Nieuw Súdwest Fryslân

Transcriptie

1 Nieuw Súdwest Fryslân Het alternatief van Totaal Lokaal Gemeente Súdwest-Fryslân staat voor een structurele bezuinigingsoperatie van minimaal 12 miljoen euro op jaarbasis. Met een begroting van 190 miljoen, waarbij een groot gedeelte van de uitgaven vastligt, betekent dit een forse operatie. Alvorens er een keuze van beleidsonderdelen wordt gemaakt waarop kan worden bezuinigd, dient men vast te stellen welke taken wel en welke niet thuishoren bij een gemeente en vervolgens hoeveel geld men daarvoor over heeft

2 Inhoud Voorwoord... 2 Inleiding... 3 Verantwoording... 3 Aanleiding... 5 Het besluitvormingsproces... 6 Aanpak... 6 Samenleving en overheid... 7 Gemeente versus provincies en Het Rijk... 9 Medebewind en zelfstandige bevoegdheid Súdwest Fryslân, een gemeente met ambitie Ontwikkelgemeente, nieuw Súdwest Fryslân (Soll) Algemeen Doelgericht van de ist naar soll situatie Het beleid t.a..v de (lokale) Pers Kaders nieuw Súdwest Fryslân laissez-faire of toch maar zelf uitvoeren? Algemeen Súdwest Fryslân Financieel Interne organisatie algemeen Súdwest Fryslân Financieel Reserves en voorzieningen Algemeen Voorzieningen Bestemmingsreserve Algemene Reserve Herbestemming reserves en voorzieningen Marshallplan Súdwest-Fryslân Buffer voor slechte tijden Cultureel Kwartier Algemeen

3 Financieel Alternatieve financiering Kernenbeleid Algemeen Financieel Sport- en beweegbeleid Algemeen Súdwest-Fryslân Financieel Directe versus Representatieve democratie, een wankel evenwicht Vergaderstructuur Súdwest Fryslân Samenwerking Heeft Leo Verhoef gelijk? Voorwoord Heeft een kleine partij als Totaal Lokaal bestaansrecht? Totaal Lokaal is ontstaan uit de onvrede over het functioneren van de politiek in de gemeenten die nu gefuseerd zijn tot de gemeente Súdwest-Fryslân. In 2010 beweerden de toenmalige bestuurders dat een nieuwe gemeente efficiënter zou functioneren en deze zeker niet ten koste zou gaan van de voorzieningen in de kernen. Bij deze beloften werd geen enkele voorbehoud gemaakt. Súdwest-Fryslân was de oplossing en andere opties waren niet 2

4 bespreekbaarn. Er is dus ook geen enkel voorbehoud gemaakt voor de gevolgen van de financiële crisis in 2007/2008, die leidde tot de economische crisis in 2008/2009 en vervolgens overging naar de landenschuldencrisis in Die lijkt nu verder uit te diepen. Tijdens het behandelen van de Perspectiefnota in 2011 heeft Totaal Lokaal reeds aangegeven dat de gevolgen van deze ontwikkeling vele malen groter zijn dan men ons tot dan toe wilde doen geloven. Regeren is vooruit zien en vrij vertaald betekent dit, dat diegene die niet vooruit kunnen zien niet behoren te regeren. Ongeacht of het nu gaat om de inmiddels loze beloften van de herindeling, het niet afwaarderen van grond in Sneek of de veel te laag ingeschatte investeringskosten in het Centrum voor de Kunsten en het Theater. Hebben we dan niets geleerd? Na anderhalf jaar raadslidmaatschap kan ik niet anders dan vaststellen dat er weinig is veranderd en de leercurve voor veel raadsleden horizontaal verloopt. Zo stemde men het afgelopen jaar stemde vrolijk in met het idee om alle Plaatselijk Belangen visies te laten ontwikkelen, dacht men een aquaduct te kunnen realiseren bij Bolsward, was er in hun ogen voldoende geld voor extra combinatiefunctionarissen en had men in navolging van het college de mond vol van ambitie en ontwikkelgemeente. Inmiddels wankelt het fundament van de gemeentelijke organisatie en is er een tekort van 5,6 miljoen en leiden de noodzakelijke bezuinigingen van nu nog 12 miljoen, maar dat wordt er zeker mee, tot een lijst van spieslatten om het vergezicht dat ooit Súdwest- Fryslân werd genoemd. En zolang de gevestigde partijen niet inzien dat het roer radicaal om moet, is er zeker een taak voor een kleine partij als Totaal Lokaal om dit falen bij voortduring aan de orde te stellen. Hoe Totaal Lokaal aankijkt tegen gemeentepolitiek en hoe zij daaraan in financieel opzicht vorm wil geven, leest u in deze notitie. Ik wil in de eerste plaats de inwoners en organisaties bedanken die ideeën hebben aangedragen voor de inhoud voor van deze notitie. Mijn speciale dank gaat de heren Douwe Venema, Jan Appeldorn en Doede C. Visser. Ik wens u veel leesplezier, Klaas Jan Semplonius, Inleiding Verantwoording In 2010 zijn de gemeenten Wymbritseradiel, Wûnseradiel, Bolsward, Nijefurd en Sneek het onderling eens geworden over een fusie. Totaal Lokaal meent dat die 3

5 beslissing eigenstandig door de bestuurders is genomen. Dat de burgers hier onvoldoende bij zijn betrokken en dat er om die reden ook nog veel ressentiment tegen de nieuwe gemeente bestaat. Het College put zich uit in allerlei rapporten en schildert het beeld dat iedereen gelukkig is met de gang van zaken. Dit komt niet overeen met de werkelijkheid Het College geeft daarmee te kennen dat zij te weinig contact heeft met wat er feitelijk gaande is in de samenleving. Zij doet aan wensdenken wat zeer gevaarlijk is. De onvrede die er bestaat wordt genegeerd en weggedrukt. Dat leidt er onherroepelijk toe dat Net als s bij een barbapapapop men niet weet op welk ander punt die onvrede weer aan de oppervlakte zal komen. Naar het oordeel van Totaal lokaal zou het verstandiger zijn geweest voor het college en de raad de feiten onder ogen te zien en van daaruit te werken aan een vorm van acceptatie van de nieuwe gemeente. Met deze nota doet Totaal Lokaal een poging in deze omissie te voorzien. De perspectiefnota, met de daarin opgenomen bezuinigingen vormen het perspectief voor de begroting en vormt daarmee het belangrijkste document in de zogeheten planning en control cyclus. Daar waar de burgers tot dusver dit spel van misleiding passief hebben ondergaan omdat men, in materiële waarden uitgedrukt, niets te wensen had omdat er sprake was van een hoogconjunctuur, bestaat er een reële kans dat dit met de ingrijpende bezuinigingspakket dat nu wordt voorgesteld de burgers niet zich opnieuw met mooie woorden en ronkende teksten door met name het college, beet laat nemen. Totaal Lokaal neemt haar verantwoordelijkheid en kiest met deze notitie voor een veel beter alternatief De kern van dit voorstel is: - Eerst vast te stellen welke kerntaken wel en niet thuishoren bij een gemeente en op basis daarvan te kijken in hoeverre de taken Súdwest-Fryslân hiermee overeenkomen. - Bezuinigingen te realiseren op basis van het verschil tussen de gewenste gemeente en de taken die Súdwest-Fryslân momenteel op haar neemt. Het leeuwendeel van de bezuinigingen wordt achtereenvolgens bereikt door: - Opschonen van de reserves en voorzieningen - Verkleinen van de gemeentelijke organisatie. 4

6 - Verkoop van het nieuwe theater in Sneek. - Verkoop van de garage aan het Boschplein. - Verkoop van bedrijfsterreinen. - Evenwichtige verdeling subsidies. Daarmee bereikt Totaal Lokaal, in willekeurige volgorde dat: - De financiële positie van Súdwest-Fryslân niet leidt tot de voorgestelde verhoging van OZB met 7 16 %. Door de kostenbesparing op de afvalverwerking wordt zelfs een lastenverlichting bereikt!! - Er geen geld wordt gereserveerd (lees: opgepot) voor projecten waaraan geen uitgewerkt plan ten grondslag legt en dus nog niet voldoende concreet zijn. - Wordt toegewerkt naar een kleinere gemeentelijke organisatie met alle efficiencyvoordelen van dien. - Bezuinigingen niet extra drukken op de budgetten van kleine verenigingen en instellingen. Op deze verenigingen bezuinigt Totaal Lokaal niet. Naast voornoemde resultaten doet Totaal Lokaal voorstellen om het besluitvormingsproces in Súdwest-Fryslân meer transparant te maken. Aanleiding Gemeente Súdwest-Fryslân staat voor een structurele bezuinigingsoperatie van minimaal 12 miljoen euro op jaarbasis. Met een begroting van 190 miljoen, waarbij een groot gedeelte van de uitgaven vastligt, betekent dit een zeer ingrijpende operatie. In navolging met wat nu landelijk aan het gebeuren is, mag bovendien worden verwacht dat het niet bij deze bezuinigen zal blijven. Er staan ons misschien nog wel ingrijpender bezuinigingsrondes te wachten. Dat betekent dat Súdwest Fryslân niet kan volstaan met het hier en daar schrappen van subsidies en het verhogen van de lokale lasten maar dat er ingrijpende aanpassingen in het beleid moeten worden gemaakt. Linksom of rechtsom er zullen keuzes moeten worden gemaakt. Zijn wij niet bereid die keuzes te maken, dan komt er een moment dat de burgers ons ter verantwoording zullen roepen. Dat leek tot nu toe een theoretische mogelijkheid maar steeds meer blijkt dat er stromingen in de maatschappij zijn die de bestuurders ter verantwoording willen roepen. 5

7 Alvorens er een keuze van beleidsonderdelen wordt gemaakt waarop kan worden bezuinigd, dienen wij vast te stellen welke taken wel en welke niet thuishoren bij een gemeente en vervolgens hoeveel geld men daarvoor over heeft. De herindeling en de economische laagconjunctuur, die inmiddels steeds meer de kenmerken krijgt van een echte crisis, zetten de financiën van Súdwest-Fryslân zwaar onder druk. Hoewel de inkomsten in miljoen hoger uitvielen dan begroot, omdat veel geplande werkzaamheden niet zijn uitgevoerd leiden de uitgaven van 233 miljoen tot een tekort op de jaarrekening van 5,6 miljoen. Met andere woorden er is structureel iets mis! De uitgaven in Súdwest-Fryslân staan niet in verhouding tot de inkomsten. Voeg daarbij het feit dat de inkomsten uit het gemeentefonds dalen dan is het duidelijk dat er drastisch moet worden bezuinigd,. Het is al eerder gezegd, het is nog maar de vraag of het voorgestelde bedrag van 12 miljoen aan structurele bezuinigen de komende jaren afdoende zal zijn. Die vraag stellen is hem beantwoorden. Nee dus! En derhalve wordt het de hoogste tijd dat Súdwest-Fryslân zich buigt over de kaders waarbinnen deze bezuinigingen plaats dienen te vinden. Men komt er niet meer met het intrekken van subsidies en het verhogen van de lasten en het beknotten van het dienstenniveau. Nee, het bouwwerk wat gemeente wordt genoemd moet opnieuw in de steigers worden gezet. In deze notitie biedt Totaal Lokaal een alternatief voor de bezuinigen die het college heeft gepresenteerd. Een sociaal alternatief gebaseerd op duidelijke keuzes en één die geen taboes kent. Het besluitvormingsproces. Aangezien deze nota aan een breder publiek zal worden gepresenteerd. Is het van belang allereerst een verklaring te geven van het proces en de aard van de rapporten en voorstellen en politieke besluitvormingsproces. Zie het blokschema hieronder. Uitleg; Aanpak Als een gebouw in de steigers wordt gezet en tot een ingrijpende renovatie wordt overgegaan is het verstandig eerst de vraag te stellen waartoe dat gebouw eigenlijk dient. Of wij het wel nodig hebben. Waarom hebben wij eigenlijk een overheid? 6

8 Waarom maken wij onderscheid tussen gemeenten, provincies en het Rijk? Alleen met het beantwoorden van deze vragen verkrijgt men een beeld van de gewenste organisatie van de gemeente Súdwest Fryslân (= de soll situatie). Vervolgens kijken wij naar de huidige situatie (= de ist situatie). Uit een analyse van beide situaties volgen dan de voorstellen voor het ombuigen van beleid en de bezuinigen die hiervan een gevolg zijn. Met nadruk in deze volgorde in plaats van eerst te beginnen met de cijfertjes en daar dan volledig op in toe zoemen. In dat geval regeert de macht van het getal en hebben wij onze democratie daaraan ondergeschikt gemaakt. Totaal Lokaal is een partij die vecht voor de vrijheid van het individu. Ontwikkeling van mensen en de samenleving die zij vormen is alleen mogelijk als er sprake is van vrijheid. 1. Die vrijheid is alleen te bereiken als dat individu en de burgers in staat worden gesteld keuzes te maken in beleid wat ten grondslag ligt aan de cijfers. Blijft de gemeenteraad van Súdwest-Fryslân weigeren keuzes te maken dan komt er, met het zich verdiepen van de crisis een moment dat de burger ons daar op zal aanspreken op een heftiger manier dan tot dusver het geval. Het is al gezegd, het maken van duidelijke keuzes zal ingrijpend en pijnlijk zijn voor alle betrokkenen. Dit proces van aanpassing verdient dan ook volop aandacht. Wij staan daarom uitgebreid stil bij de transitie van de ist naar soll. Onze aanpak voorziet in het stellen van heldere kaders. Dat is in een duaal stelsel de taak van een gemeenteraad. In datzelfde stelsel is het de taak van het College om deze kaders verder uit te werken en deze voor controle en besluitvorming voor te leggen aan de raad. Opdat wij op die wijze gezamenlijk komen tot een nieuw model voor onze gemeentelijke organisatie, het nieuwe Súdwest-Fryslân. Een model waarbij transparantie, toegankelijkheid, de menselijke maat efficiency centraal staan. Samenleving en overheid Zelfs Robinson Crusoe 2, die alleen op een onbewoond eiland ongelimiteerd vrij kon zijn, moest om te kunnen overleven nog een aantal eenvoudige regels stellen. Toen 1 In Development as Freedom (2000), citeert Amartya Sen de Engelse dichter William Cowper ( ): Freedom has a thousand charms to show, That slaves howe'er contented, never know. Sen explains how in a world of unprecedented increase in overall opulence, millions of people living in rich and poor countries are still unfree. Even if they are not technically slaves, they are denied elementary freedom and remain imprisoned in one way or another by economic poverty, social deprivation, political tyranny or cultural authoritarianism. The main purpose of development is to spread freedom and its 'thousand charms' to the unfree citizens. 2 Robinson Crusoe (1719), de roman van de Engelse schrijver Daniel Defoe. In de economie wordt Crusoe regelmatig als voorbeeld gebruikt van de rationeel economisch denkende mens, zijnde de held van de neoliberale vrije markt. Minder bekend is echter dat Defoe ook schrijver is van het 7

9 Vrijdag 3 op het toneel verscheen werden er al meer regels opgesteld. Het is daar niet bij gebleven inmiddels leven we in een samenleving met veel meer mensen die onderling ook nog eens sterk van elkaar verschillen en in toenemende mate extra eisen aan de kwaliteit van hun samenleving stellen. Om die organisatie goed te laten functioneren opdat het schaap voor de één niet de wolf voor de ander wordt, moeten er regels worden gesteld. Sommige zaken kun je onderling regelen. Voor andere zaken die complexer zijn en het aantal onderlinge relaties groter zijn, heb je een derde partij nodig; te weten een lokale- provinciale- of centrale overheid al naar gelang de aard van de problematiek. Die overheid dat zijn wij. Die overheid hebben wij met z n allen als instituut ingesteld. Die overheid hebben wij bevoegdheden gegeven. Maar die overheid dat is niet alleen een instituut, dat zijn ook mensen met al hun specifieke eigenschappen van dien. Het gevaar bestaat dat die overheid aan onze controle ontsnapt en een eigenstandige koers gaat varen. Ook in onze gemeente dreigt dat gevaar. Naar het oordeel van Totaal Lokaal getuigt de nu voorliggende perspectief nota, met als onderdeel daarvan het bezuinigingsplan, van dit gevaar. Het is de taak van de gemeenteraad van Súdwest Fryslân om deze ongewenste ontwikkeling een halt toe te roepen. Een van de middelen om dat te doen is om zich in de perspectiefnota, de bezuinigingen en de begroting te verdiepen. Opdat ze weet wat er aan de hand is. De gemeenteraad van Súdwest Fryslân kan niet meer volstaan, min of meer ongezien, de voorstellen van het College goed te keuren. En tegelijkertijd te overladen met complimenten teneinde het eigen onvermogen op die wijze te kunnen maskeren. Een van de oppositiepartijen maakte het in deze aanpak heel erg bont door te roepen dat zij het voor een totaal van 40 miljoen niet eens waren met de begroting, maar toch maar voor stemden. Totaal Lokaal meent dat en dergelijk functioneren van de raad onherroepelijk tot problemen met de burgers in Súdwest Fryslân zal leiden. Totaal Lokaal wil dus een andere aanpak, waarbij iedere burger volwaardig moeten kunnen deelnemen aan de samenleving. Zij maakt daarbij de volgende indeling. Individueel kunnen mensen beslissen of en met wie zij relaties aangaan en of zij daarbij kinderen wel of minder wenselijk achten, in welke richting zij werk zoeken in hoeverre zij familieleden, buren, kennissen en stadsgenoten behulpzaam zijn en ondersteunen. economieboek A Plan of the English Commerce (1728), waarin wordt beschreven hoe onder Hendry VII en Elisabeth I niet het vrije marktdenken, maar protectionisme, subsidies en overheidsinterventie leidde tot de ontwikkeling van de wol industrie, de hightech industrie van die tijd. 3 8

10 In onderling overleg kunnen individuen besluiten gezamenlijk activiteiten te ontplooien. Het kan daarbij bijvoorbeeld gaan om werk, sport of religie of vormen van burenplicht. Hoewel de keuze arbitrair is, gaan wij ervan uit dat er consensus is om zaken als beveiliging, politie, andere hulpdiensten, leger, rechtspraak, onderwijs, infrastructuur en een sociale vangnet voor mensen niet volwaardig kunnen deelnemen aan deze samenleving, centraal te regelen. Gemeente versus provincies en Het Rijk De wereld is groter dan Súdwest Fryslân alleen. Wat men er ook van moge vinden. Sinds het uitroepen van de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden (1588) is (het gebied) Nederland opgedeeld in provincies. Alhoewel, idem als bij de herindeling tussen gemeenten, er ook stemmen opgaan aan dit model te morrelen en provincies onderling te laten fuseren, doet er men naar het oordeel van Totaal Lokaal goed aan de huidige indeling van Nederland in provincies en gemeenten als een gegeven te aanvaarden en in de taakverdeling daar handig gebruik van te maken. Met andere woorden dat wat op een ander niveau nuttiger en efficiënter kan worden uitgevoerd, daar dan ook moet worden uitgevoerd. Dat levert efficiency winst op, bovendien wordt het voor de burger doorzichtiger. Belangrijk is het hierbij rekening te houden met de gewenste gezagsverhouding tussen overheid en burgers. Totaal Lokaal onderschrijft het beginsel dat in iedere relatie er van een wederkerige verstandhouding op basis van respect voor het individuele sprake is 4. Dit principe betekent dat burgers loyaal aan de overheden moeten zijn en de wetten moeten naleven, terwijl de overheden van hun kant de burger veiligheid, economische stabiliteit en rechtvaardigheid moeten garanderen. En doet die overheid dat niet dan heeft die persoon het recht om te rebelleren. Confucius zegt het aldus; dan heeft de persoon het recht tegen onrechtvaardige heersers op te staan omdat die op dat moment hun plichten niet nakomen en dus de onderlinge relatie niet wederkerig is". Naar onze samenleving vertaalt, betekent dit dat de burgers zich dus moeten kunnen vinden in wijze waarop die overheden taken namens hen regelt en uitvoert. Zo zullen burgers het over het algemeen niet rechtvaardig vinden indien de eisen die worden gesteld aan het verkrijgen van uitkeringen per gemeente of provincie verschillen. Het 4 Overeenkomstig de wederkerigheid zoals beschreven de Chinese filosoof Confusius (China voor Christus) 9

11 ligt daarom voor de hand sommige zaken dicht bij de burger op een zo transparant mogelijke wijze lokaal te regelen, terwijl andere zaken beter centraal geregeld kunnen worden. Zaken die gemeentegrenzen overschrijden en meer regiogebonden zijn, horen thuis bij provincies. Medebewind en zelfstandige bevoegdheid Ook om te komen tot uniforme regelgeving, kan het wenselijk zijn besluitvorming over te laten aan provincies of aan het Rijk. Dat de regelgeving bovengemeentelijk wordt vastgelegd betekent op voorhand niet dat het ook wenselijk is deze regelgeving bovengemeentelijk uit te voeren. Het komt daarom regelmatig voor dat gemeenten en provincies medebewind voeren. Dat wil zeggen dat gemeenten provinciale uitvoering geeft aan landelijk of provinciale wetgeving. Zo is het binnenkort aan de gemeenten om uitvoering te geven aan sociale domein van Jeugdbeleid, aan de Wet Werken naar Vermogen (Wwnv) en de transitie van AWBZ naar de Wet Maatschappelijke ondersteuning (Wmo). Súdwest Fryslân, een gemeente met ambitie Minister-president Mark Rutte zei tijdens het VNG congres van 5 en 6 juni jl. dat organisaties van natura de neiging hebben om aan te vetten. En het daarom geen kwaad kan eens in de zoveel tijd het personeelsbestand taakstellend met bijvoorbeeld 10% te reduceren. Trendwatcher Bakas 5 vertelde op datzelfde congres hij voor de 21 ste eeuw een radicaal andere overheid ziet met veel minder ambtenaren. Daarnaast komen er volgens het advies van de Raad van Economisch Adviseurs (REA) van januari 2007 behalve ambtenaren ook steeds meer zelfstandige bestuursorganen (zbo s) bij. En dat de situatie inmiddels zelfs zo ver uit de hand is gelopen, dat de overheid zelfs niet eens meer weet hoe groot het aantal zbo s precies is. De constante toename in het aantal ambtenaren en het neerleggen van taken bij zbo s heeft de organisatie van de overheid er niet eenvoudiger opgemaakt. En maakt het per saldo voor de burger ontzettend veel duurder. Namelijk linksom of rechtsom de burger betaalt. Tot nu toe blijven hervormingen om Súdwest Fryslân slagvaardiger en efficiënter te maken steken in goede bedoelingen. Ondanks retoriek wordt regeldruk niet minder, 5 Adjiedj Bakas schrijft in zijn collumn d.d. 12 juni jl.: ( ) Tot 1940 werd Nederland bestuurd door ambtenaren. Waarom zijn het er nu ? Benchmark leert dat we in Nederland de meeste beleidsambtenaren hebben van Europa. Onderzoeksbureau B&A berekende dat 70 procent van de beleidsambtenaren ontslagen kan worden en dat dit de beleidsvorming alleen maar ten goede kan komen. Een gemeentesecretaris verzuchtte ooit in mijn aanwezigheid: Ik heb 30 procent hardwerkende, gepassioneerde ambtenaren die geweldig zijn. En 70 procent is lui, laks en haat de burger. Die slechte 70 procent houdt de goede 30 procent te veel bezig, waardoor mijn ambtelijke apparaat niet de slagkracht heeft die het kan hebben. ( ) 10

12 blijft de overmatige nadruk op nieuw beleid dominant en wordt de uitvoering van beleid stiefmoederlijk behandeld. In navolging van het eerder aangehaalde advies van de REA kan men de volgende diagnose stellen voor het uitblijven van hervormingen binnen Súdwest Fryslân; Het zicht op Súdwest Fryslân is beperkt. Eenvoudige basisgegevens over welke geldstromen en menskracht binnen Súdwest Fryslân omgaan, zijn niet voor handen. Wie waarvoor verantwoordelijk is in de uitvoering, is vaak slecht geregeld. Ook is er onduidelijkheid over wat Súdwest Fryslân zelf uitvoert en wat zij overlaat aan derden. Er zijn geen prikkels om goede intenties om te zetten in daden. Súdwest Fryslân ontbeert een selectiemechanisme waardoor de druk om diensten en - producten te vernieuwen of kosten te drukken ontbreekt. In het verleden zijn verkeerde diagnoses gesteld die vervolgens zijn gekoppeld aan dito maatregelen. Het management van Súdwest Fryslân kopieert het bedrijfsleven, hetgeen de unieke kwaliteiten van de publieke sector miskent. De balans raad-college is uit het lood geslagen. De raad beschikt over onvoldoende onderzoeksmogelijkheden om de enorme overmacht van het ambtenarenapparaat van een adequate tegenmacht te kunnen voorzien. Het belang van de vormgeving en timing van hervormingsbeleid wordt onderschat. Te veel gebeurt te snel en te ondoordacht op te veel plaatsen tegelijk. Omdat de structuren binnen de overheid sinds 2007 nauwelijks zijn veranderd en Súdwest-Fryslân zich, althans tot nu toe, niet onderscheid van een doorsnee overheidsorganisatie, is deze van het advies de REA afgeleide diagnose in grote lijnen zeker ook van toepassing op Súdwest-Fryslân. Ontwikkelgemeente, nieuw Súdwest Fryslân (Soll) Algemeen In het NRC van 7 december 2004 zeggen een aantal ambtenaren dat er een overheid is ontstaan die vooral gericht is op het procedureel juiste te doen, in plaats van het inhoudelijk juiste. Alle aandacht gaat uit naar het maken van nieuwe plannen en veel te weinig naar de goede uitvoering. Dit verschijnsel heeft zich de afgelopen anderhalf jaar ook binnen Súdwest Fryslân voorgedaan. De gemeenteraad is anderhalf jaar lang overspoeld met verordeningen met juridische teksten. Procedureel volledig juist, maar veelal meer gericht op de procedure dan op de inhoud. Súdwest-Fryslân heeft zich daarnaast ook willen presenteren als een gemeente met ambitie, als een 11

13 ontwikkelgemeente. Of het nu gaat om het opzetten van een kernenfonds, de strategische agenda met de provincie, onderzoek naar centrale huisvesting of plannen om een aquaduct bij Bolsward te realiseren, het houdt Súdwest Fryslân bezig. Totaal Lokaal stelt voor terug te gaan naar de kern. Terug naar de basis. Terug naar daar waar de overheid in de eerste plaats voor is bedoeld. Dat betekent dat Súdwest Fryslân om orde op zaken wil stellen zich eerst moeten richten op haar beheerstaken Indien Súdwest-Fryslân hier serieus invulling aan geeft zal naar de overtuiging van Totaal Lokaal Súdwest-Fryslân een gemeente zijn die, over een paar jaar, het voorbeeld zal blijken te zijn voor andere gemeenten. Doelgericht van de ist naar soll situatie. Hoewel deze notitie Nieuw Súdwest-Fryslân lijkt voort te komen uit de noodzaak te bezuinigen, is dat niet het geval. De ingrijpende bezuinigen zoals het College die nu voorstelt zijn slechts de aanleiding voor deze notitie. De lont in het kruitvat van veranderingen die al veel eerder aan de orde hadden moeten worden gesteld. Totaal Lokaal is al van begin af aan tot de overtuiging gekomen dat de gemeente Súdwest- Fryslân een reus is op een lemen voet. Steeds in commissie en raadsvergaderingen drong zij er op aan dit feit onder de ogen te zien. Het College en de coalitiepartijen waren daar niet toe bereid, zij kozen er voor een zeer optimistisch verhaal te houden, los van de werkelijkheid, dat paste beter in de verantwoording over de herindeling. Alles zou immers veel beter en veel mooier en vele efficiënter plaatsvinden. De lasten zouden niet omhoog gaan en de dienstenniveau zo tenminste op hetzelfde niveau gehandhaafd blijven. Die zeepbel is inmiddels, gedwongen door feiten, doorgeprikt. Als ware het een Grieks drama. Het vergt naar de opvatting van Totaal Lokaal een discussie buiten de kaders van dit rapport hoe om te gaan met degene die verantwoordelijk zijn voor deze vorm van misleiding. Zoals gezegd Totaal Lokaal is blij dat de feiten nu op tafel zijn gekomen en dat er grondige structurele aanpak van de problematiek een aanvang kan worden gemaakt. Hierbij dienen wij ons te realiseren dat de wereld om ons heen de laatste decennia ingrijpend is veranderd. De overheid is steeds complexer geworden, heeft zich meer en meer gericht het uitvoeren van regels en daarbij vooral oog gehad voor het realiseren van ambities. Ambities die steeds meer op afstand zijn komen te staan van de taken waarvoor de overheid van oorsprong was ingericht. De overheid staat daarin niet alleen. Woningbouwcorporaties beleggen in financiële derivaten, banken doen zich voor als projectontwikkelaars en nutsbedrijven beheren voetbalclubs. De 12

14 levenscyclus van deze steeds groter wordende organisaties brengt blijkbaar met zich mee dat bestuurders na verloop van tijd de reden van het bestaansrecht van hun organisatie uit het oog verliezen. Voor deze organisaties, als wel voor de overheid en daarmee voor Súdwest Fryslân geldt dat het tijd is zich te her bezinnen op haar taken. Door de focus te houden op de taken die werkelijk bij Súdwest Fryslân horen (zie de soll situatie), moet het mogelijk zijn de noodzakelijk veranderingen tot stand te brengen. Niet schoksgewijs als een brute groot inquisiteur, die lichtelijk in paniek is geraakt omdat zijn fatamorgana s die hij tot voor kort predikte en waar hijzelf in is gaasn geloven nu niet haalbaar meer blijken te zijn, maar stapsgewijs dus op een verantwoorde manier. Door een verstandige verdeling van de taken, waarbij enerzijds er een reductie tot stand komt en anderzijds door taken aan organisaties toe te wijzen, waar met de minste kosten de hoogste output wordt gerealiseerd., kan naar het oordeel van Totaal Lokaal een grote besparing in het bestuursapparaat tot stand worden gebracht. Dit gaat niet zonder slag of stoot. De desbetreffende huidige organisaties zijn er als de kippen bij om via dikke rapporten te bewijzen dat een herverdeling van taken in hun werkveld niet aan de orde is. Dit proces wordt des te heftiger naarmate het beleidstaken betreft van een hogere orde. De mensen achter die taken zijn over het algemeen hoog opgeleid en zullen al hun kwaliteiten in de strijd werpen om deze veranderingen tegen te houden. Naarmate men lager in een organisatie komt, wordt die weerstand om de voor de hand liggende redenen geringer. En vandaar dat bij reorganisaties en herverdeling van taken men over het algemeen onder aan de trap begint. Zodra men aan de bovenkant toe is de energie er niet meer om door te gaan, terwijl daar de meeste besparing is te halen.. De enige remedie om de doelstellingen van een dergelijke verandering toch te halen is door de aanpassingen en daarmee verband houdende bezuinigen taakstellend top down op basis van getallen te definiëren. Het beleid t.a..v de (lokale) Pers Totaal Lokaal pleit in dit verband voor een hecht systeem van checks and balances. Checks and balances is een systeem van wederzijdse controle en evenwicht tussen staatsmachten onderling en tussen burgers en de staatsmacht. Toen de Amerikaanse staat werd gesticht, door emigranten uit heel de wereld die op de vlucht waren voor de onderdrukking door dictatoriale staatsmachten in hun eigen land, toen zeiden die emigranten dit willen we nooit weer. Wij burgers hebben het 13

15 voor het zeggen en niet een handjevol politici. En zo werd er in de Amerikaanse grondwet van 1787 een systeem van checks and balances ingevoerd, waardoor de politici niet langer hun eigen gang konden gaan, maar verantwoording moesten afleggen aan het volk. Een vrije pers vormt een belangrijk onderdeel van dit systeem. Via een vrije pers kunnen journalisten schrijven wat ze willen en kunnen burgers via interviews en ingezonden artikelen hun mening naar voren brengen. De abonnees van de krant bepalen tot hoever men daar in mag gaan. Immers gaat men te ver dan zal de lezer zijn abonnement opzeggen. En het omgekeerde is ook het geval. Naar de opvatting van Totaal Lokaal begint het dagelijks bestuur van onze gemeente in nauwe samenwerking met de coalitie partijen trekjes te krijgen van een corrumperend bestuur. Het begint er op te lijken dat ze maar rustig hun gang gaan en de raad vervolgens voor voldongen feiten plaatst. Dat gaat goed zal lang de raad krachtig weerwoord geeft. In Súdwest-Fryslân gaat het niet goed, sterker nog hier dreigt dit te ontsporen, omdat de draad zwak is. Een college coalitie die wel zuiver in haar handelen is zal proberen voorwaarden te scheppen voor een krachtige oppositie, voor een kritische pers. Dat is een absolute voorwaarde om op een zuivere manier inhoud te geven aan onze democratie. Laat men dit achterwege dan zal men daar op den duur, zeker nu de burger veel mondigere is dan vroeger, een dure prijs moeten betalen. Totaal Lokaal vindt het dan ook om die reden van het grootste belang dat er een onze gemeente een vrije en onafhankelijke kritische pers in stand wordt gehouden. Echter, het college kiest er voor om geen advertenties meer in de lokale bladen met een abonneebestand, zoals de Friso, te plaatsen. Waardoor deze kranten een belangrijke bron van inkomsten moeten missen. Totaal Lokaal vindt dit zeer ongepast en is van mening dat het College daarmee op z n zachtst gezegd de verdenking op zich laadt, bij deze maatregel andere doelen dan uitsluitende bezuiniging na te streven. Totaal Lokaal wil dat de College de gemeentelijke advertentie in de bladen met een abonneebestand handhaaft. Ook wil zij dat de advertenties in de huis-aan-huis bladen worden gestopt. Deze bladen dat zijn veredelde advertentiefolders waarbij de enige maatstaf voor de kwaliteit, de kwantiteit en de kwaliteit van de advertenties is. Door gemeentelijke advertenties in deze bladen op te nemen schiet het College haar doel voorbij. Sterker nog, zij maakt het de burgers op deze wijze wel heel erg moeilijk om zijn of haar mening aan een breed publiek kenbaar te maken. Het internet is vooralsnog in de plattelands gebieden, met een naar verhouding oudere en wat conservatieve bevolking, geen alternatief. 14

16 Kaders nieuw Súdwest Fryslân In de volgende subparagrafen geven wij in willekeurige volgorde de nieuwe taken n taakreductie ten opzichte van de ist situatie weer. De financiële impact van de transitie van ist naar soll worden schematisch in bijlage I weergegeven. laissez-faire of toch maar zelf uitvoeren? Algemeen Op aansturing van economen en filosofen als Friedrich August Hayek en Ayn Rand kozen in de jaren 80 politici als Margaret Thatcher, Ronald Reagan en in ons land Ruud Lubbers voor een nieuwe liberale koers, het neoliberalisme. Onder het mom van, de markt lost alles op, werden overheidstaken af gestoten en overgelaten aan de onzichtbare hand van Adam Smith vrije markt. Deze aanpak heeft niet het gewenste resultaat opgeleverd. In tegendeel! Gevreesd moeten worden dat idem als in Frankrijk met de komende verkiezingen een ruk naar links zal worden gemaakt, waarbij die neoliberale aanpak ten grave zal worden gedragen. De gemeente Súdwest-Fryslân doet er, naar de opvatting van Totaal Lokaal, goed aan zich hier alvast op voor te bereiden en de taken die centraal dienen worden geregeld en dus thuishoren bij de overheid, niet over te laten aan de markt. Er dient daarom in het algemeen een einde te komen aan het vermarkten van overheidstaken en daar waar deze taken terug kunnen worden gehaald, moet dat gebeuren. Súdwest Fryslân Súdwest Fryslân ziet daarom in het vervolg af van aanbestedingen in de thuiszorg, laat zich niet in met marktpartijen die uitvoering wensen te geven aan Jeugdzorg. Andersom geldt ook dat Súdwest Fryslân voorlopig niet participeert in taken die niet direct thuishoren bij de kerntaken van de overheid. Súdwest Fryslân stopt in het vervolg dus geen geld meer in projecten als een stoomtrein, financiert geen projecten als het Aquaresort It Soal en investeert niet meer in bedrijfsterreinen. Financieel Dat de gemeente zich veel kosten had kunnen besparen indien zij de afgelopen jaren niet had geïnvesteerd in de parkeergarage aan het Boschplein, de stoomtrein en de papiermolen in Makkum, mag duidelijk zijn. Ook had de gemeente veel lagere kosten gehad indien delen van de Wmo overzichtelijk in eigenbeheer had uitgevoerd in plaats van hiervoor een instituut instant te houden als Timpaan. Voor de decentralisatie van de Wwnv, AWBZ en de Jeugdzorg, kan op voorhand een efficiencyslag worden behaald door voor de uitvoering onderdeel te maken van de gemeentelijke organisatie en deze dus niet uit te besteden door op zich zelf staande bestuurlijke entiteiten. Een verdere financiële uitwerking van het herijken van taken 15

17 die door de gemeentelijke organisatie zelf worden uitgevoerd, is integraal opgenomen in de gepresenteerde voorstellen. Interne organisatie algemeen Zoals Minister-president Mark Rutte opmerkte, hebben organisaties de neiging om aan te vetten. Het is volgens Rutte dan ook verstandig om eens in de zoveel tijd het personeelsbestand met een zeker percentage (voor SWF 15% te reduceren) Personeelsreductie is meer dan een tweede orde effect. Zonder de inzet van personeel en die van ambtenaren in het bijzonder te miskennen, leidt een toename van het aantal ambtenaren niet tot evenredige toename van het aantal overheidstaken. Het leidt wel tot een toename van personeelslasten. De mogelijke personeelsreductie als gevolg van het verminderen van overheidstaken, het zogenaamde tweede orde effect, verklaart dus slechts een deel van het in de jaren toegenomen personeelsbestand. De in efficiency veroorzaakt door de autonome groei van het aantal ambtenaren wordt hiermee dus niet verklaard. Súdwest Fryslân Tussen de heringedeelde gemeenten bestonden grote verschillen in personele kosten. Deze verschillen zijn ondermeer te verklaren uit de mate waarin gemeenten beleids- en uitvoerende taken zelf doen of elders laten uitvoeren. Los van de bezwaren om kengetallen van fusiegemeenten van enkele jaren geleden te vergelijken met die van Súdwest-Fryslân, valt de groei in medewerkers en de daarbij behorende loonsom niet te ontkennen. Bolsward Nijefurd Sneek Wûnseradiel Wymbritseradiel Súdwest-Fryslân fte per inwoners 6,2 6,8 9,3 5,6 5,6 8,4 loonsom per inwoner loonsom per fte (x 1.000) Bron: jaarrekeningen 2006 en jaarrekening Súdwest-Fryslân 2011 Totaal Lokaal is om deze reden van mening dat de gemeenteraad van Súdwest- Fryslân het college moet opdragen tot een herverdeling en een herinrichting van het bestuursapparaat over te gaan opdat 15% van bestuurskosten, zijnde 9,5? miljoen euro wordt bespaard. Deze kaderstelling past volledig binnen het duale stelsel. 16

18 Financieel Alleen al met de natuurlijke afvloeiing van medewerkers van 2,5% op jaarbasis kunnen de bestuurskosten 6 de komende vier jaar jaarlijks met 0,8 miljoen verminderen. De resterende reductie van bestuurskosten wordt eveneens verdeeld over de komende vier jaar. Hoewel de suggestie van een vermindering van beleidsfuncties voor de hand ligt, geven wij het college opdracht met voorstellen te komen waarmee de door ons voorgelegde kaders worden gerealiseerd. Besparingen (in mln.) Natuurlijke afvloeiing medewerkers 7 0,8 1,8 2,5 3,5 Resterende reductie bestuurskosten 15% 1,6 2,9 4,6 6,0 Totaal 2,4 4,7 7,1 9,5 Reserves en voorzieningen Algemeen De stand van de reserves en voorzieningen bedraagt ultimo ,6 miljoen en bestaat uit een voorziening van 19,2 miljoen, een bestemmingsreserve van 68,8 miljoen algemene reserve van 27,9 miljoen. Voorzieningen Gemeenten vormen voorzieningen voor de ingeschatte verliezen van risico s die gemeenten lopen. Van de voorziening ultimo 2011 van 19,2 miljoen, is 14,1 miljoen bestemd voor onderhoud aan de riolering. Gezien de omvang van dit deel van de voorziening en de noodzaak de economie te stimuleren roept Totaal Lokaal het college op de komende jaren zwaar in te zetten op rioolwerkzaamheden. Hoewel de door het college voorgestelde dotatie van aan de post Wachtgelden SWF mineur is, heeft Totaal Lokaal hiertegen grote bezwaren. Totaal Lokaal stelt dat de oud-bestuurders op z n minst mede verantwoordelijk zijn voor de herindeling die heeft geleid tot de gemeente Súdwest-Fryslân. Een herindeling 6 Totaal Lokaal definieert bestuurskosten als de som van de kostenplaatsen bedrijfsvoering, apparaatskosten en doorberekening personeel. Op basis van de jaarrekening 2011 schatten wij de bestuurskosten: Kostenplaats Bedrijfsvoering 11,1 miljoen Kostenplaats Apparaatskosten 33,7 miljoen Kostenplaats doorberekening personeel 49,8 miljoen Bestuurskosten ,6 miljoen 7 Op basis van enkel de gerealiseerde salariskosten 2011 van 35,7 miljoen. De aan medewerkers toegerekende kosten van een arbeidsplaats anders dan salariskosten zijn hierin nog niet opgenomen. Op basis van 699 fte (ultimo 2011) en gemiddelde kosten van een arbeidsplaats van ,- komt men, zoals min of meer mag worden verwacht, eveneens tot een besparing van 3,5 miljoen. 17

19 waarvan die zou leiden tot een efficiëntere organisatie en niet ten koste zou gaan van de voorzieningen. Nu, anderhalf jaar na de herindeling, boekt Súdwest-Fryslân over 2011 een negatief resultaat, liggen er voorstellen de OZB 7 16% te verhogen, moet er drastisch worden bezuinigd en is het nog maar de vraag in hoeverre voorzieningen in de kernen in stand blijven. Los van de juridische aspecten, ligt er op z n minst een morele verantwoordelijkheid bij de oud-bestuurders. Oud bestuurders waarvoor nu een bedrag aan wachtgeld en pensioen is gereserveerd van 4,8 miljoen. Totaal Lokaal doet een moreel appèl op alle oud bestuurders om hun verantwoordelijkheid te nemen en vanaf 2012 geen gebruik meer te maken van wachtgeld 8. Ook vraagt Totaal Lokaal het college de mogelijkheid te onderzoeken oud bestuurders een tijdelijk contract aan te bieden opdat ook zij hun bijdrage leveren aan Súdwest- Fryslân. Bestemmingsreserve De bestemmingsreserve van 68,8 miljoen vormt het grootste deel van de reserves en voorzieningen. Totaal Lokaal is van mening dat bestemmingsreserves alleen kunnen worden gevormd en gehandhaafd indien daaraan concrete en uitgewerkte plannen ten grondslag liggen. In deze tijd van laagconjunctuur, in een tijd waarin iedereen de mond vol heeft over het stimuleren van de economie en er wordt beweerd dat ook onze gemeente niet aan bezuinigingen ontkomt en het college voorstelt de OZB met 7-16% te verhogen, heeft Súdwest-Fryslân voor miljoenen aan reserves opgebouwd voor plannen die nog niet zijn uitgewerkt en waarvan het nog maar de vraag is of ze überhaupt zullen worden uitgevoerd. Voor de Strategische samenwerking met de provincie is een bedrag van 6,2 miljoen gereserveerd 9. 2,0 miljoen is gereserveerd voor het kernenfonds. In Nijefurd werd eerder 0,7 miljoen gereserveerd voor de renovatie danwel nieuwbouw van zwembad De Rolpeal. Nu duidelijk is dat er straks geen ruimte meer zal zijn voor het zwembad op huidige locatie, is renovatie niet opportuun. Gezien de discussie over het mogelijk sluiten van één van de vijf zwembaden in Súdwest-Fryslân, zal er ook van nieuwbouw voorlopig geen sprake zijn. Voor een exploitatietekort van het theater is 0,5 miljoen gereserveerd. Los van de mening van Totaal Lokaal om afstand te doen van het theater, heeft zij evenals 8 Een aftredende wethouder kan op grond van artikel 131, eerste lid, van de Algemene pensioenwet politieke ambtsdragers (Appa) afzien van wachtgeld. 9 Voor zover het college inmiddels verplichtingen is aangegaan, meent Totaal Lokaal dat het college in opdracht van de raad taakstellend dient te kijken 18

20 het merendeel van de fracties tijdens de verkiezingen van mening dat er in ieder geval geen extra geld aan het theater wordt besteed. De oorspronkelijke plannen om een popkelder in Sneek te realiseren konden niet worden gerealiseerd. Het hiervoor opgenomen bedrag 0,3 miljoen is daarmee niet meer onderbouwd en dient dus vrij te vallen. Hoewel het werk voor de Oosterpoortsbrug in Sneek in voorbereiding is, vindt Totaal Lokaal de kosten van de investering niet opwegen tegen de voordelen. M.a.w. een plan dat niet goed is, is ook geen plan. Dus ook de hiervoor opgenomen reserve van 1,8 miljoen op z n minst gedeeltelijk vrijvallen. Van de bestemmingsreserve is dus zo n 14,7 miljoen bestemd voor projecten die niet of niet concreet zijn uitgewerkt. Voorts is Totaal Lokaal van mening dat gereserveerde bedragen voor projecten waarvoor wel concrete plannen zijn uitgewerkt in principe waardevast dienen te blijven. Voor zover de toegerekende rentebedragen de inflatie 10 niet te boven gaan, dient rente te worden toegevoegd aan de reserves. Totaal wordt aan de bestemmingsreserve van ,8 miljoen rente toegevoegd. Algemene Reserve De algemene reserve van 27,9 miljoen ultimo 2011 vormt de buffer van Súdwest- Fryslân voor financiële risico s in algemene zin. Het is dus zowel belangrijk te beschikken over voldoende buffers als om er voor te waken dat deze buffers niet onnodig hoog zijn en er dus straks onnodig pijnlijke besparingsmaatregelen volgen. Maar hoe bepaal je de optimale buffer die een gemeente aanhoudt? Op initiatief van Totaal Lokaal voert de gemeente daartoe een stresstest uit. In deze stresstest wordt de verwachte financiële impact van risico s berekent op basis van een zogenoemde Monte Carlo simulatie 11. Dit is stresstest waarbij de risico s die een gemeente loopt worden gesimuleerd. Op basis van deze simulaties kan vervolgens een buffer worden vastgesteld die met een gekozen mate van betrouwbaarheid voldoende is de risico s op te vangen. Nadat de stresstest is uitgevoerd, wordt duidelijk in hoeverre deze buffer gewijzigd moet worden. Op basis van aanvankelijk geïnventariseerde risico s, 10 Consumentenprijsindexcijfer 2011 CBS: 2,38% 11 Een Monte Carlo simulatie kan in dit kader als volgt worden beschreven. Van de individuele risico s wordt een eenvoudige kansverdeling opgesteld. Voor zover deze afzonderlijke kansverdelingen onafhankelijk van elkaar zijn, vormt het product van deze kansverdeling de gezamenlijke kansverdeling van alle risico s. Een willekeurige trekking uit deze gezamenlijke kansverdeling leidt tot een scenario van het risico dat een gemeente loopt. Indien duizenden trekkingen worden gedaan, kan een gemiddeld financieel risico van een gemeente worden bepaald. Het is vervolgens aan de gemeenteraad om een zogenaamd betrouwbaarheidsinterval van die risico te bepalen. Uit het vastgestelde betrouwbaarheidsinterval volgt de omvang van de benodigde buffer. 19