Mark Wijmans BIM naar de uitvoering

Transcriptie

1 Mark Wijmans BIM naar de uitvoering

2 BIM naar de uitvoering Mark Wijmans Printversie vrijdag 12 juli 2013 Versie 2.0 Roeleveld-Sikkes Architects Architecten Architectenbureau Persoonlijk begeleider: dhr. G. Slappendel en dhr. E. Versluys Alexanderstraat JL Den Haag Tel: Fax: De Haagse Hogeschool Academie voor Technology, Innovation & Society Bouwkunde persoonlijk begeleider: E.J. (Eric) Schrijver Johanna Westerdijkplein EN Den Haag Postbus 13336, 2501 EH, Den Haag Tel: Fax:

3 Voorwoord Dit rapport, BIM naar de uitvoering heb ik geschreven in het kader van mijn functie als 4 e jaar HBO bouwkunde student aan de Haagse Hogeschool, en mijn verdieping in het begrip BIM in de bouwwereld. Het vormt het resultaat van een onderzoek dat ik heb verricht op het bureau van Roeleveld-Sikkes Architects. Mijn interesse in BIM vloeit voort uit mijn stageperiode van mijn opleiding. De term BIM circuleerde al enige tijd rond in de praktijk van bouwkunde. Ik heb daarom besloten een onderzoek te doen ter invulling van een minorrruimte. Dit onderzoek was vervolgens aanleiding om een stage-minor te volgen bij Roeleveld-Sikkes, wat ook bestond uit een onderzoek in BIM. Ik ben er van overtuigd dat kennis van BIM een extra stap in de goede richting is voor afgestudeerde bouwkunde studenten. Er is een vraag naar BIM kennis in de bouw vanwege de groeiende belangstelling voor het begrip. Tot slot vermeld ik dat dit rapport tot stand is gekomen dankzij suggesties en ondersteuning van het bureau dat het onderzoek mogelijk maakte, Roeleveld-Sikkes Architects. Mijn dank gaat bij deze uit naar de werknemers van dit bureau voor het delen van hun kennis en tijd. Daarnaast bedank ik in het bijzonder Gerwin Slappendel, Egor Versluys en Eric Schrijver, die de taak op zich hebben genomen om mij te begeleiden bij het onderzoek. 2

4 Inhoud Voorwoord... 2 Samenvatting... 4 Inleiding Wat is BIM? Afkorting en definitie Doel van BIM D versus 2D Interoperabiliteit Big BIM, little BIM Hype Cycle Samenwerkingsverbanden disciplines en sub disciplines in de bouw Subtaken De taken als disciplines Schematische weergave samenwerkingsverbanden Informatie stromenschema s bij de samenwerkingsverbanden Contact met de uitvoering BAM Bouwend Nederland Brinkgroep Conclusie Test Het test model IBIS4BIM Voorwaarden van Brink Testresultaten Toelichting van de test Opmerkingen van Brink Conclusie... 1 Bronnenlijst

5 Samenvatting Om BIM (Building Information Model) goed te benutten dient een digitaal 3D model van het te bouwen bouwwerk gebruikt te worden om de informatie van dit bouwwerk uit te wisselen. Dit is informatie zoals het ontwerp, de kosten, de planning en eventueel onderhoudsprognose. Dit model kan binnen een bedrijfsorganisatie gebruikt worden (little BIM), maar ideaal gezien wordt het gebruikt om informatie uit te wisselen met overige partijen in de bouw (big BIM) zoals aannemers, architecten, adviseurs en opdrachtgevers. Om de samenwerking met de uitvoering vanuit de architect met BIM te bevorderen moet duidelijk zijn of de werkwijze van de architect aangepast kan worden, om het gebruik van BIM tussen de architect en de uitvoering te stimuleren. Hiervoor kan gekeken worden naar taken van de uitvoering zoals planning, calculatie en werkvoorbereiding. Deze taken komen in verschillende samenwerkingsverbanden tussen architect en uitvoering qua verantwoordelijkheid verschillend voor. Vaak vallen zij onder de verantwoordelijkheid van de aannemer. Er vindt een wisselwerking van informatiestroming plaats bij deze taken tussen de disciplines architect en aannemer. Uit toenadering tot de uitvoering blijkt dat deze nog niet geheel open staat voor samenwerking met BIM met de architect. Het blijkt dat onderdelen binnen bedrijven van de uitvoering, met name calculators, zich nog comfortabel voelen bij traditionele werkmethode. Zij zien nog geen zichtbare voordelen om deze werkmethode aan te passen door BIM te gaan gebruiken. Echter geven zij wel te kennen dat BIM voordelen kan bieden op het gebied van werkvoorbereiding. Met behulp van clash control kunnen fouten in het ontwerp die tijdens de werkvoorbereiding worden ontdekt, en dus faalkosten opleveren, in een eerder stadium worden opgelost. Dit blijkt een groot voordeel van BIM voor de uitvoering. De calculatie in de uitvoering is bereid om een samenwerking aan te gaan met een ontwerpende partij om uit te zoeken hoe de BIM samenwerking kan worden bevorderd. Zij kunnen de ontwerpende partij vertellen hoe zij een BIM model aangeleverd willen krijgen. Met een handleiding is duidelijk geworden hoe een model moet zijn opgezet zodat deze door de calculerende partij kan worden uitgelezen, zodat zij een berekening kunnen uitvoeren. Na het aanpassen van een door Roeleveld-Sikkes Architects ontworpen model volgens deze handleiding is een test met Brink uitgevoerd. Uit deze test bleek dat het model verder aangepast dient te worden. Deze aanpassingen zijn niet heel complex, en kunnen relatief eenvoudig worden gedaan. Zodra het model is geoptimaliseerd, kan Brink eenvoudig een gewenste begroting opstellen van dit model. Dit scheelt aanzienlijk in tijd en moeite in vergelijking met de traditionele tekenpakketten en documenten. 4

6 Inleiding In de bouw komen verschillende disciplines voor zoals architecten, aannemers, adviseurs en opdrachtgevers, die ieder een eigen taak en eigen werkmethode hebben. Uiteindelijk moeten deze disciplines hun kennis en ervaringen delen om samen tot een resultaat te komen. Deze samenwerking is zeer complex. Dit komt door de grote hoeveelheid informatie, de kosten daarvan en juridische eigenschappen. Hierdoor is dit geen kwestie van een boek overhandigen, maar van het leveren van de juiste informatie, op de juiste manier op de juiste tijd. Building Information Model, kortgezegd BIM, is een werkmethode bij partijen in de bouw die samenwerking, en dus het uitwisselen van kennis en informatie, effectiever moet maken. Waar het traditioneel neerkomt op het leveren van documenten en tekenpakketten, kan met BIM een digitaal, informatie dragend model worden gebruikt. Bij Roeleveld-Sikkes Architects is BIM al enige jaren bekend. Zij werken samen met adviseurs op het gebied van constructie en installatie met BIM. Dit blijkt een goede samenwerking, en is voor Roeleveld-Sikkes Architects een reden om te zoeken naar samenwerkingen met overige disciplines in de bouw met BIM. Het gaat dan om disciplines die gericht zijn op de uitvoering in de bouw. Om deze samenwerking aan te gaan is het belangrijk om te weten hoe deze partijen met BIM willen samenwerken, zodat een eventuele samenwerking kan worden geoptimaliseerd. In dit rapport wordt een onderzoek beschreven dat is gericht op deze afstemming van samenwerking tussen Roeleveld-Sikkes Architects en uitvoerende partijen. Dit onderzoek is gericht op een drietal taken die voorkomen in de uitvoering van de bouw; planning, werkvoorbereiding en calculatie. Het onderzoek is gericht op samenwerking met uitvoerende partijen. Daarom is er veelvuldig contact geweest met deze partijen. Dankzij het netwerk aan contacten van Roeleveld-Sikkes was het mogelijk om verschillende partijen uit de bouw, waaronder grote namen zoals BAM en Bouwend Nederland, te spreken. Deze gesprekken waren naast een zelfstandig literatuur onderzoek onderdeel van het gehele onderzoek. Roeleveld-Sikkes Architects is benieuwd hoe zij haar diensten in het kader van BIM kan bevorderen, om een samenwerking met een uitvoerende partij op het gebied van één of meerdere van de drie bovengenoemde taken. Dit rapport geeft antwoord op die vraag. Het rapport vertelt eerst inleidende informatie over BIM. Wat is BIM, hoe werkt het en wat is het doel. Vervolgens vertelt het rapport in hoofdstuk 2 hoe bepaalde bedrijven in de bouw samenwerken in verschillende organisatievormen. Hoofdstuk 3 gaat in op het contact dat is gehouden met de uitvoering. De uitvoerende partijen weten hoe zij informatie willen ontvangen. Dit is daarom belangrijk voor het onderzoek. Uiteindelijk gaat hoofdstuk 4 in op een test die is uitgevoerd met een calculatiebureau. Deze test laat uiteindelijk zien op wat voor gebieden een samenwerking met dit bureau middels BIM kan worden verbeterd. 5

7 1. Wat is BIM? Dit inleidende hoofdstuk introduceert BIM. Het vertelt beknopt wat BIM is en wat de bedoeling is van BIM. Zo worden onduidelijkheden in de volgende hoofdstukken, die dieper ingaan op een gebied van BIM, voorkomen. Daarom is het belangrijk om te weten wat het onderwerp in kwestie eigenlijk is Afkorting en definitie BIM staat voor Building Information Model, ook wel bouw informatie model genoemd of bouwwerk informatie model. Het komt op hetzelfde neer. Een BIM is (veelal) een digitaal 3D model dat wordt gebruikt in de bouw om informatie uit te wisselen. Deze informatie bestaat uit de kennis over het gebouw dat nodig is om het gebouw te realiseren en, tegenwoordig steeds vaker, ook te onderhouden. Hierbij kan men denken aan informatie zoals het bestek, begroting, planning, meerjaren onderhoudsprognose, etc. afhangend van de contractvorm met de bouwpartners wordt deze informatie in een bepaald stadium aan het model gekoppeld. Meer hierover in hoofdstuk 2. De afkorting BIM vat drie termen samen; Building, Information en Model. Voor het leesgemak, en om onduidelijkheden te voorkomen, wordt in dit rapport deze vaste definitie aangehouden. Building staat letterlijk vertaald voor gebouw, of bouwwerk. Het gaat hier om het te realiseren bouwwerk. In de bouwkunde wordt dan gesproken over woningen en utiliteitsbouw zoals scholen, ziekenhuizen, overheidsgebouwen etc. Information beslaat de informatie van een dergelijk bouwwerk. Om een gebouw te ontwerpen en te realiseren is een grote hoeveelheid informatie vereist zoals afmetingen, materiaal, kosten, bouwtijd, bouwmethode en eigenlijk alle andere randvoorwaarden en eigenschappen die men kan bedenken bij een te bouwen bouwwerk. Model is een digitale 3D versie van het gebouw (building) dat de eigenschappen van het ontwerp (information) bevat. Dit model wordt vrijwel altijd door de architect ontworpen. Zoals bij een traditioneel ontwerpproces is dit model, net als een schets, VO, DO en bestek, een vertaling van het programma van eisen in volumes en materiaal. Waarbij een traditioneel ontwerp de informatie in losse documenten/bestanden werd aangeleverd, is bij BIM al deze informatie in het model verwerkt. Een BIM kan met meerdere tools gemaakt worden. Er zijn verscheidene programma s om te modelleren. Voor BIM is het echter belangrijk dat er informatie gekoppeld kan worden aan het model. Het programma moet deze mogelijkheid dus bieden. Er zijn vele soorten softwarepakketten, maar men kan denken aan Autodesk, Graphisoft en Tekla als grote softwaremakers voor respectievelijk Revit, ArchiCAD en het gelijknamige softwarepakket Tekla. 6

8 1.2. Doel van BIM Het doel van BIM is om informatie effectiever over te brengen van de één naar de andere partij binnen een bouworganisatievorm, om zo faalkosten te reduceren. Dit kan door het model zelf uit te wisselen of door meerdere partijen in hetzelfde model te laten werken. Om hier een beeld bij te krijgen kan men reflecteren op het traditionele proces. Bij het traditionele proces wordt bijv. door de architect een VO gemaakt. Dit VO wordt voorgelegd aan een adviseur voor een constructieplan en een installatieplan. Dit wordt vervolgens overgedragen aan de architect die dit als een vorm feedback verwerkt in het VO, naar een DO niveau. Deze uitwisseling met andere partijen gebeurt met documenten, , telefoon en overige communicatiemiddelen. Als er ondertussen wijzigingen worden gemaakt in de documenten, kan deze informatie verloren gaan bij partijen als hier niet goed op wordt gelet. Bij BIM wordt het model zelf gebruikt om de informatie over te brengen. Adviseurs kunnen hun constructie- en installatieplan verwerken in het model. Zo hoeft de architect dat niet te doen vanuit een los document. Eventuele knelpunten, zoals conflicten tussen onderdelen van de constructeur en de installateur, kunnen direct verholpen worden door een partij. Daarnaast is er ook de mogelijkheid dat het model op één centraal punt staat en dat de partijen in één en hetzelfde model hun werk leveren. Op deze manier wordt nodig verkeer van de informatie verminderd, wordt het meer centraal gehouden en worden wijzigingen sneller duidelijk voor betrokken partijen. Dankzij deze eigenschappen neemt de kans op fouten af, en dus ook de hoeveelheid faalkosten D versus 2D Tot nu toe is duidelijk dat het model een informatiedrager is. Daarnaast is ook meerdere malen gesteld dat het een 3D model is. Waarom is dat? Een 2D tekening zou immers ook de nodige informatie kunnen dragen. Het grote voordeel van 3D is dat een model een hele tekening van het ontwerp in één model is. In 2D moeten plattegronden, doorsneden en aanzichten los van elkaar getekend worden. Ook dit kan voor de nodige fouten zorgen zoals inconsequent tekenen, of simpelweg slordigheden naarmate het aantal losse tekeningen, en de informatie per tekening, toeneemt. Met BIM wordt één gebouw in 3D getekend, waar deze tekeningen uit gehaald kunnen worden op gewenst niveau. Daarnaast geeft een 3D model een veel betere impressie van het ontwerp. Men kan al in een vroeg stadium zien hoe de volumes zich vertalen naar de werkelijkheid. Een 2D aanzicht is soms lastig te relativeren terwijl een perspectief weergave met zonnestand, schaduwen en overige realistische aspecten van het model een duidelijk beeld geeft van het ontwerp. Vooral voor personen of partijen die niet gespecialiseerd zijn in bouwkunde, zoals sommige opdrachtgevers, is dit een groot voordeel. Zij kunnen hiermee beter oordelen of het ontwerp voldoet aan de door hen opgestelde eisen op het gebied van o.a. esthetica. 7

9 1.4. Interoperabiliteit De bouw bestaat uit samenwerken. Verschillende partijen in de bouw moeten hun kennis en ervaring met elkaar delen om uiteindelijk een bouwwerk te realiseren. Op traditionele wijze gebeurt dit op verschillende manieren. Via verschillende media wordt de informatie overgedragen, of soms persoonlijk. Met BIM is er streven om dit anders te doen. Partijen dienen hun informatie in het model toe te voegen, en/of uit te lezen. Echter gebruiken verschillende partijen verschillende softwarepakketten. Aangezien licenties van deze pakketten erg kostbaar zijn, is het ondenkbaar om partijen andere pakketten te laten gebruiken voor BIM. Om de samenwerking met verschillende softwarepakketten te bevorderen is er een interoperabiliteitssysteem ontwikkeld. Een programma is compatibel met een ander programma als zij elkaars output kunnen inlezen. Een.doc bestand is bijv. compatibel met Microsoft Word, maar niet met Iworks Pages van Mac. Er zijn weliswaar manieren om het.doc bestand toch uit te lezen, maar van oorsprong zijn ze niet met elkaar compatibel. Dit geldt ook voor bijv..dwg bestanden voor Revit. Deze zijn van oorsprong niet uit te lezen in bijv. ArchiCAD. Dit is echter wel noodzakelijk als partijen willen samenwerken die verschillende pakketten gebruiken. Hiervoor is IFC ontwikkeld. IFC staat voor Industry Foundation Classes en wordt ontwikkeld in de Verenigde Staten door BuildingSMART, voormalig IAI (International Alliance of Interoperability). Deze organisatie van aangesloten bedrijven ontwikkelt IFC op een non-profit basis om samenwerking tussen verschillende disciplines in o.a. de bouw met verschillende softwarepakketten mogelijk te maken. De organisatie is open voor toetreding van allen die gemotiveerd zijn om de ontwikkeling van IFC te bevorderen. IFC is een open en internationale ISO erkende standaard bestandsindeling die door een groot aantal programma s te lezen is. Het doel hiervan is om programma s in staat te stellen om output van andere programma s te kunnen openen, te lezen en er in te kunnen werken. In maart 2013 is IFC4 uitgekomen. Elke nieuwe versie van IFC is een verbetering op de voorganger en veroorzaakt minder dataverlies als een bestand wordt omgezet in IFC. Een symbolische weergaven van de werking van IFC. IFC kan dienen om communicatie tussen partijen met verschillende softwarepakketten mogelijk te maken. De softwareleveranciers die zijn aangesloten bij BuildingSMART hebben in hun programma s de ingebouwde optie op bestanden te exporteren naar IFC. 8

10 1.5. Big BIM, little BIM In de praktijk is een verschil te herkennen in de mate waarop BIM wordt gebruikt. Dat leidt tot een onderscheid in twee soorten BIM, big BIM en little BIM. Big BIM is het BIM zoals het is bedoeld. Verschillende partijen werken samen in of met een model dat alle informatie bevat voor het te realiseren bouwwerk. Dit model wordt met alle partijen uitgewisseld in een geschikte bestandsindeling, hetzij IFC of een oorspronkelijk extensie. Deze vorm van BIM wordt gehandhaafd door bedrijven om ketenintegratie te bevorderen, soms conform de richtlijnen van LEAN. Little BIM is wanneer een bedrijf binnen haar eigen organisatie BIM gebruikt. Als bijvoorbeeld de overstap wordt gemaakt van 2D naar 3D tekenen, en het ontwikkelen van een model met informatie. Het verschil is dan dat alleen de informatie vanuit het bedrijf zelf aan het model is toegevoegd. Het model wordt dus niet gebruikt om informatie uit te wisselen met andere partijen. Little BIM is echter wel een stap in de richting van big BIM. Men kan bij little BIM een 3D-model maken en informatie er aan koppelen. Het enige verschil is dat er geen informatie wordt uitgewisseld met andere partijen. Er zijn dus een aantal voordelen van little BIM t.o.v. een traditioneel proces. Zo maakt men alsnog een 3D-model en staat de informatie op één plek. Het verschil in de mate van BIM leidt er in de praktijk toe dat bedrijven eerder geneigd zijn te erkennen dat zij BIM gebruiken, hetzij big BIM of little BIM. De uiteindelijke doelstelling van BIM is big BIM. Als bedrijven BIM alleen gebruiken binnen hun eigen organisatie dan is dit dus enkel little BIM. Met deze vorm van BIM worden niet alle beoogde voordelen behaald, terwijl bedrijven wel te kennen geven dat zij BIMmen. Voor meer informatie kan men het boek Big BIM, Little BIM van Finith Jernigan raadplegen Hype Cycle Gartner is een Amerikaanse instelling die zich richt op technologie, onderzoek en advies. Zij verlenen o.a. advies op het gebied van technische ontwikkelingen en innovaties. In hun advies hebben zijn verwachting- en voorspellingsmodellen opgesteld die een beeld kunnen geven over de mogelijke ontwikkeling van een nieuw product. Eén daarvan is de Hype Cycle. (bron: Hype Cycle De Hype Cylce is een model dat de verwachting, en vervolgens daadwerkelijke opbrengst van een nieuw idee of product voorspelt. Vaak als een nieuw product een lang verwachtte introductie meemaakt, zijn de verwachtingen hoog opgelopen. Hierdoor nemen in de periode dat het product in dienst treedt de teleurstellingen toe als blijkt dat de resultaten tegenvallen wanneer deze worden gereflecteerd op de verwachtingen van het product. Naarmate het product meer wordt gebruikt, en men bekwaamheid ontwikkelt, neemt de productiviteit toe tot een stabiel niveau. Dit zal zo blijven tot een nieuw product wordt ontwikkeld, wat ook de Hype Cycle weer opnieuw doet beginnen. 9

11 Een grafiek van het verloop van verwachtingen en productiviteit van een product of techniek volgens de Hype Cycle van Gartner. Hype Cycle bij BIM De Hype Cycle is geen toets methode of harde eigenschap van een product. Er zijn naast Gartner zelf geen duidelijke instanties die de status van BIM onderbouwd kunnen relateren aan de Hype Cycle. Aangezien de Hype Cycle is gebaseerd op globale ervaring, en dus mening, kan er niets worden bewezen met cijfers. Uit blogs en discussiegroepen valt wel een globale mening te peilen. BIM is in de VS in een andere staat van ontwikkeling dan in Nederland. Uit Amerikaanse blogs blijkt dat BIM in de VS in de 2 e fase van de Hype Cycle wordt ervaren, in de peak of inflated expectations. In dat stadium wordt het product dus massaal toegepast met hoge verwachtingen. Overige Hype Cycles Gartner ontwikkelt en actualiseert ieder jaar Hype Cycles voor innovaties en producten. Door onderzoek te verrichten vullen zij voor een bepaald product de verwachting in. Hieronder is de Hype Cycle te zien van de actuele staat van ontwikkeling van producten in het jaar Overige Hype Cycles zijn niet gratis. Men dient geregistreerd te staan bij Gartner om inzage te krijgen in specifieke Hype Cycles. Waarschijnlijk publiceren ze elk jaar enkel de Hype Cycle van het voorgaande jaar gratis. De Hype Cylce grafiek van alle nieuwe en lopende ontwikkelingen in D printen is vol van verwachting, terwijl spraakherkenning tot een stabiel niveau is ontwikkeld. 10

12 2. Samenwerkingsverbanden Om een beeld te krijgen waar BIM voor gebruikt wordt is het handig om te onderzoeken hoe samenwerking volgens het traditionele proces plaatsvindt. Er zijn namelijk vele manieren voor partijen in de bouw om dit te doen. Dit vertaalt zich in verschillende bouworganisatievormen, of samenwerkingsverbanden. Het onderzoek richt zich op drie specifieke taken van de aannemer; planning, calculatie en werkvoorbereiding. Deze drie taken worden in dit hoofdstuk in verschillende samenwerkingsverbanden toegelicht disciplines en sub disciplines in de bouw In dit hoofdstuk worden een aantal taken van de twee disciplines architect en aannemer onder de loep genomen. Deze taken zijn belangrijk omdat zij een grote rol spelen voor de uitwisseling van belangrijke informatie, en dus samenwerking, tussen de architect en de aannemer. De taken worden belicht in verschillende samenwerkingsverbanden en contractvormen. Ook wordt gekeken naar dezelfde taken als zij onder de verantwoordelijkheid vallen van de verschillende disciplines taken Voor dit onderzoek worden de volgende taken onderzocht: - Calculatie - Planning - Werkvoorbereiding Deze taken zijn qua afhankelijkheid nauw met elkaar verbonden en worden gelijktijdig of in hetzelfde tijdskader van het bouwproject behandeld. Zo dienen een planning en een inschrijfbegroting bij een aanbesteding gelijktijdig voltooid te zijn. Daarnaast valt planning vaak onder de verantwoordelijkheid van de afdeling werkvoorbereiding. Echter wordt deze in het onderzoek los beschouwd omdat dit een op zichzelf staand onderwerp kan zijn. Deze drie werkzaamheden kunnen door verschillende disciplines in de bouw worden uitgevoerd. Wie deze werkzaamheden uitvoert hangt af van de bedrijfsgrootte van de disciplines, het samenwerkingsverband of vooraf gemaakte afspraken. Vaak blijkt in de praktijk dat de taken onder de verantwoordelijkheid van de volgende partijen vallen: calculatie Aannemer/calculator planning aannemer werkvoorbereiding aannemer We gaan uit van traditionele werkmethoden. In het onderzoek wordt uiteindelijk gekeken naar de mogelijkheden in het kader van BIM. Het is daarvoor noodzakelijk om te weten hoe het traditioneel in elkaar steekt. Afhangend van verschillend bovengenoemde factoren, kunnen sommige van deze werkzaamheden ook (gedeeltelijk) worden ingevuld door de architect. 11

13 Bedrijfsorganisatie van de inmiddels opgeheven bouwgroep Baas Smits. De bovenstaande tabel geeft de taken en verantwoordelijkheden daarvoor van de verschillende afdelingen binnen de Baas Smits bouwgroep weer. Baas Smits was een ontwikkelaar, uitvoerder en beheerder. In deze takenverdeling is te zien waar de bovengenoemde drie taken qua verantwoordelijkheid vallen in deze bouwgroep. Dit geldt niet voor alle bouwgroepen, of alle samenwerkingsverbanden, maar het geeft een indruk De taken als disciplines Hieronder worden de taken calculatie, werkvoorbereiding en planning beschouwd als disciplines. Dat houdt in dat zij personen of afdelingen binnen een bouwbedrijf, of een apart bedrijf voorstellen. Met die invalshoek wordt vervolgens gekeken naar de sub-activiteiten die deze disciplines uitvoeren als onderdeel van de hoofdtaak. Calculator Deze maakt de (inschrijf)begroting, bestaande uit: - Detailbegroting - Algemene bouwplaats kosten (ABK) - Algemene kosten (AK) - Winst en risico (W&R) - Verzekeringen - Bedrijfskosten Deze producten realiseert hij a.d.h.v.: - Hoeveelheden uit het bestek. - Eenheidsprijzen - Premies - Materieelkosten Hij is daarvoor afhankelijk van: - De architect, deze levert het bestek en eventuele kostenramingen. - Eenheidsprijzen uit bijvoorbeeld STABU2 elementen. De calculator werkt in de volgende dienstverbanden: - Bij een onafhankelijk calculatiebureau, engineeringbureau. - Als een bedrijfsonderdeel van een aannemer, ontwikkelaar of bouwgroep. Eén of meerdere personen. 12

14 Werkvoorbereider Deze bereidt het werk voor, bestaande uit de volgende werkzaamheden: - Vergelijkt offertes en kiest deze op basis van beste prijs. - Stelt de werkploegen aan en plant deze in. - Koopt de materialen in. - Heeft een kritische kijk op meer- en minderwerk. - Volgt de planning en werkt deze bij. Deze producten realiseert hij a.d.h.v.: - Hoeveelheden en soorten uit het bestek. - De planning. - De begroting. Hij is daarvoor afhankelijk van: - De architect, deze levert het bestek. - De calculator, deze levert de begroting. Planner De maker van de planning: - Bepaalt de hoeveelheden. - Bepaalt de omvang van verschillende bouwfasen. - Stelt een overallplanning op t.b.v. een aanbesteding. Dit realiseert hij a.d.h.v.: - Het bestek. - Hoeveelheden en soorten uit het bestek. - De begroting. Hij is daarvoor afhankelijk van: - De architect, deze levert het bestek. - De calculator, deze levert de begroting. Zoals eerder vermeld valt de planning vaak onder de werkzaamheden van de werkvoorbereider. Daaom is de planner van dezelfde factoren afhankelijk als de werkvoorbereider. 13

15 2.2. Schematische weergave samenwerkingsverbanden De werkzaamheden zijn nu bekend. Omdat deze werkzaamheden van belang zijn voor het verloop van het project is het ook belangrijk om te weten waar in het proces deze werkzaamheden plaatsvinden, en in wat voor samenwerkingsverbanden. In dit hoofdstuk worden in totaal vier verschillende samenwerkingsverbanden onderscheiden: - Architect, calculator en aannemer met aanbesteding - Architect, calculator en aannemer in een bouwteam - Architect en aannemer met aanbesteding - Architect en aannemer in een bouwteam De drie werkzaamheden calculatie, planning en werkvoorbereiding variëren qua tijdsduur, tijdstip en verantwoorde bij de verschillende samenwerkingsverbanden. In de schema s worden de activiteiten als tijdstroken uitgezet bij de discipline die er verantwoordelijk voor is. Als een taak door meerdere disciplines kan worden uitgevoerd, overlapt deze de grens tussen die twee disciplines. De taken in een samenwerkingsverband tussen een architect, onafhankelijke calculator en een aannemer. Hier gaat het om een contractvorm als een bouwteam. De partijen werken samen en het werk wordt niet uitbesteed. 14

16 De taken in een samenwerkingsverband tussen architect, onafhankelijke calculator en een aannemer. De contractvorm hier betreft een aanbesteding. De stukken die de aannemer realiseert t.b.v. de aanbesteding voor de begroting wordt uitbesteed aan de calculator. Het samenwerkingsverband tussen de architect en de aannemer. De werkzaamheden van de calculator worden grotendeels verzorgd door de aannemer. De architect neemt de activiteiten voor kostenramingen voor zijn rekening. De contractvorm betreft hier een bouwteam, hierdoor vindt er overlap plaats van sommige werkzaamheden tussen beiden disciplines. Het samenwerkingsverband tussen architect en aannemer. De taken zijn het zelfde verdeeld als in het bouwteam. Echter is er geen directe samenwerking tussen architect en aannemer. De aannemer realiseert hier zelfde begroting t.b.v. de aanbesteding. 15

17 2.3. Informatie stromenschema s bij de samenwerkingsverbanden De volgende schema s geven de eerder genoemde samenwerkingsverbanden weer in stromingen. Zo is er een duidelijk beeld van de intensiviteit van de mate van communicatie en informatie-uitwisseling bij de verschillende organisatievormen. De organisatievormen geven alleen de documenten weer die belangrijk zijn voor de overige partijen, dus de documenten waar ze afhankelijk van zijn. Zo wordt er bijvoorbeeld geen VO of DO weergegeven. Dit schema geeft een samenwerkingsverband weer tussen een externe calculator, een architect en een aannemer in een bouwteam organisatievorm. Er is een wisselwerking van communicatie te zien tussen de partijen. In deze organisatievorm zijn de partijen wat dichter bij elkaar betrokken. De aannemer kan bijvoorbeeld de architect van advies voorzien. Dit schema geeft een samenwerkingsverband weer tussen een externe calculator, een architect en een aannemer bij een aanbesteding als contractvorm. Het grote aantal pijlen laat zien dat er veel communicatie over en weer is tussen de partijen. Het is vrijwel altijd eenrichtingsverkeer. De één begint met werken als de ander klaar is. 16

18 Dit is een samenwerkingsverband tussen een architect en een aannemer met een aanbesteding als contractvorm. De aannemer neemt grotendeels de werkzaamheden van een externe calculator voor zijn rekening. De mate van informatie uitwisselen verschilt niet veel van de organisatie waar wel een externe calculator betrokken is. Het kleinste diagram laat een samenwerkingsverband zien tussen een architect en een aannemer in een bouwteam. Dit systeem zien we vaak terug bij bouwgroepen als bijv. Heembouw. 17

19 3. Contact met de uitvoering Om te weten hoe samenwerking met BIM richting de uitvoering kan worden bevorderd is het belangrijk om te weten wat de uitvoering aan verbetering verlangt. Samenwerking tussen twee partijen moet op elke partij goed zijn afgestemd. De ene partij is dus afhankelijk van de vraag van de ander om goed op deze vraag af te stemmen. Voor het onderzoek is contact gezocht met partijen in de uitvoering om deze vraag bij hen neer te leggen. En of zij bereid zijn om een test uit te voeren om deze mogelijk bevorderde samenwerking te toetsen. Uit deze test kan dan blijken of de samenwerking vanuit ons, de architect, goed is afgestemd, of er komen aspecten aan het licht waarop de samenwerking nog verbeterd kan worden BAM BAM is de grootste Nederlandse aannemer. In het kader van LEAN is BAM ook op zoek naar efficiënter samenwerken. Zij hebben kennis en vaardigheden op de drie taken die voor dit onderzoek belangrijk zijn; calculatie, planning en werkvoorbereiding. Er is contact gezocht met BAM woningbouw om bij elkaar te komen om mogelijke samenwerking met BIM te bespreken. Hiervoor is contact opgenomen met de BIM manager van BAM P. van Vliet, en een projectvoorbereider A. van Riet. Met hen hebben wij een bespreking gehad. Het gesprek: De nadruk van het gesprek lag in het kader van BIM vooral op het 3D BIM-model. Een constatering van beide partijen: de presentatiekracht van BIM is een voordeel om te gebruiken bij de opdrachtgever. Deze opdrachtgevers moeten wel eerst bekend worden gemaakt met de mogelijkheden van BIM. De ontwikkeling van een BIM-model of proces stagneert bij de calculatie voor de uitvoering. Verderop in het gesprek werd duidelijk dat de/een oorzaak hiervoor de huidige werkmethode van de calculators is. Deze willen wellicht (nog) niet van afwijken van deze werkmethode. Een constatering vanuit BAM is dat BIM engineering afhankelijk is van het project. Daarnaast is 3D-ontwerpen duurder dan traditioneel ontwerpen. Het verschil in prijs wordt gecompenseerd door de reductie van faalkosten. BAM gebruikt methoden om fouten uit ontwerpen te filteren. Met Clash Control worden fouten ontdekt in verschillende tekeningen van hetzelfde ontwerp. Daarnaast gebruiken ze een methode die Compare Modelling heet. Een voordeel wat BIM kan hebben is dat de werkvoorbereiders het model niet meer hoeven te clashen. Dit is al gedaan in het ontwerpproces, dus voordat het bij hun terecht komt. Zodoende kan er sneller gestart worden met de bouw. Dit is één van de grote voordelen van BIM voor BAM. De planning kan volgens BAM op twee manieren onttrokken worden uit het BIM model; een simulatie en de planning als een uitdraai uit het BIM model. Een visie van BAM is het gebruik van BIM voor de opdrachtgever bij de verkoop/verhuur van de huisvesting. Het scheelt veel geld als gebruik kan worden gemaakt van een presentatie of filmpje van het BIM-model in plaats van folders of brochures. 18

20 3.2. Bouwend Nederland Bouwend Nederland is de brancheorganisatie voor Nederlandse aannemers. De gedachte achter het contact zoeken met BNL is dat zei overzicht hebben van verschillende aannemers in Nederland, en hun activiteiten op het gebied van BIM. Wij hebben een gesprek met BNL gepland om samen één of meerdere aannemers te vinden die willen vertellen hoe zij effectief willen BIMmen. Daarnaast zochten wij een aannemer om een eventuele test mee uit te voeren. Dit gesprek is gehouden in het Bouwhuis te Zoetermeer met de heren ir. B. Gieskens en drs. H. Wisse. Zij zijn respectievelijk hoofd brancheontwikkeling en accountmanager bij Bouwend Nederland. Het gesprek: Bouwend Nederland is er van bewust dat er aannemers zijn die geïnteresseerd zijn in BIM. Echter konden zij niet direct aannemers noemen die eventueel een samenwerking aan willen gaan met ons. BNL stelde voor om een prijsvraag op stellen om zo deze aannemers te werven voor deze samenwerking. BNL zelf wil met het gesprek het goede voorbeeld geven aan haar leden met de interesse in BIM. Aannemers zijn in BIM niet zo ver als bijvoorbeeld architecten. BNL constateert dat opdrachtgevers met de vraag worstelen als het gaat om het gebruik van BIM in welke fase zij het moeten gebruiken. In de uitvoering of in de onderhoudsfase Brinkgroep Brinkgroep is een calculatie en software ontwikkelend bureau die ook als adviseur kunnen optreden. Het doel van dit gesprek was om te weten te komen wat voor informatie een BIM model van ons moet bevatten zodat het effectief berekend kan worden door Brink. Wij spraken daarvoor met dhr. E. van den Broek, senior kosten adviseur. Het gesprek: Tijdens de kennismaking heeft dhr. E. van den Broek uitgebreid toegelicht wat Brinkgroep doet, en wat het doet op het gebied van BIM. Egard zelf is verantwoordelijk als senior kostenadviseur voor kosten-, kwaliteit- en onderhoudsadvies. Brinkgroep heeft in 2008 een programma van een Hongaarse ontwikkelaar opgekocht genaamd IBIS. Met dit programma kunnen calculatiewerkzaamheden worden uitgevoerd met BIM modellen in aanvankelijk Revitmodellen. Brinkgroep ontwikkelt dit programma verder door het toepasbaar te maken op o.a. ArchiCAD, Arkey en Allplan middels IFC. Om de informatie uit IFC modellen van verschillende bronprogramma s te kunnen halen heeft Brink een handleiding opgesteld. In deze handleiding staat beschreven waar een model aan moet voldoen zodat deze door IBIS uitgelezen kan worden om te calculeren. De voordelen van IBIS vertalen zich in de mogelijkheid om elementen uit het model te lezen en hier direct de kosten aan te koppelen. IBIS beschikt over een ingebouwde viewer en elementenboom. Hierdoor kan de gebruiker element direct visueel benaderen, en andersom. 19