegd aan betrokken partijen, zodat er een goed beeld ontstaat van het ambtelijke, bestuurlijke en maatschappelijke draagvlak binnen de gemeente Loon op Zand. Met behulp van dit document kan vervolgens een gemeentelijk erfgoedbeleid worden ontwikkeld dat breed wordt gedragen, dat past bij de ambities van de gemeente, dat aansluit bij de wettelijke taken, dat oog heeft voor de dagelijkse (economische) realiteit, maar dat ook voldoende ruimte biedt aan de mogelijkheden die het erfgoed in de gemeente Loon op Zand te bieden heeft. Cultuurhistorie Cultuurhistorie omvat het deel van het cultureel erfgoed, bestaande uit het bodemarchief (archeologie), de sporen van menselijk handelen in het landschap (historische geografie) en de gebouwde omgeving (bouw-/kunsthistorie). Tevens omvat het begrip kunsthistorische aspecten, museale en immateriële (bijvoorbeeld verhalen, gebruik en gewoonten) overblijfselen. De verschillende vakgebieden hebben in de loop der tijd eigen theoretische kaders en eigen methoden en technieken ontwikkeld en worden daarom vaak als losstaande werkgebieden beschouwd. In werkelijkheid zijn de verschillende disciplines echter zeer sterk met elkaar verbonden en levert juist de integrale studie van alle facetten van de cultuurhistorie belangrijke nieuwe inzichten en kennis op. Dit inzicht is inmiddels groeiende vandaar dat ook op beleidsmatig niveau steeds vaker voor een integrale benadering wordt gekozen. Praktisch gezien laat een integrale benadering van het erfgoed wel een aantal knelpunten zien. Hoewel de verschillende cultuurhistorische disciplines inhoudelijk goed bij elkaar aansluiten, blijkt het in de praktijk lastig om de verschillende cultuurhistorische elementen met elkaar in verband te brengen en integraal te waarderen. De elementen bestaan uit lijnen, punten en vlakken die soms onder de grond liggen en soms juist zichtbaar boven het maaiveld uitsteken. De verschillende disciplines hebben in de loop van de tijd eigen waarderingssystemen ontwikkeld die onderling sterk kunnen verschillen waardoor het simpelweg 'optellen' van deze waarderingen niet goed werkt.

8 3.1 Inleiding In onderstaande paragrafen wordt een kort overzicht gegeven van de manier waarop nu met cultuurhistorie binnen de gemeente wordt omgegaan. Omwille van de duidelijkheid is hiervoor een onderscheid gemaakt in de diverse vakgebieden en overige cultuurhistorische initiatieven. 3.2 Archeologie Het besef dat archeologische waarden en verwachtingen volwaardig moeten worden meegenomen in bestemmingsplannen is binnen de gemeente Loon op Zand inmiddels flink gegroeid. Vanuit de afdeling Ruimtelijke Ontwikkeling is de samenwerking met de gemeentelijk archeoloog van 's- Hertogenbosch gezocht. Dit heeft er toe geleid dat vanaf medio 2007 alle archeologische onderzoeksrapporten ter beoordeling worden voorgelegd aan de gemeentelijk archeoloog van 's- Hertogenbosch. De gemeente heeft een overeenkomst met de gemeente 's-hertogenbosch over de inzet van deze archeoloog. In samenwerking met diverse gemeenten is een archeologische waarden- en verwachtingenkaart (+ toelichting) van onder meer de gemeente Loon op Zand opgesteld. Deze kaart, die volledig is gesubsidieerd door de provincie Noord-Brabant, biedt voor het eerst een beeld van de archeologische waarden en verwachtingen van de gemeente Loon op Zand. Met deze kaart en toelichting kunnen archeologische waarden en verwachtingen nog beter onder de aandacht worden gebracht en volwaardig worden meegenomen en meegewogen bij ruimtelijke ontwikkelingen. De bedoelde kaart dateert echter al weer van eind 2011 en is niet vastgesteld wegens onder meer de beperkte praktische toepasbaarheid ervan. De beschikbare provinciale archeologiekaart is onvoldoende gedetailleerd voor beleid op lokaal niveau. Het ontbreekt de gemeente nog aan een archeologisch beleid waarin bijvoorbeeld duidelijk is aangegeven hoe archeologische waarden moeten worden opgenomen in bestemmingsplannen en welke vrijstellingen voor archeologisch onderzoek kunnen worden gehanteerd. In de huidige situatie wordt per bestemmingsplan bekeken hoe de bescherming kan worden geregeld en welke vrijstellingen gelden. De hiervoor genoemde kaart is onvoldoende gedetailleerd en te grofmazig voor ruimtelijke plannen in de kernen. Vertaling van deze kaart in bestemmingsplannen kan leiden tot een onevenredige lastenverzwaring van particulieren bij de aanvraag omgevingsvergunning, activiteit bouwen. 3.3 Gebouwde Monumenten De gemeente Loon op Zand beschikt over 10 gebouwde rijksmonumenten en 45 gemeentelijke monumenten. Er is door de monumentencommissie inmiddels ook een inventarisatie opgesteld van monumentwaardige bouwhistorische objecten (bakhuisjes, overige aanvullende elementen en industrieel erfgoed), waardevolle structuren en mogelijk beschermde dorpsgezichten binnen de gemeente. Deze inventarisaties en adviezen dienen nog een vervolg te krijgen voor wat betreft besluitvorming. Het is van groot belang dat de gemeente Loon op Zand een duidelijk standpunt inneemt over de omgang met de bestaande en potentiële monumenten om nu en in de toekomst over een breed gedragen monumentenbestand te kunnen beschikken. De gemeente kent een subsidieregeling voor gebouwde monumenten. Deze subsidieverordening dateert van De gemeente is bezig met het opstellen van een geactualiseerde monumentenverordening. De huidige verordening dateert van Deze laatste wijziging had betrekking op de inwerkingtreding van de Wet algemene bepalingen omgevingsrecht (Wabo). Een belangrijke opgave voor de gemeente Loon op Zand ten aanzien van gebouwde monumenten is het vraagstuk van de herbestemming. Het vrijkomen van grote gebouwde monumenten zoals de Jozefkerk en ook het Witte Kasteel, vraagt om bijzondere aandacht over hoe een eventuele 5

9 herbestemming kan worden ingevuld. Met betrekking tot de voormalige Sint Jozefkerk kan hierbij nog opgemerkt worden dat nader overleg met het parochiebestuur heeft plaatsgevonden. Echter tot op heden heeft dit nog niet geleid tot een concreet plan. Voor wat betreft het Witte Kasteel geldt dat er een particulier initiatief bekend is. 3.4 Cultuurhistorische waardenkaart Als gevolg van een initiatief vanuit de provincie is een cultuurhistorische inventarisatie van onder meer de gemeente Loon op Zand uitgevoerd. Hierbij zijn onder meer de heemkundekringen betrokken geweest voor het leveren van input. Ook dit product is volledig gesubsidieerd door de provincie Noord- Brabant. De cultuurhistoriekaart van Loon op Zand geeft niet alleen een overzicht van de historischgeografische en bouwhistorische waarden, maar geeft ook al een cultuurhistorische waardering en voorzetten voor het te ontwikkelen erfgoedbeleid. Van belang is wel om hierbij aan te geven dat er vanuit het veld (lees: monumentencommissie en de heemkundekringen) de nodige opmerkingen zijn gemaakt over deze kaart. De kaart wordt als niet volledig en als te grofmazig gekwalificeerd. Wel kan deze kaart dienen als vertrekpunt voor de uitwerking van een erfgoedbeleid. 3.5 Structuurvisie De (ontwerp-)structuurvisie Loon op Zand 2030 "De recreatieve kamer in het hart van Brabant" biedt een goede doorkijk naar de ruimtelijke ambities van de gemeente voor de toekomst. In de (ontwerp-) structuurvisie is onder meer aandacht voor cultuurhistorische waarden en linten. Recreatief gezien wordt de potentie van cultuurhistorie ingezien. Voor gebouwde monumenten is in de structuurvisie aandacht. Van gemeentewege is in de "Nota aanpassingen behorende bij de (ontwerp-)structuurvisie Loon op Zand 2030" naar aanleiding van de door de Monumentencommissie en de Heemkundekring De Ketsheuvel gemaakte opmerkingen, gemeld dat op hun reacties zal worden ingegaan in het te ontwikkelen erfgoedbeleid. Het onderhavige ambitiedocument is dan ook de kapstok om richting te geven aan de gemeentelijke ambities op het terrein van erfgoedbeleid. 3.6 Heemkundekringen De gemeente Loon op Zand kent een tweetal heemkundekringen: Heemkundekring De Ketsheuvel en Heemkundekring Loon op 't Sandt. Beide heemkundekringen ontvangen jaarlijks een subsidie van de gemeente. Binnen de heemkundekringen is veel kennis en kunde en natuurlijk betrokkenheid aanwezig over de geschiedenis van de gemeente Loon op Zand. De heemkundekringen zijn ook betrokken bij en gevraagd om input te leveren aan de totstandkoming van het onderhavige ambitiedocument. 3.7 Monumentencommissie Binnen de gemeente is ook een monumentencommissie actief die vanuit een brede expertise adviseert over (de omgang met) bouwhistorische waarden en kwaliteiten. Bij de totstandkoming van de archeologische waarden- en cultuurhistoriekaart van Loon op Zand hebben de monumentencommissie en de heemkundekringen een rol gespeeld bij het aanleveren van waardevolle elementen en informatie om tot een actuele en volledige cultuurhistoriekaart te komen. Daarnaast wordt onderzocht of het mogelijk is om samen met de gemeenten Heusden en Waalwijk op het terrein van de monumentencommissie nader samen te werken. Een ander alternatief kan zijn om in de toekomst te komen tot een samenvoeging met de welstandscommissie. 6

10 3.8 Conclusie Men kan concluderen dat de gemeente Loon op Zand in de huidige situatie niet optimaal is uitgerust om de verplichtingen en mogelijkheden ten aanzien van haar erfgoed volledig in te vullen en te benutten. Anderzijds is er juist recentelijk wel een duidelijke omslag zichtbaar binnen de gemeente, waarbij het belang van cultuurhistorie nadrukkelijker op de voorgrond treedt. Het voornemen om een erfgoedbeleid op te stellen past ook goed in deze veranderde houding. Met het beschikbaar komen van de verschillende cultuurhistorische inventarisaties ligt er bovendien ook een goede basis. Het is nu aan de gemeente om haar verplichtingen en ambities uit te werken en om te zetten in een gedegen en realistisch erfgoedbeleid. 7

11 4. Doelstellingen voor het erfgoedbeleid 4.1 Inleiding Omdat de gemeente nog niet eerder een erfgoedbeleid heeft opgesteld, is het van belang om goed te kijken naar de wettelijke verplichtingen enerzijds en de specifieke doelstellingen of ambities van de gemeente op cultuurhistorisch gebied anderzijds. Het spreekt voor zich dat een erfgoedbeleid in ieder geval voorziet in het correct afhandelen van de wettelijke verplichtingen: 'Goed regelen wat geregeld moet worden'. Tegelijkertijd biedt het opstellen van een erfgoedbeleid juist ook veel ruimte om heel specifieke wensen en doelstellingen ten aanzien van erfgoed te formuleren, waarbij men vooral de nadruk kan leggen op de specifieke kenmerken van het erfgoed in de gemeente Loon op Zand. In onderstaande paragrafen wordt een overzicht gegeven van de fundamenten onder het (toekomstige) erfgoedbeleid aangevuld met doelstellingen die Loon op Zand juist meer ruimte geven om zich op cultuurhistorisch gebied te onderscheiden. Hierbij is rekening gehouden met de conclusies van het vorige hoofdstuk en de beperkte beschikbare middelen. 4.2 Uitvoeren wettelijke taken Het uitvoeren van de wettelijke taken ten aanzien van cultuurhistorie vormt het fundament voor het op te stellen erfgoedbeleid. Deze fundering zal in belangrijke mate rusten op de drie cultuurhistorische pijlers: archeologie, historische geografie (cultuurhistorie) en historische bouwkunde (gebouwde monumenten). Zoals al eerder is aangegeven vertonen deze drie disciplines inhoudelijk gezien sterke overeenkomsten, maar blijkt het in de praktijk zeer lastig om tot een integrale benadering te komen. In de praktijk blijkt het werkzamer om bij het opstellen van beleid een onderscheid te maken in de drie disciplines, maar wel oog te houden voor zaken die voor de drie disciplines samen gelden Archeologie Onderdeel van het erfgoedbeleid is het opstellen van een beleid dat gericht is op archeologie. Dit beleid spreekt zich uit over hoe binnen de gemeente Loon op Zand wordt omgegaan met archeologische waarden en verwachtingen. In concreto betekent dit: Aan de hand van een detaillering en actualisatie van de kaart uit 2011 het bepalen van vrijstellingsgrenzen (oppervlakte en diepte) voor archeologisch onderzoek voor waardevolle archeologische gebieden en verwachtingszones. De archeologische waarden- en verwachtingenkaart is hiervoor de basis, maar zal ten behoeve van het beleid worden omgewerkt tot een archeologische beleidskaart. Hiervoor zal de hulp van een extern adviesbureau worden ingeroepen, alsmede de kennis en ervaring van de gemeentelijk archeoloog van 's-hertogenbosch, de heemkundekringen en de monumentencommissie. De archeologische beleidskaart vormt binnen de gemeente de onderlegger voor ruimtelijke plannen en is tevens het toetsingskader voor bijvoorbeeld vergunningsaanvragen. Vastleggen hoe archeologische waarden- en verwachtingen worden vastgelegd in ruimtelijke plannen zoals bestemmingsplannen. Hiervoor zullen afspraken moeten worden gemaakt met de mensen die zich binnen de gemeente bezighouden met het ontwikkelen van ruimtelijke plannen. Indien ruimtelijke plannen extern worden ontwikkeld zal de gemeente middels haar archeologiebeleid duidelijke archeologische randvoorwaarden moeten meegegeven. Een en ander dient vertaald te worden in het Handboek ruimtelijke plannen. Vastleggen aan welke eisen het archeologisch onderzoek binnen de gemeente Loon op Zand moet voldoen. Vastleggen op welke manier archeologische onderzoeken, rapporten en Programma's van Eisen worden beoordeeld en selectieadviezen opgesteld en selectiebesluiten worden genomen. 8

12 Bepalen hoe binnen de gemeente wordt omgegaan met onverwachte bodemvondsten of excessieve kosten van archeologisch onderzoek Historische geografie (cultuurhistorie) Onderdeel van het erfgoedbeleid is het opstellen van een beleid dat gericht is op historische geografie. Dit beleid spreekt zich uit over hoe binnen de gemeente Loon op Zand wordt omgegaan met historisch geografische waarden. In concreto betekent dit: Vastleggen hoe historisch-geografische waarden worden vastgelegd in ruimtelijke plannen zoals bestemmingsplannen. Hiervoor zullen afspraken moeten worden gemaakt met de mensen die zich binnen de gemeente bezighouden met het ontwikkelen van ruimtelijke plannen. Indien ruimtelijke plannen extern worden ontwikkeld zal de gemeente middels haar erfgoedbeleid duidelijke historisch geografische randvoorwaarden moeten meegegeven. Van belang is dat in nieuwe op te stellen ruimtelijke plannen een paragraaf "erfgoed" c.q. "cultuurhistorie" wordt opgenomen. Een en ander dient vertaald te worden in het Handboek ruimtelijke plannen. Vastleggen aan welke eisen historisch geografisch onderzoek binnen de gemeente Loon op Zand moet voldoen. Vastleggen op welke manier historisch geografische onderzoeken- en -rapporten worden beoordeeld en selectiebesluiten worden genomen. Aanbrengen van detailleringsslag aan de reeds aanwezige cultuurhistorische waardenkaart Historische bouwkunde (gebouwde monumenten) Onderdeel van het erfgoedbeleid is het opstellen van een beleid dat gericht is op historische bouwkunde. Dit beleid spreekt zich uit over hoe binnen de gemeente Loon op Zand wordt omgegaan met historische bouwkundige waarden. In concreto betekent dit: Vastleggen hoe bouwhistorische waarden worden vastgelegd in ruimtelijke plannen, zoals bestemmingsplannen. Hiervoor zullen afspraken moeten worden gemaakt met de mensen die zich binnen de gemeente bezighouden met het ontwikkelen van ruimtelijke plannen. Indien ruimtelijke plannen extern worden ontwikkeld zal de gemeente middels haar erfgoedbeleid duidelijke historisch bouwkundige randvoorwaarden moeten meegegeven. Bepalen hoe wordt omgegaan met potentiële gebouwde monumenten, zowel procedureel als inhoudelijk. Vastleggen aan welke eisen bouwhistorisch onderzoek binnen de gemeente Loon op Zand moet voldoen. Vastleggen op welke wijze nacontrole van werkzaamheden aan een monument plaatsvinden. Beschrijven op welke wijze de monumentencommissie actief in een vroegtijdig stadium betrokken wordt bij bouwplannen voor en aan monumenten Erfgoed algemeen In het erfgoedbeleid zal moeten worden aangegeven hoe de meerwaarde van integraal cultuurhistorisch onderzoek optimaal benut kan worden. Hierbij kan men denken aan: 9

13 Vastleggen welke sectoren binnen de gemeentelijke organisatie belangrijke partners zijn bij het uitwerken van erfgoedbeleid en de integratie van cultuurhistorische waarden. Voor de hand ligt de samenwerking met ruimtelijke ordening (bijv. planologische bescherming cultuurhistorische waarden) maar ook samenwerking met natuur en milieu (cultuurhistorie inpassen in natuurprojecten), toerisme en recreatie (opzetten cultuurhistorische routes), bouwen en wonen (vergunningen en handhaving), jeugd en onderwijs (lespakketten, lezingen, excursies), openbare ruimte (herkenbaar maken van cultuurhistorische fenomenen) en communicatie (persberichten, PR, lezingen) kan bijdragen aan een erfgoedbeleid dat goed is verankerd in de gemeentelijke organisatie. Vastleggen hoe cultuurhistorische informatie wordt ontsloten. Dit heeft zowel betrekking op de interne gemeentelijke organisatie als de burger. Het is raadzaam om ruimtelijke informatie zo veel mogelijk digitaal te ontsluiten zodat alle betrokken partijen direct kunnen zien (met een druk op de knop), of en zo ja met welke cultuurhistorische fenomenen men te maken heeft. In zijn algemeenheid geldt dat het van groot belang is om afspraken te maken over wie de cultuurhistorische data gaat beheren en hoe de actualiteit van de beschikbare data wordt gegarandeerd. Dit in overleg met de heemkundekringen en de monumentencommissie. Vastleggen dat bij archeologische, historisch geografische of bouwhistorische onderzoeken en rapportages ook altijd aandacht wordt besteed aan de drie onderzoeksdisciplines. Het verplicht raadplegen van de verschillende kaarten is hierin bijvoorbeeld een eerste stap. Vastleggen hoe de publiciteit bij cultuurhistorisch onderzoek wordt geregeld. Men kan hierbij denken aan persberichten, bezoekersdagen, workshops en/of lezingen naar aanleiding van eerder uitgevoerd onderzoek. Bepalen in hoeverre cultuurhistorie en/of cultuurhistorisch onderzoek kan worden benut bij toeristische en recreatieve activiteiten. Denk hierbij bijvoorbeeld aan de Open Monumentendagen. 10

14 5 Overige Ambities voor het Erfgoedbeleid 5.1 Inleiding Het goed onderbrengen van de wettelijke taken in het gemeentelijke erfgoedbeleid zorgt weliswaar voor een gedegen fundament maar om tot erfgoedbeleid te komen met een eigen gezicht is het van belang dat ook specifiek wordt gekeken naar de mogelijkheden van het in de gemeente aanwezige erfgoed zelf. Hieronder wordt een aantal richtingen uitgewerkt, maar ook andere ideeën kunnen naar voren worden geschoven. 5.2 Stimulering instandhouding gebouwde monumenten Gebouwde monumenten leveren een belangrijke bijdrage aan de beleving van de geschiedenis. Kaatsheuvel, Loon op Zand en de Moer beschikken weliswaar niet over een historische kern, zoals bijvoorbeeld Oirschot en Hilvarenbeek, maar is met bijna 60 gebouwde monumenten wel degelijk een interessante monumentengemeente. Op dit moment zijn er binnen de gemeente beperkte middelen (jaarlijks budget van circa 9200,00) om (toekomstige) monumentenbezitters te ondersteunen bij het in stand houden van hun monument. De ervaring leert echter dat dit budget zelden volledig gebruikt wordt. Bij het opstellen van erfgoedbeleid zal moeten worden bekeken hoe deze groep van mensen ondersteund en gestimuleerd kan worden in het in stand houden van hun monument. Het ontbreekt op dit moment aan een inhoudelijk stuk over de wens dan wel nut en noodzaak tot aanwijzing van eventueel nieuwe gemeentelijke monumenten. Vanuit de monumentencommissie zijn diverse adviezen uitgebracht om bepaalde objecten aan te wijzen als gemeentelijk monument. Voordelen van stimulering: Bestaande monumentbezitters voelen zich gesteund en gewaardeerd in hun streven naar behoud van de monumentale waarden. Toekomstige monumentbezitters richten zich meer op de voordelen van het monumentenbezit dan op de nadelen. Minder bezwaarschriften tegen (toekomstige) monumentaanwijzingen. Meer kansen om monumenten toegankelijk te maken voor groter publiek. Nadelen van stimulering: Er moet naar verwachting financiële ruimte worden gemaakt voor een structurele inspanning t.a.v. monumentbezitters. 5.3 Erfgoedtoerisme Het economisch rendement van erfgoed is moeilijk in cijfers te vangen. Grote steden met rijke historische kernen (en grote musea) zoals Amsterdam, Utrecht en Den Bosch trekken veel 'erfgoedtoeristen' die natuurlijk vaak ook blijven om te winkelen en te eten. De gemeente Loon op Zand heeft geen rijke historische kernen, maar biedt juist door haar landelijke karakter een mooie uitvalbasis voor wandelingen en fietstochten. Vooral mensen die langer dan 1 dag in De Efteling en omgeving blijven, kunnen gestimuleerd worden om wandelend of fietsend de omgeving van de kernen te verkennen. Voor het verder ontwerpen van aantrekkelijke fiets- of wandelroutes kan naast natuur ook erfgoed een belangrijke bron zijn. Door de wandel- en fietsroutes ook langs de historische straten en winkelgebieden te leiden, kun je toeristen zowel kennis laten maken met de karakteristieke kernen als de lokale middenstand. In dit kader kan opgemerkt worden dat in 2012 door ons college het voorstel is gedaan om het monumentenbeleid te koppelen aan het toeristisch-recreatief beleid. Gedachte hierachter is dat erfgoed vooral beleefbaar moet zijn. Een en ander past ook prima binnen de gemeentelijke toeristisch recreatie visie "Verhalen en avonturengemeente Loon op Zand". Tot op heden is aan het voorstel geen concreet vervolg gegeven. 11

15 Voor het stimuleren van erfgoedtoerisme is het handig en wenselijk wanneer beschikt kan worden over een actuele en gedetailleerde cultuurhistorische waardenkaart. Voordelen: Door gebruik te maken van het niet-stedelijke karakter van de gemeente Loon op Zand kun je toeristen die naar De Efteling en de Loonse en Drunense duinen komen, uitdagen langer in Kaatsheuvel, Loon op Zand en De Moer te verblijven. De toestroom aan toeristen biedt kansen voor de lokale middenstand Aandachtspunten: Men moet zich verder inspannen om de toeristen te informeren over de extra mogelijkheden die de gemeente biedt. Men moet mogelijk kosten maken voor aanvullende informatievoorziening. 5.4 Erfgoedonderwijs "Wie de jeugd heeft, heeft de toekomst". Het kweken van besef van en begrip voor het verleden begint vaak bij de jeugd. Het rondleiden van schoolklassen langs belangrijk erfgoed van de gemeente Loon op Zand levert meer kennis op over het gemeentelijke verleden bij de jeugd en zal op de langere termijn ook meer besef van het gemeentelijk erfgoed opleveren. De heemkundekringen voeren dergelijke werkzaamheden reeds uit. De gemeente kan in haar beleid opnemen dat er specifieke lespakketten en/of -brieven moeten worden ontwikkeld om de jeugd meer te betrekken bij het erfgoed in het algemeen. Voordelen: Door de jeugd nu al te laten kennismaken met erfgoed kweek je op de langere termijn een breder maatschappelijk draagvlak. Door de jeugd enthousiast te maken voor erfgoed, bereik je ook de ouders en direct betrokkenen. Nadelen: Men moet investeren in het ontwikkelen van erfgoed lespakketten. 12

16 6. Bepaling ambities Zoals in de vorige hoofdstukken is weergegeven zijn er diverse ambities denkbaar op het terrein van erfgoedbeleid. Daarnaast is ook geconstateerd dat er momenteel diverse handreikingen reeds aanwezig zijn om bepaalde onderdelen uit te werken en/ofte verbeteren. Gelet op de beschikbare ambtelijke capaciteit en de beperkte financiële middelen is er voor gekozen om in eerste instantie te focussen op de zaken c.q. onderdelen die nog open staan. Concreet: archeologiebeleid en de cultuurhistorische waardenkaart. Het idee is om eerst de fundamenten voor het toekomstige erfgoedbeleid verder op orde te krijgen en steviger neer te zetten. Tevens willen we meer dan voorheen de input en de kennis en kunde van de heemkundekringen en de monumentencommissie benutten bij de uitwerking c.q. verfijning van het archeologiebeleid en de cultuurhistorische waardenkaart. Vooralsnog wordt ingezet om de door de monumentencommissie voorgestelde monumenten (bakhuisjes, kleine elementen en industrieel erfgoed), waardevolle structuren en mogelijke beschermende dorpsgezichten op te nemen in de op te stellen en vast te stellen cultuurhistorische waardenkaart. Het opstellen van beleidskaders voor nieuwe gemeentelijke monumenten is echter, alhoewel gewenst, in eerste instantie nu niet aan de orde. Immers eerst zal voldaan moeten worden aan de wettelijke verplichting van archeologie en wordt ingezet op de afronding en vaststelling van de cultuurhistorische waardenkaart. Het college geeft - binnen de mogelijkheden - voorrang aan de wettelijke verplichtingen en legt de verdere ontwikkelingen van het erfgoedbeleid voor ter afweging in een nieuwe raads- en collegeperiode. 13

17 Bijlage: overzicht monumenten gemeente Loon op Zand Gemeentelijke monumenten KAATSHEUVEL nr. mon.nr. adres soort object Achterste hoeve 2 Boerderij Antoniusstraat 1 (met begraafplaats) Dr. van Beurdenstraat Dr. van Beurdenstraat Dr. van Beurdenstraat Erasstraat Erasstraat Erasstraat 105 Boerderij Gasthuisstraat 30/ Heikant 27 Boerderij Hoofdstraat 1a/1b Hoofdstraat 3/5 (inclusief fabriek) Hoofdstraat 7/ Hoofdstraat 30/ Hoofdstraat Lage Zandschel 2 Peperstraat 1a, voorgevel Peperstraat Plantloonseweg 8 Boerderij Veerweg 32 was eerder bekend als fabriek achter Hoofdstraat 3/5; zie Wilhelminaplein Zuidhollandsedijk Zuidhollandsedijk 63 (met begraafplaats) Zuidhollandsedijk 169 Boerderij inclusief schuur LOON OP ZAND Nr. mon.nr. Adres soort object Hoge Steenweg 1-3 boerderij Hoge Steenweg 15/17 (inclusief achtergelegen fabriek) Hoge Steenweg Hoge Steenweg 64/ Kasteellaan ong. Kapel Kasteellaan Kloosterstraat Kloosterstraat 11/ Loonse Molenstraat 16 Molenromp Loonse Molenstraat 20 Boerderij Loonse Molenstraat 22 Boerderij Loonse Molenstraat 30 Vlaamse schuur Loonse Molenstraat Loonse Molenstraat van Rijckevorselstraat van Rijckevorselstraat 15 Beeld Venloonstraat 6 14

18 DE MOER Nr. mon.nr. Adres soort object Middelstraat Middelstraat Middelstraat 64 Boerderij Paalstraat 19 Boerderij Rijksmonumenten Monument nummer Monument RK Kerk Loon op Zand Pastorie Loon op Zand Kasteel met Zaadhuis (Historische buitenplaats) Ronde stenen stellingkorenmolen Zuidhollandsedijk - Khv Complex Middelstraat 30 - De Moer: Middelstraat 30 Pastorie Middelstraat 28 Kerk Middelstraat Gemeentelijk slachthuis Jan de Rooijstraat 38 - Khv Complex Erasstraat 8 - Khv Complex Hoofdstraat 34 - Khv Molen Vaartstraat Khv Complex St.Jozefkerk Bestaande uit parochiekerk en pastorie met garage 15

19 Gemeentewinkel Bezoekadres Nieuwe Markt 5, Kaatsheuvel Bezoekadres Postadres Postbus 7,5170 AA Kaatsheuvel Postadres Telefoon Fax Website: Open: Maandag, dinsdag, donderdag en vrijdag van uur en woensdag van uur. Gemeentekantoor Nieuwe Markt 1, Kaatsheuvel Postbus 7, 5170 AA Kaatsheuvel Telefoon Fax