Het belang van ons natuurgebied

Transcriptie

1 Putsesteenweg 129 B-2920 Kalmthout E x t r a E d i t i e INHOUD Maatregel Kortenhoeff pag 2 Medicinale bloedzuiger in Kortenhoeff! pag 2 Junior Ranger kamp 2010 pag 2 Ontdek het domein Boterbergen en wandeling Bosbes pag 3 Geiten uit Kortenhoeff verhuisd pag 3 Project Terug in de tijd pag 3 Bossen in het Grenspark pag 4 Bosbeheer pag 5 Wie woont er 4 hoog in het bos? pag 6 Ga zelf op onderzoek in het bos pag 7 Activiteiten pag 8 Spel "Schattenjagers" pag 8 Roodborst (Foto: F. van Boven) Het belang van ons natuurgebied Ieder mens heeft in dit jachtige leven af en toe enige ontspanning nodig. Tijdens de herfstvakantie vond ik die in het Parque Nacional de Doñana in Andalousie (Zuid-Spanje). Een uitgestrekt natuurgebied van bossen, moerassen en dynamische stuif- en zandduinen, met daarin damherten, everzwijnen, flamingo's. Ik zag ze allemaal in hun natuurlijke omgeving. Fantastisch. Gelijktijdig met mijn verblijf in Zuid-Spanje vond in het Japanse Nagoya de top van de Verenigde Naties plaats. Hier werd gesproken over biodiversiteit- en natuurbehoud. Er is een plan opgesteld, dat ervoor dient te zorgen, dat planten- en diersoorten beter beschermd gaan worden. Zo dient onder meer het aandeel van de beschermde gebieden verhoogd te worden van 13% naar 17% van de (land)oppervlakte. Op zo'n moment wordt mij nogmaals duidelijk hoe trots en zorgvuldig we met ons Grenspark dienen om te gaan! Aan ons allen de taak om hier op toe te zien, en allen om ons heen bewust te maken van het belang van ons natuurgebied. Deze jaarlijkse uitgave van de Grensparkkrant is alvast een kleine bouwsteen. In deze krant leest u allerlei nieuwtjes over het gebied: van verdrogingsbestrijding tot vuilboom, van Junior Ranger kamp tot geiten die verhuisden en omdat we aan de vooravond van het nieuwe jaar 2011 staan, geven we, binnen de context van het Grenspark, aandacht aan ons bos. Het jaar 2011 is immers door de VN uitgeroepen tot het Jaar van het Bos. Veel leesplezier gewenst. Barbara van Eeckhoutte, coördinator Grenspark. Eenmaal per jaar informeren wij alle inwoners van de gemeenten Kalmthout, Essen en Woensdrecht over het reilen en zeilen in het prachtige natuurgebied, grenspark De Zoom - Kalmthoutse Heide. Een gebied min of meer gelegen in uw achtertuin en waar u kunt genieten van rust en de ruimte met zijn eigen bijzondere flora en fauna. Foto: Y.D. Nature WISSELS NR. 48 december

2 Maatregel Kortenhoeff Op 10 november 2009 hebben een 7-tal partijen het convenant Bijzondere waarneming: medicinale bloedzuiger in Kortenhoeff! Omdat de medicinale bloedzuiger een belangrijke kwaliteitsparameter is voor het Nederlandse natuurbeleid, heeft de provincie Noord- Brabant afgelopen zomer opdracht gegeven aan het bureau Natuurbalans uit Nijmegen, om alle van oudsher bekende populaties te onderzoeken. Het resultaat van het onderzoek in het Nederlandse deel van het Grenspark, was dat er in totaal bijna 200 bloedzuigers gevonden zijn, verspreid over een aantal vennen waaronder een ven op Kortenhoeff. Aanpak verdroging en verbetering van de waterkwaliteit Brabantse Wal getekend. De Groote Meer e.o. is in het kader van Natura 2000 aangewezen als een Sense of Urgencygebied wat betekent, dat hier versneld verbeteringen dienen te worden doorgevoerd om de waarde van dit gebied te behouden en te herstellen. Het convenant bevat ook een tabel met concrete maatregelen die hieraan bijdragen. Een van deze maatregelen die onlangs werd uitgevoerd is de maatregel Kortenhoeff. Hierbij wordt wateroverschot met een goede waterkwaliteit uit het natuurgebied Kortenhoeff van Staatsbosbeheer toegevoegd aan het natuurgebied Groote- en Kleine Meer van Natuurmonumenten. Dit gebeurt vanuit het uitstroompunt van Kortenhoeff aan de Groene Papegaai via een gemaal en een leiding die zo veel mogelijk ondergronds onder de bestaande paden richting Kleine Meer werd gelegd. Tekst: J. Rijk, Evides Bloedzuiger (Foto: Natuurbalans, Douwe Schut) De medicinale bloedzuiger is één van de bekendste ongewervelde dieren, die ondanks zijn status op de Habitatrichtlijn en andere internationale verdragen, in Europa hard achteruit gaat. In Nederland is de soort sinds 1990 op slechts een tiental locaties waargenomen, waaronder in het Grenspark. De medicinale bloedzuiger wordt al sinds enkele eeuwen voor Christus gebruikt in de geneeskunde. Nog steeds wordt deze bloedzuiger toegepast in de moderne geneeskunde waaronder de plastische chirurgie. Deze grootste bloedzuiger van Nederland (kan 15 cm groot worden) is vooral te vinden in matig voedselrijke vennen die niet te zuur zijn. Vooral de zo kenmerkende zwak zure Brabantse vennen met oeverkruid en moerashertshooi, zoals die ook in het Grenspark voorkomen, zijn favoriet. Het is een dier dat vooral in water leeft en zich voedt met het bloed van vissen, amfibieën en grote en kleine zoogdieren. Theo Bakker, Staatsbosbeheer Junior Ranger kamp vijfde editie Het vijfde Junior Ranger kamp, een natuurkamp voor jongeren van 12 tot 17 jaar, werd dit jaar van 22 tot 27 augustus georganiseerd in het scoutslokaal in Putte (NL). De week werd goed gevuld met natuurstudie, beheerswerken uitvoeren in het Grenspark samen met de boswachter en de conservator, een Vroentedag met bodemonderzoek en waterdiertjes onderzoeken, natuurexcursies, spelletjes, een natuurquiz, enz. Er namen 17 jongeren deel, 4 begeleiders loodsten de jongeren door de week en 1 super kookmoeder zorgde dat de hongerige magen op tijd gevuld werden. Tekst: Milenka Wyckmans, Grenspark Zin om volgend jaar ook een weekje mee op natuurkamp te gaan? Stuur een mailtje naar info@ grensparkzk.be om meer informatie op te vragen. De werken werden gestart op 15 september en zijn reeds afgerond. Het wateroverschot wordt vanaf dit winterseizoen benut voor het Groote en Kleine Meersysteem en levert zo een bijdrage aan de verdrogingsbestrijding van dit gebied. Junior Rangers verwijderen jonge dennen om de heide terug kansen te geven. (Foto: Grenspark archief) Waterdiertjes scheppen om te determineren. (Foto: Grenspark archief) 2 WISSELS NR. 48 december 2010

3 E x t r a E d i t i e Ontdek het domein Boterbergen en wandeling Bosbes tussen 30/06 at s- n eide Eind september werd het nieuwe wandelpad BOSBES in het Grenspark officieel geopend door dhr. Lukas Jacobs, burgemeester van Kalmthout. Het pad loopt door het Wandelpad domein Boterbergen en is te bereiken vanaf de Ster aan de Verbindingsstraat (over de Kastanjedreef) of vanaf de Huybergsebaan (over de Nolsebaan). Het pad leidt je door lange boomrijke dreven, die decennia lang ontoegankelijk waren omdat ze in privé bezit waren. Door de aankoop van dit gebied door Natuurpunt kunnen wandelaars dit stukje natuur ontdekken. Het is een heel ander gebied dan de grote open heidevlakte, maar ook hier is het heel mooi en rustig wandelen. Zeker een bezoek waard wanneer de bladeren van de Amerikaanse eiken zo mooi verkleuren. Afstand rondje Bosbes: 2,5 km, verbindingspad vanaf de Ster: 500 meter, verbindingspad vanaf de Huybergsebaan: 2 km. De Nol Nolse Duinen Wandelpad Bos Project Terug in Gemeentebos, ven Putse Moer, tijd droge en 3,5 km zandige heide. Wandelpad Libel Ven Putse Moer, uitgestrekte heidevlaktes, 4,7 km Station uitkijktoren, bos en duintjes. Kalmthout Hazenduinen Wandelpad Duin Uitgestrekte heidevlaktes, waardevolle 7,5 km duinmassieven, natte heide en weilanden. Drielingvennen Keetheuvel Muggepiske Langven Verbindingsstraat Stappersven Wilgenduinen Huijbergsebaan De Boterbergen Essen Tekst: Chris Vander Sypt - Natuurpunt WILDERT (ESSEN) Bosbes 2,5 km Frans N122 Raatsstraat Station Wildert Kalmthout Foto: Grenspark archief grensoverschrijdend natuurgebied Bos Cultuurland Water Begrazings- en rustgebied Kalmthoutse Heide: -toegang enkel op bewegwijzerde paden -geen honden, ruiters of fietsers -grazers niet benaderen of voederen Veeraster Moeras, drassig terrein Parkeerplaats Infopaneel Infopaneel en picknick Eet- en drinkgelegenheid Manege Schuilhut -Natuureducatief Centrum De Vroente -Dienst voor Toerisme -Bijenteeltmuseum Camping Uitkijk-, Brandtoren Hoofdweg Belangrijke openbare weg Spoorlijn met station Staatsgrens Heide Zand -duinen Niet toegankelijk, privé eigendom Foto: Staatsbosbeheer archief Geiten uit Kortenhoeff verhuisd sinds oktober De afgelopen 20 jaar hebben de Nederlandse Landgeiten het begrazingsbeheer op Kortenhoeff met groot succes uitgevoerd. In de loop der tijd is Kortenhoeff veranderd van een ruig terrein in een open gebied met veel heide. Met behulp van de geiten zijn grote, waardevolle stappen gezet: De ongewenste verruiging is helemaal verdwenen en de heide is zich gaan ontwikkelen. Maar nu moet verder beheerd worden op detailniveau. Hier en daar zijn bramen bijvoorbeeld wel gewenst, de struiken zijn namelijk belangrijk voor vele vogels. Echter, de geiten kunnen niet gestuurd worden in hun begrazingspatroon, ze eten álle braamstruiken op. Daarnaast is het gebied (door het werk van de geiten) zodanig veranderd dat er minder houtige vegetatie over is. Het voedsel dat de geiten nodig hebben, bestaat voor 2/3 deel uit houtige vegetatie. Daardoor gaan ze aan de heideplanten vreten, die juist ontwikkeld moet worden. Een geherderde schaapskudde kan het beheer op detailniveau wel uitvoeren. De schapen worden door de herder naar de juiste plaatsen gestuurd en zij eten meer gras dan houtige vegetatie. De heideplanten blijven daardoor gespaard. De afgelopen 2 jaar heeft een geherderde schaapskudde al een begin gemaakt met dit beheer op maat. Naar verwachting zal deze kudde, uiteraard samen met de herder, ook de komende jaren terugkeren. In januari 2010 verhuisden al 27 geiten naar de Mariapeel. In oktober volgden ook de overige 16 geiten naar dit heidegebied op de grens tussen Noord-Brabant en Limburg. Ze zullen zich aansluiten bij een bestaande kudde Nederlandse Landgeiten. De Mariapeel is ook in eigendom en beheer bij Staatsbosbeheer. De geiten van Kortenhoeff kunnen daar hun werk als natuurbeheerder naar hartenlust voortzetten! Tekst: Dianne Renders Staatsbosbeheer Vossenbergen Markgraaf Verboden tussen 15/3 en 30/06 Bosbessen BEWEGWIJZERDE (Foto: F. van PADEN Boven) Wandelpad Vlinder/Heideleerpad Ruud Rups (Familiezoektocht, vooraf reserveren). Educatief 2,5 km pad, natuurlijk gemengd bos, droge en natte heide. Verboden tussen 15/3 en 30/06 Korte Heuvelstraat Kastanjedreef Heuvel Heuvel N111 Kalmthout Putse Moer Van Ganzenven Gemeentebos Heibloemlaan Withoefse Louis, ex-apotheker uit Heide, is meer dan 60 jaar Putsesteenweg Putsesteenweg Elk natuurgebied heeft een geschiedenis. En zeker een gebied zoals het Grenspark waar de mens in belangrijke mate mee de evolutie en het uitzicht heeft bepaald. Veel van deze historiek zou verloren zijn gegaan als niemand de moeite had genomen om verhalen en weetjes van vroeger en nu vast te leggen. Gelukkig kunnen wij beroep doen op de getuigenissen van Dhr. Louis Verpraet. bekend en actief in het Grenspark. Station Heide Al sinds zijn kinderjaren zwierf hij er rond en speelde hij in hei, duin HEIDE en (KALMTHOUT) ven. Zijn verhalen werden dit jaar zorgvuldig opgetekend door AnyWay Dhr. Productions / tel. Leon 0031 (0) van den Maagdenberg, gepensioneerde vrijwilliger, die zich nog steeds met groot enthousiasme Wandelpad Schaap Heide, bos, vennen, duinen, ven Putse Moer en uitkijktoren. wil inzetten voor het Wandelpad Ree Bos, weilanden en heide. behoud van de natuur. Wandelpad Vos In deze Bebost en duinlandschap volgende met heide. Wissels brengen we Wandelpad Muis Droge en natte heide, bos en weiland. telkens een klein stukje Wandelpad Uil uit de Aansluitend aantekeningen op wandelroute Muis. van Louis Wandelpad en Haas Leon over Bos, heide en open duin. (mul zand in droge periodes) de natuur, de geschiedenis en oude Wandelpad Bosbes Bos, dreven, parklandschap gebruiken in Verbindingswandelpad het Grenspark naar voren. Verbindingswandelpad, niet toegankelijk van 15 maart t.e.m. 30 juni Ruiterpad Een voorproefje Fietsroute zie inzetkaartje 8,5 km 7,6 km 3,3 km 1,7 km 2,1 km 4,6 km 2,5 km Louis Verpraet Louis herinnert zich nog goed de brand die in 1943 de Withoefse hei in de as legde. Maar hij zag ook hoe het terrein zich langzaam maar zeker herstelde. De eerste jaren groeide er alleen maar pijpenstrootje. In de loop der tijd kwamen er ook struikhei, dophei, berk, grove den, zomereik, els en vuilboom (sporkehout) voor. Vooral de schors van deze vuilboom was erg gewild. Als sinds de 14de eeuw gebruikte men de gemalen schors om de werking van de darmen te stimuleren. Maar ook nu nog worden sporkehoutpreparaten (schors en bessen) gebruikt als laxeermiddel. Bovendien kreeg je van werken met sporkehout echt vuile handen. Het was een hele kunst om het vuil tussen de huidplooitjes weg te krijgen. Deze vuile eigenschappen verklaren wellicht hoe deze onopvallende boomheester aan zijn onfortuinlijke bijnaam is gekomen. Toch had deze struik volgens Louis nog veel meer te bieden: van het hout (peggenhout) werden spijkers gemaakt die door schoenmakers gebruikt werden om het leer op het hout vast te nagelen. De houtskool Leon vd Maagdenberg van de vuilboom werd in de middeleeuwen gebruikt om te mengen met het buskruit voor de kanonnen. Wordt vervolgd WISSELS NR. 48 december

4 Bossen in het Grenspark Stam met zwammen (Foto: A. Hoefnagels) Mycena op dood hout (Foto: F. van Boven) Nestholte (Foto: F. van Boven) In 2011 gaat onze aandacht wat meer naar de bossen! Als we over bossen in het Grenspark spreken denken we spontaan aan de Withoefse Heide, Bieduinen, Houtduinen, Staartse Duinen, Paalberg en Boterbergen. Op te merken is, dat de beboste gebieden zich aan de buitenkant van de open vlaktes bevinden. Ze vormen wel degelijk een buffer rondom de Kalmthoutse Heide. Klauter de brandtoren eens op, kijk eens 360 graden om je heen, dan besef je pas goed dat het om een echte bufferzone gaat. Naaldbos (Foto: Y.D. Nature) Bos is meer dan een oppervlakte bedekt met bomen. Bos is een heel belangrijke levensgemeenschap op zich. Met een eigen klimaat, een specifieke diversiteit aan fauna en flora, een plek waar het heerlijk wandelen is, het hele jaar door. Bossen hebben verschillende regulerende functies. s Zomers is het er koeler, en s winters warmer. Heerlijk om te wandelen! Het is er wel veel vochtiger, maar ja, elke boom heeft z n natje nodig. Zonder water zouden ze er maar zielig bij staan! Je longen herleven tussen de bomen. Van fijnstof, waar we langs onze wegen zoveel last van hebben, is niet veel meer te merken. Wandelen in bossen geeft onze gezondheid een open gevoel. We hebben steeds geleerd dat bomen zuurstof (O 2 ) vrij geven, dus genieten maar! Bomen halen veel meer profijt uit de lucht. Ze binden CO 2 met het door de wortels opgezogen water en mineralen en maken suikers aan, die ze nodig hebben om te groeien en gezond te blijven. We hebben te maken met wat genoemd wordt de fotosynthese, waar het blad met z n bladgroen, dankzij het zonlicht, een unieke rol speelt bij het afgeven van O 2. We voelen ons veilig tussen die reuzen uit de plantenwereld. Boomsoorten hebben telkens weer een ander uitzicht, ten minste als het bos niet te homogeen is. Dat merken we wel op sommige plekken in het Grenspark. Bossen met bomen, netjes op een rij, palen met groene toefjes bovenaan. We kennen ze goed: de Corsicaanse dennen in de Gemeentebossen aan Vlaamse zijde en in de Staartse Duinen en rondom de Paalberg aan Nederlandse zijde. Her en der, in gebieden van vroeger met landhuizen en jachtgebieden vinden we dreven met eiken of beuken en een ondergroei van rododendron. Op het domein Bieduinen zijn de mooiste eikenbestanden te vinden. Ook een elzenbroekbos met zeggensoorten als ondergroei komt voor in het Grenspark. In de lente genieten we bij vroege ochtend van duizend en een verschillende liedjes. Van hoog naar hoger, van fluitend naar piepend, elke vogel heeft z n liedje. De wandelaar geniet van elk deuntje in het bijzonder. Het geroffel van de specht op zoek naar kriebelende beestjes op takken en schors of bast van bomen is iedereen wel bekend. Wat een vrolijke noot, het lachen van de groene specht die met ons spot! Het zomers gezoem van allerlei insecten, het leven in de bossen is hoorbaar, voelbaar, bijna aaibaar! Dat elk bos over een kelder, een gelijke vloer, een bel etage en een zolder beschikt, waar elk levend organisme z n plaatsje heeft, vind je verder in deze Wissels. Bossen zijn op z n best wanneer het om een gemengd bos gaat. Aan de toekomst van de bossen in het Grenspark wordt gewerkt en dat heeft tijd, veel tijd nodig en het gaat niet over één nacht ijs! (meer hierover in het artikel hiernaast) Nog even dit: Ik hoor u zeggen: Men zou die dode rommel wel eens kunnen opruimen in de bossen. Sorry, hier wil ik u graag tegenspreken. Opgepoetste steriele bossen hebben in dit bijzondere ecosysteem geen plaats. De afgestorven massa van elke plant of dood dier komt terecht op de grond, waar een belangrijk deel van de boslevensgemeenschap zich bezighoudt met de afbraak. In de strooisellaag en op het dode hout leven heel wat organismen. Wil je een clean bos, dan is het gedaan met gezonde voeding! Schimmels en allerlei ongewervelde diertjes zijn partners voor het gezond houden van het bos. Van allerlei paddenstoelen, over vele soorten kevers, torren, slakken, houtwespen en andere wespen, pissebedden, allen hebben ze hun taak in het verwerken van dood hout tot humus. Wat doe je met de spechten, andere vogels en vleermuizen, die holtes opzoeken om hun nest in te bouwen of zich schuil te houden? Zouden sommige mierensoorten nog een overlevingskans hebben? Laat het bos zijn rijkdom aan biodiversiteit behouden ten behoeve van onze planeet die elke levensgemeenschap in z n geheel broodnodig heeft. Tekst: Anne Hoefnagels 2011: Internationaal jaar van het Bos De Verenigde Naties hebben het jaar 2011 uitgeroepen tot het internationale Jaar van het bos. De doelstellingen zijn: bewustwording, duurzaam bosbeheer, uitbreiding van het bosoppervlak en goede samenwerking tussen verschillende regionale, landelijke en wereldwijde organisaties. Samenwerking is ook een van de belangrijkste doelstellingen van het Grenspark. Onder het motto het geheel is meer dan de som der delen wordt grensverleggend gewerkt aan herstel, behoud en ontwikkeling van natuur- en landschapswaarden. 4 WISSELS NR. 48 december 2010

5 Bosbeheer In mijn beginne Boos en teleurgesteld was ik als er werd gekapt in mijn geliefde bossen waar ik ben opgegroeid. Grote bomen verdwenen, ondergroei werd kapot gereden, vogels verstoord en paden waren nauwelijks nog begaanbaar. Juist omdat ik zo begaan was met bos heb ik met mezelf één ding afgesproken: verdiep jezelf erin en probeer zelf beheerder te worden. Dit laatste is me gelukt en nu werk ik zelf bij een organisatie (Staatsbosbeheer) die verantwoording moet afleggen bij boswerkzaamheden. Ik kan u verklappen dat wanneer achtergronden helder zijn en werken worden uitgevoerd volgens geldende regels, het juist heel erg goed uit te leggen is waarom boswerkzaamheden worden uitgevoerd zoals ze worden uitgevoerd. Het Grenspark heeft me gevraagd uitleg te geven over het thema Bosbeheer. Omdat ik daar dagen over kan vertellen, zult u begrijpen dat ik hier slechts een tipje van de sluier oplicht. Van 0 tot 150 jaar Als u bedenkt dat in een aangelegd jong bos van iedere 200 bomen er na 150 jaar maar 1 overblijft, weet u dat er heel wat afvallers zullen zijn. Grotendeels gebeurt dit door natuurlijke selectie. De snelst groeiende bomen verdrukken de zwakste. Maar op enig moment krijg je een situatie waarin er nauwelijks nog afvallers zijn. Dat kan resulteren in een zogenaamd instabiel bos (hoge bomen met relatief weinig wortels en bomen die op elkaar leunen ), dat windgevoelig kan zijn. Afhankelijk van de doelstelling en uitgangssituatie van het bos kies je een moment om te dunnen: het verwijderen van bomen. Daar waar de uitgangssituatie een niet natuurlijke is (vaak een eentonige aanplant) móet je ingrijpen. Daar waar deze natuurlijk is, kun je de ontwikkeling van bos eventueel begeleiden. Er zijn 2 uitersten in het dunnen in een aangeplante uitgangssituatie. 1: Ga je voor lange rechte palen, dan laat je de bomen lange tijd dicht tegen elkaar opgroeien. 2: Ga je voor een bos met variatie in boomsoorten, -vormen, leeftijd en een kruidenlaag, dan grijp je eerder in. De eerste situatie is niet meer dan een landbouwkundige manier van het benaderen van bos. In het andere geval ga je uit van de Potentieel Natuurlijke Vegetatie, oftewel de soorten die hier van nature groeien in zoveel mogelijk natuurlijke verhoudingen van de bomen en struiken onderling. Bomen voor de toekomst In de houtteeltsector wordt altijd uitgegaan van de kwalitatief beste boom. Deze wordt met een cyclus van 4 tot 6 jaar telkens bevoordeeld door concurrenten te verwijderen. Voor een bosbouwer is het topsport om op het beste moment de juiste bomen te verwijderen om zoveel mogelijk aanwas (= groei) te krijgen op de bomen die overblijven, de zogenaamde toekomstbomen. Daar waar gekozen wordt om bos om te vormen van eentonig naar gevarieerd bos, wordt de nadruk gelegd op de soortensamenstelling enerzijds en de leeftijdsopbouw en verschijningsvormen anderzijds. Wanneer er t.b.v. recreatieve beleving gekozen wordt voor bomen met diepe brede kronen, moet hard ingegrepen worden in de concurrenten. In veel bossen zijn lanen aangeplant. Deze lanen kunnen zich enkel ontwikkelen door ze de ruimte te blijven geven. Hier moeten heel veel bomen voor wijken. Ook wanneer er een tekort is aan struiken of bepaalde boomsoorten, moet heel veel ruimte in het bos worden gemaakt voor spontane ontwikkeling van jonge planten. Licht op de bodem zorgt voor spontaan ontkiemen van zaden. Wanneer zaadbronnen van soorten niet voorhanden zijn, kunnen deze worden ingebracht door aanplant. Het omvormen van zo n eentonig bos naar een natuurlijker bos zorgt ervoor, dat de eerste 20 jaar fors ingegrepen moet worden. Kortom, bij het omvormen van een eentonig productiebos naar een natuurlijker bos, komt (tijdelijk) heel veel hout vrij. Gevoelsmatig klopt dat niet helemaal, want bij Foto: Staatsbosbeheer archief een natuurlijk bos denk je niet meteen aan het vele kappen van bomen. Maar om toch bij het uiteindelijke doel te komen moet je fors ingrijpen. Natuurlijk verantwoord Er zal tijdens het dunnen altijd verstoring zijn in het bos. Inventarisaties van planten en dieren zijn onmisbaar om de waarden van het gebied te kunnen wegen. Er wordt planmatig bekeken in welke periode het werk de minste schade veroorzaakt voor de aanwezige bodem, flora en fauna, maar denk ook aan recreatieve belangen. Per gebied kunnen verschillende criteria gelden. Belangrijk is dat het bos duurzaam wordt beheerd zodat wij, maar ook jongere generaties, er nog lang van kunnen genieten. Het keurmerk voor duurzaam bosbeheer is het FSC-label*. Al het hout dat uit het bosbeheer van Staatsbosbeheer komt, kent het FSC-label. Enerzijds zijn we daar als organisatie trots op. Anderzijds is niet het kunnen voeren van het label het doel maar wel de opdracht die voortvloeit uit het label: een bosbeheer gericht op duurzaamheid waar mens en dier (al dan niet begeleid) de ruimte krijgen. Voor meer info over FSC: of / * De letters FSC staan voor Forest Stewardship council, wat neerkomt op een soort van internationale raad voor Duurzaam Bosbeheer. Tekst: Albert Goorden - Staatsbosbeheer (Foto: Y.D. Nature) WISSELS NR. 48 december

6 Wie woont er 4 hoog in het 3+ EDUKIT 3 bos? Tekst: Milenka Wyckmans - Grenspark Tekening: Copyright Faber-Castell Boomlaag De boomlaag of kruinlaag in het bos is de hoogste laag, het is het dak van het bos en geeft bescherming aan alles wat eronder leeft. Hier komen de bomen voor die groter zijn dan 8 meter. In de toppen van de bomen krijgen de bladeren al het licht. De hoogste kruinen zijn van bomen die heel veel licht nodig hebben, zoals de eik, de berk en de den. De lagere kruinen zijn van schaduwbomen, zoals de beuk en de spar die niet het volle licht nodig hebben. Met een beetje geluk kan je hier op grote hoogte een grote bonte specht zien die broedt in oude bomen, of een rode eekhoorn die een specialist is in het zich verplaatsen van boom tot boom. Er wordt officieel van een bos gesproken als 64 % van de lucht be- Faber-Castell wordt in België en Luxemburg exclusief verdeeld door Pelikan Belux N.V./S.A., Stationstraat 43, B-1702 Groot-Bijgaarden - roger@degroeneridder.be dekt is met boomtoppen. Als je in een bos rondloopt, ontdek je dat niet alle bomen even hoog zijn en dat er niet enkel bomen groeien. Een bos bestaat uit meerdere verdiepingen of lagen en elke laag heeft zo zijn specifieke bewoners, planten enz. Grote bonte specht (Foto: F. van Boven) Boomlaag of kruinlaag (Foto: Grenspark archief) Struiklaag De struiklaag is de laag in een bos, waarin je jonge bomen vindt die nog veel moeten groeien, ook heesters en struiken vind je hier terug. Deze laag reikt van 1,35 meter tot 8 meter hoogte. Ook voor struiken geldt, dat de aanwezigheid van licht cruciaal is. Vaak komen struiken voor in de zomen langs een bos en op plaatsen waar een gat in het bladerdek ontstaan is, bijvoorbeeld na een storm. De struiken in het bos krijgen al vroeger in het seizoen bladeren dan de grote bomen. Lijsterbes (Foto: K. Molenberghs) Lijsterbes en bosbes in de kruidlaag (Foto: F. van Boven) Kruidlaag De kruidlaag omvat alle planten tot 1,35 meter hoog. Hier vind je vooral grassen, bosbes, varens en bosbloemen. Die bloeien bijna allemaal in het voorjaar, als de bomen nog geen bladeren hebben en de eerste zonnestralen nog tot bij de bodem kunnen komen. Zaden zijn vaak zeer lang kiemkrachtig; wanneer er meer licht komt, kan daar direct van geprofiteerd worden. Ook zijn er planten waarvan de wortelstokken lang overleven totdat de omstandigheden weer goed zijn. Zaailingen van bomen behoren ook tot de kruidlaag. 6 WISSELS NR. 48 december 2010

7 Levendbarende hagedis (Foto: F. van Boven) Gaai met eikel (Foto: W. Pattijn) Moslaag met aardappelbovisten (Foto: Y.D. Nature) Moslaag of strooisellaag De onderste laag is de moslaag of strooisellaag. Je vindt er afgevallen bladeren en naalden. Dankzij zuurstof verteren deze bladeren en wordt het humus. De samenstelling van het organisch materiaal speelt een belangrijke rol: naalden van coniferen, het blad van de beuk en eik verteren slecht. De bladeren van de es verteren daarentegen zeer makkelijk. Humus maakt de grond vruchtbaar. Je vindt in de moslaag o.a. schimmels en mossen, soms ook hagedissen en salamanders. Voor hen is de strooisellaag een onontbeerlijke voedselbron, vochtaanvuller en schuilplaats. Zwartrugbosmier (Foto: M. Jacobs) Bodem Dan heb je natuurlijk ook nog de bodem. Ook daar, tussen de wortels van bomen en struiken vind je heel veel levende wezens. Eikels worden aan de rand van bossen door gaaien of eekhoorns in de bodem verstopt als wintervoer. Ook bosmuizen leggen voorraden van zaden en noten aan in de bodem. Sommige eikels en noten worden niet altijd teruggevonden en vormen het begin van een nieuw bos. Ga zelf op onderzoek in het bos Hoe hoog is een boom? Met een houthakkerskruis kan je de hoogte van een boom meten. Kies een boom uit die apart staat en waarvan je de top heel goed kan zien. Leg een (lang) meetlint aan de voet van de boom en ontrol het lint in een rechte lijn van de boom weg. Kijk naar het topje van de boom met je houthakkerskruis en doe dit tot het loodje van je houthakkerskruis loodrecht hangt. Lees op het lint de afstand van de plaats waar je staat en tel hierbij je eigen lichaamslengte. Zo heb je de hoogte van de boom gemeten. Ben je benieuwd hoe je zo n houthakkerskruis zelf kan maken? Mail even naar De Vroente en we verklappen je het geheim. (devroente@lne. vlaanderen.be) Hoe dik is een boom? De dikte van een boom meet je met een meetlint. Laat ook kleuters de dikte van een boom meten. Span een lint rond de boom en zorg voor een grote mooie strik. De kleuters leggen hun handen vanaf de knoop plat tegen de stam van de boom en tellen hoeveel handen de boom dik is. Afdruk maken van boomschors (Foto: Vroente archief) Boom opmeten met houthakkerskruis (Foto: Vroente archief) Verzamel een bosgeur Ruik aan bladeren, takken, bosgrond tot je een voor jou lekkere geur ontdekt. Stop dat materiaal in een klein (plastic) potje. Bedenk een leuke naam voor je bosgeur, schrijf hem op een etiket en plak het etiket op het potje. Bodem- en luchttemperatuur in het bos Meet met een eenvoudige bodemthermometer de temperatuur van de bosbodem. Doe verschillende metingen. Plaats je thermometer op een donkere en vochtige plek, maar doe dat ook eens op een lichte en droge plaats. Vergelijk je metingen. Kan je ook verklaren waarom de bodemtemperatuur hoger is op een droge, open en lichte plek in het bos? Op zoek naar bodemdieren Zoek in de strooisellaag (de laag blaadjes en takjes die op de bodem ligt) naar bodemdieren. Kijk ook eens onder een grote houten tak of tussen de schors van een omgevallen dode boom. Met een loeppotje kan de je dieren niet alleen vangen, maar ook goed bekijken. Pissebedden vang je bij de vleet, maar ga ook eens op zoek naar een duizendpoot, een miljoenpoot of een heel bijzondere kever. Laat je dieren nadien terug vrij? Maak een schorsafdruk Druk een (stevig) wit papier tegen de schors van een boom. Wrijf met de platte kant van een wascokrijtje over het witte blad. Je maakt een afdruk van de boomschors. Probeer ook eens een boom met een andere schors en kijk naar de verschillen. Tekst: Bart Hoes NEC De Vroente WISSELS NR. 48 december

8 Vind je de weetjes en onderzoekjes op de vorige pagina leuk? Probeer dan zeker het nieuwe spel Schattenjagers eens uit! Vanaf nu kan jong en oud samen een natuurspel spelen waarbij je al je vondsten kan bewaren in doosjes, potjes, buisjes en bokaaltjes die samen met de handleiding veilig opgeborgen zitten in een handig rugzakje. Zes verwoede verzamelaars (waaronder kampioenen als Graai de gaai en Buzzy de bij) helpen jou daarbij. Welke topstukken mogen er niet ontbreken? Dit familiepakket is een echte aanrader voor gezinnen met kinderen die uit zijn op een wandeling met net dat ietsje meer. Het spel werd ontworpen door NEC De Vroente in het kader van het HELA LIFE project. Voor 5,- kan je zo n leuk verzamelrugzakje kopen op volgende plaatsen: NEC De Vroente - Putsesteenweg 129 Kalmthout (B) Volksabdij Onze Lieve Vrouw ter Duinen OLV ter Duinenlaan 199 te Ossendrecht (NL) Restaurant/snackbar De Duinpan - 1e Verdelingsweg 6 Putte (NL). VACATURE PROFIEL Tekst: Rudy Sempels NEC De Vroente DAN GEZOCHT VOOR ONS NATUURVERZAMELMUSEUM SCHATTENJAGER (M/V) - ben je een echte verzamelaar - wil je de uitdaging aangaan om op zoek te gaan naar natuurschatten en een eigen verzameling opbouwen - heb je een gezonde interesse voor wandelen, natuur en buitenwerk - kan je voorzichtig omspringen met natuurvondsten - kan je uitleg geven bij je vondsten (Waar gevonden? Waarom zo bijzonder?) - ben je bereid om een minitentoonstelling te maken als proefstuk bieden wij je: - een starterspakket - een levenslang contract natuurverzamelaar - gratis toegang tot het natuurverzamelmuseum schattenjacht.indd 1 10/10/ :12:32 C O L O F O N Deze krant is een speciale uitgave van de nieuwsbrief Wissels en is bestemd voor personen die betrokken en geïnteresseerd zijn in de ontwikkelingen in het Grenspark de Zoom Kalmthoutse Heide. De in deze nieuwsbrief gepubliceerde meningen geven niet noodzakelijk het beleid van de Bijzondere Commissie weer. Aan dit nummer werkten mee: Paul Asselbergs, Bart Hoes, Ad de Vos, Anne Hoefnagels, Albert Goorden, Theo Bakker, Dianne Renders, J. Rijk, Rudy Sempels, Chris Vander Sypt, Kristel Van Ryckeghem, Barbara Van Eeckhoutte, Milenka Wyckmans Eindredactie: Milenka Wyckmans Verantwoordelijke uitgever: Grenspark De Zoom Kalmthoutse Heide Putsesteenweg 129, B-2920 Kalmthout Tel: (00-32)-(0) info@grensparkzk.be Vormgeving en productie: Nilsson creatieve communicatie Goes Activiteiten Wandelingen Alle wandelingen vinden plaats onder begeleiding van een gids. Laarzen (of waterdichte stapschoenen) meebrengen. Verrekijker kan nuttig zijn. Alle activiteiten zijn gratis (tenzij anders vermeld). Vertrek steeds vanaf NEC De Vroente, Putsesteenweg 129, te Kalmthout (tenzij anders vermeld). De meest actuele activiteiten kunt u vinden op de website Zondag 12 dec. 10 en 20 maart 2011: excursie LIFE-project Vertrek: uur, parking camping Hazeduinen, 1ste Verdelingsweg te Putte (NL) Organisatie: Grenspark i.s.m. Natuurgidsen regio Kalmthout / IVN Zondag 19 dec. 2011: Winterse snertwandeling Groote Meer Vertrek: uur, Café Puts Meuleke, Putseweg te Ossendrecht Kosten: leden Natuurmonumenten 9, niet-leden NM: 12, kinderen tot 12 jr: 6 incl. kop erwtensoep Inschrijven: of (0031) Zaterdag 8 jan. 2011: Beheerswerken domein Stappersven - Boterbergen Start: uur, De Ster - Verbindingsstraat Kalmthout Organisatie: Natuurpunt Noorderkempen Zondag 9 jan. 2011: Natuurwandeling in Vlaams Natuurreservaat de Kalmthoutse Heide Vertrek: uur, NEC De Vroente (03/ ) ism Natuurpunt Noorderkempen Zaterdag 5 feb. 2011: Beheerswerken domein Stappersven - Boterbergen Start: uur, De Ster - Verbindingsstraat Kalmthout Organisatie: Natuurpunt Noorderkempen Van 19 tot 27 februari: Stille week in de Vroente Allerlei activiteiten rond het thema Stilte zoals stiltewandeling, fotowedstrijd stille plekjes, Voor meer info: Zondag 13 feb. 2011: Natuurwandeling in Vlaams Natuurreservaat de Kalmthoutse Heide Vertrek: uur, NEC De Vroente Zaterdag 5 maart 2011: Beheerswerken domein Stappersven - Boterbergen Start: uur, De Ster - Verbindingsstraat Kalmthout Organisatie: Natuurpunt Noorderkempen Zaterdag 5 maart 2011: Natuurwandeling in Vlaams Natuurreservaat de Kalmthoutse Heide Vertrek: uur, NEC De Vroente Zondag 13 maart 2011: Natuurwandeling in De Withoefse Heide Vertrek: uur, NEC De Vroente Zondag 3 april 2011: Natuurwandeling in Vlaams Natuurreservaat de Kalmthoutse Heide Vertrek: uur, NEC De Vroente Zaterdag 16 april 2011: Natuurwandeling in het Grenspark Vertrek: uur, Manege De Wolf, Staartsestraat 55, Huybergen Zondag 24 april 2011: Natuurwandeling in Vlaams Natuurreservaat de Kalmthoutse Heide Vertrek: uur, Parking Zuid, Verbindingsstraat Kalmthout Organisatie: Natuurpunt Noorderkempen, 03/ Vorming Cursus Vogels in de Noorderkempen Data: 11/02, 25/02, 4/03, 11/03, 25/03, 1/04 (theorielessen van 20 tot uur) 13/02, 16/04, 14/05 (praktijkwandelingen) Orgaisatie: Natuurpunt Noorderkempen Inschrijven: verplicht Tentoonstellingen Alle tentoonstellingen vinden plaats in NEC De Vroente, Putsesteenweg 129 te Kalmthout en kunnen vrij bezocht worden tijdens de openingsuren. December 2010: cartoons van Mos Januari 2011: Landschapsfotografie van Edwin Brosens Februari 2011: Aquarellen en olieverfschilderijen van Marcel Willemen Maart 2011: Schilderijen van Collette Ponsard Contactadressen Agentschap voor Natuur en Bos: Karel Molenberghs, boswachter. Tel: (00-32)-(0) karel.molenberghs@lne.vlaanderen.be Natuurpunt Beheerteam Stappersven René Peeters, conservator. Tel: (00-32)-(0) rp.topokaarten@telenet.be Igor Vandamme, conservator. Tel: (00-32)-(0) igor.vandamme@skynet.be Vereniging Natuurmonumenten Wilton de Dooij. Tel: (00-31)-(0) w.dedooij@natuurmonumenten.nl Staatsbosbeheer Dianne Renders Tel.: (00-31)-(0) d.renders@staatsbosbeheer.nl NEC De Vroente: Putsesteenweg 129, 2920 Kalmthout. Tel: (00-32)-(0) Openingsuren: maandag tot en met vrijdag: 9.00 tot uur zaterdag en zondag: tot uur. Dienst Toerisme Kalmthout: Putsesteenweg 131, 2920 Kalmthout. Tel: (00-32)-(0) toerisme@kalmthout.be Openingsuren: dinsdag t/m zondag van tot uur en van tot uur Natuurpunt afdeling Noorderkempen: Hedwig Lauriks. Tel: (00-32)-(0) helau@pandora.be Natuurgidsen regio Kalmthout: Chris Vander Sypt. Tel: (00-32)-(0) chrisvandersypt@skynet.be Wil je graag op de hoogte blijven van de ontwikkelingen in het Grenspark de Zoom Kalmthoutse Heide? Je kan abonnee worden van Wissels (viermaandelijks tijdschrift) door je gegevens op te geven op info@grensparkzk.be. Graag vermelden of je het tijdschrift digitaal of per post wenst te ontvangen. 8 WISSELS NR. 48 december 2010