Ontwikkelingen in Ruimtelijke Informatie & Geo-ICT April/Mei 2006 jaargang 4

Transcriptie

1 3 Ontwikkelingen in Ruimtelijke Informatie & Geo-ICT April/Mei 2006 jaargang 4 Special over GIS in mobiele telefonie en telecomunicatie Milieuhandhaving op de Veluwe Digitale dijkinmetingen worden gemeengoed GISTech gaat breed met landmeten en cartografie

2 EEN KLEURENPRINTER VAN FORMAAT ,- excl. BTW HP DESIGNJET 4500 Resolutie tot 2400 x 1200 dpi Lijnaccuratesse met zwart pigment tot 0,1% Printsnelheid tot 100 A1/u Automatische papiersnijder Optionele uitvoereenheid Optionele automatische inlinevouwmachine Bestelnr.: Q1271A Met de nieuwe HP DesignJet 4500 haalt u niet zomaar een printer in huis. Want hiermee print u moeiteloos in elke kleur, op elk formaat. Zelfs tot A0. Door de twee automatisch wisselende papierrollen kan er continu geprint worden. En met de Embedded Webserver is op elk tijdstip het exacte verbruik per opdracht zichtbaar. Bovendien blijven de operationele kosten door de extra zuinige high-capacity kleureninktcartridges bijzonder laag. Zo print de HP DesignJet 4500 zelfs goedkoper dan de meeste zwart-witprinters. Wilt u de HP DesignJet 4500 in het groot zien? Bel dan voor een livepresentatie met Of kijk op HP DESIGNJET 4500 PS ,- (excl. BTW) Bestelnr.: Q1272A HP DESIGNJET 4500 mfp ,- (excl. BTW) Bestelnr.: Q1276A Bel Kijk op Raadpleeg uw HP Business Partner Copyright 2006 Hewlett-Packard Development Company, L.P. HP behoudt zich het recht voor om zonder vooraankondiging wijzigingen aan te brengen in materialen, specificaties of accessoires.

3 COLOFON GIS-Magazine informeert over ontwikkelingen op het gebied van ruimtelijke informatie en Geo-ICT. GIS-Magazine verschijnt 8 maal per jaar in Nederland en België. Directie/uitgevers: Dhr. R. Groothuis Dhr. K. van der Lei rgroothuis@gismagazine.nl kvanderlei@gismagazine.nl Redactie: redactie@gismagazine.nl Tel.: (0527) Fax: (0527) Hoofdredacteur: Dhr. J.H.J.M. Vos hvos@gismagazine.nl Eindredacteur: Dhr. Drs. R. Takken rtakken@gismagazine.nl Redacteur: Dhr. Ing. L.J.A. Koops lkoops@gismagazine.nl Aan deze uitgave werkten mee: Sonja de Bruijn Henk Cornelissen Guido van den Heuvel Roelof Keppel Jan de Leeuw Huibert-Jan Lekkerkerk Frank Philipson John Renard Margriet Verhoogt Erik Vriend Robin Wevers Coen Wessels Advertentie-exploitatie: wwesterhof@gismagazine.nl Tel.: (0527) Fax: (0527) Dhr. W. Westerhof Abonnementenservice: services@gismagazine.nl Tel.: (0527) Fax: (0527) Mw. Y.B. Jonker Mw. L. Pels Mw. J Regterschot Vormgeving: Dhr. A.F. van der Kolk CMedia Productions, Emmeloord Druk: Drukkerij Giethoorn ten Brink, Meppel Uitgever: CMedia Productions B.V. Noordzijde 2b, 8302 GL Emmeloord Postbus 231, 8300 AA Emmeloord Tel: (0527) Telecom: van bellen bij de buren tot UMTS In de jaren vijftig, helemaal niet zo lang geleden, communiceerden we compleet anders. Bellen deed je amper. Als het dringend was dan ging je naar de telefooncel. Beter nog: naar de buren die wél telefoon hadden. Niettemin werd het grote spel van de telecomwereld ook toen al gespeeld. Mijn grotere broer had met twee vrienden in de buurt een eigen telefoonlijn. Hun draden door de dakgoot en onder het achterommetje door vormden een private network. Elk einde van de draad was verbonden met een zwart bakelieten, drie ons wegende telefoonhoorn. Ernaast lag de 4,5 volts platte batterij voor de voeding van het netwerk. Op vaste tijden was er geheim overleg in het Boeventaaltje, dat alleen door broer en vrienden werd verstaan. Tegen een geringe vergoeding (enkele pakjes Silky sigaretten) nam ik van grote broer het netwerk met apparatuur over. Mogelijk was dit de eerste overname van assets in de telecomwereld. Het Boeventaaltje kregen we er gratis bij. We maken een sprong van vijftig jaar. We bellen zowat de hele dag door. Thuis, op kantoor of in de auto. We chatten wat af, sturen elkaar complete fotoalbums toe en doen aan video-conferencing. Onze kinderen houden we in de gaten middels i-kids: we krijgen automatisch een sms of wanneer het veilige gebied van schoolplein of achtertuin wordt verlaten. Vele aanbieders hebben geïnvesteerd in dure technologie om dit communiceren allemaal mogelijk te maken. Wat te denken van het leggen van de vele duizenden kilometers snelle glasvezelkabel, het opkopen van (veel te) dure frequenties, het opbouwen van umts/edge-netwerken en ga zo maar door. Het is dan ook vanzelfsprekend dat non-stop naar goedkopere methoden voor aanleg van infrastructuur wordt gezocht. Bij gestuurde boringen kunnen lastige terreinsituaties worden omzeild. Combi-aanleg met andere disciplines en de inzet van zogenoemde no-dig -technieken zijn geen overbodige luxe. GIS, zo u wilt geo-informatie, wordt in diverse processen binnen de telecombranche ingezet. Van locatieonderzoek ten behoeve van de plaatsing van zendmasten tot en met assetmanagement. Daarbij beperkt men zich niet tot 2D-analyses, maar worden de omgevingen ook in 3D in de analyses betrokken. Uiteraard worden we in dit nummer niet alle activiteiten in deze sector de revue laten passeren. Wel laten we zien wat er leeft in de telecombusiness op het gebied van GIS en aanverwante zaken. Uiteraard had het in de telecombusiness niet zo ver kunnen komen als nooit de behoeften en wensen van mens en maatschappij waren gepeild. Dat geldt ook voor GIS-Magazine. We zijn alweer in de vierde jaargang terechtgekomen en het werd weer eens tijd om de mening van de lezer te peilen. We hopen dat u het bijgevoegde formulier massaal invult zodat we een duidelijk beeld krijgen van uw wensen en verlangens. Op basis van uw bevindingen kunnen we ons blad nog verder verbeteren. In een van de volgende uitgaven besteden we aandacht aan de uitkomsten van de lezers-enquète. Abonnementen: Uitgebreide informatie over een abonnement op GIS-Magazine vindt u in de rubriek Lezersservice. GIS-Magazine op Internet: ISSN Niets uit deze uitgave mag geheel of gedeeltelijk worden overgenomen en vermenigvuldigd zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Hans Vos Hoofdredacteur Copyright 2006 CMedia Productions B.V. April/Mei

4 GIS-Magazine Het gebruik van geo-informatie bij Vodafone Een telecombedrijf als Vodafone beheert een uitgebreid netwerk van kabels, leidingen en masten. De planning van het netwerk heeft als doel een optimale dekking voor het hele land te krijgen. Telcom, pagina 6. Nexpri s Functional Studies helpt Orange De samenwerking tussen Nexpri en Orange betreft de manier waarop het landsdekkende gegevensbestand is opgebouwd en wordt onderhouden. Verder: geo-marketing, over de inzet van het bestand voor commerciële doeleinden. Telcom, pagina 26. Digitale dijkinmetingen worden gemeengoed De waterschappen gaan hun dijken digitaal inmeten vanuit een helikopter. Digitale registratie is nauwkeuriger, vollediger en sneller dan de traditionele visuele inmetingen. Het maakt een einde aan de inmeters op de dijk. Datainwinning, pagina 38. Voorplaat: Foto: Op de Veluwe lopen ongeveer 150 toezichthouders en opsporingsambtenaren rond van veertig verschillende instanties. In opdracht van de provincie Gelderland heeft Yucat een toepassing gebouwd, waarmee alle medewerkers melding kunnen maken van alle geconstateerde onregelmatigheden. Met evenveel mensen moet dit leiden tot een hogere kwaliteit van landschap en natuur. Zie ook het artikel op pagina April/Mei

5 GIS-Magazine Verder Pagina GIS en Telecom: Het gebruik van geo-informatie bij Vodafone 6 Masterglass doet aanbevelingen voor optimale netwerkstructuur 8 Falkmobile: van wegbeheer tot multimodaal reisplanner 12 Behulpzame GIS-systemen in de telecombranche 16 De i-kids telefoon voor plaatsbepaling van je kind 18 Gestuurde boringen voorkomen overlast 20 Veranderende markten: parallellen in telecommunicatie en GIS 22 Milieuhandhavers met handcomputer het veld in 24 Nexpri s Functional Studies helpt Orange 26 Actuele reisinformatie voor de OV-reiziger 28 Telecom-afkortingen 30 Column: De toekomst ziet er mooi uit. Geo-ICT in Data-inwinning: GNSS, Galileo en Egnos: de stand van zaken 32 GPS Deel 3: Foutenbronnen 34 Digitale dijkinmetingen worden gemeengoed 38 Evenementen: ESRI s GISTech 2006 gaat breed 40 Mutatiesignalering pas interessant met digitaal materiaal als grondstof 42 GIS sneeuwt onder op CeBit in Hannover 44 Stroomlijning basisgegevens, stroomopwaarts of stroomafwaarts? 48 Flagis toont toepassingen voor gewone burger 50 Geoforum GeoSpatial Infrastructures meer dan GIS alleen 52 De 2007-producten van Autodesk 54 K&L-congres belicht nieuwe grondroerdersregeling 56 Nibra-dag informatief, informeel en multifunctioneel 60 Zoals Altijd: Adverteerdersindex 66, Agenda 46, Data-inwinning 31, Kort nieuws 62, Lezersservice 66, Productnieuws 19, Trainingswijzer 19 April/Mei

6 Telecom Beheer en analyse van een telecom-netwerk Het gebruik van geoinformatie Door: Robin Wevers b Een telecombedrijf als Vodafone beheert een uitgebreid netwerk van kabels, leidingen en masten. De planning van het netwerk heeft als doel een optimale dekking voor het hele land te krijgen. Luchtfoto van Rotterdam met daarin de antenne-opstelpunten. De gekleurde pijltjes geven de antennes weer; per opstelpunt zijn dat 1, 2 of 3 antennes. Bij gebruik van mobiele telefoons wordt de verbinding tot stand gebracht via de dichtstbijzijnde mast. Dit betreft allemaal geoinformatie. De vraag hoe een telecombedrijf met geoinformatie omgaat, blijkt vanuit concurrentieoverwegingen een gevoelige te zijn. Toch geven Maarten Seegers en Bas Gorissen, beiden applicatie- en functioneel beheerder bij Vodafone een toelichting. Beheer en analyse Voor het beheer van gegevens en analyse beschikt Vodafone over Atoll, een toepassing die ontwikkeld en gebouwd is door een externe leverancier. Atoll is een complex programma dat enkel bedoeld is en gebruikt wordt door rf-engineers, de radiofrequentie engineers die het netwerk plannen. Alle opstelpunten zijn in het systeem opgenomen met een groot aantal variabelen. Daarbij moet je onder andere denken aan de hoogte, het vermogen en het type antenne. Er wordt als onderligger gebruikt gemaakt van een kaart van Andes, maar er zijn ook landsdekkend luchtfoto s beschikbaar. Een belangrijke factor voor de sterkte van een signaal op een bepaalde plaats is de bebouwing. Hoge flats vormen een barrière voor een radiosignaal. In Atoll zijn daarom gegevens opgenomen over alle gebouwen in Nederland met daarbij de hoogte van de gebouwen. Ook met het reliëf van het landschap wordt rekening gehouden. Op basis van al deze gegevens wordt voor elke gridcel van 40 bij 40 meter berekend wat de verwachte signaalsterkte is. De werkelijke signaalsterkte kan daar van afwijken als er bijvoorbeeld nieuwbouw in de omgeving heeft plaatsgevonden, die nog niet in Atoll is opgenomen. De waarde van het systeem zit natuurlijk in het kunnen simuleren van nieuwe situaties. Op basis van het feitelijk belgedrag van klanten en van de huidige bedekking kan worden vastgesteld waar in het netwerk meer capaciteit gewenst is. De engineer kan in Atoll bijvoorbeeld de waarde van het vermogen van bestaande masten anders instellen of masten toevoegen. De nieuwe gegevens worden doorberekend en op een kaart weergegeven. Door zo te spelen met alle variabelen kan de engineer trachten een optimale situatie te modelleren. Dergelijke exercities worden voortdurend uitgevoerd, zowel voor het gsm-netwerk als voor het umts-netwerk. Bij het gsm-netwerk betreft dat vooral bijhouding; het umts-netwerk wordt nu als het ware uitgerold. Vodafone heeft inmiddels een dekking in Nederland van ruim 60 procent van de bevolking. De wildgroei aan masten is gelukkig afgenomen, doordat in de regel masten daar waar mogelijk gedeeld worden door verschillende operators. Koninginnedag Bij grote evenementen zoals popfestivals of koninginnedag kan er plaatselijk een zeer intensief telefoonverkeer zijn. Engineers van Vodafone De toekomst van het verleden In de toekomst kijken is altijd koffiedik kijken, zeker als het om nieuwe ontwikkelingen gaat. Wat waren in het verleden de verwachtingen voor mobiele telefonie en zijn die verwachtingen ongeveer uitgekomen? In 1995 werd verwacht dat de marktpenetratie per hoofd van de bevolking in 2000 circa 15 procent zou zijn en in het jaar 2004 zelfs 24 procent. In werkelijkheid was de penetratie in 2004 al meer dan 90 procent en is nu boven de 100 procent, met bellers die meer dan één toestel bezitten. In 1995 was 92 procent van de gebruikers in Nederland zakelijk klant van een telecombedrijf en 8 procent privé. Verwacht werd destijds, dat in tien jaar tijd deze mix zou veranderen in 40 procent zakelijk en 60 procent privé. De praktijk wijst uit dat inmiddels 85 procent privé-klanten betreft. 6 April/Mei

7 Telecom j Vodafone Het Network Management Centre (NMC) doet nog het meest denken aan een vluchtcentrum. Wildgroei aan masten is afgenomen doordat masten waar mogelijk gedeeld worden door verschillende operators. zijn al lang van te voren bezig het netwerk zo in te richten dat in deze vraag voorzien kan worden. Bestaande opstelpunten worden maximaal gebruikt of worden tijdelijk van extra capaciteit voorzien en tijdelijke voorzieningen worden bijgeplaatst. Atoll wordt daarbij gebruikt om een optimaal netwerk in te richten. Onvoorziene congestie, bijvoorbeeld ten gevolge van aanrijdingen op de snelweg, kan nog ten gevolge hebben dat mensen via hun mobiele telefoon tijdelijk geen verbinding krijgen. Webgis Atoll is een complexe toepassing voor netwerkplanning door gespecialiseerde gebruikers. Voor andere afdelingen heeft Vodafone zelf de toepassing Webgis ontwikkeld. Via de browser kan hiermee snel en eenvoudig de relevante informatie zichtbaar worden gemaakt, bijvoorbeeld waar het dichtstbijzijnde antenne-opstelpunt zich bevindt. De toepassing is via het gprs- of umts-netwerk ook mobiel beschikbaar en is zo ook voor monteurs een hulpmiddel onderweg bij het onderhoud. De gegevens in Webgis zijn statisch en worden één maal per etmaal geüpdatet. Om de werkelijke sterkte van het radiosignaal te meten, rijden dagelijks enkele tientallen auto s door het land. Apparatuur aan boord registreert voortdurend de locatie en de sterkte van het signaal. Zo wordt gericht informatie verzameld over gebieden waar het signaal mogelijk moet worden verbeterd of over gebieden waar potentiële grote klanten waarborgen over het netwerk vragen. Het zenuwcentrum Voor het dagelijks beheer van het netwerk beschikt Vodafone over een Network Management Centre (NMC). Dit centrum doet zowel qua functie als qua uiterlijk nog het meest denken aan een vluchtcentrum uit de luchtvaart. Op deze plek worden alle operationele zaken gemonitord. De vluchtleiders hebben acht tot tien monitoren waarop meldingen van eventuele storingen zichtbaar zijn en waar achtergrondinformatie kan worden geraadpleegd. De viewer Webgis speelt daarbij een belangrijke rol. Met vele duizenden opstelpunten met hoogwaardige elektronica doen zich altijd situaties voor die aandacht vragen, hetzij direct ingrijpen hetzij extra onderhoud. Een voorbeeld van een storing of dreigende storing kan een melding zijn van een koelingssysteem dat niet meer goed functioneert. Vanuit de opstelpunten komt voortdurend operationele informatie naar het NMC, dat automatisch gefilterd wordt, zodat de operators niet overspoeld worden met teveel informatie. Het NMC wordt 24 uur per dag, zeven dagen per week bemand. Robin Wevers (r.r.wevers@freeler.nl) is freelance schrijver van geo-ict-artikelen. Voor meer informatie over de in dit artikel besproken onderwerpen kijkt u op April/Mei

8 Telecom Masterglass doet aanbevelingen voor optimale netwerkstructuur Plannen van glasvezelinfra onder m Door: Frank Philipson en Roelof Keppel In het project Masterglass doet TNO Informatie- en Communicatietechnologie in nauwe samenwerking met Grontmij en Visser&Smit Hanab onderzoek naar de mogelijkheden van het optimaal plannen van glasvezelnetwerken. Niet alleen wordt gekeken naar de harde investeringskosten, ook de maatschappelijke kosten worden meegenomen. Denk hierbij aan het slim meeleggen van telecom-infrastructuur samen met andere ondergrondse infrastructuur of het gebruikmaken van No Dig-technieken. Gederfde omzet kan worden bepaald indien winkels moeilijk of niet bereikbaar zijn gedurende een bepaalde periode. Nederland heeft de ambitie om voorop te lopen op het gebied van innovatie. De aanwezigheid van een goede breedbandige infrastructuur naar huizen, bedrijven en instellingen wordt gezien als een belangrijke randvoorwaarde om innovatie te stimuleren. Een glasvezelnetwerk is de meest toekomstvaste en betrouwbare oplossing voor breedband. Het aanleggen van zo n netwerk is echter prijzig, vooral door de hoge kosten van het graafwerk, nodig om ieder pand op glas aan te sluiten. Daarnaast zijn er ook forse maatschappelijke kosten gemoeid met graafwerk in een gemeente. Denk aan gederfde omzet van bedrijven en opstoppingen van verkeer. Directe en indirecte kosten Doel van het Masterglassproject is het opbouwen van unieke kennis op het gebied van planning van grote verglazingsprojecten ten behoeve van telecom-infrastructuur. Belangrijk is het eenduidig parametriseren van de technieken om zo op het gebied van directe en indirecte (maatschappelijke) kosten met elkaar te kunnen vergelijken. Het uiteindelijke resultaat is een rekenmodel dat op basis van de technische parameters, kosten en impact van wijzigingen van lokale geografische kenmerken aanbevelingen kan doen over de optimale netwerkstructuur en fasering door de tijd. Een voorbeeld om het gedachtenkader te bepalen: wat is het effect van slim meeleggen tijdens gemeentelijke herstratingsprogramma s? Welk effect heeft dit op de totale kostenopbouw wanneer je erin slaagt herstratingsprogramma s en nieuwbouwplannen deel te laten uitmaken van je rekenmodel? Uit ons onderzoek is gebleken dat de beschikbaarheid van goede, actuele en volledige geo-datasets onontbeerlijk zijn bij de het vinden van de meest optimale oplossing. De voorgestelde oplossing wordt dan een deciscion support tool : met transparante, vindbare, actuele en volledige geodata is al snel een rationeel en maatschappelijk verantwoord besluit te nemen. Samengevat: zichtbaar wordt hoe de maatschappelijke kosten zijn te minimaliseren bij optimalisatie van het verglazingsprogramma. Kosten-baten analyse In de bedrijfseconomie zijn verschillende methodes en kengetallen ontwikkeld voor de besluitvorming ten aanzien van investeringen in projecten. Een beperking van de bedrijfseconomische kosten/baten analyse is het gegeven dat geen rekening wordt gehouden met de maatschappelijke voor- en nadelen van een project. Zo kan het aanleggen van een tunnel in plaats van een viaduct leiden tot maatschappelijke baten voor de omwonenden van het betreffende viaduct. Deze omwonenden zullen immers als gevolg van de afgenomen geluids- en visuele hinder een hoger woongenot ondervinden. Ook zal de waarde van het onroerend goed hoger zijn. De maatschappelijke kosten/baten-analyse tracht de bovengenoemde onvolkomendheid van de bedrijfseconomische kosten/batenanalyse te ondervangen, door een gekwantificeerd overzicht te geven van de maatschappelijke voor- en nadelen van alternatieve projecten en beleidsmaatregelen. Dit geschiedt volgens het input/output-principe: alle directe noodzakelijke offers voor het project worden aan de kostenkant in rekening gebracht. Alle positieve gevolgen van het realiseren van een alternatief worden aan de batenkant gezet. Een voorbeeld van het monetariseren van overlast is het toekennen van een schadepost als het gevolg van omrijden door een wegafsluiting. Een simpele rekenregel als: Aantal voer- 8 April/Mei

9 Telecom nimale maatschappelijke kosten Oplossingen van de zoektocht Het algoritme van Masterglass bestaat op dit moment uit de volgende stappen: Bepalen waar glasvezel moet komen uit GIS-informatie. We zoeken hier met behulp van gedetailleerde en actuele geografische gegevens naar netwerkoptimalisatie. Deadlines toewijzen aan de stukken van de netwerkstructuur. Dit geeft aan wanneer een bepaald deel van de structuur operationeel moet zijn. Welke wijk willen we in welk jaar operationeel hebben? Inventariseren waar slim meegelegd kan worden, gegeven de tijds fasering. Ook hiervoor dient een koppeling gemaakt te worden met gegevens van gemeentes en andere betrokkenen. Belangrijke gegevensbron hierbij vormt het meerjarenonderhoudsplan van de gemeente. Met behulp hiervan kan een wenselijke fasering van de uitvoering worden voorgesteld. Afhankelijk van het type bestrating (en andere parameters) de kosten berekenen voor slim meeleggen, graven en boren. Ook hiervoor wordt gebruik gemaakt van hoogwaardige geo-informatie zoals een grootschalige basiskaart en hoge resolutie digitale luchtfoto s van het onderzoeks gebied. Hier ook de maatschappelijke kosten bij berekenen (afhankelijk van andere kenmerken van wijk/straat). Belangrijke input is hier ook weer GIS-informatie in combinatie met demografische datasets en de beschikbaarheid van goede registraties van bedrijven en gebouwen (authentieke basisregistraties) en hun functionele bestemming. Op basis van het integrale kostenplaatje een advies geven over de bij voorkeur toe te passen methode (graven/boren) per straat/deel van wijk, via een wiskundig model. Dit advies is gebaseerd op een optimale oplossing die met behulp van parametrisering in een wiskundig model is bepaald. tuigen per etmaal * gemiddelde omrijdtijd * reistijdwaardering (in euro s) voldoet hier prima. Als we in dit voorbeeld uitgaan van een buurtweg (circa 2500 voertuigen per etmaal), 10 minuten omrijdtijd en een reistijdwaardering van 15 euro per uur, dan komen we op een kostenpost van 6250 euro per dag. De reistijdwaardering wordt bepaald aan de hand van de verdeling in soorten verkeer, de zogenaamde modalsplit. Verschillende verkeersgroepen hebben ieder een ander prijskaartje. In een voorbeeld-case bij een middelgrote gemeente werd een maximale kostenpost van euro per dag behaald bij afsluiting van bepaalde wegen. Op eenzelfde manier kan ook gederfde omzet worden bepaald indien winkels moeilijk of niet bereikbaar zijn gedurende een bepaalde periode. Effectmaximalisatie Niet op geld waardeerbare effecten spelen bij de besluitvorming echter vaak ook een grote rol. Bij kosten/- baten-analyse is het niet altijd mogelijk de verschillende voordelen op een bevredigende, objectieve wijze in geld uit te drukken. Met name de waardering van de effecten die projecten op derden hebben blijft bij de maatschappelijke kosten-baten analyse vaak een lastig te modelleren parameter. De kosten-effectiviteitsanalyse is te gebruiken wanneer de baten van een project niet (eenvoudig) in geld zijn uit te drukken. Het is een evaluatiemethode, waarbij wordt onderzocht met behulp van welk alternatief een gegeven concrete doelstelling zo efficiënt mogelijk is te realiseren (kostenminimalisatie). Hierbij wordt nagegaan hoe met gegeven middelen een concrete doelstelling zo optimaal mogelijk kan worden gerealiseerd (effectmaximalisatie). De aandacht wordt uitdrukkelijk geconcentreerd op één bepaalde, zo goed mogelijk te realiseren doelstelling. Het vergelijken van de effecten van de verschillende alternatieven wordt hierdoor uitgesloten. Een andere definitie van kosten-effectiviteitsanalyse sluit nauw aan bij de kosten/baten-analyse in ruime zin. Hierbij worden voordelen zoveel mogelijk gekwantificeerd, maar hier wordt geen poging ondernomen deze onder één noemer te brengen, bijvoorbeeld een consequent prijskaartje. De nadelen zijn makkelijker onder één noemer te zetten, gezien de mate van kwantificeerbaarheid. Masterplan De maatschappelijke kosten/batenanalyse kan uitsluitsel geven over de wenselijkheid van een bepaald project. Men gaat er dan vanuit dat een project, dat voor de meerderheid van de maatschappij een batig saldo oplevert, moet worden uitgevoerd. De kosten-effectiviteitsanalyse geeft geen uitsluitsel over de wenselijkheid van een project. Het geeft alleen weer welk alternatief de goedkoopste oplossing is voor een maatschappelijk probleem. De bepaling van de relevantie van deze maatschappelijke problemen vormt dus geen onderdeel van deze methode. Het eindresultaat is nu de implementatie van een methode waarmee een masterplan voor glasvezelaanleg kan worden gemaakt. Dit masterplan behelst een gefaseerde aanleg zodanig dat de totale kosten, dus zowel de out-of-pocket kosten, de investeringen, de exploitatiekosten en de maatschappelijke kosten, minimaal zijn, door optimaal gebruik te maken van meelegmogelijkheden of graafloze technieken. Daartoe ontwikkelen we een algoritme dat de netwerkstructuur ontwerpt die voor eenwijk beschrijft waar buizen moeten komen, met een tijdscomponent erbij, en hoeveel capaciteit die moeten April/Mei

10

11 Telecom hebben, in aansluiting bij bestaande glas-infrastructuur. Een eerste stap is het identificeren van mogelijke technieken om de glasvezel in de grond te krijgen. Graafloze technieken Vaak is het traditionele graven de goedkoopste oplossing, tenzij er bijvoorbeeld asfalt gekruist moet worden. Deze techniek levert echter veel overlast. De stoep zal enkele dagen of zelfs weken zijn opengebroken, of bewoners moeten omrijden voor een opengebroken weg. Zeker als het winkelstraten betreft is het duidelijk dat het niet alleen overlast maar ook economische schade oplevert. Als deze kosten worden meegenomen, kan er ook worden gekeken naar technieken die duurder zijn, zoals graafloze technieken als boren of persen. Deze kunnen immers de overlast beperken en zo maatschappelijke kosten verminderen. Als we de tijdshorizon verbreden en niet alleen kijken hoe we zo goedkoop mogelijk de glasinfrastructuur kunnen aanleggen, dan kunnen we kijken of De aanwezigheid van een goede breedbandige infrastructuur naar huizen, bedrijven en instellingen wordt gezien als een belangrijke randvoorwaarde om innovatie te stimuleren. we kunnen aansluiten bij andere infrastructurele werken, zoals herbestratingprogramma s en het aanleggen of vervangen van andere infrastructurele bouwwerken. Deze methode kan goedkoper zijn in kosten en tevens overlast voor de maatschappij en zo maatschappelijke kosten besparen. Frank Phillipson is consultant bij TNO Informatie- en Communicatietechnologie. Roelof Keppel is adviseur geo informatie bij Grontmij. Meer informatie over de in dit artikel besproken onderwerpen vindt u op en April/Mei

12 Telecom Van wegbeheer tot multimodaal reisplanner Actuele informatie is essentieel, Door: Remco Takken Wat zou het toch mooi zijn als je routeplanner raad weet met wegwerkzaamheden, en dat je meteen vanaf de kaart even belt naar het bedrijf waar je heen wilt, zegt Fred Jonkman, een van de bedenkers van FalkMobile. Telefoonboek,OV-informatie, stratenboek, reisafstanden en routeplanner zijn binnen handbereik. Het is een multimodale reisplanner. Fred Jonkman over Falkmobile: Bijna alle mensen hebben tegenwoordig een mobiele telefoon op zak. Dat is potentieel een gigantisch publicatieplatform. Falkplan-Andes begon ongeveer drie jaar geleden met de ontwikkeling van ifalk Local Traffic Control (LTC), waarmee wegbeheerders direct in de database van Falkplan Andes hun wegwerkzaamheden en andere actuele bijzonderheden kunnen invoeren. De routeplanners die Falkplan-Andes produceert, waaronder de ANWB routeplanner, rekenen automatisch met deze belemmeringen en presenteren een route met een door de wegbeheerder ingevoerde alternatieve route. FalkMobile is naast de routeplanners in feite een tweede publicatieplatform, toegespitst op de individuele reiziger met een mobiele telefoon. Zoals het gaat met de meeste nieuwe ideeën, begint het met een simpele vraag. Wat zou het toch mooi zijn als... je routekaart of planner raad weet met wegwerkzaamheden en andere bijzonderheden, aldus Jonkman, business unit manager mobile bij Falkplan-Andes. Dat nieuwe idee groeide uit tot een multimodale reisplanner die kaart, OV-informatie, adressenbestanden en telefoonnummers met elkaar koppelt op een gewone mobiele telefoon. Gps of geen gps, dat maakt eigenlijk niet zo veel uit, beweert Jonkman, rond juni komen we met de gps-variant, maar dat is op zich geen must voor de gebruiker. Waar het om gaat is in feite het Location Based Service (LBS)-principe: ik ben ergens, ik ben er niet bekend, maar ik heb wel informatie nodig. Verkeersbeheer Gps-navigatiesystemen schrijven vaak niet de routes voor die wegbeheerders beogen. Jonkman: Met de gemeenteapplicatie LTC en de publicatie in onze routeplanners krijgt de wegbeheerder de regie over de weg weer terug. Wij willen de distributie van dagverse verkeersinformatie doortrekken via mobiele telefoons en navigatiesystemen. We zien allemaal dat gebruikers van gps-navigatie blindelings hun systemen volgen, met alle risico van dien. Alle inspanningen op het gebied van bebording en bewijzering hebben veel geld gekost, maar als een automobilist op een decision point staat tijdens zijn reis, dan volgt hij in veel gevallen het advies van zijn routeplanner-uitdraai of het navigatiesysteem. Dat is ergens ook wel logisch, de gps-gebruiker weet al dat de file-informatie op het hoofdwegennet van sommige navigatiesystemen beter is dan die van de radio. De stem in het dashboard of de uitdraai naast hem op de stoel geeft hem ook nog eens de zekerheid dat hij bij het exacte adres komt. Een omleiding met tijdelijke wegbewijzering ziet de automobilist gewoonlijk als een melding van invloed op andere eindbestemmingen, maar niet voor die van hem. Zo rijdt de automobilist regelmatig met open ogen de file in, of stuit op een afgezet gebied. De data is in principe eenvoudig in te lezen in de meeste navigatiesystemen, zoals dat nu ook al het geval is met de TMC file-informatie. Op dit moment bezit ongeveer tien procent van de autobezitters een navigatiesysteem, dus het hierboven geschetste effect moet niet worden overschat. Jonkman reageert: toch is het een grote groep, waarvan wegbeheerders graag zien dat ze een andere route nemen. Koppeling op gsm-telefoon Een grotere groep potentiële gebruikers heeft geen gps-navigatie systeem aan boord. Veel automobilisten plannen hun route met behulp van internet. De internetkaartjes die zij uitprinten maken gebruik van dezelfde algorit- 12 April/Mei

13 ps-navigatie minder Actuele Falkplan-Andesdata die de internetrouteplanners bevoorraadt, kan met FalkMobile worden gepresenteerd op tachtig procent van de huidige mobiele telefoons. mes als die in de navigatiesystemen. Het enige verschil is dat er in dit geval geen gebruik wordt gemaakt van gps. Ongeveer tweehonderd gemeenten voeren nu hun wegwerkzaamheden en bijbehorende omleidingen in de Falkplan-Andes-database. Jonkman vult aan: Onze actuele data die de internetrouteplanners bevoorraadt. kan met FalkMobile nu ook worden gepresenteerd op tachtig procent van de huidige mobiele telefoons die de mensen nu in de zak hebben. Markt voor reisinformatie Met FalkMobile mikt Falkplan Andes op de consument die goed geïnformeerd en comfortabel wil reizen. Jonkman zegt: de markt voor reisinformatie is veel groter dan de automobilist met een navigatiesysteem in zijn dashboard. Als je beseft dat niet alleen automobilisten behoefte hebben aan goede reisinformatie, maar ook fietsers, voetgangers, bus- en treinreizigers, dan kom je vanzelf los van het sec gps-navigatie-denken. De volgende stap is dan het besef dat bijna alle mensen tegenwoordig een mobiele telefoon op zak hebben. Dat is potentieel een gigantisch publicatieplatform. Wat heeft Falkplan-Andes gemaakt? In feite is het een mobiel internetversie van een gewone digitale Falkplan-kaart, met daaraan toegevoegd een routeplanner, de dienstregelingen van het openbaar vervoer in Nederland en het telefoonboek. De geplande routes zijn geldig voor de voetganger, fietser, automobilist of bus- en treinreiziger. De samenwerking met De Telefoongids BV en de REISinformatiegroep (9292OV) geeft Falk- Mobile zijn multimodale tintje. Jonkman heeft grootse plannen: "Ik wil FalkMobile zo laagdrempelig mogelijk in de markt zetten. De prijsgedachte moet vergelijkbaar zijn met een massaproduct als het Shell Stratenboek, waarbij we voor kleine gebruikers denken aan een nog goedkoop 'pay per use' systeem." Een extra toegevoegde waarde van FalkMobile is de mogelijkheid van de gebruiker om zelf te overwegen welk vervoermiddel hij zal nemen. De reële reiskosten van autorijden liggen meestal hoger dan verwacht, omdat geen rekening wordt gehouden met parkeerkosten. Jonkman blikt in de toekomst als hij zegt: "Op termijn willen we er meer elementen bij betrekken. Een partij als Q-park kan precies aangeven waar de parkeerplaatsen vrij zijn, maar kan ook een steentje bijdragen aan een kostenberekening voor de reiziger." Remco Takken is eindredacteur van GIS-Magazine. Meer informatie over de in dit artikel besproken onderwerpen vindt u op Wat hebben Smallworld ESRI en Oracle Gemeenschappelijk? De Geo-consultants van Realworld Realworld OO Systems Venusstraat JH Culemborg Geografische systemen April/Mei

14 Schuif met de muis. Beweeg de weg. Autodesk Civil 3D. Idee: Complexe taken sneller uitvoeren, de nauwkeurigheid vergroten en alle aspecten van het infrastructurele ontwerpproces stroomlijnen. Werkelijkheid: Autodesk Civil 3D TM 2006, onze snelste, meest innovatieve software, helpt u bij het verwezenlijken van uw infrastructurele projecten. Het biedt de kracht en flexibiliteit die u nodig heeft om de situatie te analyseren, ontwerpvarianten te maken en te evalueren, en complete plannen te ontwikkelen. Dit alles op basis van een dynamisch 3D engineeringmodel dat onmiddellijk reageert op elke wijziging. Met de muis heeft u de touwtjes in handen. Het verplaatsen van een weg is even gemakkelijk als het aanpassen van een detail. Met Autodesk Civil 3D kunt u uw vooruitstrevende ideeën sneller en beter realiseren. Voor meer informatie gaat u naar Autodesk en Civil 3D zijn (geregistreerde) handelsmerken van Autodesk, Inc., in de Verenigde Staten en / of andere landen. Alle andere merknamen, productnamen en handelsmerken zijn eigendom van hun respectievelijke eigenaars Autodesk, Inc. Alle rechten voorbehouden.

15 Column De toekomst ziet er mooi uit. Geo-ICT in 2020 In het tijdschrift Geo-Info schreef Michel Grothe de afgelopen maand zijn eerste column. Ik ken Michel al een hele tijd, nog uit onze CMG-tijd. We hebben toen veel gesprekken gevoerd over de mogelijke en onmogelijke toepassingen van GIS en geo-ict. Vaak zaten we op één lijn. Ik was dan ook aangenaam verrast over de titel van zijn column: Locatiebewustzijn Ook ik zat met het idee in mijn hoofd om te schetsen welke mooie, innovatieve geo- of locatiegerelateerde zaken op ons af zullen komen en hoe deze toepassingen over een aantal jaar geïntegreerd zullen zijn in onze dagelijkse werkzaamheden. Waarschijnlijk zal de technologie door veel mensen deze niet meer herkend worden als zijnde een geo-ict toepassing. De vraag voor de experts zal zijn wat de afbakening is van geo-ict en of er nog wel een scheidslijn is tussen geo-ict en andere ICT. s Ochtends beneden gekomen voor het ontbijt is mijn table-board, een ingebouwd display op tafel, al opgestart. De table-board werkt op handbediening. Ook schrijven met een speciale pen is mogelijk op basis van Microsoft INK technologie. Ik switch van de Game-mode (hebben ze gisteravond alwéér zitten gamen!) naar de work-mode. Ik roep de aan mij toegewezen Call op. De kaart van het gasstation dat ik moet inspecteren verschijnt. Als ondergrond zijn alle authentieke basisregistraties beschikbaar. De discipline-specifieke informatie van mijn bedrijf is er overheen geprojecteerd. Door met mijn handen over de kaart te schuiven zoom ik in op het station en worden de assets getoond. Van de aangewezen assets vraag ik op welke storingen er de laatste twee jaar zijn opgetreden, wie er voor het laatst onderhoud heeft gepleegd en wat er toen is uitgevoerd. Voor de zekerheid check ik ook even de financiële situatie van de assets. Alles is vanzelfsprekend geïntegreerd beschikbaar. Ik zoom uit op de route en laat via het Mobile Traffic System de doorstroming op de wegen naar het station zien. De snelste route wordt geselecteerd en verzonden naar het navigatiesysteem in mijn auto. Als ik in mijn auto stap is mijn Personal Navigation Assistant al opgestart. Dit zelflerende navigatiesysteem interpreteert de historische ritgegevens en combineert deze met mijn persoonlijke voorkeuren en externe factoren zoals tijdstip en weersomstandigheden. Tegenwoordig, in 2020, kom ik op tijd aan. Sinds Galileo volledig is opgeleverd zijn de systemen ook nog eens sneller, betrouwbaarder en nauwkeuriger geworden. Onderweg wordt automatisch een bericht verstuurd naar het station hoe laat ik arriveer. Op locatie aangekomen pak ik mijn digipaper uit mijn binnenzak en klap het open. Opgevouwen is dit niet groter dan zo n klassieke pda met traditionele GIS-toepassingen, zoals je die jaren geleden nog vaak tegenkwam. Via de nieuwste generatie umts komt het kaartmateriaal razendsnel binnen en wanneer nodig alle overige informatie over de assets. Ik zie dat een bepaald gegeven op de kaart niet duidelijk is en geef dit aan op mijn digipaper. Ik spreek een tekst in over de wijzig ingen die ik heb aangebracht. De gegevens samen met mijn positie en tijdstip worden direct verzonden en gecontroleerd geregistreerd in de Integrated Asset Information Database op de back-office. s Middags moet ik een graafwerkzaamheid controleren. Een aannemer gooit een kruispunt open dat zal worden veranderd in een rotonde. Op mijn digipaper roep ik de 3D-weergave op uit de Back-Office Asset registratie. Aan de hand van mijn Henk Cornelissen (henk.cornelissen@logicacmg.com) Principal Consultant Geo-ICT LogicaCMG positie projecteer ik de kabels en leidingen van de andere kabel- en leidingbeheerders op deze locatie. Ik zie ook dat de aannemer werkt scan-apparatuur, waarmee hij op een display de werkelijke 3-D weergave ziet. Dit systeem werkt zo goed als foutloos en heeft het veilig graven een enorme impuls gegeven. Voordat ik naar huis ga heb ik nog een afspraak bij de DNA databank. De DNA-profielen van alle EU-inwoners liggen daar driedimensionaal opgeslagen in Oracle Spatial. Het klinkt raar, maar bij het opzetten van deze architectuur en toepassing is druk gebruik gemaakt van GISspecialisten. Een geografische informatie databank waarbij de geografie beperkt is tot het menselijke lichaam. Er valt gelukkig nog genoeg te doen voor ons geo-ictspecialisten. April/Mei

16 Telecom Geografische data voor aanbieders van mobiele telefonie Behulpzame GIS-systemen in de Door: Erik Vriend Mobiele telefoongebruikers zijn kritisch. Overdag wil men een perfecte ontvangst tegen geringe kosten, eenmaal thuis gekomen wil niemand een gsm- of umts-mast voor de deur. Zie hier de uitdaging voor de aanbieders van mobiele telefonie in Nederland: hoe een optimale service verlenen tegen minimale kosten en overlast? GIS-systemen bieden uitkomst. Met geavanceerde geografische data worden dagelijks analyses uitgevoerd. In het onbewoonde duingebied boven Scheveningen is goed te zien dat de ontvangst van gsm-signaal afneemt naarmate het aantal gsm-masten beperkter is. (bron: De aanbieders van mobiele telefonie brengen allereerst de klanten en eigen installaties in kaart. De exacte woonplaats van de abonnee is slechts gedeeltelijk van belang. Mobiele telefoons worden juist elders gebruikt: nabij scholen, stations, kantoren en uitgaansgelegenheden. Het is echter goed mogelijk om per gesprek vast te leggen waar de beller zich (ongeveer) bevindt en hoe lang een gesprek duurt. Deze locaties kunnen worden getoond op een kaart. Tezamen met het overzicht van eigen installaties wordt zo een eerste inschatting gemaakt waar capaciteit nodig is. Metingen en analyses Verfijningen zijn uiteraard mogelijk. Onder het motto meten is weten laten de aanbieders de technische kwaliteit van hun netwerken controleren. Deze metingen worden met behulp van mobiele testapparatuur getoond op kaarten. Daarnaast is het mogelijk om software-pakketten toe te passen die het zend/ontvangstproces simuleren. Hiervoor is het nodig om beschikking te hebben over de bebouwing van Nederland in 3D. De administratiesystemen van de aanbieders van mobiele diensten herbergen een schat aan informatie. Door per wijk de gevraagde en de beschikbare capaciteit per maand te volgen kan men uitspraken doen over toekomstige ontwikkelingen, met name waar extra capaciteit nodig zal zijn. Om echter te kunnen vaststellen hoe de extra capaciteit ingebracht kan worden zijn gedetailleerde straat- en objectdata nodig, eventueel in combinatie met luchtfoto's. Zuiver pro-actief handelen is uiteraard ook mogelijk. Bouwplannen sturen immers voor een deel de vraag naar telefoondiensten. De aanwezigheid van nieuwe stations, woon- en kantoorwijken maken het aannemelijk dat extra capaciteit nodig zal zijn. Telecombedrijven maken gebruik van bestanden met huidige en toekomstige bevolkingsdichtheid en -samenstelling voor het optimaliseren van de technische planning en marketingactiviteiten. Een voortdurende inschatting Elk netwerk heeft een beperkte capaciteit, terwijl de vraag en de aard van het telefoonverkeer in rap tempo verandert. Zo is er een snelle toename in de vraag naar data-gerelateerde diensten. Concreet betekent dit dat de aanbieders de netwerken moeten vernieuwen en uitbreiden, nog afgezien van de toename in het aantal belminuten. Een voortdurende inschatting van de vraag en het aanbieden van redundantie (overbodige capaciteit) is nodig om een betrouwbaar datanetwerk te kunnen garanderen. Om te begrijpen hoe GIS-systemen de aanbieders behulpzaam kunnen zijn, is het goed om de dilemma's te schetsen waarmee men wordt geconfronteerd bij netwerkbeheer en de optimalisatie van de plaatsing van zend- en ontvangstapparatuur. Antennes en de bijbehorende apparatuur (Base Tranceiver Stations) zijn duur in aanschaf en beheer, dus men wil zeker geen onnodige apparatuur plaatsen. Te weinig BTS en resulteren in gaten in het ontvangst en dit is slecht voor de reputatie van het bedrijf. Op dit moment staan er ongeveer gsm-installaties in Nederland 16 April/Mei

17 Telecom elecombranche Geografische data (DTM, DSM, locaties en overige vector data en luchtfoto). verdeeld over de verschillende aanbieders van mobiele telefoondiensten KPN/Telfort, Vodafone, T-Mobile en Orange. Elk bedrijf heeft de beschikking over toegepaste GIS-software voor RF (Radio Frequency) planning. Hiermee is het mogelijk om voor mobiele telefoons de zend- en ontvangstkant te simuleren op basis van een beschrijving van Nederland. Men kiest hierbij meestal voor een grid-representatie. Voor een grid-cel wordt de bebouwingshoogte en de hoogte van het maaiveld ten opzichte van NAP beschreven. Een grid-cel kan een gebiedje beslaan van bijvoorbeeld vijf bij vijf meter. Het maaiveld wordt in dit verband vaak aangeduid met de term Digital Terrain Model (DTM). De inrichting van een gebied, dus de gebouwen, kassen, vegetatie en industrie krijgt de term Digital Surface Model mee. Digital Surface Model en luchtfoto s Vlaardingen. Eurosense Naarmate de bebouwingsdichtheid en hoogte toenemen zullen er meer antennes nodig zijn. De betrokken engineers hebben een speciale interesse voor grote metalen constructies (denk aan olie-installaties in de haven van Rotterdam) omdat dit effect heeft op het zend/ontvangstsignaal. De meest optimale locaties worden zodoende bepaald op basis van het hoogte- en bebouwingsprofiel van Nederland. De grotere telecombedrijven hebben een landelijk dekkend Digital Terrain Model en Digital Surface Model om de optimalisatieberekeningen te kunnen uitvoeren. Hierbij geeft de combinatie van het DTM en het DSM meer informatie dan het Algemene Hoogtemodel Nederland (AHN). AHN schiet soms ook tekort qua nauwkeurigheid in de bebouwde omgeving. Inpassing van de apparatuur in de omgeving Recent kwamen bewoners in opstand tegen de (vermeende) schadelijke effecten van met name umts-zendapparatuur. In de gemeente Barendrecht werd zelfs de plaatsing van een mast midden in een woonwijk afgelast. Vaak is een technisch optimale locatie niet een geschikte locatie en moeten de aanbieders rekening houden met allerlei beperkingen, zoals het niet verkrijgen van toestemming voor plaatsing, of een ongeschikte ondergrond. Het visualiseren in 3D kan daarbij een goed hulpmiddel zijn om snel scenario s te kunnen evalueren. Soort installaties Een aantal aanbieders introduceert momenteel derde-generatie (3G) technologie om de beperkingen van het traditionele gsm-netwerk te ondervangen. Het simpel bijplaatsen van umts-apparatuur op de huidige zend/ontvangstations is niet altijd toereikend om een netwerk uit te rollen Clutter data (overgangen in het terrein of in de bebouwing) uitgevoerd als vector data. Eurosense met een hoge capaciteit. Dit heeft te maken met het feit dat er hogere frequentiebanden en lagere vermogens worden gebruikt en de umts-signalen gedragen zich anders dan de gsm-signalen in de bebouwde omgeving. Het Ministerie van Economische Zaken schat dat er in de nabije toekomst tienduizend umts-antennes nodig zijn. Voorlopig zijn de telecom GIS-medewerkers dus nog druk in de weer. Erik Vriend is senior GIS-consultant bij idelft. Verdere informatie over de in dit artikel besproken onderwerpen kunt u vinden op: April/Mei

18 Telecom voor data-inwinning, plaatsbepaling en GIS-oplossingen...de juiste richting De i-kids telefoon voor plaatsbepaling van je kind De i-kidstelefoon bepaalt tot binnen vijf meter nauwkeurig de locatie van een kind. GEOMETIUS SURVEYING & GIS SOLUTIONS Maatschapslaan CL Alphen aan den Rijn (NL) T: +31(0) F: +31(0) E: i-kids is een speciaal voor kinderen ontworpen telefoon die er op basis van gsm- en gps- technologie voor zorgt dat ouders altijd weten waar hun kind is. Via vier snelkeuzetoetsen kan uitsluitend worden gebeld naar de voorgeprogrammeerde telefoonnummers. Deze zijn door de ouders in te stellen via Internet, i-mode of sms. Met i-kids kunnen kinderen hun ouders bellen en vice versa. Het is mogelijk om via sms, Internet of een i-mode toestel te bepalen waar het kind zich op dat moment bevindt, tot binnen vijf meter nauwkeurig. Bovendien kan een veilig gebied worden ingesteld, waarbij te denken valt aan de omgeving rond school, huis en plekken in de buurt. Wanneer het kind zo n gebied verlaat, krijgt de ouder een waarschuwing via sms. Als de telefoon uit staat, blijft het gps-signaal actief.optioneel is de Mobile Route -functie. Hiermee is het mogelijk de positie van de telefoon iedere tien minuten vast te leggen in een logboek, en terug te zien met behulp van een kaart op straatniveau.i-kids is gebaseerd op een bestaand product dat door de Zuid Koreaanse multinational SK Telecom werd ontwikkeld. Dat product is sinds de zomer van 2004 te koop in Korea. SF Alert heeft het product nu doorontwikkeld voor de Europese markt en het is sinds oktober 2005 in Nederland verkrijgkbaar via KPN.

19 Bedrijf/trainingsinstituut: Trainingswijzer Bedrijf/trainingsinstituut: NedGraphics CAD/GIS Ir. D.S. Tuynmanweg PN Vianen of.be GIS Trainingen: Autodesk MAP MapInfo Professional NedView-applicaties en -koppelingen Telefoon cursussen Telefoon algemeen contactpersoon: mevrouw K. van t Reve ESRI ArcFM UT, Network Engineer of Smallworld PNI? Bel dan: Minervum 7491, 4817 ZP Breda GeoMETIUS bv geeft op reguliere basis diverse trainingen en workshops in het trainingscentrum in Alphen a/d Rijn. NedGeodataManager NedGeodataWarehouse NedBrowser De trainingen die ondermeer gegeven worden zijn: GPS-training RTK meten GPS-training Post Processed meten GPS-training ESRI-Arcpad GPS-introductiecursus (Geodesie & GIS) Diverse opfriscursussen Al onze trainingen kunnen volledig op maat en behoefte worden samengesteld zodat een ieder zijn doelstelling(en) hierin zal kunnen behalen. Voor meer info bel naar of mail naar cursusinfo@geometius.nl Master of Science GIMA In de masteropleiding GIMA worden aangeboden: kennis van en vaardigheden in geo-informatiemanagement: hoe geo-informatie projecten of organisaties te managen kennis van en vaardigheden in geo-informatietoepassingen: waar kan geo-informatie worden toegepast technologische en methodologische geo-informatievaardigheden: hoe geo-informatie toepassen Specifieke kenmerken Voor studenten èn werkenden uit binnen- en buitenland Voltijds en deeltijd programma Blended learning = contactonderwijs + afstandsonderwijs Modules + stage + thesis Opleiding tot geo-informatie-manager en specialist Geïnteresseerd? Intergraph Security, Government & Infrastructure Leren, Bereiken en Groeien Intergraph biedt verschillende cursussen en workshops voor Geospatial toepassingen. Het doel van onze opleidingen is een succesvolle en effectieve implementatie en toepassing van onze producten. Deze omvatten praktisch cursusmateriaal en begrijpelijke documentatie. Onze opleidingen: GeoMedia-GeoMedia Professional-GeoMedia WebMap-GeoMedia voor Developers-GeoMedia Grid-Oracle Spatial-IntelliWhere OnDemand-Plotten met GeoMedia-G/Technologie. Voor meer informatie: Intergraph Benelux B.V., Siriusdreef 2, 2132 WT Hoofddorp Tel: of marion.van.der.bent@intergraph.com. Educating GIS Professionals Worldwide Postgraduate Certificate, Diploma and MSc Programme by distance learning providing students with the knowledge and skills necessary to translate management and scientific problems into GIS. Please visit our website: For more information please contact us: UNIGIS Amsterdam - Vrije Universiteit or info@unigis.nl Pythagoras GIS+CAD Pythagoras GIS+CAD van ADW Software is, wat betreft de grafische interface, gebaseerd op het landmeetkundig en civiel technisch programma Pythagoras, en is bestemd voor de implementatie van GIS. Het programma is ontwikkeld voor gemeenten, kadaster, nutsbedrijven, ruimtelijke ordening en voor wetenschappelijk onderzoek met als doel de analyse en het in kaart brengen van ruimtelijke informatie. Pythagoras GIS+CAD beperkt zich niet tot geografische analyse. Binnen eenzelfde omgeving is het volledige proces tebeheren van het aanmaken en bijhouden van grafische informatie, consultatie en bijhouden van ruimtelijke informatie, analyse van de ruimtelijke informatie en rapportering en cartografische weergave van de analyse. Eigen lijnstijlen, symbolen, arceringen laten toe thematiek duidelijk weer te geven. Verschillende thematische kaarten kunnen gecombineerd worden om een visuele analyse te vergemakkelijken. Uniek in Pythagoras GIS+ CAD zijn de zoekmogelijkheden waarin binnen één expressie zowel gegevens uit een databank als grafische kenmerken kunnen gecombineerd worden. De grafische weergave van de mate van afwijking van een oppervlakte in de tekening en de oppervlakte in de databank kunnen o.a. voor kadastrale toepassingen zeer nuttig zijn. Voor de doorsneegebruiker zijn de ingebouwde functies zoeken, aanmaken van rapporten en mail merge (het gebruik van standaardbrieven) voldoende intuïtief om ze op een productieve wijze te gebruiken en is maatwerk overbodig. Eigen formulieren, toegangsrechten op de interne of externe database, toegang tot externe databases via ODBC, rapportering, mail merge, automatische, eventueel real-time inwinnen van data, zijn enkele andere mogelijkheden. Pythagoras GIS+CAD wordt voorgesteld tijdens een roadshow op de volgende locaties : 16 mei, Gent (B), 19 mei, Meise (B), 23 mei, Mechelen (B), 30 mei, Made (NL), 1 juni, Heusden-Zolder (B), 8 juni, Utrecht (NL). Maart

20 Telecom Efficiënt ontwerpen met InfraCAD Gestuurde boringen voorkomen Door: Remco Takken Wanneer je het over telecom hebt, denk je niet direct aan gestuurde boringen. Toch zijn aanleg van telecomroutes en gestuurde boringen onlosmakelijk met elkaar verbonden. InfraCAD is een product voor parametrisch ontwerp dat het traject ondersteunt van ontwerp tot oplevering. InfraCAD genereert een compleet maatvoeringraster met één druk op de knop De opdracht: het aanleggen van een glasvezelverbinding tussen Amsterdam en Oss een route van meer dan 100 kilometer. Een route met vele uitdagingen en obstakels. Een route waarin je als ontwerper meerdere malen voor de keuze komt te staan gaan we er omheen of er onder door? De keuze is niet altijd even eenvoudig. Zolang het tracé in de berm blijft lopen, is het graven van de geul eenvoudig. Ook het oversteken van een met klinkers bestrate dorpsweg in een dorpje aan de Maas zal niet veel problemen opleveren. Maar de A2 stilleggen omdat er een sleuf gezaagd moet worden ten behoeve van onze telecomroute is echt geen optie. De ontwerper staat voor een dilemma. Er omheen betekent meer (kilo)meters graafwerk, meer materiaal en meer grondeigenaren met bijkomende vergunningsproblemen. In een dergelijke situatie wordt steeds meer gebruik gemaakt van gestuurd boren. Deze techniek, officieel Horizontal Directional Drilling (HDD) genoemd, heeft de laatste tien jaar een flinke opmars heeft gemaakt. Het is goed mogelijk dat er in een dergelijk tracé zo n twintig gestuurde boringen nodig zijn. Er zijn een aantal rivieren zoals de Lek, de Waal en de Maas, een aantal rijks- en spoorwegen kruisen. Het geeft aan hoe telecomroutes en gestuurde boringen met elkaar verbonden zijn. De techniek Bij gestuurd boren wordt een ondergrondse verbinding gemaakt zonder te graven. Met behulp van een geavanceerde boormachine wordt een gat geboord waardoor een boorgang ontstaat. Omdat de boorkop bestuurd kan worden vanaf de machine, kan deze boorgang nauwkeurig volgens een geplande ondergrondse route worden aangelegd. Deze eerste stap in het boorproces wordt de pilot-boring genoemd. Zodra de boorkop aan de andere kant boven komt, wordt er een buis, een dikke zwarte slang op een haspel, aan vastgekoppeld en wordt deze door de boorgang teruggetrokken tot aan de boormachine (stap 2). Deze buis wordt later gebruikt om de telecomkabels doorheen te trekken tijdens de aanleg van de route. Met deze techniek kunnen boringen van honderden meters gemaakt worden, zonder dat er boven de grond ook maar iets van te merken is. InfraCAD InfraCAD is een op AutoCAD gebaseerde applicatie voor de wereld van kabels en leidingen en biedt oplossingen gericht op de aanleg- of projectfase. Tot op heden is deze branche weinig gestandaardiseerd qua tekennormen voor aanleg en oplevering. Opdrachtgevers hanteren eigen richtlijnen, wat veel extra werk oplevert voor aannemers bij het vervaardigen van revisietekeningen. CAD Accent, Autodesk Value Added Reseller en gespecialiseerd in ondergrondse infrastructuren heeft in samenwerking met Van de Beek Gestuurd Boren InfraCAD- HDD ontwikkeld. InfraCAD wordt ontwikkeld voor ingenieursbureaus, aannemers en nutsbedrijven en CAD Accent heeft de ambitie om met deze nieuwe oplossing dit tot op heden weinig gestandaardiseerde marktsegment te gaan bedienen. Het ontwerp Voor het ontwerp, de uitvoering en de oplevering inclusief een As-built tekening is dit jaar een nieuw Nederlands product verschenen: InfraCAD. De 20 April/Mei