2013: het jaar van de financiële waarheid

Transcriptie

1 Laatste analoge uitgave van de Wissels Beste lezer, als u de Wissels in de toekomst nog digitaal wil ontvangen, dan verzoeken wij u vriendelijk om dat aan ons kenbaar te maken. U kan dit doen door in te loggen op onze vernieuwde website en u aan te melden voor de nieuwsbrief Wissels. Voor de laatste maal ontvangt u de uitgave van de Wissels op papier. De (kwartaal) nieuwsbrief van grenspark De Zoom-Kalmthoutse Heide houdt niet op te bestaan want vanaf 2013 kan u de Wissels digitaal ontvangen en lezen. Wij hopen dat de ruim 1100 trouwe lezers van deze mogelijkheid gebruik zullen maken. Zo dragen ook wij ons steentje bij tot het minder groot maken van de papierberg en het is voordeliger voor ons Grensparkbudget. En u kan als lezer toch nog op de hoogte blijven van het wel en wee in het Grenspark. Vernieuwde website De digitale uitgave van Wissels is niet de enige digitale verandering bij het Grens park. Putsesteenweg 129 b-2920 kalmthout ExtR a EdI t IE Wij willen u ook graag verwelkomen op onze vernieuwde website De website kreeg een volledig nieuw en fris ontwerp, maar is ook gebruiksvriendelijker en overzichtelijker gemaakt. Een paar nieuwigheden werden toegevoegd. Zo kan u zich heel gemakkelijk aanmelden om onze nieuws brief digitaal te ontvangen, u kan de weersvoorspellingen en de brandindex raadplegen, enz In de toekomst zal het Grens park ook belangrijke sociale media zoals Twitter gaan gebruiken. Neem dus snel een kijkje op onze nieuwe website. Veel leesplezier, namens de redactieraad, Milenka Wyckmans INHOUD Laatste analoge uitgave pag 1 Nieuwe schaapskudde in deelgebied de Kalmthoutse Heide Reeds meer dan 30 jaar worden heideschapen ingezet bij het beheer van de Kalmthoutse Heide. Mede door deze begrazing wordt het heidelandschap open gehouden en blijft de heide jong en vitaal. Tot voor kort graasden de schapen binnen een groot permanent begrazingsraster, opgedeeld in verschillende begrazingsblokken. Bij deze manier van begrazing leven de schapen in vrijheid en zoeken ze zelf de meest geschikte plaatsen om te grazen, om te schuilen voor regen of hitte en om te rusten en te herkauwen. Zij werden echter niet aan hun lot overgelaten. De schaapherders controleerden dagelijks of de kuddes nog volledig en in goede gezondheid waren. INHOUd Putsesteenweg 129 B-2920 Kalmthout ExtR a EdI t IE Maatregel Kortenhoeff pag 2 Medicinale bloedzuiger in Kortenhoeff! pag 2 Junior Ranger kamp 2010 pag 2 Ontdek het domein Boterbergen en wandeling Bosbes pag 3 Geiten uit Kortenhoeff verhuisd pag 3 Project Terug in de tijd pag 3 Bossen in het Grenspark pag 4 Bosbeheer pag 5 Wie woont er 4 hoog in het bos? pag 6 Ga zelf op onderzoek in het bos pag 7 Activiteiten pag 8 Spel "Schattenjagers" pag 8 Deze vrije begrazing leverde een belangrijke bijdrage aan het in stand houden van de heide: eten van boomopslag en pijpenstrootje, verjongen van struikhei en afwisseling brengen in de vegetatie. Maar als het vooral gaat om het terugdringen van de steeds toenemende vergrassing, is een andere werkwijze nodig. Met een geherderde kudde is het mogelijk om de schapen intensief te laten grazen op een beperkte oppervlakte. Wanneer dit enkele jaren na elkaar herhaald wordt, kan de dominantie van pijpenstrootje op deze plaatsen doorbroken worden en komt er ruimte voor kiemende heideplanten. De overeenkomst met de vorige herders liep af eind Het opmaken van een nieuwe overeenkomst voor de schapenbegrazing in de Kalmthoutse Heide was dan ook een geschikt moment om de begrazing te evalueren en over te schakelen op een andere manier van begrazing. Vanaf het begrazingsseizoen 2011 zal er dan ook gewerkt worden met een gehoede kudde, die geleid wordt door een herder en getrainde honden. Deze kudde zal bestaan uit ongeveer 300 volwassen moederdieren, eventueel met lammetjes. Daarnaast zullen ook nog steeds een honderdtal schapen extensief grazen binnen de permanente rasters. Ook de twee groepen Gallowayrunderen blijven hun aandeel in de begrazing leveren. INHOUD Nieuwe schaapskudde in deelgebied de Kalmthoutse Heide pag 1 Water in het ven de Groote Meer pag 2 Het Grenspark groeit pag 3 Een kijkje in de keuken van het Nationaal Park Hoge Kempen pag 5 Graanakkertjes: bron van leven in het Grenspark! pag 6 Rubriek Terug in de tijd pag 7 Verminkt bosperceel in de Staartse Heide pag 7 Activiteitenkalender pag 8 Tijdens een wandeling in de Kalmthoutse Heide is het mogelijk dat u vanaf half mei 2011 de gehoede kudde tegenkomt. Uiteraard is het een unieke ervaring om zo n kudde een tijdje in het oog te houden. Houd er a.u.b. wel rekening mee dat de schapen, de hond en de herder aan het werk zijn en dat zij daarbij echt niet gestoord mogen worden. Tekst: Veerle Mees Ruiterpad verplaatst Vanaf 23 april 2011 is er in NEC De Vroente een nieuwe tentoonstelling te bezichtigen: Het landschap herschapen over beheer met schapen in het Grenspark. (foto: F. Van Boven) Voor u ligt de Grensparkkrant. Deze krant verschijnt eenmaal per jaar als speciale uitgave van Wissels en wordt al vijf jaar lang in de decembermaand in alle brievenbussen van de gemeenten Woensdrecht, Kalmthout en Essen Herfstlandschap (foto: Y.D. Nature) Over de grenzen heen viermaandelijks NR. 45 december 2009 januari februari 2010 verspreid. Naast algemene weetjes over het reilen en zeilen in het Grenspark, is in de middenkatern speciale aandacht besteed aan het grensoverschrijdende karakter van het Grenspark en zijn organisatie. Veel leesplezier toegewenst. Uiteraard staan wij open voor uw reacties en suggesties. Deze kunt u mailen naar info@grensparkzk.be. Grenspark+: INHOUD Ruiterpad verplaatst pag 1 Nieuwe tentoonstellingspanelen pag 1 Voorstellen nieuwe medewerkers SBB pag 2 INHOUD werken aan verspreiding, verdroging en versterking Op 27 mei jl. hebben de vertegenwoordigers van de bewindslieden van de Bijzondere Commissie unaniem ingestemd met de vergroting van het Grenspark. Dit is nodig om gericht aan de slag te kunnen gaan met de huidige problematieken van recreatie, waterhuishouding en robuuste natuur. vacature ben je op zoek naar een boeiende administratieve job bij het Grenspark? Kijk snel op pag. 7 INHOud Wordt het Grenspark Poort NEC de Vroente Kalmthout toegankelijker? pag 2 Natuurpunt koopt een ontbrekend puzzelstuk van de Kalmthoutse Heide pag 2 Vlaams natuurreservaat De Kalmthoutse Heide breidt uit pag 2 Organisatiestructuur Grenspark pag 3 Natuur houdt zich niet aan grenzen pag 3 Het LIFE HELA-project pag 4 Vlaams/Nederlandse Natuurgidsen! pag 4 Heeft het Groote Meer binnenkort weer water? pag 4 Beter kan altijd! pag 5 Voorkomen van bosen heidebranden pag 5 Vogeltrek zonder grenzen pag 6 Heidebeheer met een geherderde schaapskudde pag 6 Junior Ranger kamp pag 7 Vernieuwde wandelkaart pag 7 Grenspark+ pag 7 Vacature pag 7 Activiteitenkalender pag 8 Prijspuzzel pag 8 Paringsritueel van de Vierhoekwielwebspin pag 8 De vergroting van het Grenspark is nabij! Er wordt al 2 jaar over gesproken, en nu ligt het Beslisdocument voor de uitbreiding van het Grenspark er. Een historisch belangrijke stap is gezet... WISSELS NR. 45 december Nieuwe huisstijl Staatsbosbeheer pag 2 Het jaar van de financiële waarheid pag 2 Bestrijding Amerikaanse Vogelkers pag 3 Boswerkzaamheden Staartse Heide pag 4 Het succesverhaal van de nachtzwaluw pag 5 Nazorg HELA-LIFE project pag 5 Grenspark+ pag 1 Nieuwe medewerkster pag 2 Natuurpunt pag 3 Reebronst in juli pag 6 Natuurspel Life: Schattenjagers pag 7 Easy roller op proef in september pag 7 Activiteitenkalender pag 8 Bijzondere commissie bestaat 20 jaar pag 6 Projecten Brabantse Wal pag 7 Bijzondere planten in Groote en Roodborst (Foto: F. van Boven) Het belang van ons natuurgebied Ieder mens heeft in dit jachtige leven af en zorgen, dat planten- en diersoorten beter beschermd allerlei nieuwtjes over het gebied: van verdrogingsbestrijding tot vuilboom, van Junior Ranger kamp toe enige ontspanning nodig. Tijdens de herfstvakantie vond ik die in het Parque Nacional de de beschermde gebieden verhoogd te worden van tot geiten die verhuisden en omdat we aan de voor- gaan worden. Zo dient onder meer het aandeel van Doñana in Andalousie (Zuid-Spanje). Een uitgestrekt natuurgebied van bossen, moerassen en dyna- moment wordt mij nogmaals duidelijk hoe trots binnen de context van het Grenspark, aandacht 13% naar 17% van de (land)oppervlakte. Op zo'n avond van het nieuwe jaar 2011 staan, geven we, mische stuif- en zandduinen, met daarin damherten, everzwijnen, flamingo's. Ik zag ze allemaal in gaan! Aan ons allen de taak om hier op toe te zien, uitgeroepen tot het Jaar van het Bos. Veel leesple- en zorgvuldig we met ons Grenspark dienen om te aan ons bos. Het jaar 2011 is immers door de VN hun natuurlijke omgeving. Fantastisch. Gelijktijdig en allen om ons heen bewust te maken van het zier gewenst. met mijn verblijf in Zuid-Spanje vond in het Japanse belang van ons natuurgebied. Nagoya de top van de Verenigde Naties plaats. Hier werd gesproken over biodiversiteit- en natuurbehoud. Er is een plan opgesteld, dat ervoor dient te alvast een kleine bouwsteen. In deze krant leest u coördinator Deze jaarlijkse uitgave van de Grensparkkrant is Barbara van Eeckhoutte, Grenspark. Foto: Y.D. Nature Eenmaal per jaar informeren wij alle inwoners van de gemeenten Kalmthout, Essen en Woensdrecht over het reilen en zeilen in het prachtige natuurgebied, grenspark de Zoom - Kalmthoutse Heide. Een gebied min of meer gelegen in uw achtertuin en waar u kunt genieten van rust en de ruimte met zijn eigen bijzondere flora en fauna. Ludo Van Alphen staat vanaf 2011 in voor de schapenbegrazing op de Kalmthoutse Heide (Foto: K. Molenberghs) Het ruiterpad achter Camping Staartse Duinen, dat van de Putsebaan naar de Abdijlaan loopt, valt gedeeltelijk samen met een wandelpad en een weg, toegankelijk voor auto's die naar de weekendhuisjes leidt. Dit veroorzaakt wel eens hinder voor alle gebruikers van het pad. Een privé-eigenaar (dhr. J.J.M. Van Dongen) heeft een extra stuk grond aangekocht met als doel, het ruiterpad op zijn eigendom te laten lopen, zodat autoweg, wandelpad en ruiterpad volledig gescheiden worden. In nauwe samenwerking met de eigenaar, Staatsbosbeheer en het Grenspark werd het nieuwe ruiterpad uitgezet. Om het gebruik van het nieuwe ruiterpad in goede banen te leiden, werden enkele slagbomen voorzien aan de wegen die niet meer toegankelijk zijn voor ruiters. In het gebied zal worden gehandhaafd op de gedragsregels, waarbij extra gelet zal worden op het rijden buiten de ruiterroutes. Ruiters zijn welkom op het nieuwe pad, mits men het privégebied respecteert. De herder aan het werk met zijn hond en zijn schapen (Foto: K. Molenberghs) VIErmaaNDElIjKs Nr. 49 april mei juni juli WISSELS NR. 48 december Tekst: Milenka Wyckmans Takenverschuiving binnen het Grenspark pag 2 Winnaar puzzelwedstrijd pag : Jaar van de biodiversiteit pag 3/4/5/6 Verslag studiedag Open zand pag 7 Nieuwe spin ontdekt pag 7 Colofon pag 7 Activiteitenkalender pag 8 Nieuwe tentoonstellingspanelen over het Grenspark De vroente De tentoonstellingspanelen over het Grenspark in De Vroente waren sterk verouderd en dringend aan vervanging toe. Vanaf begin dit jaar zijn er op verschillende locaties in NEC De Vroente nieuwe panelen te bezichtigen. << De bezoekers worden welkom geheten door een nieuw paneel boven de inkombalie met daarop de wandelkaart van het Grenspark en recreatiefoto's. viermaandelijks Nr. 47 augustus >> In de gang links van de balie hangt een infopaneel over het Grenspark met foto's van M. Slootmaekers, F. van Boven en M. Jacobs. De verruiming van het Grenspark is pas écht definitief, wanneer de beide landsministers hun handtekening onder dit Beslisdocument zullen gezet hebben. We hopen dat zij in het najaar hiervoor een plaatsje in hun agenda kunnen vinden en dat de ondertekening in ons Grenspark kan plaatsvinden. Dit wordt een uniek moment. De ministers zijn bij deze van harte uitgenodigd. Begrenzing Het Grenspark is nu nog een natuurgebied van ca ha groot. Als de verruiming definitief is, dan zal het natuurgebied een oppervlakte hebben van ca ha. Een vergroting van maar liefst 60%. De nieuwe grenzen sluiten zo veel als mogelijk aan op de Natura 2000-grens. Voor eigenaren van percelen binnen de gebiedsbegrenzing en voor onze buren is samenwerking mogelijk, máár niet noodzakelijk. De nieuwe begrenzing biedt kansen naar recreatie, waterhuishouding en natuur toe. Wat zijn deze mogelijkheden? 1. Opvang recreatiedruk De recreatiedruk in het Grenspark concentreert zich nu bij de zgn. recreatieve poort, het NEC de Vroente te Kalmthout. De ruime parking is het ideale vertrekpunt voor vele wandelingen. Maar er zijn méér mooie plekjes in ons natuurgebied te ontdekken. Daarom bestaat het idee om nog 3 vergelijkbare recreatieve poorten te ontwikkelen. Helemaal goed zou zijn, indien er in elke Grensparkgemeente een dergelijk natuurvriendelijk toeristisch uitvalspunt zou komen. Vergelijkbaar Poort Ravenhof/Moretusbos Gloriëtte Stabroek/Putte Kleine Meer pag 8 Heidebeheer in het heetst van de strijd pag 9 Wandeling met 100 schapen pag 9 Winnaar puzzelwedstrijd pag 10 Nieuwe zandspecialist in Grenspark pag 10 Rubriek 'Terug in de tijd' pag 11 De ligging van het nieuwe ruiterpad is aangegeven met een blauwe stippellijn. viermaandelijks Nr. 46 april Activiteitenkalender voorjaar 2013 pag 12 De herder aan het werk met zijn hond en zijn schapen (Foto: K. Molenberghs) << In de gang naar de nieuwe polyvalente zaal hangt een indrukwekkende fotowand met schitterende landschapsfoto's van natuurfotograaf Marc Slootmaekers. Kom gerust ook eens een kijkje nemen! Tekst: Milenka Wyckmans nr. 50 december

2 Staatsbosbeheer voert nieuwe huisstijl in Tekst: D. Renders Voor het eind van het jaar zullen de natuurgebieden van Staatsbosbeheer in West-Brabant voorzien zijn van nieuwe borden. Bij de ingangen van de terreinen staan nu groen-blauwe borden met de huisregels. Landelijk worden deze borden vervangen door bruine borden. Ook de terreinen van Staatsbosbeheer in het Grenspark De Zoom - Kalmthoutse Heide krijgen dus nieuwe borden bij de ingangen. Met de invoering van de nieuwe borden veranderen de toegangsregels niet. Meer informatie? Neem contact op met Staatsbosbeheer, Dianne Renders, boswachter. Telefoonnummer Van oud naar nieuw, van groen-blauw naar bruin. 2013: het jaar van de financiële waarheid Al 20 jaar wordt het Grenspark gefinancierd door de Vlaamse en Nederlandse overheid, elk voor de helft van de kosten. Het geld wordt hoofdzakelijk gebruikt voor de Grensparkorganisatie: personeelskosten, kantoorhuur, verzekeringen, telefoon, vrijwilligers, onderzoek, het organiseren van overleg, e.d. Het subsidiëren verliep altijd zonder problemen, maar in de huidige mindere economische tijden voelen ook wij de bezuinigingen. Het vorige Nederlandse kabinet Rutte heeft besloten om de verantwoordelijkheid voor het Grenspark bij de provincie Noord-Brabant te leggen, echter zonder daarbij de nodige financiële middelen te geven. Daarom is nu de provincie aan zet om te bepalen in hoeverre ze het Grenspark financieel wil ondersteunen. Eind september jl. is er beslist om voor het jaar 2013 alleen de organisatiekosten van het Grenspark te betalen. Geld voor nieuwe projecten is er niet meer. Dit zou dus wel eens de laatste keer kunnen zijn dat de provincie Noord-Brabant ons subsidieert. De politiek meent dat het Grenspark zijn eigen geld moet verdienen. In het jaar 2013 moeten we dus op zoek gaan naar een alternatieve financieringswijze, een zgn. verdienmodel. Een hele uitdaging, waarvan het resultaat nu nog twijfelachtig is. Vaak is Nederland koploper in beleidszaken, dus wat voor Nederland geldt, zou op termijn ook wel voor Vlaanderen kunnen gelden. Daarom is er een studie naar andere financierders opgestart, dit in nauwe samenwerking met Vlaanderen. Het eindrapport wordt eind 2013 verwacht. Wat zult u van deze bezuinigingen merken? Zoals u al op de voorpagina hebt kunnen lezen, zal onze nieuwsbrief Wissels alleen nog digitaal verschijnen. De jaarlijkse Grensparkkrant zal op een goedkopere wijze geproduceerd en verspreid gaan worden. We denken aan een analoge krant, wellicht in combinatie met reclame. Tekst: B. Van Eeckhoutte Het Grenspark maakt deel uit van Europarc: een netwerk van Europese beschermde natuurgebieden. Jaarlijks wordt door Europarc een internationale conferentie georganiseerd. Dit jaar vond deze plaats van 22 t/m 25 oktober jl. in Genk (B). Samen met wel 400 gemotiveerde natuurliefhebbers is gesproken en gediscussieerd over o.m. het verbinden van natuur met mensen. Verschillende binnen- en buitenlandse sprekers hielden betoog om natuurgebieden nog meer in de omgeving in te bedden. Meer dan ooit is het noodzakelijk om na te denken over de waarden van de natuur voor de mens. Daarbij hoort ook het denken over de kosten van natuurbeheer, en de daarbij behorende voorzieningen. Natuur lijkt kosteloos. Je kunt er gratis van genieten. Maar dat wil niet zeggen, dat je als bezoeker niet wat voor die natuur over kunt hebben, want beheer kost nu eenmaal geld. Denk aan onderhoud van paden, handhaving, aanleg en onderhoud van recreatieve voorzieningen, opstellen beheerplannen, monitoring, verzekering e.d. Dat alles wordt nu voornamelijk met gemeenschapsgeld gefinancierd. Maar hoelang zal dit zo nog door kunnen gaan? Wie kan in de toekomst deze last op zich nemen? Het Grenspark is een sterk merk. Dat is in de voorbije jaren gebleken. Ons merk is interessant voor de sociaal-economische ontwikkeling van de omgeving. Omgekeerd is het dan ook een uitdaging, dat de omgeving die geniet van dit prachtige gebied, ook gaat bijdragen aan het behoud ervan. Dat dit kan heeft het nationaal park De Hoge Kempen inmiddels al bewezen. Het is daarom, dat de huidige onzekere (financiële) tijden ons nu dwingen om ook deze piste daadwerkelijk te gaan onderzoeken, en het bewustwordingsproces op gang te brengen. Met open vizier gaan we de uitdaging in 2013 aan, gesteund door Europarc Wissels nr. 50 december 2012

3 Bestrijding van Amerikaanse vogelkers op Keutelheide Tekst: J. Otten In 2010 kocht het Agentschap voor Natuur en Bos enkele percelen grond ter hoogte van de Steenovenstraat te Berendrecht, plaatselijk beter bekend als Keutelheide. In totaal gaat het hier om 15 ha, deels naaldbos, deels loofhout, waaronder een mooi eikenbos. Ook is er een groot deel open vegetatie bestaande uit heide en pijpestrootje. Omdat het grootste deel van deze oppervlakte overwoekerd is met Amerikaanse vogelkers, werd besloten om de ganse oppervlakte te behandelen. Hoe pakken we dit aan? Alle Amerikaanse vogelkersstruiken worden afgezaagd, waarna de stronken worden ingesmeerd met glyfosaat. Omwille van de aanwezige heidevegetatie op het perceel ten zuiden van de Steenovenstraat, goed voor 11 ha, worden daar alle stammen en takken verzameld en verhakseld. De gehakselde massa zal worden afgevoerd om te gebruiken als biomassa in een elektriciteitscentrale. In 2013 zal er dan een nabehandeling gebeuren door de zaailingen en scheuten opnieuw met glyfosaat te bewerken. Geschiedenis Amerikaanse vogelkers: De Amerikaanse vogelkers is een boomsoort die van nature in Noord- Amerika voorkomt. Vanaf 1940 werd Bestrijding Amerikaanse vogelkers (Foto: J. Otten) de Amerikaanse vogelkers aangeplant op de Vlaamse zandgronden omwille van zijn bodembedekkende en bodemverbeterende eigenschappen. De soort werd vooral gebruikt als mengsoort bij de herbebossing met grove den en Corsicaanse den. Tussen de jaren 1950 en late jaren 1960 werd het invasieve karakter van de Amerikaanse vogelkers, ook wel bospest genoemd, duidelijk en werden de aanplantingen gestopt. Is Amerikaanse vogelkers een probleem? Uitheemse boomsoorten, zoals Amerikaanse vogelkers en rododendron, zijn dominant van aard. Inheemse planten en dieren mijden deze uitheemse soorten of worden erdoor verdrongen. Op deze manier worden onze bossen steeds armer en minder gevarieerd. Op Keutelheide vormt zich ook het probleem dat de aanwezige struikhei overwoekerd wordt door Amerikaanse vogelkers. Ter hoogte van de heide vormen zich na het verwijderen van de Amerikaanse vogelkers reeds mooie open stukken. Informatie Voor vragen of meer informatie kunt u bellen naar de Boswachter van het Agentschap voor Natuur en Bos, via het centrale tel. nr. 03/ Wissels nr. 50 december

4 Boswerkzaamheden Staartse Heide Tekst: D. Renders Dit najaar voert Staatsbosbeheer boswerkzaamheden uit op de Staartse Heide. In het bos worden grote open plekken gemaakt waar enkele bomen blijven staan. Deze volwassen bomen (voornamelijk grove dennen en eiken) zorgen voor zaad waar jonge bomen uit kunnen groeien. Het bos verjongt zich op deze manier. Wat nu bos is, blijft in de toekomst dus ook bos. De open plekken worden gemaakt op zorgvuldig gekozen plaatsen. Onder andere de nachtzwaluw en boomleeuwerik, twee belangrijke vogelsoorten in het Grenspark De Zoom - Kalmthoutse Heide, profiteren van de open plekken. Hun leefgebied bestaat uit kapvlaktes, bosranden en jong (naald)bos. De open plekken die gemaakt worden, zorgen dus voor geschikter leefgebied voor onder andere deze twee belangrijke vogels. Het uitvoeren van de maatregelen zorgt voor jong bos. Als de bomen volgroeid zijn, kunnen ook de generaties na ons hout gebruiken uit Nederlandse bos- Nachtzwaluw (Foto: G. Vermeersch) sen. De opbrengst van de houtverkoop gebruikt Staatsbosbeheer voor beheer van de terreinen. Om te voorkomen dat rododendron en Amerikaanse vogelkers de overhand krijgen in de open stukken, verwijdert Staatsbosbeheer, voorafgaand aan de kap, deze ongewenste soorten. Eerst in de gebieden waar de open plekken gemaakt worden, vervolgens ook in de rest van het bos op de Staartse Heide. Meer informatie? Neem contact op met Staatsbosbeheer, Dianne Renders, boswachter. Telefoonnummer Boomleeuwerik (Foto: G. Vermeersch) Het gedeelte van het bos waar verschillende open plekken gemaakt worden is rood omcirkeld. 4 Wissels nr. 50 december 2012

5 Het succesverhaal van de nachtzwaluw Tientallen vrijwilligers telden in 2012 voor een derde keer de nachtzwaluwterritoria. De resultaten zijn verbluffend. Ten opzichte van de eerste telling in 2002 en 2003 zien we bijna een verdubbeling van de aantallen. Enerzijds weten we dat de nachtzwaluw in vele gebieden erop vooruitgaat, met andere woorden de soort doet het goed en dat verklaart al ten dele de vooruitgang. Maar toch moeten we vaststellen dat in sommige delen van het Grenspark de nachtzwaluw er sterker op vooruitgaat dan in andere delen. Niet toevallig zijn dat die delen waar ook gericht beheer gevoerd werd voor deze aandachtsoort. Zo zien we o.a. een toename in sterk gedunde bosgebieden en aan de randen van de bosgebieden vooral daar waar deze afgewisseld worden met open zand of plagplekken. Een verdere analyse van deze gegevens zal uitgevoerd worden en resulteren in een rapport dat dienst kan doen als leidraad voor de beheerders. Tekst: I. Ledegen Nazorg Hela-LIFE project Tekst: I. Ledegen In 2011 werd het Hela-Lifeproject afgerond. Nu dienen de beheerders het vervolgbeheer in te zetten. In 2009 en 2010 kon het Grenspark in het privédomein van de Putse Moer een bosgebied van 20 ha vrijstellen van de exoot Amerikaanse vogelkers. En nu is het aan het Grenspark om de nazorg hiervan op zich te nemen. In juli waren 9 vakantiewerkers aan de slag om de nieuwe opslag en de kiemplanten van de Amerikaanse vogelkers te bestrijden. Met schop, hakmes en veel wilskracht zijn de vakantiewerkers erin geslaagd om 9,7 ha bosgebied vrij te maken van opslag en kiemplanten. Tegelijkertijd werden de plagplaatsen, in totaal 4 ha, op dit domein ook onder handen genomen. Maar hiermee is de kous niet af. In 2013 zal het resterende bosgebied (nog eens 10 ha) moeten vrijgemaakt worden. Deze nazorg is mogelijk nog belangrijker dan de eerste bestrijding. En als de nazorg goed gebeurt, krijgen we er een mooi gevarieerd bos voor Amerikaanse vogelkers (Foto: Y.D. Nature) in de plaats. De eerste tekenen van herstel zijn reeds zichtbaar door de kieming van lijsterbes, vuilboom (spork) en berk. Dank aan de vakantiewerkers voor hun inzet gedurende deze maand. Wissels nr. 50 december

6 Aanwezigen Bijzondere Commissie Grenspark - november 2012 (Foto: K. Korstanje) Bijzondere Commissie bestaat 20 jaar in 2013 De Bijzondere Commissie van het Grenspark viert in 2013 haar 20-jarig bestaan. Bij de eerste vergadering op 2 september 1993 waren 2 personen aanwezig die ook nu nog (of weer) lid zijn van deze Commissie, te weten de heer Luc Storms en de heer Cees van Liere. Alle reden om beide heren hier even aan het woord te laten. Luc Storms, beleidsmedewerker van het Agentschap Natuur en Bos (ANB) te Brussel. Ik was al enkele jaren, vóórdat het Grenspark werd ingesteld, betrokken bij de zgn. haalbaarheidsstudie om te komen tot grensoverschrijdende samenwerking op het gebied van Natuurbehoud in dit gebied. Dit gebeurde onder de bezielende leiding van de heer Cor Kleisterlee. Eén van de belangrijke eerste ingrepen in het Grenspark was het opschonen van de bodem van het Groote Meer. Ik herinner mij ook nog de zorg die de familie Cogels regelmatig in de vergaderingen naar voren bracht over de verdroging van met name de Groote Meer. Een van de eerste taken waar de B.C. voor stond was het opstellen van een Beheer- en Inrichtingsplan. Het Grenspark had toen nog geen eigen secretariaat, laat staan een coördinator. Deze taken werden toen verzorgd door het Secretariaat-Generaal van de Benelux Economische Unie en de Stuurgroep. In de loop der jaren is het bestuur van het Grenspark veel meer naar buiten getreden. Dat is een heel goede zaak, want niet alleen het landschap verandert, maar ook de maatschappij. Men kan alleen maar zijn doel bereiken als er voldoende maatschappelijk draagvlak voor is. Wat dat betreft heeft de B.C. in de voorbije twee decennia al veel bereikt. Een van de grote uitdagingen voor de B.C. is nu: het opstellen van een nieuw Beheer- en Inrichtingsplan voor het verruimde Grenspark Plus. Ik hoop hieraan, samen met de B.C. en de Stuurgroep, nog mijn steentje te kunnen bijdragen. Tekst: P. Asselbergs Cees van Liere, huidig voorzitter grenspark De Zoom Kalmthoutse Heide. Ik herinner mij eerlijk gezegd niet zo veel meer van die oprichtingsvergadering. Ik was op dat moment burgemeester van het Nederlandse Putte en vertegenwoordigde ook de toenmalige gemeenten Ossendrecht, Huijbergen en Woensdrecht. De vergaderingen werden toen voortvarend geleid door Paul Wagtmans. Ik ben 1 januari 1995 uit Putte vertrokken en ben in december van 2011 benoemd tot voorzitter van het Grenspark, als opvolger van Herman Suykerbuyk. Er is heel veel veranderd in het Grenspark, in positieve zin welteverstaan. We hebben intussen ook een uitstekend secretariaat en een uitgebreid netwerk, dus dat zit wel goed. Ik maak me alleen zorgen (zoals u elders in deze Wissels ook al kunt lezen) over de financiële middelen voor het Grenspark in de (nabije) toekomst. Voor deze organisatie heb je voor minstens 3 jaar vooruit financiële zekerheden nodig. Vanwege de decentralisatie (van Rijk naar provincie) ziet het er naar uit, dat er financieel gezien onzekere tijden aan dreigen te komen. Dat baart mij zorgen. 6 Wissels nr. 50 december 2012

7 Projecten op de Brabantse Wal, in het Grenspark Tekst: L. Vriens In de omgeving van Hoogerheide en Ossendrecht is Waterschap Brabantse Delta gestart met de uitvoering van twee natuurherstelprojecten: Jagersrust en de Noordpolder van Ossendrecht. Het gaat om gebieden die in 2011 aan het Grenspark zijn toegevoegd, dit vanwege hun hydrologische potenties. De projecten hebben een oppervlakte van respectievelijk 25 en 20 ha. Ze verschillen sterk qua hoogteligging en morfologie. Jagersrust bestaat uit een landbouwenclave, omzoomd door droogtegevoelige natuurgebieden. Jagersrust ligt op het hoger gelegen deel van de Brabantse Wal en valt binnen de grenzen van het Natura 2000-gebied. Er is hier dringend herstel van flora en fauna gewenst. De huidige landbouwgrond zal ingericht worden als natuurgebied. Om het landbouwwater te scheiden van het natuurwater wordt er ook een omleidingssloot aangelegd. De werken zullen plaatsvinden aan weerszijde van de Abdijlaan in Ossendrecht. De in te richten percelen zijn eigendom van Evides Waterbedrijf. De gronden rond het Moseven en de Heiloop worden ingericht Topografische situatie Brabantse Wal Dwarsdoorsnede van de Brabantse Wal als natuurgebied met tevens een waterbergingsfunctie. Het Moseven wordt voor een deel afgegraven waardoor het groter wordt en daardoor meer water kan bergen. Om in de Heijloop meer water van goede kwaliteit te kunnen vasthouden wordt de bodem dieper en de oevers minder steil gemaakt. Tevens wordt het Moerven opnieuw uitgegraven. Kwalitatief goed kwelwater kan hier worden vastgehouden. Variabele stuwen zorgen ervoor dat dat de waterpeilen in het Moseven en Moerven op het gewenst niveau blijven. Het landbouwwater wordt omgeleid via een nieuwe randsloot. Op deze manier komt het voedselrijke water niet in het Moseven terecht en kunnen plantensoorten zich optimaal ontwikkelen. Als het weer mee zit is het werk begin 2013 klaar. De Noordpolder van Ossendrecht ligt aan de voet van de Brabantse Wal en accentueert een middeleeuws polderlandschap. De bodem bestaat hoofdzakelijk uit klei met hier en daar een zandopduiking. Kwalitatief goed grondwater stroomt via de zandopduikingen uit in het maaiveld. Door bemaling wordt een groot deel van dit kwalitatief goede grondwater afgevoerd naar de Westerschelde. In de toekomst worden stuwtjes aangelegd om dit kwalitatief goede kwelwater (6000 jaar oud) voortaan vast te houden. Al deze maatregelen zijn dus nodig om regen- en grondwater langer vast te houden, waardoor er meer ruimte voor de natuur ontstaat. Wissels nr. 50 december

8 Natuurmonumenten ontdekt bijzondere planten in Groote en Kleine Meer Liggende vleugeltjesbloem (Foto: Y.D. Nature) Vrijwilligers van Natuurmonumenten hebben in de natuurgebieden Groote en Kleine Meer te Ossendrecht meerdere bijzondere planten gevonden. De ontdekkingen zijn gedaan door Petra van der Wiel, Marike de Haan en Rinus de Zwart. De liggende vleugeltjesbloem en het gesteeld glaskroos zijn hier gevonden dankzij het natuurherstelplan HeLa dat door Natuurmonumenten samen met het grenspark De Zoom - Kalmthoutse Heide is uitgevoerd. Het herstelplan zorgt voor uitbreiding van de oppervlakte heide, vennen en open zand. Ook het verbinden van deze stukken natuur met de Vlaamse gebieden is een belangrijk resultaat. Natuurmonumenten houdt de heide en stuifduinen open door te begrazen met dieren, plaatselijk te plaggen en door de opslag van jonge boompjes te verwijderen. Natuurmonumenten is dan ook trots met de vondst van deze bijzondere planten in het natuurherstelproject. Opmerkelijke vondsten De vrijwilligers gaan regelmatig naar de Houtduinen (Groote Meer) om te inventariseren. Daar vonden zij onlangs de voor West-Brabant zeer zeldzame liggende vleugeltjesbloem. Deze plant staat op de Rode Lijst als kwetsbaar. Vóór 1990 was de soort bekend van de Brabantse Wal en werd daarna niet meer gemeld. Een opmerkelijke vondst dus. De liggende vleugeltjesbloem staat in een heel klein heideterreintje, met vooral struikhei, pijpestrootje en veel jonge naaldbomen op een vrij vochtige bodem met een laagje alg. Er staan ongeveer 20 exemplaren. De andere vondst werd gedaan op een afgeplagd stuk heide aan de noordkant van de Kleine Meer. Hier is een grote groeiplaats van gesteeld glaskroos ontstaan (minstens 50 vierkante meter). Trots en blij De vergrote open delen in het natuurgebied Kleine Meer zijn voor bepaalde plantensoorten aantrekkelijk. Beheerder Frans van Zijderveld is trots op dit resultaat: "Beheer is beslist noodzakelijk vanwege de huidige milieuomstandigheden. Denk daarbij aan stikstofdepositie, verdroging e.d. De variatie aan bijzondere plantensoorten is mede daardoor sterk afgenomen. Daarom zijn we extra blij met dit positieve bericht. Door goed natuurbeheer van Natuurmonumenten en de inzet van het Grenspark krijgen deze plantensoorten hopelijk een blijvend bestaan in West-Brabant. Voor nadere informatie kunt u contact opnemen met: Frans van Zijderveld, Beheerder Natuurmonumenten West- Brabant, telefoon (0165) of (06) Tekst: T. van den Berkmortel Gesteeld glaskroos (Foto: Y.D. Nature) 8 Wissels nr. 50 december 2012

9 Studiedag Heidebeheer in het heetst van de strijd van 19 oktober 2012 Tekst: I. Ledegen Op 25 mei 2011, anderhalf jaar geleden, raasde een verwoestende brand over de Kalmthoutse Heide. Niettegenstaande heidebranden inherent deel uitmaken van dit halfnatuurlijke systeem, zijn grote heidebranden desastreus voor fauna en flora. De conclusie na de brand was duidelijk: zulke natuurbranden moeten voorkomen worden. Het Grenspark, natuurbeheerders, brandweer en de gemeenten uit Nederland en Vlaanderen werken dan ook samen om zulke ongecontroleerde natuurbranden in de toekomst te voorkomen. De studiedag Heidebeheer in het heetst van de strijd op vrijdag 19 oktober ging hierop in. Onderzoekers, natuurbeheerders en brandweer gingen samen met de 85 aanwezigen het debat aan. Op de studiedag werd er een antwoord gezocht op vragen zoals: "Vormt klimaatverandering de heide om tot één brandend gebied? Wat zijn de gevolgen van brand voor natuur? En welke zijn de meer en minder brandbare vegetatie?" Er werd afgerond met een levendig debat en een terreinbezoek aan de Kalmthoutse heide. Debat panel v.l.n.r. R. Van Riel (brandweer Kalmthout), E. Janssen (brandweer Wuustwezel), B. Wouters (Stichting Bargerveen), K. Lambeets (Natuurpunt), K. Molenberghs (Agentschap voor Natuur en Bos), C. de Groot (Stichting Probos), G. De Blust (Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek) De verschillende presentaties kan je bekijken op: Er kwamen verschillende aanbevelingen naar voren, ook voor de beheerders van heidegebieden. Nu is het aan de beheerders om deze aanbevelingen te bekijken en op termijn naar uitvoering te gaan. Tot slot werden o.a. volgende beleidsaanbevelingen gedaan: - Er is meer wetenschappelijk onderzoek nodig over brandverspreiding, brandontwikkeling in natuur, brandbare vegetatie - Zowel terreinbeheerder als brandweer hebben meer financiële middelen nodig. De eerste om te voorkomen dat het ongecontroleerd brandt, de tweede om de mogelijke brand te bestrijden. - Een beleidskader natuurbranden is noodzakelijk. Dit moet kaderen in een totaal aanpak voor natuurbranden. Wandeling met 100 schapen tijdens het Landgoedweekend van de ANWB Het Landgoedweekend is een initiatief van de ANWB en heeft tot doel om bezoeken aan landgoederen te stimuleren. Etienne Schoenmakers van landgoed De Vijverhoeve in Huijbergen stelde op zondag 21 oktober zijn landgoed open voor het publiek. Naast rondleidingen op het landgoed, en het tonen van exposities van kunstenaars, werd er voor de bezoekers een speciale wandeling georganiseerd, samen met een schaapherder en zijn kudde (100 schapen), naar het Grenspark, dit om de bezoekers te laten zien hoe de schapen ingezet worden in het heidebeheer. Ook de Grensparkfietsroute werd gepromoot aan de bezoekers van het landgoed. Schaapherder Peter van Eekelen leidt zijn schapen en de wandelaars door het Grenspark (Foto: Vijverhoeve) Wissels nr. 50 december

10 Winnaar puzzelwedstrijd Grensparkkrant Natuur & recreatie editie april 2012 Velen onder u vulden de puzzel van de Grensparkkrant van april in. We ontvingen niet minder dan 40 juiste antwoorden. Het woord dat we zochten was ruiterpad. Uit de juiste inzendingen werd mevr. L. Laport uit Brasschaat geloot. Zij won een exclusieve natuurwandeling voor de familie met een natuurgids in het Grenspark. Op 14 oktober ontving gids André D Hoine de groep van 15 familieleden aan het Ravenhof. De meesten onder hen wonen niet in de buurt en kenden het Grenspark niet. De wandeling liep langs de mooiste hoekjes zowel aan Vlaamse als aan Nederlandse zijde van het Grenspark, in een sterk gevarieerd landschap. Iedereen was zeer tevreden en verschillenden onder hen komen zeker nog terug om meer van het Grenspark te ontdekken. Nieuwe zandspecialist in het Grenspark Wie denkt dat de Kalmthoutse duinen alleen bevolkt worden door zandkorrels en mos, slaat de bal een aardig stuk mis. Specifieke en veranderlijke leefomgevingen zoals duingebieden vragen het uiterste van hun bewoners. Toch zijn onder meer verschillende insecten erin geslaagd om deze onherbergzame plekken te bewonen. Denk maar aan de soorten zandloopkevers, verschillende graafwespen en -bijen, mierenleeuw,... Heel recent kwam daar een voor België nieuwe insectensoort bij: het Zandkroeskopje of Infurcitinea ignicomella zoals de Latijnse naam luidt. Zandkroeskopje (Foto: D. Slootmaekers) Tijdens de zachte nacht van 16 op 17 juni 2012 werd door het nachtvlinderteam van Grenspark De Zoom - Kalmthoutse Heide een exemplaar van het zandroeskopje gevangen in een lichtval. Omdat determinatie van nachtvlinders vaak moeilijk is, werden foto s gemaakt en kon het diertje snel weer over zijn vrijheid beschikken. Een dag later werd de determinatie bevestigd door Wim Veraghtert van Natuurpunt met de leuke melding dat het een eerste waarneming voor België betrof. vrij algemeen voorkomt op de zandgronden rond de Veluwe. Vermoed wordt dat de rupsen zich voeden met dierlijk materiaal, zoals veren en haren (bv. uit vossenuitwerpselen), dat in de duinen te vinden is. Nog een leuke verrassing bij het ochtendlijke controleren van de vallen was dat een andere, zeer zeldzame soort alomtegenwoordig bleek: de zandstofuil (Paradrina selini). Deze typische bewoner van open zandgronden was in België alleen gekend op de Grote Heide bij Herentals, waar jaarlijks enkele exemplaren worden waargenomen. Met een vangst van 51 exemplaren (in 3 vallen) blijken de Hazenduinen een mooie populatie te herbergen voor deze elders zeldzame soort. De aanwezigheid van deze onopvallende diersoorten maakt duidelijk dat onze duingebieden meer in petto hebben dan we denken. Familie Laport op stap met gids André D Hoine Liggende vleugeltjesbloem (Foto: Y.D. Nature) Het Zandkroeskopje is een niet direct tot de verbeelding sprekend nachtvlindertje uit de groep van de micronachtvlinders, die zoals de naam al verraadt een eerder bescheiden formaat hebben. Het beestje behoort tot de familie van de echte motten of Tineidae en is daarmee verwant aan de beruchte klerenmot. Onderscheid met andere kroeskopjes is niet eenvoudig maar kan gemaakt worden op basis van het zwavelkleurige toupetje en de vier witte vlekken op de vleugel (twee aan de bovenrand en twee aan de onderrand). Het beestje was reeds bekend in Nederland, waar het Zandstofuil (Foto: S. Baeten) Tekst: Dan Slootmaekers 10 Wissels nr. 50 december 2012

11 Rubriek Terug in de tijd Tekst: L. Verpraet L. van den Maagdenberg Elk natuurgebied heeft een geschiedenis. En zeker een gebied zoals het Grenspark waar de mens in belangrijke mate mee de evolutie en het uitzicht heeft bepaald. Veel van deze historiek zou verloren zijn gegaan als niemand de moeite had genomen om verhalen en weetjes van vroeger en nu vast te leggen. Gelukkig kunnen wij beroep doen op de getuigenissen van Dhr. Louis Verpraet, opgetekend door Dhr. Leon van den Maagdenberg. In deze en volgende Wissels brengen we telkens een klein stukje uit hun aantekeningen over de natuur, de geschiedenis en oude gebruiken in het Grenspark naar voren. wilde in Antwerpen werk zoeken als dienstmeisje. Het werd al avond en ze besloot te overnachten in een herberg in Putte. Toen de herbergierster haar een kamer aanwees, betaalde het meisje met zilveren dukaten. De waardin zag, dat zij nogal wat zilveren en gouden geld bij zich had. Samen met haar man beraamde zij een plan om dit geld te stelen. De volgende ochtend zei de waard tegen het meisje, dat hij haar een kortere weg naar Antwerpen kon tonen. Zo belandden zij samen aan de Oude Postbaan. Daar vermoordde hij haar en begroef haar in het gele duinzand. Er zwierf daar een wolf rond die wel een mals stukje vlees lustte. Hij groef het lijk bloot. Een toevallige voorbijganger kwam er bij uit en zo kwam de moord aan het licht. De wolf verloor daarna zijn leven door de kogels van een premiejager. De waard verdween over de grens en werd nooit gevat. Kraaienberg (Foto: Y.D. Nature) Wandelend over de Kraaienberg denkt Louis terug aan de tijd, dat dit zandige gebied en omgeving werd gebruikt als Nederlands militair oefenterrein. De nabijgelegen Wilhelminakazerne diende als uitvalsbasis. Deze kazerne werd in 1952 gebouwd en kreeg de naam: Legerplaats Ossendrecht. Er werden jaarlijks dienstplichtigen opgeleid. Na de afschaffing van de dienstplicht in Nederland heeft het gebouw meerdere andere functies gehad. Een beperkt militair gebruik vindt er thans nog steeds plaats. In het begin van de 20ste eeuw kwam het Limburgse steenkoolbekken tot ontwikkeling. Men had voor de mijngangen veel houten stutbalken nodig. Overal waar dat mogelijk was werd er, ook op de landgoederen in het Grenspark, grove den aangeplant, later ook wel zeeden en na de Tweede Wereldoorlog vooral Corsicaanse den. Toen de mijnbouw wegens rendementsverlies stilgelegd werd, liet men deze bossen veelal aan hun lot over. In de nabijheid van de Oude Postbaan, niet zo heel ver van de Paalberg vandaan, sneuvelde rond 1770 de laatste wolf in deze regio. Het verhaal gaat als volgt: Een meisje uit Goes kwam in Putte aan. Zij Deze nieuwsbrief is bestemd voor personen en organisaties die betrokken en geïnteresseerd zijn in de ontwikkelingen in het grenspark De Zoom-Kalmthoutse Heide. De in deze nieuwsbrief gepubliceerde meningen geven niet noodzakelijk het beleid van de Bijzondere Commisssie weer. Aan dit nummer werkten mee: Paul Asselbergs, Ignace Ledegen, Barbara Van Eeckhoutte, Dianne Renders, John Otten, Louis Verpraet, Leon van den Maagdenberg, Louis Vriens, T. van den Berkmortel, Milenka Wyckmans, Ad de Vos en Anne Hoefnagels Eindredactie Milenka Wyckmans Vormgeving en productie Nilsson creatieve communicatie - Goes Verantwoordelijke uitgever: Grenspark De Zoom Kalmthoutse Heide Putsesteenweg 129, B-2920 Kalmthout Tel: (00-32)-(0) info@grensparkzk.be C O L O F O N Wissels nr. 50 december

12 Activiteitenkalender voorjaar 2013 Wandelingen Alle wandelingen vinden plaats onder begeleiding van een gids. Laarzen (of waterdichte stapschoenen) meebrengen. Verrekijker kan nuttig zijn. Alle activiteiten zijn gratis (tenzij anders vermeld). Vertrek steeds vanaf De Vroente, Putsesteenweg 129, te Kalmthout (tenzij anders vermeld). Meer info over de actuele activiteiten kunt u vinden op de website actueel/agenda. Zaterdag 5 jan: Beheerdag Stappersven in het Grenspark Tijd:: uur, De Ster (hoek Kastanjedreef en Frans Raatstraat, Kalmthout) Organisatie: Natuurpunt Noorderkempen Zondag 6 jan: Natuurwandeling in het Grenspark Kalmthoutse Heide Vertrek: uur, parking De Vroente, Kalmthout Zondag 13 jan: Natuurwandeling in het Grenspark Ravenhof/Moretusbos Vertrek: uur, parking kasteel Ravenhof, Stabroek Zondag 27 jan: Natuurwandeling in het Grenspark Steertse Duinen Vertrek: uur, parking manege De Wolf, Huijbergen, i.s.m. IVN Zondag 27 jan: Fotoworkshop: Winter met een natuurfotograaf en de boswachter op pad bij Kleine/Groote Meer Tijd: uur Start: Werkschuur Natuurmonumenten Brabantse Wal, Abdijlaan 43a, Ossendrecht Kosten: Leden Natuurmonumenten 27 euro, niet-leden 35 euro Inschrijven: of (0031) Zaterdag 2 feb: Beheerdag Stappersven in het Grenspark Tijd: uur, Parking Noord, Verbindingsstraat, Kalmthout Organisatie: Natuurpunt Noorderkempen Zondag 10 feb: Natuurwandeling in het Grenspark Kalmthoutse Heide Vertrek: uur, parking De Vroente, Kalmthout Zondag 24 feb: Natuurwandeling in het Grenspark Kortenhoeff Vertrek: uur, parking Familyland, Hoogerheide, i.s.m. IVN Zaterdag 2 maart: Natuurwandeling in het Grenspark Kalmthoutse Heide Vertrek: uur, parking De Vroente, Kalmthout Zaterdag 2 maart: Beheerdag Stappersven in het Grenspark Tijd: uur, Parking Noord, Verbindingsstraat, Kalmthout Organisatie: Natuurpunt Noorderkempen Zondag 10 maart: Natuurwandeling in het Grenspark Withoefse Heide Vertrek: uur, parking De Vroente, Kalmthout Zondag 17 maart: Natuurwandeling in het Grenspark Ravenhof/Moretusbos Vertrek: uur, parking kasteel Ravenhof, Stabroek Zaterdag 6 april: Natuurwandeling in het Grenspark Kalmthoutse Heide Vertrek: uur, parking De Vroente, Kalmthout Zaterdag 13 april: Natuurwandeling in het Grenspark Steertse Duinen Vertrek: uur, parking manege De Wolf, Huybergen, i.s.m. IVN Zondag 14 april: Wilde Buiten Dag voor kinderen Groote Meer: Leer overleven Start: tussen uur Plaats: Werkschuur Natuurmonumenten Brabantse Wal, Abdijlaan 43a, Ossendrecht Kosten: Leden 4,50 euro, niet-leden 7,50 euro Inschrijven: of (0031) Zondag 28 april: Natuurwandeling in het Grenspark Abdijbossen Vertrek: uur, parking Volksabdij OLV Ter Duinen, Ossendrecht, i.s.m. IVN Zondag 26 mei: Brabantse Waldag 2013 Locatie: Landgoed en Orangerie Mattemburgh, Hoogerheide Tijd: uur Organisatie: Tentoonstellingen Alle tentoonstellingen vinden plaats in De Vroente, Putsesteenweg 129 te Kalmthout en kunnen vrij bezocht worden tijdens de openingsuren. Doorlopende tentoonstelling: Goud, zilver, brons Iedereen kampioen! Plaats + organisatie: De Vroente Januari 2013: Foto s Kamera 16 Februari 2013: Olieverf op paneel Simon Nikolie Maart 2013: Natuurfoto s Swa Van Oevelen April 2013: Natuurfoto s Yellowstone NP Walter Mennes Contactadressen De Vroente: Putsesteenweg 129, 2920 Kalmthout. Tel: (00-32)-(0) Openingsuren: maandag tot en met vrijdag: 9.00 tot uur zaterdag en zondag: tot uur. Dienst Toerisme Kalmthout: Putsesteenweg 131, 2920 Kalmthout. Tel: (00-32)-(0) toerisme@kalmthout.be Openingsuren: dinsdag t/m zondag van tot uur en van tot uur Natuurgidsen regio Kalmthout: Tel: (00-32)-(0) chrisvandersypt@skynet.be Natuurpunt Noorderkempen joris.pinseel@fulladsl.be Beheerders in het Grenspark Gebied Beheerder Telefoonnummer boswachter of conservator Natuurreservaat Kalmthoutse Heide Agentschap voor Natuur en Bos (00 32) (0) Ravenhof Agentschap voor Natuur en Bos (00 32) (0) Natuurgebied Stappersven Natuurpunt (00 32) (0) (00 32) (0) Kortenhoeff Staatsbosbeheer Staartse Heide (0031) (0) Moretusbos Stoppelbergen Groote Meer Natuurmonumenten (00 31) (0) Noordpolder Abdijbossen Bosgroep Zuid Nederland (00 31) (0) Wissels nr. 50 december 2012