Handreiking voor beleidsbepaling rond voorbehouden handelingen voor verpleeghuiszorg

Transcriptie

1 Handreiking voor beleidsbepaling rond voorbehouden handelingen voor verpleeghuiszorg Uitwerking bevoegdheidsregeling voorbehouden handelingen Wet BIG

2 2

3 Inhoudsopgave Voorwoord Inleiding Bevoegdheidsregeling Wet BIG Het doel en de reikwijdte van de Wet BIG Beschermde titel: deskundigheid en opleiding Voorbehouden handelingen en overige risicovolle handelingen Bevoegdheidsregeling voorbehouden handelingen Zelfstandig bevoegd Niet-zelfstandig bevoegd Functioneel zelfstandig bevoegd Tuchtrecht en strafbepalingen Wet BIG Tuchtrechtspraak Wet BIG Strafbepalingen in de Wet BIG De voorbehouden en overige risicovolle handelingen Heelkundige handelingen Uitgewerkt in concrete handelingen Overige risicovolle handelingen Het verrichten van catheterisaties Uitgewerkt in concrete handelingen Overige risicovolle handelingen Het geven van injecties Uitgewerkt in concrete handelingen Overige risicovolle handelingen Het verrichten van puncties Uitgewerkt in concrete handelingen Overige risicovolle handelingen Beleidsstappen voor de organisatie Het management en de begeleidingscommissie De bevoegdheidsregeling ingepast in de organisatie Inventariseer de huidige situatie en bepaald de gewenste situatie Verifieer de bekwaamheid Het doorgeven van een opdracht Bij twijfel over de opdracht en de bekwaamheid Het zorgplan Opstellen van een protocol en het afwijken ervan Scholing Kwaliteitsbeleid en kwaliteitsjaarverslag Verpleeghuiszorg buiten de muren Andere zorgvoorzieningen en zorgvormen voor verpleeghuiszorg Bijlagen 1 tot en met 5 1 Bekwaamheidsverklaring (per voorbehouden handeling of overige risicovolle handeling

4 2 Intrekking bekwaamheidsverklaring Voorbeeld register bekwaamheidsverklaringen Lijst van informatiebronnen Werkgroep

5 Voorwoord De zorginstellingen en daarmee ook de verpleeghuizen krijgen in toenemende mate de verantwoordelijkheid toebedeeld voor het uitvoeren van wettelijke bepalingen en richtlijnen. Op het gebied van de organisatie van een verantwoorde zorgverlening biedt de Kwaliteitswet Zorginstellingen het kader. Voor het handelen van beroepsbeoefenaren zoals de verpleeghuisarts, de verzorgende of de verpleegkundige, zijn met name de uitgangspunten van de Wet op de Beroepen in de Individuele Gezondheidszorg (Wet BIG) bepalend. In deze handreiking worden de uitgangspunten van de Wet BIG, die betrekking hebben op het verrichten van voorbehouden handelingen, uitgewerkt. Daarnaast worden in verpleeghuizen ook risicovolle handelingen toegepast die niet onder de voorbehouden handelingen vallen, zoals omschreven in de Wet BIG. In deze handreiking wordt ervoor gepleit om op deze overige risicovolle handelingen hetzelfde wettelijk regime toe te passen. De handreiking gaat verder dan de zorg in verpleeghuizen. De verpleeghuiszorg wordt niet alleen geboden door verpleeghuizen maar ook in toenemende mate in samenwerking met andersoortige voorzieningen. In lijn met deze ontwikkelingen is deze handreiking geschreven voor zorgaanbieders die verpleeghuiszorg bieden of leveren. Op grond van de Kwaliteitswet Zorginstellingen is het instellingsmanagement verplicht verantwoorde zorg te leveren. Het juist toepassen en afstemmen van de bevoegdheidsregelingen voor voorbehouden handelingen binnen de organisatie maar ook daarbuiten, maakt onderdeel uit van verantwoorde zorg en behoort tot de verantwoordelijkheid van het management. In de verpleeghuizen zal de nodige discussie moeten worden gevoerd om tot een beleid te komen met betrekking tot de bevoegdheidsregeling voor voorbehouden handelingen. Deze discussie zal multidisciplinair binnen de gehele organisatie moeten plaatsvinden, omdat niet alleen het management maar alle beroepsbeoefenaren in het verpleeghuis met deze regeling te maken krijgen. De handreiking is gebaseerd op het Stappenplan voorbehouden handelingen, gedeelde verantwoordelijkheden van de Raad BIG. De NVVz kan zich inhoudelijk vinden in het stappenplan van de Raad BIG, maar achtte op een aantal onderdelen een sectorspecifieke aanvulling nodig. Hiertoe heeft de NVVz een multidisciplinaire werkgroep van professionals ingesteld, bestaande uit verpleeghuismedewerkers en vertegenwoordigers van de Nederlandse Vereniging van Verpleeghuisartsen en het Landelijk Centrum Verpleging & Verzorging. Het resultaat van de werkgroep is deze handreiking. Ook de WoonZorg Federatie en de Inspectie voor de Gezondheidszorg zijn betrokken geweest bij de totstandkoming van de handreiking. De NVVz is alle deskundigen zeer erkentelijk voor hun bijdrage. 5

6 6

7 Hoofdstuk 1 Inleiding Op 9 november 1993 is de Wet op de Beroepen in de Individuele Gezondheidszorg (Wet BIG) door de Eerste Kamer aangenomen. De Wet BIG wordt gefaseerd ingevoerd. In december 1997 treedt vermoedelijk de bevoegdheidsregeling voor voorbehouden handelingen in werking. De Wet BIG biedt een kader voor alle beroepsbeoefenaren in de gezondheidszorg, met een duidelijk onderscheid in de bevoegdheden en regelingen voor de verschillende groepen beroepsbeoefenaren. Het doel van deze wet is de kwaliteit van de beroepsuitoefening te bevorderen en te bewaken, en de patiënt te beschermen tegen ondeskundig en onzorgvuldig handelen. In het kader van de bevordering en bewaking van de kwaliteit van zorgverlening is ook de Kwaliteitswet Zorginstellingen relevant. De Kwaliteitswet bepaalt, dat elke zorginstelling garant dient te staan voor verantwoorde zorg. Dit houdt in dat de zorg op doeltreffende, doelmatige en patiëntgerichte wijze moet worden verleend, afgestemd op de reële behoefte van de patiënt. Zowel de Wet BIG als de Kwaliteitswet zijn van belang voor het bevorderen en bewaken van de kwaliteit van de zorgverlening. Het verschil tussen beide wetten is dat de Wet BIG eisen stelt aan de individuele beroepsuitoefening en de Kwaliteitswet aan de organisatie waarbinnen deze beroepsuitoefening plaatsvindt. De uitwerking van beide wetten dient op elkaar aan te sluiten, ook in de praktijk van de verpleeghuiszorg. Deze handreiking geeft een uitwerking van de bevoegdheidsregeling voorbehouden handelingen in het kader van de Wet BIG en richt zich met name op het management van het verpleeghuis, omdat deze eindverantwoordelijk is voor de invoering van de bevoegdheidsregeling. Daarnaast kan deze handreiking ook van nut zijn voor functionarissen of beroepsbeoefenaren van het verpleeghuis en voor andere zorgaanbieders. De volgende vragen zullen in de handreiking worden beantwoord: - hoe kan de bevoegdheidsregeling voorbehouden handelingen binnen de verpleeghuiszorg worden uitgewerkt en toegepast? - hoe kan de instelling zorgdragen voor het verantwoord doen uitvoeren van voorbehouden handelingen en overige risicovolle handelingen? In deze handreiking vindt u geen uitgebreide informatie over de totstandkoming en inhoud van de Wet BIG. Deze informatie kunt u bijvoorbeeld vinden in de brochure 'Onder voorbehoud', uitgegeven door het ministerie van VWS en in het advies van de Raad BIG 'het Stappenplan voorbehouden handelingen, gedeelde verantwoordelijkheden'. Beide brochures zijn door het ministerie van VWS naar de verpleeghuizen gestuurd. In deze handreiking is een lijst met relevante informatiebronnen opgenomen. Verder zijn de rapporten het Model Intern Kwaliteitssysteem voor Verpleeghuizen (MIK-V) en het Model-zorgplan Verpleeghuiszorg van belang. In beide rapporten worden producten beschreven die onderdeel uitmaken van het kwaliteitsontwikkelingstraject van de NVVz. Zij bieden aanknopingspunten voor het implementeren van de bevoegdheidsregeling voorbehouden handelingen. In deze handreiking zal in paragraaf 4.8 hierop worden ingegaan. De handreiking gaat ook in op de vernieuwingen in de ouderenzorg die tot verschuivingen in het 7

8 zorgaanbod hebben geleid. Verpleeghuiszorg wordt niet alleen binnen maar ook buiten de muren geleverd, eventueel in samenwerking met andere zorgaanbieders. Het is van essentieel belang om in deze situaties eveneens duidelijkheid te geven wie verantwoordelijk is voor de zorgverlening en de organisatie en wat is vastgelegd ten aanzien van het opdragen en uitvoeren van voorbehouden handelingen en overige risicovolle handelingen. In hoofdstuk 5 wordt hier uitgebreid op ingegaan. Leeswijzer In hoofdstuk 2 worden de doelstelling en de uitgangspunten van de Wet BIG genoemd, die relevant zijn voor het onderwerp van deze handreiking. In hoofdstuk 3 wordt ingegaan op de voorbehouden handelingen en overige risicovolle handelingen die in de praktijk van de huidige verpleeghuiszorg voorkomen. In hoofdstuk 4 wordt het model stappenplan van de Raad BIG nader uitgewerkt voor het instellingsbeleid van een verpleeghuis. Hoe de bevoegdheidsregeling voorbehouden handelingen kan worden gebruikt in situaties waarin verpleeghuiszorg buiten de muren van het verpleeghuis wordt geboden, kunt u lezen in hoofdstuk 5. Als bijlagen vindt u de bekwaamheidsverklaring, de intrekking van deze verklaring en een register van bekwaamheidsverklaringen. De handreiking wordt afgesloten met een overzicht van gebruikte en aanbevolen informatiebronnen en de samenstelling van de werkgroep die deze handreiking heeft opgesteld. 8

9 Hoofdstuk 2 Bevoegdheidsregeling Wet BIG In dit hoofdstuk wordt ingegaan op de doelstelling van de Wet BIG en de meest relevante uitgangspunten voor het opdragen en uitvoeren van voorbehouden handelingen. Het hoofdstuk gaat ook in op de aanbeveling om de wettelijke zorgvuldigheidseisen niet alleen te laten gelden voor de voorbehouden handelingen maar ook voor de overige risicovolle handelingen die voorkomen in de verpleeghuiszorgpraktijk. 2.1 Het doel en de reikwijdte van de Wet BIG De Wet BIG heeft tot doel het bevorderen en bewaken van de kwaliteit van de beroepsuitoefening en de patiënt te beschermen tegen ondeskundig en onzorgvuldig handelen door beroepsbeoefenaren. Het gaat in de Wet BIG om de beroepsmatige zorgverlener en niet om bijvoorbeeld de mantelzorger of de vrijwilliger voor wie de zorgverlening geen beroepsactiviteit is. Zij vallen buiten de reikwijdte van deze wet, met uitzondering van de strafbepaling (zie paragraaf 2.5.2). Tevens is van belang te noemen, dat het gaat om de individuele gezondheidszorg, de zorg gericht op een bepaalde persoon. Tot het terrein van individuele gezondheidszorg behoren geneeskundige handelingen, verzorgende en verplegende handelingen, fysiotherapeutische handelingen, handelingen van laboranten, consultaties, onderzoeken, advisering en voorlichting. Voorheen sprak men over geneeskunst waar men nu het begrip gezondheidszorg gebruikt. Geneeskunst was iets wat alleen door artsen mocht worden uitgeoefend en voor een beperkt onderdeel van de geneeskunst ook door verloskundigen, tandartsen en apothekers. Geneeskunst was niets meer dan de reguliere geneeskunst. Met de komst van de Wet BIG is hierin verandering gekomen. Iedereen mag in principe handelingen op het gebied van de individuele gezondheidszorg verrichten, dus ook degenen die een zogenaamde alternatieve geneeswijze uitoefenen. Een uitzondering op de vrije uitoefening van individuele gezondheidszorg zijn de voorbehouden handelingen. Deze handelingen brengen namelijk een aanmerkelijk gezondheidsrisico met zich mee wanneer zij door ondeskundigen worden uitgevoerd. Voorbeelden van deze handelingen zijn het catheteriseren van de urineblaas of het intramusculair toedienen van medicijnen. 2.2 Beschermde titel: deskundigheid en opleiding Omwille van de bescherming van de patiënt en in het kader van publieksvoorlichting, is in de Wet BIG vastgelegd dat voor het mogen dragen van bepaalde beroepstitels, voldaan moet zijn aan een aantal voorwaarden. In artikel 3 van de Wet BIG worden acht beroepen genoemd, waarvoor deze voorwaarden gelden. Het gaat om het beroep van artsen, tandartsen, apothekers, verloskundigen, verpleegkundigen, fysiotherapeuten, klinisch psychologen 1 en psychotherapeuten. Voor het verkrijgen van een beschermde titel moet een door de overheid erkende opleiding zijn gevolgd én moet men zich laten inschrijven in een register, dat wordt beheerd door de overheid. Pas na inschrijving in dit register heeft de persoon in kwestie het recht op het voeren van de beschermde 1 Het beroep van klinisch psycholoog wordt uit artikel 3 van de Wet BIG geschrapt. In plaats daarvan wordt het nieuwe beroep van gezondheidszorgpsycholoog opgenomen. Wanneer deze wetswijziging in werking treedt is ten tijde van het schrijven van deze brochure nog niet bekend. 9

10 beroepstitel. De registratie van de beroepsgroep verpleegkundigen is momenteel in volle gang en de registratie van de artsen en de andere artikel 3 beroepsbeoefenaren zullen vermoedelijk in december 1997 plaatsvinden. Bij de eerste inschrijving in het register zal men alleen moeten aantonen dat aan de opleidingseisen voldaan is. Verder kan ook op de artikel 3-beroepen de herregistratie van toepassing zijn. De raad BIG heeft voorgesteld de regeling inzake herregistratie facultatief te maken in plaats van dwingend. De regeling wordt alleen dan toegepast als de inspanningen van het veld c.q. de zorgaanbieder om de kwaliteit van de beroepsuitoefening op peil te houden tot onvoldoende resultaten leiden. De minister heeft ten tijde van het schrijven van deze brochure nog geen beslissing genomen. In tegenstelling tot andere beroepsbeoefenaren is voor de beroepsbeoefenaren die onder artikel 3 vallen ook het tuchtrecht in de Wet BIG van toepassing. In paragraaf 2.5 zal kort hierop in worden gegaan. Voor een aantal andere beroepen, zoals van de Verzorgende Individuele Gezondheidszorg 2 (Verzorgende IG, voorheen ziekenverzorgende en MDGO-vp), de diëtist, de ergotherapeut en radiodiagnostisch laborant, wordt de titel op basis van artikel 34 van de wet beschermd. Net zoals bij de artikel 3 beroepen worden de opleidingseisen en het deskundigheidsgebied van die beroepen wettelijk omschreven. Voor deze categorieën beroepsbeoefenaren biedt de overheid geen mogelijkheid van het inschrijven in een register en vallen zij ook niet onder de tuchtrechtspraak. 2.3 Voorbehouden handelingen en overige risicovolle handelingen In artikel 36 van de Wet BIG wordt een opsomming gegeven van de dertien categorieën voorbehouden handelingen. Deze dertien handelingen mogen alleen worden geïndiceerd en uitgevoerd door de in de Wet BIG aangewezen beroepsbeoefenaren, te weten de arts en voor bepaalde voorbehouden handelingen de verloskundige en tandarts. Deze beroepsbeoefenaren moeten wel beschikken over de nodige bekwaamheid om deze handelingen verantwoord uit te mogen voeren. Onder bekwaamheid wordt kennis, vaardigheid en attitude begrepen. Onder bepaalde voorwaarden mogen zij aan anderen opdracht geven om ook voorbehouden handelingen te verrichten (zie paragraaf 2.4). De voorbehouden handelingen mogen alleen worden uitgevoerd door bekwame beroepsbeoefenaren. Echter, nood breekt wet. In geval van nood, waarbij deze beroepsbeoefenaren niet op tijd aanwezig kunnen zijn, zijn ook anderen gerechtigd deze voorbehouden handelingen te verrichten. In de verpleeghuiszorg worden dagelijks vele risicovolle handelingen verricht. De voorbehouden handelingen zijn voorbeelden van risicovolle handelingen. Voorbeelden van andere risicovolle handelingen zijn wondverzorging en het uitzuigen van mond en keelholte. Dit soort handelingen worden in deze handreiking overige risicovolle handelingen genoemd. Hoewel de Wet BIG voor de uitvoering van deze handelingen geen regels stelt, is het in het belang van een verantwoorde zorgverlening raadzaam ook deze handelingen op te nemen in de bevoegdheidsregeling voorbehouden handelingen van de instelling. Voor deze overige risicovolle handelingen moeten in dat geval dezelfde zorgvuldigheidseisen en voorwaarden gelden zoals die omschreven zijn voor de voorbehouden handelingen. 2 Deze informatie is afkomstig uit het ontwerp-besluit Verzorgende Individuele Gezondheidszorg, staatscourant 60, 26 maart Zodra dit besluit in werking treedt, wordt u hiervan op de hoogte gesteld. 10

11 2.4 Bevoegdheidsregeling voorbehouden handelingen Door in de Wet BIG de voorwaarden voor het uitvoeren van voorbehouden handelingen vast te leggen, wordt een einde gemaakt aan de in de rechtspraak ontwikkelde verlengde-arm-constructie. Deze constructie hield in, dat bijvoorbeeld verpleegkundigen en verzorgenden geneeskundige handelingen verrichtten onder verantwoordelijkheid van de arts-opdrachtgever. Op grond van de Wet BIG hebben de opdrachtgever en de opdrachtnemer een eigen bevoegdheid bij de uitvoering van voorbehouden handelingen. Een ieder is zelf verantwoordelijk voor het eigen handelen: de opdrachtgever voor het geven van de opdracht en de opdrachtnemer voor het aannemen en de uitvoering. De arts, de verloskundige en tandarts hebben een bevoegdheid tot het indiceren en het opdragen van voorbehouden handelingen. In de Wet BIG wordt geen uitspraak gedaan over wie de opdrachtnemer is. Dit kan de Verzorgende IG, de verpleegkundige, de laborante, de fysiotherapeut of een collega-arts zijn, maar in principe kan het ook iemand zijn zonder erkende opleiding of nog in opleiding. Een van de voorwaarden voor het aannemen en uitvoeren van de voorbehouden handelingen is wel dat wordt voldaan aan de benodigde bekwaamheid voor de uitvoering van de betreffende handeling. Het adagium hierbij is: onbekwaam is onbevoegd. De Wet BIG onderscheidt voor het verrichten van voorbehouden handelingen drie categorieën bevoegden, namelijk de zelfstandig bevoegde (artikel 35), de niet-zelfstandig bevoegde (artikel 38) en de functioneel zelfstandig bevoegde (artikel 39) Zelfstandig bevoegd Drie categorieën beroepsbeoefenaren, namelijk artsen, tandartsen en verloskundigen, mogen zelfstandig voorbehouden handelingen verrichten. Zij mogen indiceren en uitvoeren, mits zij bekwaam zijn. Van deze drie beroepsgroepen is de verpleeghuisarts werkzaam in het verpleeghuis. In sommige verpleeghuizen is ook de tandarts actief. De verantwoordelijkheid van zijn zorgverlening valt echter veelal buiten het gezagsgebied van het verpleeghuis. Wel moeten uiteraard goede afspraken gemaakt worden indien de tandarts gebruik maakt van of opdrachten geeft aan het personeel van het verpleeghuis Niet-zelfstandig bevoegd Indien aan een aantal in de Wet BIG gestelde voorwaarden is voldaan, mogen ook anderen voorbehouden handelingen uitvoeren, de zogenoemde niet-zelfstandig bevoegden. Hieronder vallen onder andere de Verzorgende IG. De wettelijke voorwaarden, gesteld in artikel 38, zijn: a. De handeling wordt uitgevoerd in opdracht van een arts, die tevens gerechtigd is de indicatie te stellen. b. Zowel voor de arts (opdrachtgever) als voor degene die de handeling zal uitvoeren (opdrachtnemer) moet aannemelijk zijn, dat laatstgenoemde bekwaam is in het verrichten van de handeling. Dit betekent, dat de handeling technisch goed uitgevoerd moet kunnen worden, dat het doel van de handeling wordt begrepen, de gevolgen bekend zijn en op eventuele complicaties adequaat kan worden gereageerd. De beoordeling van de bekwaamheid wordt overgelaten aan de opdrachtgever en de opdrachtnemer. c. De arts dient, voor zover redelijkerwijs nodig, toezicht te houden, tussenkomst te verzekeren, 11

12 en aanwijzingen te geven voor het observeren van de patiënt en voor het handelen bij complicaties. Per situatie moet duidelijk zijn hoe het toezicht en de tussenkomst van de arts (opdrachtgever) worden verzekerd en welke aanwijzigingen het betreft. Hoewel de Wet BIG het op schrift stellen van de opdracht en de aanwijzingen niet verplicht, verdient dit voor de duidelijkheid en rechtszekerheid van alle betrokkenen absoluut de voorkeur. Indien de arts de opdracht telefonisch heeft doorgegeven aan de opdrachtnemer, draagt de arts er zorg voor dat deze opdracht binnen 24 uur alsnog schriftelijk (denk ook aan een telefax-bericht) wordt bevestigd. Dit kan eventueel door een waarnemend arts geschieden. Verder is van belang in het zorgplan op te nemen voor welke duur de opdracht is bedoeld. Zie ook paragraaf Functioneel zelfstandig bevoegd In artikel 39 Wet BIG wordt gesproken over de categorie `functioneel zelfstandig bevoegden'. Het gaat hierbij niet om een individuele beroepsbeoefenaar maar om een totale beroepsgroep, die als deskundig wordt beschouwd voor het verrichten van bepaalde voorbehouden handelingen, waarbij toezicht en tussenkomst van de opdrachtgever niet nodig is. Het komt neer op een uitbreiding van het deskundigheidsgebied van de betreffende beroepsgroep. De opdracht tot het uitvoeren van de betreffende voorbehouden handeling dient wel door de arts te worden gegeven. Ook blijft van toepassing de eis van bekwaamheid om de handelingen te kunnen verrichten en het kunnen opvolgen van aanwijzingen. Overigens is er te allen tijde overleg met een verpleeghuisarts mogelijk, omdat deze in een 24 uurs bereik- en beschikbaarheidsdienstregeling werkt. Vooralsnog heeft de minister van VWS bepaald dat deze vorm van bevoegdheid alleen geldt voor de beroepsgroep verpleegkundigen, ambulanceverpleegkundigen en mondhygiënisten. In het Besluit functionele zelfstandigheid wordt vastgelegd dat de verpleegkundigen zelfstandig bevoegd zijn om de volgende handelingen te verrichten: subcutane, intramusculaire of intraveneuze injecties, catheterisatie van de blaas en inbrengen van maagsonde of infuus en venapuncties. De functioneel zelfstandige bevoegdheid van verpleegkundigen sluit aan bij de bestaande werkwijze in de verpleeghuizen dat alleen een verpleegkundige 24 uur beschikbaar moet zijn. De beroepsgroepen Verzorgenden IG, fysiotherapeuten, laboranten en overige beroepsgroepen vallen vooralsnog buiten deze regeling. 2.5 Tuchtrecht en strafbepalingen Wet BIG De beroepsbeoefenaar die werkzaam is in de zorgverlening, is verantwoordelijk voor zijn eigen handelen. Beperken we ons tot het onderwerp van deze handreiking dan houdt dit in dat elke beroepsbeoefenaar die betrokken is bij het indiceren, het opdracht geven of het uitvoeren van de voorbehouden handeling, een eigen verantwoordelijkheid heeft voor zijn handelen. De arts is dus professioneel verantwoordelijk voor zijn opdracht en de opdrachtnemer is verantwoordelijk voor de uitvoering van zijn handeling. Als de beroepsbeoefenaar onzorgvuldig heeft gehandeld, kan dit handelen op grond van de Wet BIG en andere wetgeving 3 worden getoetst. Hieronder zal in het kort worden ingegaan op het tuchtrecht en de strafbepalingen. 3 Voor meer informatie over andere wetgeving en verantwoordelijkheidstoedelingen, wordt verwezen naar de brochure 'Professionele verantwoordelijkheden in het verpleeghuis' NVVz, 1992, publicatienummer en naar de brochure 'Onder voorbehoud' met name pagina 46 e.v., ministerie van VWS, mei

13 2.5.1 Tuchtrechtspraak Wet BIG De acht beroepsgroepen in artikel 3 van de Wet BIG vallen onder de tuchtrechtspraak mits de beroepsbeoefenaar is ingeschreven in het register. Het doel van het tuchtrecht is primair het handhaven van een kwalitatief verantwoord niveau van beroepsuitoefening. Als de beroepsbeoefenaar tekortschiet in de zorg aan de individuele patiënt en meer in het algemeen de gezondheidszorg benadeelt, kunnen er maatregelen worden opgelegd. Het tuchtrecht gaat dus niet om de individuele genoegdoening van de patiënt maar om het algemene belang dat de samenleving heeft bij een goede beroepsuitoefening in de gezondheidszorg. De normen waaraan het handelen of nalaten van de aangeklaagde beroepsbeoefenaar beoordeeld wordt, zijn: - elk handelen of nalaten door een geregistreerd beroepsbeoefenaar in strijd met de zorg die hij in die hoedanigheid behoort te betrachten jegens de patiënt en zijn naasten; - elk ander handelen of nalaten door een geregistreerd beroepsbeoefenaar in strijd met het belang van een goede uitoefening van de individuele gezondheidszorg. Er hoeft dus geen sprake te zijn van (aantoonbare) schade noch van opzet of grove schuld om toch onzorgvuldig gehandeld te hebben als beroepsbeoefenaar. Er zullen vijf regionale tuchtcolleges komen die in eerste aanleg de klachten zullen behandelen. Indien het tuchtcollege de klacht gegrond heeft verklaard, legt dit college een maatregel op. De Wet BIG kent de volgende maatregelen: waarschuwing, berisping, geldboete van ten hoogste tienduizend gulden, schorsing van inschrijving in het register voor ten hoogste een jaar (eventueel in combinatie met een geldboete), gedeeltelijke ontzegging beroepsuitoefening (d.w.z. dat de beroepsbeoefenaar bepaalde handelingen niet mag uitvoeren) en doorhaling van inschrijving in het register. Tegen een beslissing van de regionale tuchtcollege kan men in beroep gaan bij het Centraal Tuchtcollege Strafbepalingen in de Wet BIG De strafbepalingen in de Wet BIG kunnen naast de algemene strafbepalingen in het Wetboek van Strafrecht (zoals moord) en naast de tuchtrechtspraak toegepast worden. De strafbepalingen in de Wet BIG gelden voor iedereen die in de Wet BIG opgenomen verboden overtreedt of verplichtingen niet nakomt. Dat kunnen, behalve beroepsbeoefenaren van wettelijk geregelde beroepen, ook anderen zijn die al dan niet beroepsmatig handelen op het gebied van de individuele gezondheidszorg. De straffen kunnen worden opgelegd aan een ieder die: - onbevoegd een voorbehouden handeling uitvoert of niet voldoet aan de voorwaarden om opdracht te geven tot een voorbehouden handeling, of - onrechtmatig een wettelijk beschermde titel voert, of - iemands gezondheid buiten noodzaak schade toebrengt of een aanmerkelijke kans op schade veroorzaakt, of - niet voldoet aan de gevolgen van een tuchtrechtelijke uitspraak, of - onjuist informatie verstrekt bij de aanvraag voor inschrijving in het register. 13

14 14

15 Hoofdstuk 3 De voorbehouden en overige risicovolle handelingen In artikel 36 van de Wet BIG worden de volgende dertien categorieën voorbehouden handelingen genoemd: 1. heelkundige handelingen; 2. het verrichten van catheterisaties; 3. het geven van injecties; 4. het verrichten van puncties; 5. de verloskundige handelingen; 6. het verrichten van endoscopieën; 7. het onder narcose brengen; 8. het verrichten van handelingen op het gebied van de individuele gezondheidszorg, met gebruikmaking van radioactieve stoffen of toestellen die ioniserende stralen uitzenden 9. het verrichten van electieve cardioversie; 10. het toepassen van defibrillatie; 11. het toepassen van elektroconvulsie-therapie; 12. steenvergruizing voor geneeskundige doeleinden; 13. het verrichten van handelingen ten aanzien van menselijke geslachtscellen en embryo's gericht op het anders dan op natuurlijke wijze tot stand brengen van een zwangerschap. In de huidige verpleeghuiszorg worden doorgaans de eerste vier genoemde categorieën voorbehouden handelingen uitgevoerd. De uitwerking van de voorbehouden handelingen is daarom in deze handreiking beperkt tot deze vier categorieën. Van deze voorbehouden handelingen zullen de concrete handelingen worden genoemd en de daaraan verwante overige risicovolle handelingen. Zoals in hoofdstuk 2 is beschreven, geldt voor deze overige risicovolle handelingen geen wettelijk kader. Het uitgangspunt in deze handreiking is, dat ook deze handelingen onder de bevoegdheidsregeling voor voorbehouden handelingen moeten worden gebracht, vanwege het risico voor de patiënt bij ondeskundig en onzorgvuldig handelen. In de uitwerking van de vier voorbehouden handelingen en de overige risicovolle handelingen wordt uitgegaan van het stappenplan van de Raad BIG en van de huidige verpleeghuiszorg-praktijk. Het is mogelijk, dat door de ontwikkelingen in de verpleeghuiszorg op termijn, binnen een verpleeghuis nog meer risicovolle handelingen worden uitgevoerd dan die hier nu worden genoemd. Het is daarom aan te raden om regelmatig na te gaan of de hier genoemde lijst van handelingen aanvulling behoeft. 3.1 Heelkundige handelingen Met heelkundige handelingen wordt bedoeld: handelingen die liggen op het gebied van de geneeskunst waarbij de samenhang der lichaamsweefsels wordt verstoord en deze zich niet direct herstelt. Met weefsel wordt gedoeld op een samenhangend geheel van gelijksoortige cellen waaruit de delen der organisme zijn samengesteld. 15

16 3.1.1 Uitgewerkt in concrete handelingen - tampons verwijderen uit een van nature niet bestaande holte; - verwijderen van drains; - wondtoilet; - verwijderen of verwisselen van een tracheacanule; - verwijderen van subclavia-catheter; - verwijderen van epiduraal catheter; - verwijderen van venasectie-catheter Overige risicovolle handelingen - verwijderen van hechtingen of agraves; - verwijderen en verwisselen van perifeer infuus; - wondverzorging; - verwijderen van tampons uit een bestaande holte. 3.2 Het verrichten van catheterisaties Met het verrichten van catheterisaties wordt bedoeld: het met behulp van instrumenten binnendringen in lichaamsholten. Het gaat om handelingen, waarbij met een daartoe geëigend instrument wordt binnengedrongen in een bestaande lichaamsholte, gevuld of ongevuld om stoffen in te brengen of te verwijderen zonder dat daarbij de samenhang der weefsels verstoord behoeft te worden Uitgewerkt in concrete handelingen - catheteriseren van de blaas; - verwisselen van een supra-pubis-catheter; - inbrengen van een maagcatheter via mond-keelholte of via een maagfistel; - inbrengen van een catheter ten behoeve van intratracheaal uitzuigen; - tracheaal extuberen van orale of nasale tube; - inbrengen van een duodenaal-catheter; - toedienen van geneesmiddelen in opgeloste vorm via infuus Overige risicovolle handelingen - blaasspoelen bij reeds ingebrachte catheter; - toedienen van sondevoeding bij een reeds ingebrachte catheter; - uitzuigen van mond en keelholte; - uitzuigen van de lagere luchtwegen; - toedienen van zuurstof; - toedienen van geneesmiddelen via een vernevelaar. 16