Raadsinformatiebrief

Transcriptie

1 Raadsinformatiebrief Onderwerp : Onderzoek haalbaarheid Energie coöperatie Aard : Actieve informatie Portefeuillehouder : Stoffels Datum college : Openbaar : Ja Afdeling : RMO Contactpersoon : Niki Jansen Telefoon : niki.jansen@cuijk.nl In te vullen door de griffie Nummer brief : Datum verzending : 25 april 2013 Nummer weekbericht : 17 Aanleiding Actieve informatie Inhoud Onze gemeente heeft in haar milieubeleidsplan het project Energiebesparingweken opgenomen. Met dit project wil de gemeente inwoners en bedrijven bewegen tot het doen van investeringen in energiebesparende maatregelen. De laatste jaren blijkt echter dat inwoners en bedrijven zichzelf steeds meer verenigen in lokale energiecoöperaties om gezamenlijk energie te besparen en op te wekken. Op dit moment zijn er al vele van dit soort coöperaties opgericht in Nederland en zijn er nog vele in oprichting. Er is dus een aanzienlijke beweging aan het ontstaan. Ook in Cuijk ontstaan verschillende initiatieven bij verschillende partijen omtrent energie, waarbij de investering in en exploitatie van een duurzame energievoorziening gekoppeld wordt aan een ledenbestand en/of inwoners en/of bedrijven (crowdfunding). Wij hebben besloten om te onderzoeken of deze initiatieven gebundeld kunnen worden in een zogenaamde energiecoöperatie. In de bijlage is een notitie opgenomen waarin de principes van een energiecoöperatie op een rij worden gezet aan de hand van een aantal praktijkvoorbeelden. Onderzoek haalbaarheid Energie coöperatie De aanpak voor het oprichten van een eventuele energiecoörporatie in Cuijk is gebaseerd op de aanpak van gemeenten (Bernheze, Boxtel e.a.) die reeds een coöperatie hebben opgericht. Zij hebben daarmee een blauwdruk ontwikkeld die zich inmiddels in de praktijk heeft bewezen. Stap 1: Ronde tafelconferentie De gemeente nodigt een aantal sleutelfiguren uit de Cuijkse samenleving uit om het draagvlak voor het oprichten van een Cuijkse energiecoöperatie te polsen. Belangrijk is dat de sleutelfiguren een voortrekkersrol kunnen en willen spelen en beschikken over een groot lokaal netwerk en lokaal gevoel (weten wat er leeft). Te denken valt bijvoorbeeld aan vertegenwoordigers (directieniveau) van de Rabobank Land van Cuijk, ondernemings- en bedrijvenverenigingen, (oud) bestuurders van gemeente of (sport)verenigingen, of vertegenwoordigers van duurzame bedrijven uit de gemeente. De gemeente bepaalt de genodigden. Met deze personen gaan we het gesprek aan door uit te leggen wat het concept energiecoöperatie inhoudt en te bespreken of dit concept kans van slagen heeft in Cuijk. Mocht er geen draagvlak blijken dat eindigt het project (go-no-go). 1

2 Stap 2: Initiatiefgroep De geïnteresseerde deelnemers uit de ronde-tafelconferentie richten een initiatiefgroep op die het verdere proces gaat begeleiden. Zij nemen ook het voortouw in de eerstvolgende stap (het publieksevent), de gemeente faciliteert waar nodig. Stap 3: Publieksevent Wanneer de ronde tafelconferentie succesvol is verlopen is de volgende stap om het publiek (particulieren en bedrijven) uit te nodigen. Ook nu is het doel om draagvlak te polsen maar ook om vrijwilligers te vinden om een aantal onderdelen van de coöperatie uit te werken (missie, visie). Mocht er onvoldoende draagvlak blijken dan eindigt het project (go-no-go). Stap 4: Oprichting coöperatie en ledenwerving De coöperatie wordt opgericht, de statuten ondertekend, er is een bestuur en inwoners kunnen lid worden. Een aantal werkgroepen gaan verschillende thema s (bijvoorbeeld energiebesparing, inkoop zonnepanelen, inkoop energie, financiering duurzame energie) verder uitwerken voor de leden. Er worden regelmatig bijeenkomsten georganiseerd. Conclusie Wij hebben besloten om een ronde tafelconferentie te organiseren om te onderzoeken of de verschillende initiatieven in onze gemeente op het gebied van duurzame energie gebundeld kunnen worden in een zogenaamde energiecoöperatie. Bijlage 1. Lokale Energiecoöperaties Burgemeester en wethouders van Cuijk mr. R.P. Hoffmann secretaris mr. W.A.G. Hillenaar burgemeester 2

3 Lokale Energiecoöperaties 1. Inleiding De laatste jaren blijkt dat inwoners en bedrijven zichzelf steeds meer verenigen om gezamenlijk energie te besparen en op te wekken. Ze verenigen zich dan in zogenaamde energiecoöperaties. Op dit moment zijn er al vele van dit soort coöperaties opgericht en zijn er nog vele in oprichting. Energiecoöperaties zijn samenwerkingsverbanden van burgers, bedrijven en gemeenten die zich inzetten voor opwekking, transport en gebruik van duurzame energie in collectief beheer. Energiecoöperaties nemen vooral na 2000 een grote vlucht. Het is geen typisch Nederlands verschijnsel, ook in landen als Duitsland, Denemarken, Verenigd Koninkrijk, Zweden en Australië zijn inmiddels vele energiecoörporaties actief. De samenwerkingsverbanden ontstaan meestal in kleinere samenhangende geografische eenheden: dorpen, wijken, eilanden, steden. In de lokale verbondenheid schuilt ook de kracht van een coöperatie. Energiecoöperaties hebben als doel bij te dragen aan de ontwikkeling van duurzame energie en te laten zien dat duurzame energie betaalbaar is en de toekomst heeft. Ook energiebesparing en het voorkomen van energiearmoede (mensen die niet meer in staat zijn de energierekening te betalen) kan een doel zijn. Daarnaast zijn er vaak andere (meer idealistische) drijfveren, zoals een duurzame of toekomstbestendige samenleving in brede zin, onafhankelijkheid van grote bedrijven en sociale cohesie of vitaliteit van wijk en dorp. 2. Voorbeelden energiecoöperaties Er zijn in Nederland inmiddels zo n 300 initiatieven voor energiecoörporaties in alle stadia van ontwikkeling. De hoeveelheid deelnemers kan variëren van enkele tientallen tot duizenden. De oudste coöperaties zijn windcoöperaties, zij bestaan al sinds de jaren 80 en beheren en exploiteren windturbines. Windcoöperaties Er zijn inmiddels tientallen succesvolle voorbeelden van windcoöperaties. Omwonenden participeren in windturbines en profiteren van de opbrengsten. Windenergie is een van de meest renderende vormen van duurzame energie en samen met Rijkssubsidie (SDE) zorgt dat op een goede locatie voor een goed financieel rendement. De participatie wordt uitbetaald in levering van duurzame elektriciteit tegen een aantrekkelijk tarief (winduniemodel) of in een financieel rendement van 6-8% (windcoöperatiemodel). Er zijn ook coöperaties die de financiële opbrengsten weer investeren in nieuwe duurzame energie of in lokale projecten. Omdat het gaat om eigen windturbines is de weerstand tegen windturbines bovendien lager en zijn projecten beter realiseerbaar. Deltawind Deltawind bestaat sinds 1989 en is eigenaar van 22 turbines, met totaal ruim 25 MW aan vermogen, opgesteld op Goeree-Overflakkee. De financiële opbrengst van de windturbines investeert Deltawind in nieuwe turbines, zonne-energie of warmtepompen. Deltawind geeft ook voorlichting over energiebesparing en duurzame energie met lezingen, gastlessen en excursies. Windunie In Nederland staan op dit moment circa moderne windturbines, ongeveer 20% daarvan is aangesloten bij de overkoepelende landelijke Coöperatie Windunie. De meeste stroom die wordt geproduceerd door Windunieturbines, wordt aan het elektriciteitsnet geleverd en vervolgens als Winduniestroom verkocht aan de consument. Energiecoöperaties Sinds een jaar of tien richten coöperaties zich niet meer exclusief op windenergie. Zij kopen bijvoorbeeld samen zonnepanelen in of zetten een biogasinstallatie op. In de omgeving van Cuijk zijn energiecoöperaties in oprichting in onder andere Gennep, Bernheze, Uden, Oss, Schijndel, Sint- 1

4 Oedenrode. De Bernhezer Energie Coöperatie (BECO) is het meest vergevorderd en heeft inmiddels een eigen website. De eerste acties van BECO richten zich op bewustwording. TexelEnergie TexelEnergie is een van de grotere energiecoöperaties in Nederland. Ze levert duurzame energie, stroom en gas, aan bedrijven en particuliere klanten op Texel en in de rest van Nederland. Voor een lidmaatschap van 50,- krijgen leden korting op de energieprijs en een aandeel in het bedrijf. Leden mogen de jaarlijkse ledenvergadering bezoeken en meebeslissen over het beleid. Van de opbrengsten participeert TexelEnergie in projecten voor het opwekken van duurzame energie op Texel. Vele voorbeelden van energiecoöperaties zijn te vinden op de website 3. Mogelijke activiteiten Energiecoöperatie Energiecoöperaties kunnen velen verschillende activiteiten ontplooien. Zonder daarin volledig te zijn hieronder een opsomming van een aantal veel voorkomende activiteiten van energiecoöperaties en een toelichting op de werking. Vergroten bewustwording en energiebeheer Er is veel aandacht voor duurzame energie en zonnepanelen, maar het meest effectief is natuurlijk om energieverbruik zoveel mogelijk te voorkomen. Coöperaties kunnen hierin een rol spelen door met communicatie leden bewust te maken van hun eigen energieverbruik en besparingsmogelijkheden. De eerste activiteit van BECO Bernheze was een energiecafé met als thema Energieverbruik uw jaarcijfers. Lokale deskundigen gaven een toelichting op de energierekening en deelnemers konden de rekeningen onderling vergelijken. Een stapje verder is om deelnemers structureel te ondersteunen bij energiebeheer en een advies op maat te geven. Dit heeft ook een sociaal component. Steeds meer mensen zijn niet meer in staat de energierekening te betalen (energiearmoede) en op deze manier helpen leden van de coöperatie elkaar de energiekosten te verlagen. Het is bovendien een laagdrempelige en makkelijk te organiseren activiteit, zeer geschikt als start van een coöperatie. Levering (groene) energie Een van de meest voorkomende activiteiten van een coöperatie is het leveren van (groene) energie. In de meeste gevallen koopt de coöperatie energie in bij een groene leverancier (vaak Greenchoice) en verkoopt deze door aan leden. De coöperatie ontvangt hiervoor een bonus van de leverancier die kan worden gezien als een premie voor het werven van leden. De bonus bedraagt ca per jaar per klant. De winst (met aftrek van de kosten) die dit oplevert kan worden ingezet voor maatschappelijke doelen. Er zijn echter duizenden betalende leden nodig om na aftrek van kosten voldoende winst te maken om een relevante bijdrage aan maatschappelijke doelen te kunnen geven. Vanaf 1 april 2013 is het echter niet meer mogelijk om als zogenaamd white label (zonder eigen vergunning) energie onder eigen naam door te verkopen. De meeste coöperaties doen dat. De naam van de werkelijke leverancier moet nu duidelijk worden vermeld. White labels White labels zijn bedrijven die onder eigen naam energie verkopen, maar dit doen met gebruikmaking van de vergunning van een ander bedrijf. Vaak is ook de inkoop, de back-office en de programmaverantwoordelijkheid aan dit andere bedrijf uitbesteed, hoewel ook variaties hierop bekend zijn. Volgens de NMA voldoen white labels niet aan de wettelijke eisen omdat feitelijk sprake is van energielevering zonder vergunning. Het leveren van energie is hetzelfde als verkopen aan kleinverbruikers, stelt de NMA. Per 1 april 2013 staat de NMA deze vorm van energielevering niet meer toe. De coöperatie kan er ook voor kiezen om een eigen leveringsvergunning aan te vragen onder de programmaverantwoordelijkheid een (groot) energiebedrijf. De coöperatie wordt dan een professioneel energiebedrijf met alle lusten en lasten die daarbij horen. Voor (startende) lokale coöperaties kan dat een stap te ver zijn, maar het is wel haalbaar om samen met andere lokale coöperatie één vergunning aan te vragen. De hierboven genoemde Windunie werkt bijvoorbeeld volgens een dergelijke constructie. 2

5 Collectieve inkoop Nu zonnepanelen voor particulieren steeds beter betaalbaar worden zijn er ook steeds meer inkoopcollectieven. Door de grote schaal van inkopen worden de kosten nog verder gedrukt, maar misschien nog belangrijker: deelnemers profiteren van de onafhankelijke deskundigheid van een collectief. Dat is bij een nieuwe en nog onoverzichtelijke markt als de markt voor zonnepanelen een welkom voordeel. De landelijke Stichting Urgenda was een van de eerste met de actie Wij willen zon, maar inmiddels zijn vele instanties waaronder bijvoorbeeld de Vereniging Eigen Huis (1,2,3 zonneenergie) en het RMB (zonnepanelen, sluit je aan) dit voorbeeld gevolgd. Ook lokaal zijn collectieve inkoopacties uitgevoerd. Haaren Energiebewust Ecologisch Traject (HEET) is in 2011 een van de eerste lokale en succesvolle initiatieven geweest. Sommige collectieven vragen van het bedrijf aan wie de uitvoering wordt gegund een provisie waarmee het project kostenneutraal of zelfs winstgevend kan worden uitgevoerd. Collectieve inkoop van zonnepanelen is op dit moment de trend, maar collectieve inkoop is al langer gebruikelijk voor de inkoop van (groene) stroom en gas. Het is toepasbaar op tal van producten en diensten, zoals bijvoorbeeld zonneboilers, energiezuinige verlichting, energiebesparingsadviezen etc. Een energiecoöperatie is heel goed in staat om dergelijke collectieve inkooptraject te starten. Collectief opwekken De stap van collectief inkopen van zonnepanelen naar het leveren van de zonnestroom lijkt klein, maar bevat een aantal belangrijke hindernissen. Voor zonnestroom geldt dat het voor eigen gebruik aantrekkelijk is, maar dat via het netwerk leveren van zonnestroom aan derden (nog) te duur is om aantrekkelijk te zijn (zie kaders voor een toelichting). Energiebelasting en netwerktarieven Anders dan windturbines of mestvergisters produceren zonnepanelen elektriciteit achter de meter van een woning of ander gebouw. In die situatie is zonnestroom aantrekkelijk omdat de prijs van zonnestroom exclusief belasting en netwerktarief (ca 0,15-0,20 per kwh) uitstekend kan concurreren met de tarieven van het energiebedrijf inclusief belasting en netwerktarief (ca 0,22 per kwh). Zodra de zonnestroom echter aan het netwerk wordt geleverd, moeten afnemers van de zonnestroom ook over zonnestroom belasting en netwerktarief betalen. Dat maakt zonnestroom die via het netwerk aan derden wordt geleverd is een stuk duurder dan de (grijze of groene) elektriciteit van het energiebedrijf. In de praktijk komt terugleveren via het netwerk vaak voor. Omdat zonne-energie overdag wordt opgewekt en in woningen juist in de avonduren veel stroom wordt verbruikt, wordt overdag veel zonnestroom geleverd aan het net en wordt er s-avonds weer stroom aan het net onttrokken. De producent van zonnestroom zou dan slechts een kale stroomprijs (ca 6-7 ct) ontvangen voor de overdag aan het net geleverde zonnestroom en de volledige stroomprijs (ca 22 ct inclusief netwerktarief en belasting) moeten betalen voor de door het energiebedrijf geleverde stroom. De wetgever maakt echter een uitzondering voor deze voor eigen gebruik bedoelde opwekking door de salderingsregeling. Met die uitzondering is productie van zonne-energie voor eigen gebruik rendabel maar die uitzondering geldt dus (nog) niet voor het leveren aan derden. Salderen Salderen betekent dat door de energieleverancier de teruggeleverde energie wordt afgetrokken van het verbruik van de afnemer. Hierdoor ontvangt de afnemer dezelfde prijs (inclusief belastingen en transportkosten) voor de teruggeleverde zonne-energie als de prijs die hij betaalt voor de energie die hij op een ander tijdstip van de energieleverancier afneemt. De energieleverancier is verplicht KWh te salderen tot een maximum van het eigen gebruik. Voor de teruglevering die buiten de salderingsnormen valt (dus meer dan het eigen verbruik of meer dan kwh), is de leverancier verplicht een redelijke teruglever-vergoeding te geven (in de orde van 6 tot 8 ct per kwh). Er zijn verschillende energieleveranciers die het volledige eigen gebruik salderen, dus ook boven de kwh.. De salderingswetgeving staat erg ter discussie. Veel lokale coöperaties pleiten voor het wettelijk verplicht stellen van onbeperkt salderen en voor zelflevering : het coöperatief produceren en consumeren van (duurzame) energie door middel van door burgers geëxploiteerde installaties voor energie, bv windmolens en zonnepanelen. Deze vorm is nog niet door de wetgever erkend, maar in het regeerakkoord is aangekondigd dat zelflevering binnen een postcodegebied (zeer directe omgeving) fiscaal aantrekkelijker wordt gemaakt. Wetgeving hierover is aanstaande. Een grote verruiming van mogelijkheden wordt niet verwacht. Het zou weliswaar een enorme impuls geven aan het opwekken van duurzame energie, maar de overheid loopt in dat geval ook veel inkomsten mis. Er zijn diverse creatieve ideeën waarmee de bovengenoemde beperkingen worden ontlopen. Zo is er bijvoorbeeld het initiatief boer zoekt buur waarbij omwonenden investeren in zonnepanelen op het 3

6 dak van een boerderij en in ruil daarvoor producten en diensten van de boerderij ontvangen. Hier zijn vele varianten op mogelijk, vaak gaat het dan om een vorm van crowdfunding. Het leveren van collectief geëxploiteerde energie is dus moeilijk voor zonne-energie en kleine windturbines. Het is echter wel goed mogelijk met grote windturbines. Dat bewijzen de windcoöperaties. En hoewel nog minder vaak toegepast lijkt dat ook mogelijk te zijn met allerlei vormen van biomassa, zoals covergisting van mest of houtverbranding. Er is zelfs een coöperatie die elektriciteit opwekt met een historische watermolen en die stroom verkoopt aan leden. Doorverkopen onder eigen naam is vergunningsplichtig en dus niet eenvoudig te organiseren als kleine lokale coöperatie. Eenvoudig alternatief is om de samenwerking aan te gaan met een bestaand energiebedrijf. Of door alleen de garanties van oorsprong (of groencertificaten) van de stroomproductie lokaal te verkopen. In dat laatste geval blijven leden gewoon (grijze) stroom van hun eigen energiebedrijf kopen maar vergroenen zij deze stroom door garanties van oorsprong te kopen over de hoeveelheid die zij afnemen. Lobbyen Een van de doelen van energiecoöperaties is om de beperkingen in ons energiesysteem onder de aandacht te brengen bij besluitnemers. De gemeente Nijmegen is bijvoorbeeld een project gestart waarbij inwoners stroom kunnen afnemen van zonnepanelen op (gemeentelijke) gebouwen in de stad. En de gemeente Gennep wil met een nog op te richten lokale coöperatie een zonne-energiecentrale opzetten op een braakliggend bedrijventerrein. Binnen de huidige wetgeving zijn beide projecten financieel niet haalbaar, maar dergelijke initiatieven laten wel zien dat het anders kan en moet en zetten daarmee de bekende knelpunten in de wetgeving op de politieke agenda. De 300 coöperaties in Nederland laten zien dat er een steeds groter draagvlak is voor wijzigingen in ons energiesysteem. Ze vormen daarmee een machtige lobby richting de wetgever. Het lobbyen is ook een van de speerpunten van de samenwerkingsverbanden E-decentraal en Hier-opgewekt. 4. Aandachtspunten Wetgeving Zoals eerder aangeven is overheidsbeleid van grote invloed op de kansen voor duurzame energie en dus ook het slagen van een energiecoöperatie. Het leveren van zonne-energie van grote collectieve systemen op daken van openbare gebouwen of varkensstallen aan leden in de directe omgeving is een aantrekkelijk perspectief, maar op dit moment maakt de wetgeving op het gebied van saldering dat (nog) onhaalbaar (zie hierboven voor een toelichting). Daarnaast zijn subsidies op duurzame energie en de hoogte van energiebelasting bepalend voor de haalbaarheid van verschillende vormen van duurzame energie binnen (of buiten) coöperaties. De grote belangstelling voor energiecoöperaties is een belangrijk signaal richting Den Haag dat er een steeds groter draagvlak is voor veranderingen en verduurzaming van ons energiesysteem. Dat leidt tot discussie en vooralsnog kleine aanpassingen in de wetgeving zoals de fiscale voordelen voor zelflevering die zijn aangekondigd in het regeerakkoord. Energiebelasting (REB) De energierekening bestaat uit energiebelasting, een tarief voor netwerkkosten, een vastrecht voor de aansluiting en meterhuur en uiteraard de kosten voor levering van energie. Over de totale prijs (dus ook over de energiebelasting) wordt nog 21% BTW geheven. De tarieven voor de REB zijn gestaffeld volgens onderstaande tabel, hoe hoger het verbruik hoe minder belasting wordt betaald. Dit heeft als effect dat duurzame energie achter de meter zoals zonnepanelen zichzelf nu goed terugverdienen bij kleinverbruikers (huishoudens en MKB) maar veel minder snel bij grotere verbruikers (waaronder bijvoorbeeld scholen en kantoren). verbruik (kwh) tarief ( per kwh) , , ,0113 Het effect van de energiebelasting op de energieprijzen is vooral bij kleinverbruikers groot. Van het tarief van circa 0,22 per kwh voor elektriciteit bij kleinverbruikers is nog geen 1/3 (circa 0,07) voor de levering van energie. 4

7 Kennis De energiemarkt is een complexe markt met vele spelers en regels. Afhankelijk van de activiteiten die de coöperatie wil uitvoeren is een bepaalde mate van deskundigheid en professionele bedrijfsvoering nodig. Lokale coöperaties drijven vaak op vrijwilligers. De professionals die als vrijwilliger lid zijn van een coöperatie hebben niet zelden ook een commercieel belang bij dat lidmaatschap. Het is daarom vaak moeilijk de stap te maken van de enthousiaste vereniging van vrijwilligers naar een professionele organisatie met continuïteit. Voor het inbrengen van kennis zijn er naast de verschillende marktpartijen die coöperaties met raad en daad kunnen bijstaan verschillende initiatieven voor kennisuitwisseling en ontwikkeling. Voorbeelden zijn Hier-Opgewekt, LDE-brabant en E-Decentraal. In Brabant zijn vijf energiecoöperaties bezig met het oprichten van de Verenigde Energie Coöperaties Noord-Brabant om kennis en ervaringen uit te wisselen. Op deze wijze proberen coöperaties de noodzakelijke kennis op te bouwen en door samenwerking aan de achterkant (gezamenlijk backoffice) voldoende schaal te creëren om een professionele bedrijfsvoering mogelijk te maken. Nieuwe coöperaties kunnen gebruik maken van de kennis van deze samenwerkingsverbanden en zich erbij aansluiten. Gemeentelijke rol Vooral in de initiatieffase hebben gemeenten en soms ook provincies een belangrijke rol bij totstandkoming van energiecoöperaties. De overheden faciliteren met kennis en geld, zijn vaak zelf lid en vormen als zodanig een goede basis voor het starten van een coöperatie. Om niet uit te groeien tot een gemeentelijk energiebedrijf hebben gemeenten meestal als doel om de coöperatie zo snel mogelijk onafhankelijk te maken van overheidssteun. In de praktijk blijkt dat sommige coöperaties er moeilijk in slagen om na de eerste belangstelling van enkele tientallen of honderden enthousiaste leden door te groeien naar het substantiële ledenaantal van enkele duizenden wat nodig is voor een stabiele en onafhankelijke bedrijfsvoering. In een dergelijke situatie blijft de coöperatie wellicht langer dan gewenst afhankelijk van de gemeente. Financiën Hoewel het door allerlei (verborgen) subsidies, heffingen en belastingen vrijwel onmogelijk is om een eerlijke vergelijking te maken, kan wel worden gesteld dat de productie van duurzame energie op dit moment zo goed als altijd duurder is dan conventionele fossiele energie. energiebron indicatieve productiekosten ( -cent per kwh) kolen / gas 3-6 windturbines op land 8-11 windturbines op zee covergisting van mest zonne-energie (PV) De financiële winst uit de productie van duurzame energie moet daarom niet te hoog worden ingeschat. De winst is grotendeels afhankelijk van overheidsbeleid en dat is er op gericht de onrendabele top te vergoeden en niet veel meer dan dat. Een coöperatie die voldoende financiële opbrengsten wil hebben om te kunnen investeren in de lokale gemeenschap zal het niet alleen moeten hebben van de opbrengsten van opwekken en leveren van duurzame energie. Een coöperatie zal creatief moeten zijn in het vinden van middelen, moeten beschikken over deskundige vrijwilligers met doorzettingsvermogen en bereid zijn (financiële) risico s te nemen. Een financiële partner in de vorm van een bank, of de steun van een fonds van gemeenten (Vlagheidefonds) of provincie (Energiefonds Brabant) helpt daarbij. Dat het binnen de geldende randvoorwaarden wel mogelijk is om winst te maken met duurzame energie laten de windcoöperaties al jaren zien. Meer informatie Power to the people Uitzending van VPRO s tegenlicht; Deze notitie is in samenwerking met RMB opgesteld. 5