Mark Wijmans BIM in de praktijk

Transcriptie

1 Mark Wijmans BIM in de praktijk

2 BIM in de praktijk Mark Wijmans Academy for Technology, Innovation & Society Bouwkunde De Haagse Hogeschool Minor; BIM in de praktijk S. van Berkel 1

3 Voorwoord Dit rapport is opgesteld door Mark Wijmans. Het vormt het resultaat van een onderzoek naar BIM en de uitoefening daarvan in de praktijk. BIM is voor sommigen een onbekend begrip. Voor anderen is het bekend, maar willen meer informatie over dit begrip en willen zij weten hoe BIM zich nu in de praktijk handhaaft. Deze aspecten worden in dit rapport beschreven. Vorm en inhoud van dit rapport zijn informatief. Het is in zijn geheel een beschrijving van de resultaten van twee onderzoeken; een theoretisch en een praktijkgericht onderzoek over BIM. Het rapport dient de lezer te helpen met vraagstukken over BIM die niet eenvoudig zelfstandig te vinden zijn. Hierbij kan men denken aan; Wat is BIM? Waarom zou ik BIM gebruiken? Wat moet ik beheersen om BIM te gebruiken en hoe ervaren sommige bedrijven heden ten dagen BIM? Dit rapport is bestemd voor allen die geïnteresseerd zijn in BIM. Tenslotte vermeld ik dat dit rapport tot stand is gekomen dankzij suggesties en ondersteuning van de geïnterviewde personen, en mijn persoonlijke begeleider. Ik wil daarvoor de volgende partijen bedanken: Room for Architecture, Dura Vermeer, DGMR, Topos Architecten, Habeon Architecten en dhr. S.L. van Berkel. 2

4 Inhoud Samenvatting... 5 Inleiding... 6 Wat is BIM als 3D-model... 8 Algemene beschrijving over BIM... 8 Definitie... 9 Wat is het doel Big BIM, little BIM Conclusie Hoe werkt BIM als Building Information Management Traditioneel Bouwteam Waar gaat het mis Het BIM Management proces Level of Development Clash Control Wat zijn vereiste BIM vaardigheden Conclusie Ondersteuning voor BIM Software Kenniscentra Uitwisselingformaat Opslagservices Welk softwarepakket voor welke discipline Belanghebbende partijen van BIM Conclusie BIM in de praktijk BIM in relatie met de economische crisis De mate van BIM gebruik Voor- en nadelen Conclusie BIM bij architecten BIM volgens een architect en softwaregebruik

5 Informatie in de tekening Inzichtelijkheid voor een architect Conclusie; wat is het nut van BIM voor een bouwtechnisch tekenaar Bronnenlijst Bijlage I Interview DGMR adviesbureau Bijlage II Interview Dura Vermeer Bijlage III Interview Topos Bijlage IV Interview Habeon Architecten Bijlage V Resultaten enquête

6 Samenvatting Dit rapport behandelt vraagstukken die vooraf zijn opgesteld voor het onderzoek. Dit onderzoek is op theoretisch en praktisch gebied uitgevoerd. Het rapport heeft als doel de lezer te informeren over BIM, en deze op basis hiervan keuzes laten maken. De achtereenvolgende hoofdstukken behandelen de volgende aspecten: Duidelijk wordt wat BIM is, wat het doel is en wat het verschil is tussen big BIM en little BIM. De werking van BIM wordt aan de hand van het verschil tussen BIM en traditionele methoden duidelijk. Daarnaast wordt één en ander verteld over level of development, clash control en vereiste BIM vaardigheden voor mensen die willen BIMmen. Ondersteuning voor BIM. Hier wordt meer verteld over software die met BIM te maken heeft, waar men terecht kan voor informatie bij kenniscentra en wat opslagservices zijn en waarvoor zij dienen. Daarnaast wordt de relatie tussen verschillende belanghebbende partijen in de bouw duidelijk rondom BIM. BIM in de praktijk laat zien hoe BIM tegenwoordig wordt gehandhaafd in de praktijk. Hoe bedrijven tegen BIM aankijken in het kader van de economische crisis, hoe BIM nu wordt gebruikt en wat de voor- en nadelen zijn van BIM. BIM bij architecten vertelt hoe deze beroepsrol BIM gebruikt, welke competenties men moet beheren om in deze rol met BIM te werken en hoe deze BIM beschrijft. Dit hoofdstuk heeft geen conclusie vanwege de beknoptheid van dit hoofdstuk. Elk hoofdstuk, m.u.v. het laatste hoofdstuk, wordt afgesloten met een conclusie. De totale inhoud van dit rapport valt niet in zijn geheel beknopte te concluderen. Hiervoor kan de lezer terecht bij de afzonderlijke conclusies van de hoofdstukken. 5

7 Inleiding Bouw Informatie Model is een werkwijze die vooral het uitwisselen van informatie tussen partijen die zijn betrokken bij een bouwproject moet vereenvoudigen. Het systeem bestaat al enige tijd en is nog lang niet bij alle projecten vanzelfsprekend. Het kan zijn dat het voor personen of partijen niet geheel duidelijk is wat BIM precies is, waarvoor het dient, hoe de huidige stand van zaken is rond BIM in de praktijk en hoe BIM hen kan helpen in een bepaalde beroepsrol. Daarnaast is BIM ook nog eens een ruim begrip. Er is veel over te vinden op internet in vele artikelen, websites en lopende projecten en ook in verscheidene literatuur. Als iemand wilt weten wat BIM is kan hij of zij deze bronnen raadplegen, maar loopt het risico verdwaald te raken in de grote hoeveelheid beschikbare hoeveelheid informatie hierover. Het is daarom handig om de belangrijkste informatie te bundelen en samen te vatten in een rapport, zodat deze mensen gemakkelijk die vragen voor henzelf kunnen beantwoorden door het te lezen, en zonder eindeloze speurtochten uit te voeren of dure cursussen te volgen. Dit rapport behandelt de informatie die men zoekt als men wilt weten wat BIM is. Aan de hand van een aantal deelvragen wordt een hoofdvraag beantwoord. Wat is BIM? Hoe werkt BIM? Wat voor middelen zijn er voor BIM en hoe staat het ervoor met BIM in de praktijk? Deze vragen worden in dit rapport uitgelicht en geven antwoord op de hoofdvraag; Wat voor nut heeft het om BIMvaardigheden te ontwikkelen voor de rol als bouwtechnisch tekenaar en projectleider. Deze informatie die antwoord geeft op deze vragen zijn het resultaat van een theoretisch onderzoek, en een praktijkgericht onderzoek. Dit praktijkonderzoek is gericht op drie hoofdzakelijk disciplines uit de bouw: architect, aannemer en adviseur. Uiteindelijk kan aan de hand van dit rapport een persoon besluiten of BIM geschikt is voor zijn of haar bedrijf, en of het een oplossing is voor de eventuele knelpunten die een bedrijf ondervindt in de communicatie met ander partijen of zelfs eigen personeel. Daarnaast kan hij of zij bepalen of het van individueel belang is om BIM-vaardigheden op te doen. Dit rapport behandelt een praktijkonderzoek. Als er wordt gesproken over de praktijk, dan wordt verwezen naar de bedrijven die hebben deelgenomen aan het praktijkonderzoek die vermeld staan in de bronnenlijst en het voorwoord. 6

8 Hoofdstuk 1 vertelt wat BIM is. De definitie van BIM wordt gedetailleerd uitgelegd. Deze wordt vergeleken met de opvattingen over BIM van verschillende bedrijven uit het bedrijfsleven. Ook wordt duidelijk wat het doel is van BIM, en wordt het verschil tussen big BIM en little BIM uitgelegd. In hoofdstuk 2 wordt uitgelegd hoe BIM werkt aan de hand van een vergelijking met informatiestromen in traditionele samenwerkingsverbanden. Hier wordt o.a. duidelijk dat BIM een digitaal 3D model kan zijn, en een samenwerkingmethode. Zo wordt duidelijk dat de M zowel model, als management kan betekenen. Ook wordt uitgelegd wat level of development en clash control is. Hoofdstuk 3 geeft inzicht in de verschillende bronnen die vrij beschikbaar zijn voor de ondersteuning van BIM. Hierbij kan men denken aan software, kenniscentra, uitwisselingsformaten en opslagservices. Daarnaast wordt het verband verduidelijkt van verschillende belanghebbende partijen in de bouw bij BIM. Hoofdstuk 4 benadrukt de resultaten van het praktijkonderzoek. Hoe wordt BIM momenteel gebruikt en in wat voor mate, en wat is de relatie van BIM m.b.t. de economische crisis? Uiteindelijk concludeert het laatste hoofdstuk de hoofdvraag. Hoe ervaren architecten BIM en wat zijn specifieke competenties voor een bouwtechnisch, projectleidend tekenaar in het kader van BIM? Na het rapport is voor deze beroepsrol duidelijk welke competenties een persoon moet beheren om in deze beroepsrol met BIM te kunnen werken. 7

9 Wat is BIM als 3D-model BIM staat voor Building Information Model. BIM is Revit. Een manier van samenwerken waarbij gebruik wordt gemaakt van een intelligent geïntegreerd 3D gebouwmodel. Buitengewoon Irritant Modewoord. Dit zijn definities die komen uit het bedrijfsleven, en ze kloppen allemaal. Er zijn dus verschillende opvatting over BIM en verschillende mensen zullen het verschillend uitleggen. Waarvoor staat de afkorting en wat betekenen de termen. Als men voor het eerst in aanraking komt met BIM is het volstrekt onduidelijk wat het precies is. Het is niet iets wat men in één oogopslag kan herkennen. In dit hoofdstuk wordt duidelijk aan de hand van een aantal generale vragen, die de subhoofdstukken vormen, wat BIM is. Deze vragen zijn zoals ze gesteld kunnen worden als men voor het eerst in aanraking komen met BIM. Aanvankelijk wordt duidelijk wat de definitie is van de afkorting. Vervolgens wordt verteld hoe BIM werkt, op wat voor doelgroep BIM zich richt en wat voor middelen er zijn voor BIM. Het hoofdstuk wordt afgesloten met het antwoord op de vraag; waarom BIM? Algemene beschrijving over BIM Voor dit onderzoek is een praktisch gericht, en een theoretisch gericht onderzoek gedaan. Als men iets wilt leren, dan is de theorie de stof die wordt aangeleerd, en de praktijk laat zien hoe dit wordt uitgevoerd en wordt herbeschreven. Dit geldt niet specifiek voor de bouw of BIM, maar het algemeen. Het valt op dat op sommige gebieden de praktijk afwijkt van wat er in theorie wordt verteld. Het valt voornamelijk op dat de praktijk een definitie van BIM vrijwel altijd koppelt aan 3D ontwerpen. Als men bijvoorbeeld wordt gevraagd wat BIM is, dan begint het antwoord vrijwel altijd met de zin; BIM is een 3D model. Zoals zal blijken uit dit hoofdstuk, is dit doorgaans inderdaad de methode om een BIM gestuurd project uit te voeren. Maar de theorie leert dat BIM niet zo zeer een 3D-model hoeft te zijn. 8

10 Een kernaspect van BIM zegt dat het een model is met alle informatie van een bouwwerk. Een dergelijk model hoeft niet 3D te zijn. Een ander kernaspect van BIM richt zich op het uitwisselen van de informatie. Dit moet van een centraal punt komen waar alle partijen hun deel van benodigde informatie kunnen ophalen en invoeren. Dit hoeft wederom geen 3D-model te zijn, zolang het maar alle informatie kan bevatten om een bouwwerk te ontwerpen, realiseren en beheren. Dit rapport beschrijft zowel de opvatting vanuit de praktijk als uit de theorie. Om verwarring te voorkomen gaan we ervan uit dat we altijd een 3D/model gebruiken bij BIM gestuurde projecten. De praktijk deelt deze visie, en de praktijk is uiteindelijk verantwoordelijk voor de uitvoering van het idee. Bij de definitie van BIM wordt duidelijk waarom BIM niet zozeer een 3D-model hoeft te zijn. Definitie BIM is een informatiedragend model, en het beheer- en uitwisselingproces om dat model, dat zorgt voor uitwisseling van alle benodigde informatie tussen partijen die betrokken zijn bij het project. Dit citaat is opgesteld aan de hand van het complete onderzoek, en het opstellen van dit rapport. Terwijl het onderzoek voorderde, werd de definitie van BIM steeds duidelijker. BIM valt dus in één zin uit te leggen. Maar om toch meer duidelijkheid te krijgen wordt hier de definitie verder uitgelegd. BIM staat voor Building Information Model. Volgens BuildingSmart kent het concept zijn oorsprong in een coalitie van Amerikaanse bedrijven, onder anderen Autodesk. Dat verklaart de Engelse term. In het Nederlands verschilt het nauwelijks; Bouw Informatie Model. Beide termen zijn geschikt als definitie van de afkorting. Maar wat betekent de volledige term? Men kan deze op verschillende manieren interpreteren. Men zou kunnen denken dat BIM een programma is, een 3D-ontwerp of een proces. Mensen die nog nooit met het begrip in aanraking zijn gekomen kunnen denken dat BIM een grote database is met alle informatie over bouwwerken. BIM is echter een combinatie van al die dingen. BIM is een geheel virtueel gebouw, met alle eigenschappen die een werkelijk gebouw ook zou hebben; dimensies, inrichting, verkeerroutes, onderhoudsvoorzieningen, kosten en alle andere dingen die je als eigenschap van een gebouw kunt bedenken. Dit geeft de volgende definitie van BIM: Building het gebouw, volgens een idee in een initiatief en zoals het moet worden ontworpen, gebouwd en beheerd met de bijbehorende functie. Het gaat dan om elk soort gebouw. Of het nu een ziekenhuis, kantoor, brandweerkazerne of een woning is. Vanaf het initiatief tot het gebouwde gebouw in de beheerfase beschrijft Building het gebouw. Information de informatie die men moet weten om het gebouw te kunnen bouwen. Dit zijn de bouwkundige eigenschappen, kosten, planningen en onderhoudsgegevens. 9

11 Model het digitale model, een virtuele gelijkenis aan het fysieke, werkelijke gebouw. Dit klinkt als een zeer grote hoeveelheid informatie, en dat is het ook. Maar wel alle informatie die al bekend moet zijn voordat een gebouw daadwerkelijke gebouwd wordt, en die benodigde informatie voor tijdens het bouwen en het beheer. Er zijn meerdere betekenissen van de afkorting; Bouw informatie model, bouw informatie modellering, Building Information Modelling en meer. Het meeste verschil zit vooral in de letter M. Deze kan voor meerdere definities staan en grofweg zijn er twee verschillende, hoofdzakelijke varianten; Model en Management, echter wordt Building Information Management zelden als definitie vermeld. Hierover meer in hoofdstuk 2. De B en de I zeggen beiden iets over de M, dus de gehele definitie is een korte beschrijving van een model of een modellering. Men kan er van uit gaan dat het niet uitmaakt of de B nu spreekt van een model, of van modellering. Als gekeken wordt naar de gehele betekenis van BIM dan maakt dat niets uit. In dit rapport wordt daarom gesproken over de betekenis, Building Information Model, van de afkorting BIM. Om verwarring te voorkomen zal daarom niet gesproken worden over andere betekenissen. 10

12 Wat is het doel Wat is nu het nut van het maken van een model van een gebouw, met zo veel informatie. Om hier een duidelijk beeld van te krijgen kan het beste gekeken worden naar de traditionele methodes. Van oudsher wordt alle informatie van een gebouw uitgewisseld middels grote tekenpakketten; een stapel bestektekeningen, een begroting, een planning, een assemblageplan enz. De informatie wordt op die manier via vele media uitgewisseld; , papierpakketten, PDF, verschillende bestandsindelingen (DWG, DFX enz.). Iedereen die belangen heeft bij het project heeft een stapel tekeningen om zijn informatie uit te halen voor hun aandeel van het werk. Bij BIM gaat dit anders. Hier wordt een 3D-model opgesteld door een aangewezen partij uit een samenwerkingsband. Dit is meestal de architect. Dit model staat opgeslagen op een plaats waar het toegankelijk is voor de overige partijen, zodat deze hun informatie kunnen toevoegen. Of zij kopiëren het model en voegen hun informatie toe in dit gekopieerde model, om het vervolgens later samen te voegen. Uiteindelijk bevat het model alle nodige informatie. Dit heeft als doel de volgende punten: De informatie staat centraal Het wordt op een vaste plek bewaard. Dit kan een Cloud-service zijn of een netwerkserver. Alle belanghartige kunnen inzicht verkrijgen in het model en de informatie opvragen die ze nodig hebben. Controle Volgens afspraken die van tevoren worden gemaakt, kan er een vaste controle worden gehouden op het model. Als bijv. de architect aanbiedt om het model te beheren, voeren zij de controle uit. Zo wordt het risico vermeden dat men wijzigingen gaat aanbrengen. Actualiteit Er is maar één model. Dit model wordt zo nodig bijgewerkt en het is duidelijk voor alle partijen als er wijzigingen in het model zijn aangebracht. Zo blijft de informatie voor iedereen altijd actueel, en hoeven er bijv. geen nieuwe pakketten tekeningen te worden gedistribueerd, of nieuwe versies van adviesrapporten, technische omschrijvingen of andere documenten te worden uitgedraaid. Presentatiekracht Dit is niet zozeer een kenmerk van BIM, maar van het 3D tekenen wat BIM met zich meebrengt. Een 3D tekening van gebouw geeft een veel beter beeld dan 2D tekeningen. Foutenopsporing Door met maken van 3D tekeningen kunnen fouten beter worden opgezocht, als bijv. sommige elementen conflicten veroorzaken. Denk aan leidingen die elkaar kruisen, of door een balk lopen. In 2D tekeningen kan het lastig zijn om te bepalen waar deze leidingen lopen als alleen maten bekend zijn. Men zou leidingen stuk voor stuk moeten uitmeten, terwijl in 3D tekeningen dit in één oogopslag kan worden vastgesteld. Het doel van BIM is om deze punten te verbeteren t.o.v. traditionele systemen. Elke vorm van verspilling, fouten of extra tijd resulteert zich in grotere kosten van het project voor veel betrokkenen. Het uiteindelijke doel is dus om onnodige kosten zo veel mogelijk uit te bannen. 11

13 Big BIM, little BIM Eigenlijk is er maar één BIM, maar om verwarring te voorkomen wordt in dit rapport ook het verschil tussen big BIM en little BIM uitgelegd. Big BIM is het BIM zoals het is beschreven in de voorgaande hoofdstukken; en manier van samenwerken van begin tot eind, in één informatie model, met alle betrokken partijen van een bouwproces. Het ontworpen 3D-model wordt uitgewisseld met andere partijen om informatie uit te wisselen. Little BIM is wanneer een bedrijf binnen haar eigen organisatie BIM gebruikt. Als bijvoorbeeld de overstap wordt gemaakt van 2D naar 3D tekenen, en het ontwikkelen van een model met informatie. Het verschil is dan dat alleen de informatie vanuit het bedrijf zelf aan het model is toegevoegd. Het model wordt dus niet gebruikt om informatie uit te wisselen met andere partijen. Little BIM is echter wel een stap in de richting van big BIM. Men kan bij little BIM een 3D-model maken en informatie er aan koppelen. Het enige verschil is dat er geen informatie wordt uitgewisseld met andere partijen. Er zijn dus een aantal voordelen van little BIM t.o.v. een traditioneel proces. Zo maakt men alsnog een 3D-model en staat de informatie op één plek. Als we het hebben over BIM zoals het is beschreven in het rapport, dan is little BIM geen BIM. Het is dan hoogstens een manier van werken die het bedrijf BIM noemt omdat het daar erg op lijkt. Het zou goed zijn dat er dan onderscheid wordt gemaakt door definities als little BIM of big BIM toe te kennen. Maar omdat little BIM niet de voordelen van BIM verwerkelijkt is dit niet een echte vorm van BIM. Het ontwikkelen van extra termen kan in dit geval alleen extra verwarring creëren. Daarom wordt in dit rapport little BIM niet erkend als een echte vorm van BIM. Dit om de volgende reden: tot nu toe is BIM. Conclusie Men vat BIM op in verschillende definities. Elke definitie legt de betekenis van BIM uit vanuit een andere invalshoek, en is formeel gezien goed. BIM is een Building Information Model. Building staat voor gebouw, Information voor alle informatie die aan dat gebouw is gekoppeld en Model is het 3Dmodel dat een visuele representatie vormt van het te bouwen gebouw. BIM is een model waar alle partijen van een samenwerkingsverband in kunnen werken, en hun benodigde informatie uit kunnen halen voor hun aandeel van het werk. BIM is ook het proces dat de manier van samenwerken vormt die de informatie van een bouwwerk op één plek houdt die voor iedere partner inzichtelijk is. 12

14 Het doel van BIM is om de commutatie, samenwerking en effectiviteit van een samenwerkingsverband te verbeteren. Omdat de informatie centraal staat en voor iedereen benaderbaar is, worden partijen eerder ingelicht over wijzigingen en kunnen deze eenvoudiger worden toegepast zonder dat er compleet nieuwe documenten hoeven worden te verstrekt. Iedere partij werkt in één en hetzelfde 3D-model zonder dat zij allerlei losse documenten maken voor een ontwerp. Partijen werken dus minder langs elkaar heen en zo wordt meerwerk voorkomen. Door dit proces op deze manier efficiënter te maken, bespaart deze uiteindelijk tijd en dus geld. 13

15 Hoe werkt BIM als Building Information Management BIM is dus een 3D-model. Het is echter niet direct duidelijk hoe het model moet worden gebruikt. BIM is namelijk niet alleen het 3D-model, het is ook een samenwerkingssysteem die beschrijft hoe partijen dit model gebruiken om informatie uit te wisselen. In dit hoofdstuk wordt uitgelegd hoe BIM werkt. BIM is een nieuw systeem dat is gebaseerd op een oud systeem. Dit ziet men vaak bij zeer ingewikkelde processen, je kunt niet iets compleet nieuws verzinnen en het oude verwerpen. Voor de bouw geldt hetzelfde. Het proces rondom het ontwikkelen van een bouwwerk is zeer ingewikkeld. Er zijn veel partijen betrokken met verschillende doelen en belangen. Deze partijen moeten op verschillende manieren communiceren en elkaar tegemoetkomen. Dit wordt nu beheerd in verschillende systemen. Om een duidelijk beeld te krijgen van hoe BIM werkt kan het beste worden vergeleken met oude systemen. Dit hoofdstuk neemt twee traditionele samenwerkingsverbanden rondom een bouwproces onder de loep, en vergelijkt deze met BIM. Op deze manier wordt duidelijk hoe BIM werkt. Traditioneel Traditioneel wordt vanuit de eis van een opdrachtgever een ontwerp gemaakt door een gekozen architect. Deze is gekozen op basis van het beste idee voor de vertaling van de eis naar een ontwerp. Dit ontwerp wordt vervolgens bij een aanbesteding uitbesteed aan een aannemer om te realiseren. Ook wordt dan een plan opgesteld om het beheer en onderhoud te verantwoorden. Deze verantwoordelijkheid is doorgaans voor de aannemer. In dit proces worden de partijen betrokken op basis van fasering. Schematische weergave van een samenwerkingsverband op traditionele wijze. De opdrachtgever stuurt de partijen. Na afronding van elke fase worden de volgende partijen betrokken. 14

16 Hieronder een stapsgewijze beschrijving van het systeem uit de afbeelding. 1. De opdrachtgever komt met het initiatief om een gebouw te laten realiseren. 2. De ontwerpende partij vertaalt dit naar een idee (schetsontwerp, voorlopig ontwerp) 3. De opdrachtgever controleert dit, de ontwerper vervolgt het ontwerpproces. 4. De opdrachtgever controleert het definitieve ontwerp, bij goedkeuring volgt een aanbesteding en wordt het bestek opgesteld. 5. De gekozen aannemer uit de aanbesteding maakt een plan om het ontwerp te realiseren, de kosten zijn gebaseerd op de in de aanbesteding gepresenteerde begroting. 6. Eventueel maakt de aannemer een plan voor de onderhoud- en beheerfase van het gebouw. Tegenwoordig wordt dit steeds vaker gedaan. Elke fase wordt afgesloten met een beslismoment/document. Dit zijn respectievelijk een programma van eisen, voorlopig ontwerp, bestek, planning en uitvoeringplan en een onderhoud- en beheerplan. De informatie komt dus na elke fasering aan bij de volgende partij. Het gaat de verschillende partijen stapsgewijs af tot het uiteindelijke ontwerp voltooid is. Dit systeem is tijd- en communicatie intensief. De partijen moeten voortdurend overeenstemming vinden bij elke faseovergang, en ook daartussen. Als nieuwe partijen aansluiten in het proces, moeten zij worden ingelicht over de stand van zaken. Bouwteam Naast het traditionele model is er nog een variant waarbij de partijen vanaf het begin betrokken zijn. Er is geen aanbesteding en de aannemer is betrokken bij het initiatief- en ontwerpproces. Dit systeem vereist meer inzet van de aannemer, maar dit zien we steeds vaker terug. Grote aannemers geven de voorkeur om zo vroeg mogelijk betrokken te zijn bij een project zodat zij het kunnen sturen, en zelf de kosten kunnen overzien. Schematische weergave van een bouwteam. Alle partijen zijn vanaf het initiatief al betrokken. 15

17 De praktijk gebruikt BIM vaak in een samenwerkingsverband die het meest lijkt op het bouwteam.. Net als bij een bouwteam zijn bij een BIM-proces alle partijen vanaf het begin, en bij verschillende processen nauw betrokken. Zodoende kan er een beter controle zijn. Het is bijvoorbeeld een goede zaak als de aannemer bij het ontwerp advies kan leveren. Zo wordt voorkomen dat er voortdurend wijzigingen worden gedaan aan het DO, terwijl dat eigenlijk niet de bedoeling is. Dit gebeurt vaak omdat de architect niet altijd kan weten hoe een aannemer van plan is het werk te realiseren, terwijl hij wel het bestek dient te maken. Ook kunnen er sessies worden afgesproken waar de partijen uit het samenwerkingsverband samenkomen om dingen te bespreken. Zo kunnen zij elkaar adviseren, feedback leveren en nieuwe afspraken maken. Waar gaat het mis Echter berusten beiden bovengenoemde systemen nog op traditionele wijze van het uitwisselen van informatie. De constructeur maakt nog steeds een eigen ontwerp van de constructie. De installateur maakt nog steeds een eigen adviesrapport en de bouwfysicus maakt ook nog steeds zijn eigen advies. Hoewel deze documenten allen zijn gericht op het ontwerp, zijn het nog wel steeds losse documenten. Al deze losse documenten worden vervolgens uitgewisseld en het ontwerp wordt op basis van deze documenten gemaakt en geijkt. Als er vervolgens een wijziging wordt gemaakt aan één van de documenten, bijv. in de constructie, moet het ontwerp worden aangepast. Ten gevolge moet er een nieuw bouwfysisch rapport worden gemaakt en moet het ontwerp opnieuw worden gecontroleerd aan het Programma van Eisen, het bouwbesluit enz. Zo kunnen er verschillende wijzigingen zorgen voor her distributie van nieuwe documenten. Daarnaast werken partijen fysiek niet in de dezelfde omgeving. De ene partij maakt een rapport, de ander een berekening en weer de ander een tekening. Deze documenten moeten worden vertaald in het ontwerp. Hierdoor treedt er intensieve communicatie op tussen de partijen in de vorm van telefonie, en faxen. Dit kan vervolgens leiden tot communicatie fouten. Dit kost extra tijd en moeite, en dus geld. Als één of meerdere partijen extra werk moet leveren waar andere afhankelijk van zijn, zijn zij gedwongen te wachten met het voorzetten van hun deel van het project. Veel partijen werken gelijktijdig aan meerdere projecten en moeten daarom hun tijd herindelen als één van de projecten extra tijd dreigt in te nemen. 16

18 Het BIM Management proces BIM probeert dit op te lossen door al deze informatie van verschillende partijen naar één digitaal 3Dmodel te vertalen. Echter is dat niet het enige aspect wat BIM inhoudt. Dit model is beschikbaar voor alle partijen om in te werken en om informatie uit te lezen. Als er op deze manier informatie verandert aan het model, dan wordt dit automatisch inzichtelijk voor alle partijen die in dat model werken. Een voorwaarde van dit systeem is dat alle betrokken partijen in dit model werken, en er ook in kunnen(!) werken. Dit wordt in subhoofdstuk wat zijn BIM vereiste vaardigheden beschreven. Als men BIM intypt in Google is dit het eerste plaatje wat opduikt. ( Een schematische weergave van het BIM samenwerkingsproces. De pijlen indiceren de communicatie over en weer tussen het model en de partijen, en de partijen onderling. Uitleg van het schema: Het model dat centraal staat wordt door één van de partijen beheerd. Alle partijen hebben toegang tot dit model en voeren informatie in dit model, en gebruiken dit model om die informatie door te communiceren aan elkaar. Zo kan elke partij het model en de informatie controleren en kunnen fouten eerder worden opgespoord. 17

19 Dit is een goede weergave van wat het proces van BIM inhoudt. Dit schema geeft hetzelfde weer als de schema s van het traditionele model en het bouwteam. De zes termen zijn in grote lijnen de activiteiten die bij een bouwproject optreden. Bij deze zes termen kunnen alle andere activiteiten die men kan verzinnen plaatsen zoals begroten, onderhouden, beheren, initiatief enz. De pijlen in en uit het centrale model (BIM), en rondom de partijen geven de stroom van informatie weer. De buitenste pijlen lopen middels het model tussen de partijen. Dit schema is het meest eenvoudige schema wat gevonden kan worden en ook het meest veelzeggende. Eenvoud is duidelijkheid, en dat is iets waar BIM zelf ook voor staat. Net als bij een bouwteam, wordt het samenwerkingsverband vooraf opgesteld of deze is al bekend. Men maakt onderling afspraken wanneer bepaalde documenten moeten worden geleverd, wie de beheerder is van het proces en wie de beheerder is van het model. Het wordt doorgaans door de architect vervaardigd. Alle partijen die betrokken zijn bij het ontwerp leveren hun input in het model. Met speciale software kan informatie aan het model worden gekoppeld. Dit model kan vervolgens in zijn geheel worden uitgewisseld, of alle partijen werken in één model. Meer over deze software en methode voor uitwisselen vindt u in het hoofdstuk Ondersteuning voor BIM. Traditioneel werkt met fases; VO, DO, bestek, uitvoering, beheer en onderhoud. Deze fases worden elk met een beslisdocument afgesloten en vormen het proces van ontwerp. Omdat bij BIM vanaf begin tot eind wordt gewerkt in één model, is deze fasering minder hard geworden. In plaats daarvan worden op deze fasemomenten de documenten uit het model gehaald. Belangrijk is dan dat men vooraf afspreekt wanneer het model zich in een bepaalde fase bevindt. Dit gebeurt ook met traditionele methode, echter wijkt dit af in een BIM proces. Meer hierover in het subhoofdstuk Level of development. Het Model BIM Protocol van bimguide.nl is een document dat dient ter ondersteuning voor het maken van afspraken tussen architecten en aannemers. Hier staan o.a. hoe men goede afspraken kan maken over het uitwisselen van informatie, welke software wordt gebruikt en hoe de fasering geschied. De manier van fasering bij BIM wordt geregeld door vooraf eisen op te stellen waaraan het model moet voldoen om bijvoorbeeld een DO te zijn. Dit doet men door afspraken te maken over Level of Development 18

20 Level of Development Level of Development of Level of Detail, kortweg LOD, is een modeleigenschap die verteld hoeveel informatie het model op een bepaald LOD-niveau bevat. Het Model BIM Protocol bevat een onderdeel waarin de afspraken over deze LOD-niveaus kunnen worden gemaakt. Er zijn 5 LODniveaus; LOD 100, 200, 300, 400 en 500. In een samenwerkingsverband moet ook worden afgesproken wie controleert of het model voldoet aan de vooraf afgesproken niveaus en eisen, en wanneer hij/zij dat controleert. De onderstaande dia s komen uit een Engelstalige presentatie (Presentation: BIM for project managers) over BIM en vertellen wat elk LOD niveau grofweg is. Zoals gezegd worden in de samenwerkingsverbanden gedetailleerd vastgesteld wat elk LOD niveau inhoudt. LOD 100 De geometrische eigenschappen van het ontwerp zijn bekend. Zo kan men een indruk krijgen over het uiterlijk, inhoud, oriëntatie, invloed op de omgeving en dimensies. Dit komt overeen met het schetsontwerp. 19

21 LOD 200 De afmetingen en vormgeving zijn bekend, indelingen van functies en gebieden, een veronderstelling van de hoeveelheden en gebruikte elementen en een idee over installaties. Dit komt overeen met een voorlopig ontwerp. LOD 300 De definitieve afmeting en maatvoering zijn bekend. De manier waarop het gebouw wordt vervaardigd, de verschillende materialen en de hoeveelheden daarvan zijn definitief bekend. Dit komt overeen met een definitief ontwerp. 20

22 LOD 400 Ten opzichte van LOD 300 is nu het assemblageplan definitief bekend op elk niveau. Leidingen, balken, kolommen, vloeren, muren enz. zijn definitief bepaald en de wijze van uitvoering kan uit dit niveau afgeleid worden. Op dit niveau kunnen alle conflicten van bijvoorbeeld kruisende leidingen worden afgeleid. Per element is bekend welke leverancier hiervoor verantwoordelijk is. LOD 500 Het onderhoud en beheerplan zijn nu ook bekend. Het model is nu een werkelijke representatie van het fysieke gebouw. 21

23 Aan de hand van de informatie die aan de verschillende LOD niveaus zijn gekoppeld kunnen nog meer vormen van informatie worden gekoppeld. Zo kan bijvoorbeeld vanaf LOD 300 de begroting en de planning worden toegevoegd, omdat hier de hoeveelheden en materialen bekend zijn. Voorafgaand aan het BIM proces wordt afgesproken welke informatie allemaal wordt toegevoegd, en wanneer. Clash Control Men kan bij BIM er ook voor kiezen om in meerdere modellen te werken. Het centrale model is dan hetgene wat wordt gevormd als alle losse modellen worden samengevoegd. De constructeur, installateur en architect kunnen allen los van elkaar een model vervaardigen op basis van hun kennis; de architect maakt het ontwerp, de constructeur de draagstructuur en de installateur de lay-out van alle leidingen en installaties. Dit wordt dan samengevoegd en er volgt een clash control. Dit wordt uitgevoerd door een vooraf afgesproken persoon of partij. In deze controle worden conflicten duidelijk die ontstaan door het combineren van de modellen. Een eenvoudige weergave van een clash uit een clash control ( De onderdelen van de constructeur en de installateur veroorzaken een conflict. Het programma waar de clash mee wordt uitgevoerd geeft dit aan. 22

24 Wat zijn vereiste BIM vaardigheden. BIM wordt niet door UAV verplicht gesteld. Sommige bedrijven stellen dit echter wel als eis. Rijksgebouwdienst bijvoorbeeld heeft aangekondigd vanaf november 2011 al haar projecten uit te voeren in BIM. Als partijen willen samenwerken met de RGD, dan kan dat alleen als zij kunnen BIMmen. Als een partij niet van plan is met RGD in zee te gaan, hoeft zij niet noodzakelijk BIM als vaardigheid op te doen. BIM wordt wel sterk aangeraden voor partijen in de bouw. Dit is merkbaar doordat sommige bedrijven hebben aangekondigd alleen nog maar in BIM te willen werken. Naast projecten op traditionele wijze, waar elke partij bekwaam mee is, is het handig voor partijen om ook bekwaam te worden met BIM. Naast de RGD zijn er ook andere partijen die BIM als eis hebben bij het uitvoeren van projecten. Om te voorkomen dat bedrijven projecten mislopen, is het daarom aan te raden BIM te gaan gebruiken. Er zijn een aantal dingen dat een bedrijf, of een onderdeel daarvan, moet beheren om deel te kunnen nemen aan een BIM project. Het moet bekwaam zijn met software om een informatie dragend model te ontwikkelen en informatie hieraan koppelen. Om dit informatie dragende model uit te wisselen moet men weten met welke methode dit kan. Uiteindelijk moet een bedrijf weten wat het moet doen om deze informatie op een goede manier, dus volgens goede afspraken, te circuleren binnen een samenwerkingsverband. Deze afspraken zijn bijvoorbeeld de eisen van het level of development, de data waarop clash controls gebeuren en wie dat doet, wie het model beheert, welk softwarepakket of wel uitwisselingsformaat wordt gebruikt. Naast deze afspraken spreken sommige gebruikelijke afspraken voor zich; wie is projectleider, wanneer moeten bepaalde stukken informatie toegevoegd zijn etc. Dit klinkt ingewikkeld. Er zijn vele soorten softwarepakketten die geschikt zijn om informatie dragende modellen mee te ontwikkelen. In het subhoofdstuk Software bij hoofdstuk ondersteuning voor BIM wordt duidelijk welke software pakketten beschikbaar zijn en waar deze kunnen worden gevonden.. Daarnaast zijn er speciale uitwisselingsformaten ontwikkeld om deze modellen uit te wisselen. Ook zijn er verschillende bronnen waar men hulp kan vinden voor het maken van goede afspraken tussen partijen die garant staan voor een goede uitoefening van BIM. BIM kan in het beginsel ingewikkeld overkomen, en dat kan misschien demotiverend zijn. Daarnaast zijn er natuurlijk ook de kosten voor het overstappen of aanschaffen van de softwarepakketten en de cursussen om deze aan te leren. Het volgende hoofdstuk verteld meer over deze competenties van BIM. 23

25 Conclusie Het proces van samenwerken van BIM lijkt veel op dat van een bouwteam omdat alle partijen vanaf het begin tot eind betrokken zijn bij het project. Echter in een BIM werken zij allemaal in één model die het ontwerp voor het te bouwen gebouw vormt. Dit model draagt de informatie die elke partij daaraan toevoegt. Omdat dit model voor iedereen inzichtelijk is, is iedereen ook op de hoogte van de informatie in het model. Op deze manier hoeft er minder gecommuniceerd te worden met de telefoon en . Deze oude vormen van communiceren is tussen vaak tussen twee partijen, en zo kan er informatie gemist worden. Als een BIM model als communicatiemiddel wordt gebruikt zijn bijvoorbeeld wijzigingen direct voor iedereen inzichtelijk, wat de kans op fouten verminderd. Uit dit model worden de producten gehaald die belangrijk zijn voor disciplines, die zijn aangesloten bij het desbetreffende project zoals aannemer, architecten, constructeurs, in de bouw. Tekeningen, documenten en berekeningen. Partijen moeten afspraken maken hoe zij gaan samenwerken met dit model om zo efficiënt mogelijk te werken. De volgende punten zijn belangrijk om af te spreken, en komen voort uit de verschillende interviews van het praktijkonderzoek. Wordt er één model gemaakt, of meerdere die later worden samengevoegd. Wie beheert het model. Met welke software gaan we samenwerken. Waar wordt het model bewaard. Wat zijn de verschillend eisen waaraan het model moet voldoen om op een bepaald LOD niveau te zijn. Wanneer en door wie wordt er controle uitgevoerd op het model om vast te stellen of het voldoet aan de LOD-eisen. Wanneer komen we samen om aandachtspunten te bespreken, en waar. Bij meerdere modellen, wanneer en wie voert de clash control uit. Welke gegevens een bepaalde partij dient in te voeren in het model. Dit zijn de hoofdzakelijk punten die moeten worden afgesproken. Verder worden er zaken afgesproken die traditioneel ook belangrijk zijn. Partijen die willen BIMmen moeten bekend zijn met software die gebruikt kan worden om mee te BIMmen. Dit houdt in dat partijen in staat moeten zijn om informatie uit het model te kunnen lezen met een bepaald programma. Afhangend van de rol die een partij speelt, moeten zij informatie kunnen toevoegen, en kunnen ontwerpen met het programma. Een architect bijvoorbeeld moet kunnen ontwerpen met een 3D-programma, maar vooral weten hoe hij informatie koppelt aan verschillende elementen. Ook moeten zij weten hoe dit model vervolgens vertaald kan worden zodat het beschikbaar is voor andere partijen zodat zij het uit kunnen lezen/bewerken. Meer hierover in het volgende hoofdstuk. Daarnaast is het belangrijk dat zij weten wat de consequenties zijn als zij willen investeren in het ontwikkelen van BIM-competenties op het gebied van tijd en kosten. Als personeel moet leren met een 3D-ontwerpprogramma om te gaan, kan dit geld kosten in de vorm van cursussen. In sommige gevallen is het nodig om personeel deel te laten nemen aan BIM-cursussen. Daarnaast moet men rekening houden met het aanschaffen van het software pakket om mee te kunnen 3D-ontwerpen. 24

26 Ondersteuning voor BIM Het leren begrijpen van BIM, een eerste aanraking met de term of het opzoeken van de geschikte software. Her en der is informatie te vinden hierover. Er zijn veel sites, boeken en instellingen waar je BIM of een onderdeel daarvan kunt leren. Dit komt voornamelijk omdat BIM in bijvoorbeeld de V.S. en Scandinavië al een tijd bestaat en wordt gebruikt. Er zijn in de loop van de tijd vele bronnen opgedoken. In dit hoofdstuk wordt u uitgelegd hoe bepaalde informatie over BIM gevonden kan worden. Daarnaast wordt duidelijk hoe verschillende instanties die ondersteuning bieden voor BIM tot stand zijn gekomen en waarom deze dat doen. Software Voor BIM zijn er veel softwarepakketten geschikt. Zoals gezegd, gaat dit rapport uit van een. Om een dergelijk model te maken zijn er een groot aantal geavanceerde programma s, maar ook voor het integreren van bepaalde stukken informatie. Een bouwfysicus die de RC-waarde van een raam wil toekennen hoeft immers niet de hele gevel te ontwerpen. Als een gebouw bijvoorbeeld 40 ramen heeft, is het beter om speciale programmering toe passen om deze informatie van al die ramen snel toe passen en het BIM model. In het praktijkonderzoek werd vooral het programma Revit van Autodesk genoemd. Dit is een programma om 3D massa s te ontwerpen, en om informatie te koppelen aan de verschillende elementen van die massa s. Revit is vooral geschikt voor architectuur, maar ook voor constructeurs en installateurs. Autodesk maakt nog meer software voor verschillende disciplines in de bouw. Naast Revit zijn er ook programma s van andere leveranciers zoals Arkey, Tekla en ArchiCAD (CAD staat voor Computer Aided Design). Er zijn een groot aantal softwarepakketten. Echter is niet ieder softwarepakket geschikt voor iedere discipline. Tekla Structure is geschikt voor een constructeur en Revit Architecture voor architecten. Daarnaast kan niet ieder programma elkaars bestandsindeling lezen. Om te weten te komen welk softwarepakket gebruikt kan worden kan een softwarematrix raadplegen op Een weergave van de BIM softwarematrix op 25

27 Als men deze matrix gaat bestuderen valt op dat de beroepsrol bouwfysica er niet specifiek in staat. Vaak gebruiken bouwfysici geïntegreerde applicaties of programma s met rekenmodellen. Deze berekeningen koppelen ze vervolgens als informatie aan het BIM model. In dit rapport wordt Bink software aangeraden voor bouwfysica om in BIM te werken. Dit programma is ontworpen om in BIM te kunnen functioneren. Kenniscentra Naast vaardigheden met de benodigde software zijn er andere zaken rond BIM die men moet beheren, zoals het maken van afspraken. Het is niet eenvoudig om deze vanuit het niets op te stellen. Daarom zijn er verscheidene protocollen opgesteld die voor partijen gebruikt kunnen worden om afspraken te maken. Eén daarvan is het Model BIM Protocol dat eerder in dit rapport werd genoemd. Naast deze protocollen zijn er meerdere zaken te vinden in kenniscentra. Zo wordt er uitgelegd wat BIM is, wanneer het hoe het is ontstaan en door wie en hoe men het kan leren. Deze bronnen zijn vrij toegankelijk en bedoeld voor iedereen die interesse heeft in BIM en hier meer over wilt leren. Het doel is om BIM toegankelijk te maken voor iedereen. Als mijn bijvoorbeeld wilt weten of er nieuwe versies van uitwisselingsformaten zijn verschenen, of wanneer er informatiebijeenkomsten zijn over BIM, kan men deze bronnen raadplegen. Kenniscentra zoals deze zijn de volgende: Hier kan men opzoeken wat voor software gebruikt kan worden in verschillende samenwerkingsverbanden. Bedrijven die ervaring hebben met BIM staan geregistreerd op deze site. Daarnaast kan men hier basisinformatie vinden over BIM, en nieuws over BIM. Hier vindt men informatie over uitwisselingsformaten die nodig zijn om modellen tussen verschillende softwarepakketten uit te wisselen. Omdat de software voortdurend verder ontwikkelt, moeten deze uitwisselingsformaten ook up to date blijven. Sites zoals deze houden deze nieuwe versies bij. Echter valt de actualiteit van de Nederlandse versie van de site te betwisten, aangezien de laatste nieuws-update dateert uit oktober Men kan beter de Engelse site bezoeken. Op deze site kan men informatie vinden over BIM. Op deze site is o.a. het Model BIM Protocol te downloaden. 26

28 Uitwisselingformaat Er zijn dus een groot aantal verschillende soorten software voor om mee te werken in BIM. Deze softwarepakketten worden door bedrijven aangeschaft in de vorm van massalicenties en kosten veel geld. Een partij kan dus niet eenvoudig van software wisselen om samen te kunnen werken met een andere partij die andere software gebruikt. Maar aangezien veel programma s met een eigen unieke bestandsindeling werken is het lastig om samen te werken met verschillende soorten software. IFC staat als uitwisselingsformaat centraal binnen verschillende softwarepakketten. Het dient voor de uitwisseling van informatie tussen die programma s. Bron Hiervoor is een openbare bestandsindeling ontwikkeld die intercompatibiliteit tussen verschillende softwarepakketten mogelijk maakt. Deze indeling, een uniform uitwisselingsformaat, heet IFC; Industry Foundation Classes. In de softwarematrix van nationaalbimplatform wordt IFC aangegeven als middel die samenwerken met verschillende softwarepakketten mogelijk maakt. Dit houdt in dat de modellen die met verschillende ontwerpprogramma s worden gemaakt, middels IFC alsnog bruikbaar zijn in deze verschillende programma s. Revit maakt bijvoorbeeld gebruik van andere bestandsindeling van Arkey. Arkey kan dus niet de modellen die met Revit zijn gemaakt openen. Als men het Revit exporteert naar een IFC model, dan kan Arkey het wel openen. Opslagservices Een belangrijk aspect van het BIM model is dat het bewaard en bewaakt dient te worden, en dat het vrij toegankelijk is voor de overige aangesloten partijen van het project. Omdat het hier gaat om een digitaal model, dient het ook op een digitale manier te worden bewaard, dus niet als een stapel papier in een archiefkast. Het model moet toegankelijk blijven voor alle partijen die er aan meewerken. Dit kan op de volgende manieren; op een server van één van de partijen, op een Cloudservice of bij een instantie die deze opslag specifiek voor BIM biedt. Een Cloud-service is een vrij toegankelijk online opslagplaats die door verschillende instanties worden aangeboden, bijvoorbeeld Google. Omdat het vaak gratis is, kan de opslagcapaciteit beperkt zijn. Op deze online database kunnen gebruikers zich aansluiten om het model op te slaan en uit te lezen. Deze diensten zijn niet specifiek bedoeld voor BIM en bieden enkel de opslagservice. Ook omdat de provider van de service deze vrij aanbiedt, is de beveiliging voor sommige gebruikers te betwijfelen. 27

29 Een gebruiker kan ook voorstellen om het model te bewaren op zijn eigen server. Als een partij over deze ICT voorzieningen beschikt, kan zij vooraf afspreken het model op te slaan en te bewaken. De overige aangesloten partijen worden voorzien van informatie waarmee zij toegang hebben tot het model. Specifieke instanties zijn ook ontwikkeld voor het huisvesten van BIM modellen, bijvoorbeeld BIM servers. Ook leveranciers van software pakketten bieden aansluitingen op hun software die opslag en uitwisseling van BIM modellen mogelijk maakt. Vaak hebben deze instanties specifieke programma s ontwikkeld die de opslag biedt, maar bijvoorbeeld ook een ingebouwde viewer heeft. Hiermee kunnen partijen het model bijvoorbeeld presenteren zonder het te hoeven verplaatsen van de opslagservice. Bij de kenniscentra zijn deze services vaak terug te vinden. Ook op de websites van de softwareleveranciers wordt vaak methoden vermeld die opslag bieden voor het BIM model. 28

30 Welk softwarepakket voor welke discipline Nu duidelijk is welke softwarepakketen beschikbaar zijn, en hoe men met deze verschillende pakketten kan samenwerken, kan men beslissen welk pakket hij kan gebruiken voor zijn bedrijf. Een groot nadeel echter van het gebruik van verschillende softwarepakketten is het noodzakelijke gebruik van IFC. Uit onderzoek blijkt dat er informatieverlies optreedt bij het gebruik van het uitwisselingsformaat IFC. (bron: Interoperability in practice: geomatric data exchange usingthe IFC standard. University of Ljubljana, Slovenië) Hoewel IFC in de meeste gevallen de beste keuze is om data uit te wisselen, kan dit voor sommige elementen leiden tot het verlies van data, en dus het herschrijven van deze data. Dit onderzoek is gebaseerd op de IFC 2x3 bestandsindeling. Dit was tot voor kort de meest recente indeling. ADT: Autodesk ALL: Allplan Architecture ARC: Archicad Deze tabel laat de wijziging van het bestandsformaat zien al seen model met één van de bovenstaande programma s wordt opgeslagen als IFC, en wordt uitgelezen. In bijvoorbeeld het gele vlak is het bronprogramma Autodesk. Als hier het model in IFC wordt opgeslagen reduceert het bestand van bytes naar 3756 bytes. Als hetzelfde programma het IFC model dan weer uitleest neemt de grootte toe naar 5080 bytes. Als dit model wordt uitgelezen met Archicad neemt het bestand toe tot 5044, en in Allplan tot Dezelfde uitleesmethode geldt voor het blauwe, en paarse vlak. Te zien valt dat er forse daling van informatie optreedt als bestanden naar IFC worden geconverteerd. 29

31 Deze tabel laat zien hoeveel waarde van bepaalde elementen verloren gaat als een complex model wordt geëxporteerd naar IFC. Het gaat hier wederom om de programma s Architectural Desktop, Archicad en Allplan. 30

32 Een aantal softwarepakketten ondersteunt uitwisseling van modellen middels de eigen bestandsindeling. De bestanden worden hierin met meer informatie opgeslagen, zo valt te zien in de vorige tabel. De onderstaande tabel laat zien welke software pakketten elkaars bestandindeling kunnen lezen. (bron Data Interoperability Benchmark Test, University of Georgia, Institute of Technology). Een partij kan van tevoren niet weten met welke andere softwarepakketen van eventuele partners hij te maken krijgt. Op basis daarvan kan hij kiezen voor het softwarepakket die gemiddeld het minste dataverlies vertoont met andere pakketten. Maar in een vast teamverband kan hij het beste kiezen voor het programma dat geschikt is voor zijn vakgebied (nationaalbimplatform softwarematrix) en dat het minste dat dataverlies vertoont met uitwisseling met het programma van zijn partner. Sinds kort (september 2012) is er het nieuwe uitwisselingsformaat IFC 2x4. Over deze extensie is nog weinig review bekend. Men kan aannemen dat dit een verbeterde versie is van IFC 2x3, en het verlies van data minder zal zijn. Meer over dataverlies van IFC, en andere bestandsindeling in onderzoeken die staan vermeld in de bronnenlijst. 31

33 Belanghebbende partijen van BIM De leveranciers van de softwarepakketten hebben belang bij de ontwikkeling van openbaar beschikbare, uniforme uitwisselingsformaten. Zij willen niet dat gebruikers overstappen naar een ander softwarepakket om samen kunnen werken met partijen die dat pakket gebruiken. Zij ondersteunen dus de doorontwikkeling van IFC. Omdat de software voortdurend wordt ge-update, dient ook IFC te worden bijgewerkt. Deze leveranciers maken daarom onderdeel uit van een wereldwijde instantie die de ontwikkeling van IFC en BIM in zijn geheel stimuleren. Deze instantie, International Alliance of Interoperability kortweg IAI, is de instantie die staat achter BuildingSmart. Voor de ontwikkeling van de software, en dus de uitwisselingsformaten, zijn deze leveranciers afhankelijk van de partijen die hun software gebruiken. Deze gebruikers hebben behoefte aan ontwikkeling van de producten die zij gebruiken, in de ICT staat de ontwikkeling immers nooit stil. Op deze manier zijn alle partijen die in een BIM proces zijn betrokken van elkaar afhankelijk. Dit vertaalt zich in het volgende schema: De overlopende kleuren indiceren de betrokkenheid van partijen bij elkaar. De buitenste ring stellen bedrijven voor die BIM stimuleren. Hoewel de RGD geen invloed heeft op de software, zijn zij indirect wel verantwoordelijk voor het gebruik van die software door BIM te stimuleren bij hun projecten. 32

34 Conclusie Omdat BIM een ingrijpende verandering is voor het traditionele samenwerken in de bouw, is het zeer demotiverend voor personen die BIM voor het eerst willen gaan gebruiken als zij niet goed geïnformeerd zijn. Er zijn veel bronnen die men kan raadplegen voor BIM, en veel is gratis en openbaar toegankelijk. Men kan vrij eenvoudig uitzoeken welke software en andere tools er zijn die zij kunnen gebruiken om mee te BIMmen. Deze verschillende softwarepakketten kan men interactief mee werken door een uniform uitwisselingsformaat te gebruiken; IFC. Deze bestandsindeling is vrij beschikbaar en wordt met ondersteuning van de softwareleveranciers zelf door ontwikkelt. Er zijn verschillende versies, en op kan men in de softwarematrix zien in welke softwarecombinatie zij welke versie kunnen gebruiken. Deze informatie is voor de meeste disciplines geschikt, voor bouwfysici wordt Bink software aangeraden. Om een digitaal model als roulerend informatie dragen model te kunnen gebruiken zijn dus deze uniforme uitwisselingsformaten nodig, maar ook een service die opslag biedt voor het model. Deze service dient dan vrij toegankelijk te zijn voor de partijen die in het model werken. Er zijn verscheidene services dit deze mogelijkheid bieden; Cloud-service, mediaservers van aangesloten partijen en speciaal ontworpen programma s door o.a. softwareleveranciers. Deze services kan men vinden op kenniscentra over BIM, en op de sites van softwareleveranciers zelf. Omdat bijvoorbeeld IFC wordt gesteund door de softwareleveranciers, zijn zij weer afhankelijk van de gebruikende partijen. Zij leveren de feedback om de software te kunnen verbeteren. 33

35 BIM in de praktijk BIM heeft enige tijd geleden zijn intrede gemaakt in Nederland. Een groot aantal bedrijven gebruikt nu BIM en iedereen in de bouw is bekend met de term. Het feit dat bedrijven BIM zijn gaan gebruiken verteld iets over het vertrouwen in het nieuwe systeem. Maar er zijn dus ook een aantal bedrijven die BIM nog niet gebruiken. Zij hebben hier een reden voor. Daarnaast is het ook de vraag of de bedrijven die BIM wel gebruiken onderscheid maken in big BIM en little BIM. BIM in relatie met de economische crisis BIM brengt kosten met zich mee als bedrijven het voor het eerst willen gaan gebruiken. Deze kosten vertalen zich in het aanschaffen van een softwarepakket om mee te kunnen ontwerpen aan een 3Dmodel, de tijd die wordt geïnvesteerd om met deze software, en het proces te leren werken en eventuele kosten die optreden door onbekwaamheid in het beginsel. Deze kosten kunnen een reden zijn voor bedrijven om nog niet met BIM te gaan werken. Bedrijven hebben minder ruimte voor extra kosten. Dit hebben bedrijven uiteraard nooit, maar hiermee wordt bedoeld dat zij minder snel kunnen investeren. Echter blijkt dat veel bedrijven BIM zien als een innovatie die een investering verdient. BIM zou kunnen bijdragen aan het vergaren van meer opdrachten. Meer opdrachten staat voor meer garantie voor een voortzetting van werkzaamheden, en dus van inkomsten. Sommige bedrijven zien BIM nog als iets wat drukkende kosten met zich mee kan brengen. Omdat BIM faalkosten kan reduceren, en bedrijven breder inzetbaar maken op de markt, is het interessant in het kader van de crisis. De mate van BIM gebruik De bedrijven die BIM wel gebruiken doen dit op verschillende wijzen. Ten eerste voeren zij vaak niet alle projecten uit in BIM. Een groot deel voert een klein aantal van haar projecten uit in BIM, en ander groot deel zit dicht tegen het uitvoeren van alle projecten in BIM aan. Dit komt vaak omdat bedrijven nog maar kort bezig zijn met BIM. Een andere reden is dat bedrijven nu niet kieskeurig willen zijn met het aannemen van opdrachten. Zij nemen ook opdrachten aan die nog op traditionele wijze wordt uitgevoerd. De bedrijven die BIM groots gebruiken zijn dan (bijna) volledig op deze werkwijze overgestapt. Wat niet met zekerheid gezegd kan worden is of bedrijven little BIM of big BIM uitoefenen. Zij zijn gevraagd of zij BIM gebruiken, maar hebben dit niet verder gespecificeerd. De kans is er dat bedrijven zeggen dat zij BIM gebruiken, maar dan alleen little BIM. Omdat eerder in dit rapport is gezegd dat big BIM de ideale vorm van BIM is, voeren de bedrijven deze vorm van BIM dus niet uit. Echter beheersen zij dus wel de vaardigheden om big BIM te gebruiken. Het is dan een kwestie van het toepassen van de afspraken binnen de partijen om van little BIM big BIM te maken. 34

36 Voor- en nadelen Elke voordeel kent een nadeel zegt het spreekwoord. BIM is hier geen uitzondering op. Echter is het altijd een kwestie van de nadelen afwegen tegenover de voordelen. Aangezien bedrijven BIM gebruiken, en gezien het succes in het buitenland, zijn de voordelen meer aanwezig dan nadelen. Grote voordelen van BIM zijn het volgende: Het maken van een 3D model is gunstig. Tijdens de vroege periode van het project kan het ontwerp hierdoor beter visueel gepresenteerd worden. Er kunnen dan eerder beslissingen genomen worden en de opdrachtgever krijgt eerder te zien wat hij koopt. Daarnaast kan men bij een 3D model beter inzicht krijgen in verscheidene aspecten. Zo kan men simulaties uitvoeren voor bijvoorbeeld brandveiligheid. Met BIM is er meer overzicht van het ontwerpproces. Traditioneel lag elke taak bij elke partij, en was deze niet of nauwelijks inzichtelijk voor de overige partijen. Dit leidde tot veel communicatie. Bij deze communicatie moet men denken aan regelmatig telefoneren of en. Op deze manier kan informatie onvolledig zijn, of sommige partijen lopen informatie mis. De partijen kunnen bij BIM bij elkaar kijken tijdens de verschillende taken in het proces. De aannemer kan bijvoorbeeld de architect adviseren tijdens het ontwerp adviseren. Dit kan tijd schelen voor beiden partijen als wijzigingen op deze manier eerder in het proces worden doorgevoerd, of worden geadviseerd voordat er zaken in het ontwerp zijn vastgesteld. Ook kan de aannemer op deze manier zijn wensen eerder in het ontwerpproces doorvoeren. Dit kan frustratie voorkomen wanneer de aannemer besluit om bepaalde zaken anders te realiseren zoals ontworpen. De informatie staat centraal. Van één centraal punt is alle informatie beschikbaar voor alle partijen. Zo is voor iedereen duidelijk waar zij de informatie vandaan halen voor hun werkzaamheden, en waar zij deze moeten toepassen. Zo wordt het risico vermeden dat werk wordt verspild, en dat informatie verloren gaat. De partijen die BIM beheersen zijn breder inzetbaar op de markt. Zo kunnen zij al deelnamen aan de projecten van Rijksgebouwdienst. Bredere inzetbaarheid betekent een grotere kans om opdrachten te vergaren. Er zijn ook nadelen (bron: Branche-innovatiecontract BIM van TNO) Een groot nadeel van BIM is financiën. De benodigde software kost geld, maar ook het opleiden van personeel om met deze software om te gaan kost geld. Voor sommige bedrijven is BIM dan een onbewezen kostenbesparing, of vinden zij dat de voordelen niet opwegen tegen de investeringen. Daarnaast kan het zijn dat bedrijven bang zijn om gevoelige informatie vrij te geven als zij werken met BIM. Omdat de bedrijven vanaf het begin met elkaar betrokken zijn in het ontwerpproces is er veel informatie over elkaar bekend. Werkmethodes, unieke eigenschappen en specialisaties van bedrijven zijn mogelijke aspecten die zij niet vrij willen geven. 35

37 Bij BIM verandert de manier van samenwerken. Er komt informatie beschikbaar van bedrijven die zij liever niet voor andere partijen openstellen. Deze informatie bleef bij traditioneel ontwerpprocessen wellicht verborgen tot bepaalde fases, maar moet bij BIM eerder bekend zijn. Verder kunnen er elementen in het BIM model gezet worden waar andere partijen aan kunnen schroeven. Dit hoeft niet altijd wenselijk te zijn voor partijen. Voor sommige bedrijven heerst er rond BIM juridische onzekerheid. Dit komt omdat het voor partijen niet geheel duidelijk is wat contractueel vastgelegd is/wordt. Dit kan echter opgelost worden door er vooraf over na te denken en hier afspraken over te maken. Een belangrijker aspect voor sommige partijen is de wijze waarop partijen in de bouw geld verdienen. Op offertes zitten marges waarop bedrijven verdienen. Deze marges worden pas kenbaar voor andere partijen als het gebouw eenmaal is gebouwd. Deze informatie is echter al bekend tijdens het ontwerp als er met BIM wordt gewerkt. Alle partijen werken volgens deze methode. Om dit op te vangen dienen bedrijven elkaar de verdiensten te gunnen. Conclusie BIM kost geld als investering om te integreren in een bedrijf. Dit vertaalt zich in de vorm van het aanschaffen van een softwarepakket, en het personeel aanleren met dit pakket om te gaan. Deze kosten kunnen zich terugverdienen door de kostenbesparingen die BIM oplevert. Veel bedrijven gebruiken al BIM, maar een groot gedeelte daarvan gebruikt het alleen als little BIM. Dit brengt niet alle voordelen mee die big BIM bieden. Het grote voordeel van little BIM ten opzichte van traditioneel is dat men wel de competentie 3D ontwerpen beheert, en het uitwisselen van informatie met dit model, alleen dan enkel binnen de eigen organisatie. Voordelen van een BIM zijn de visualisatiekracht van het model, het inzicht in het proces middels BIM, de wijze van communicatie en de bredere inzetbaarheid op de markt van partijen die BIM beheersen. Nadelen zijn de vrijgevig van mogelijk gevoelige informatie, de initiële kosten van de investering in BIM, de onzekerheid of deze kosten worden terugverdiend, onzekerheid omtrent juridische eigenschappen vanwege vervaging van contracteren en mogelijke bedreiging van geld verdienen omdat gevoelige informatie vrijkomt. 36

38 BIM bij architecten Een persoonlijke competentie is om kennis op te doen over het gebruik van BIM door technisch tekenaars die een leidende functie hebben bij een project. Deze competentie is ontstaan naar aanleiding van het verlangen deze specifieke beroepsrol ooit uit te voeren in het beroepenveld. Specifieke kennis vergaren vergroot de hoeveelheid informatie die voor die rol verzameld kan worden, en voorkomt verspilling. Nu veel informatie bekend is over BIM kan gekeken worden wat BIM betekend voor een project leidend, bouwtechnisch tekenaar bij een architect. Wat kan BIM voor die beroepsrol betekenen? Architecten gebruiken BIM misschien op een andere manier dan bijvoorbeeld aannemers. Dit hoofdstuk vertelt waarom architecten BIM gebruiken en hoe. Wat moet men weten om in deze beroepsrol met BIM te kunnen werken. De informatie in dit hoofdstuk is grotendeels gebaseerd op de interviews die zijn gehouden met de architectenbureaus. BIM volgens een architect en softwaregebruik Een architect ziet BIM als een digitaal 3D model dat de informatie bevat voor partijen om te gebruiken. Vaak maken zij dit model met Revit. Zij maken de eerste opzet voor het model en vaak zijn zij verantwoordelijk voor het maken en bewaken van het model gedurende het hele project. Iemand die bij een architectenbureau als een project leidend, bouwtechnisch tekenaar wil werken met BIM moet dus vaardigheden hebben met een 3D ontwerpprogramma. Dit verschilt per bedrijf welk programma dit is. Revit wordt vaak genoemd als ontwerpprogramma. Omdat vele studenten al vaardigheden hebben met AutoCAD is raadzaam om Revit aan te leren als programma om mee te ontwerpen. Als een programma in de praktijk vaak wordt gebruikt, is de kans dus ook groot dat men een bedrijf vindt dat dit programma gebruikt. 37

39 Dit is een publicatie op Rotterdam, 2 maart procent van de CAD specialisten denkt dat SolidWorks het meest gebruikte CAD pakket zal zijn in Dat blijkt uit een onderzoek van CADJOBS.nl onder 630 respondenten. Inventor en AutoCAD zijn respectievelijk nummer 2 en 3. Uit het onderzoek bleek ook dat een kleine meerderheid denkt dat in 2015 vrijwel niemand tekent in 2D.55% van de ondervraagde CAD specialisten denkt dat in 2015 vrijwel niemand meer in 2D zal tekenen. Hoewel steeds meer bedrijven in 3D tekenen, denkt 45% van de Nederlandse CAD specialist dat het 2D tekenen niet zal verdwijnen. Top vijf meest gebruikte CAD pakketten in 2015: SolidWorks is volgens de CAD specialist veruit het meest gebruikte CAD pakket in 2015 voor zakelijk gebruik. Inventor, AutoCAD, Revit en Solid Edge volgen, maar komen niet in de buurt van SolidWorks. 1. SolidWorks (35%) 2. Inventor (22%) 3. AutoCAD (11%) 4. Revit (10%) 5. Solid Edge (6%) De eerste twee softwarepakketten staan niet vermeld in de softwarematrix van hetnationaalbimplatform. Er is daarom daar weinig bekendheid over de samenwerking van deze programmas met andere ontwerpprogrammas. Hoewel Solidworks sinds kort wel IFC ondersteund, is Revit een pakket van het bedrijf dat ontwikkeling van IFC ondersteunt. Revit is daarom aan te raden om te gebruiken als 3D ontwerp programma in deze beroepsrol. Informatie in de tekening Naast bekwaamheid met een 3D-programma moet diegene kennis hebben van het BIM proces, dus naast de vaardigheid om zo n model te ontwikkelen. Dit is het proces zoals het staat beschreven in hoofdstuk 2. Men moet ook weten hoe informatie aan zo n model wordt gekoppeld. Dit rapport behandelt niet de werkwijze van verschillende 3D-programmas en hoe men informatie aan elementen koppelt. Echter wordt duidelijk dat het belangrijk is dat een architect informatie in het model zet die vanuit die beroepsrol wordt verlangd. 38

40 Zo dient een persoon te weten hoe en wat voor informatie hij koppelt aan bijvoorbeeld een spouwmuur: Wat voor materiaal wordt gebruikt voor het binnenspouwblad. Als dit dragend is komt informatie over de afmetingen van de constructeur, mits de architect deze kennis zelf beheert. Dat er isolatie wordt gebruikt, het soort isolatie en de afmeting hiervan wordt bepaald door de bouwfysicus. Of de architect koppelt de informatie hier zelf aan als hij over deze kennis beschikt. Waar de folies zitten en wat voor. Wat voor materiaal voor het buitenspouwblad wordt gebruikt. Welke kleur en/of metselverband. Wat voor kleur voeg. Uiteindelijk worden ook de kosten voor dit element als informatie hieraan gekoppeld als deze bekend is van de calculator. Dit is een voorbeeld van een eenvoudig bouwkundig element die een architect in een ontwerp kan plaatsen, die veel informatie kan bevatten. Deze informatie kan geheel gekoppeld worden aan dit element, en dus vervolgens worden uitgelezen door de andere partijen. Dit geldt ook voor andere bouwkundige elementen; daken, vloeren, kozijnen, binnenwanden en verkeersruimtes. Als er informatie aan een element wordt gekoppeld heeft dit gevolgen voor andere elementen, of andere informatie aan dit element. Een 3D model is tenslotte een slim model en de informatie in het model ondervindt interactie. Iemand die dit doet moet bekend zijn met die consequenties. Als bijvoorbeeld afmetingen veranderen moet men weten dat dit gevolgen heeft voor elementen die gekoppeld zijn aan het element in kwestie, die hier gevolgen van ondervinden. Bijvoorbeeld bij een wijzigingen van het formaat van kozijnen of spouwmuren verandert het metselverband als er metselwerk wordt gebruikt bij een buitenspouwblad. 39

41 Inzichtelijkheid voor een architect Een tekenaar die een BIM proces beheerst ziet meer van het hele project dan bij traditionele methoden. Zoals eigenlijk bij de nadelen staat vermeld, is er meer informatie beschikbaar van andere partijen. Zodoende krijgt men meer inzicht in het gehele project; als de calculator bijvoorbeeld het kostenplaatje koppelt aan het model krijgt de architect meer inzicht in de kosten. Daarnaast is het ontwerp in 3D duidelijker. De architect krijgt snel een impressie over het uiteindelijk uiterlijk van het gebouw. Op deze manier kan eerder besloten worden om voor andere elementen te kiezen voor bijvoorbeeld de gevel. Het programma van eisen wordt beter visueel vertaald in het ontwerp omdat het 3D is. Zo kan de architect beter grip houden op het behouden van deze eisen. Zo kan hij bijvoorbeeld een duidelijk impressie geven als bijvoorbeeld de kleur van een kozijn lichtelijk afwijkt van de voorgeschreven kleur in het PvE. Als een tekenaar projectleider is kan hij het samenwerkingsproces sturen met het model dat hij opzet en ontwerpt. 40

42 Conclusie; wat is het nut van BIM voor een bouwtechnisch tekenaar Wat als eerste gezegd kan worden is dat een beheersing van een 3D-programma en het BIM proces je eerder aan een baan kan helpen. Je beheerst op deze manier meer competentie op het gebied van ontwerpen; naast 2D CAD ontwerpen kan je tenslotte ook 3D ontwerpen. Maar hier wordt voornamelijk gekeken wat BIM als voordeel meebrengt naast de competenties die een bouwtechnisch tekenaar al beheert zonder BIM. Het ontwerpen van een gebouw in 3D geeft eerder een meer duidelijkheid over hoe het gebouw er uit gaat zien. Het gebouw is inzichtelijk als model. Andere disciplines in de bouw voeren hun informatie in een model dat jij als bouwtechnisch tekenaar opzet en soms ook beheert. Je ziet het gebouw groeien tot een digitale representatie van de werkelijkheid. Als een bouwtechnisch tekenaar is er veel informatie nodig uit andere stukken, of andere onderdelen van tekeningen om andere tekeningen te kunnen maken. Omdat je in een 3D model in één centraal model werkt hoeft er niet voortdurend andere pakketten tekeningen opgezocht en doorgespit te worden. Je kunt eerder naar een plek in het gebouw navigeren waarvan je specifieke informatie nodig hebt, of iets aan moet passen. Als projectleider kan je de informatie met een BIM model beter beheren. Dit om de volgende redenen: De informatie staat op één plaats, je kunt uit het ene model de informatie halen die iemand van je verlangt. De informatie die met verschillende partijen wordt uitgewisseld komt uit hetzelfde model als hetgene waarin zij werken. Er is zodoende controle op het ontwerp binnen het samenwerkingsverband zelf. Als projectleider ben je niet als enige verantwoordelijk over de informatie die in het model komt te staan. Als architect ben je bekend met het programma van eisen. Je kunt dus als projectleider controleren welke informatie er toegevoegd wordt aan het model conform het PvE. Uiteindelijk kan je sneller een gebouw ontwerpen. Traditioneel is het soms onduidelijk om vanuit verschillende tekeningen (plattegronden, doorsneden, details etc.) een gebouw voor te stellen. Dit is veel eerder duidelijk bij een 3D model. Dit bespaart dus tijd. Van alle disciplines in de bouw ben je als bouwtechnisch tekenaar in BIM het meest bezig met het 3D-model. Want de adviseur voert berekeningen in, de constructeur een plan voor de constructie en de installateur de installaties. Alle overige dimensies en massa s komen voor de rekening van de architect. Hierdoor krijg je als bouwtechnisch tekenaar het meeste overzicht over het visuele ontwerp. 41

43 Bronnenlijst De volgende literatuur is geraadpleegd voor dit rapport Presentation: BIM for project managers Archimove Buimguide Model BIM Protocol Rijksgebouwdients BIM norm Wikipedia Aan de slag met BIM. Gewoon doen! Branche-innovatiecontract BIM Big BIM, Little BIM. Deel 1 Interoperability in practice: geomatric data exchange usingthe IFC standard. University of Ljubljana, Slovenië Data Interoperability Benchmark Test, University of Georgia, Insitute of Technology : Branche-innovatiecontract BIM, TNO Daarnaast is een praktijkgericht onderzoek gedaan. De resultaten zijn een enquête en interviews met verschillende partijen uit het bedrijfsleven van bouwkunde. Deze zijn terug te vinden in de bijlage. 42

44 Bijlage I Interview DGMR adviesbureau Maandag 26 juni 2012 DGMR adviesbureau Casuariestraat 5, Den Haag Interview met dhr. G. Verbaan Over mnr. Verbaan Mnr. Verbaan is Senior adviseur en Unitmanager van Bouwfysica en Duurzaam Bouwen bij DGMR advies- en ingenieursbureau. Een bureau dat o.a. via Revit met BIM werkt, en zich kan aansluiten bij projecten die bij voorbaat gehandhaafd worden met BIM. Wat is BIM? Revit is één van de manieren om samen te werken in een model. Feitelijk gaat het erom dat je gezamenlijk de informatie voor een project op één plek hebt staan, en daar samen in werkt om zo te voorkomen dat je allemaal achter elkaar aan werkt. Dat zie je via Revit, of via projectensites. Er zijn talloze varianten om BIM mee te werken. Maar belangrijk is dat de gegevens centraal beschikbaar zijn voor de partijen, zodat je niet hoeft te wachten totdat ieder zijn aandeel levert om verder te kunnen. Een aannemer denkt aan twee principes in BIM; een fysiek model en het proces er omheen. Ziet DGMR dat ook zo? Ja. Je ziet in de praktijk twee stromingen. Het proces dat alle partijen gezamenlijk aan een ontwerp werken, dus het ideale plaatje. En wanneer partijen hun informatie centraal opslaan, maar nog wel in hun eigen ontwerp werken. Dit ontwerp wordt dan opnieuw opgeslagen op die centrale plek, en zodoende zit er dus altijd wat tijd tussen het aanpassen van het ontwerp, en staat de informatie op verschillende plaatsen. Dat is dus niet echt centraal werken volgens BIM. Hoe lang werkt DGMR met BIM? Ongeveer 5 jaar geleden zijn we begonnen met het centraal beheren van documenten rond een project, en dan voornamelijk grote projecten. Is er een punt geweest bij DGMR waarop vanuit de directie het verlangen ontstond om BIM te gaan gebruiken, omdat het mogelijk voordelen biedt? Niet zozeer vanuit de directie. Maar ongeveer 8 jaar geleden zijn we begonnen met het maken van bepaalde software. Deze software dient om de benodigde informatie voor ons werk uit een model of ontwerp te halen. Op die manier kunnen de tekeningen ons digitaal aangeleverd worden en zijn we minder afhankelijk van de manier waarop het ontwerp wordt aangeleverd. In de ideale situatie heb je een Revit model waar onze software als plug-in kan worden gebruikt om de informatie uit te lezen. Dit dient dus voor ons als een tool om mee te BIMmen. Eigenlijk waren we dus al bezig met BIMmen voordat het echt de term BIM kreeg. Waarom is DGMR BIM gaan gebruiken? Als we dus de benodigde informatie sneller kunnen krijgen aan de hand van die software, zijn we minder afhankelijk van andere partijen. En we kunnen eerder inhaken op het project. 43

45 Wanneer is een partij BIM proof? Eén voorwaarde is dat een bedrijf in een digitaal model kan werken, informatie toevoegen en uitlezen. En dat het personeel het BIM proces begrijpt en dit ook wil handhaven. Je zag bijvoorbeeld wel eens binnen een project dat de informatie werd opgeslagen op een centraal punt. Maar het diende uiteindelijk dan meer als puur centraal opslagpunt, een soort archief. In plaats van het werken met een centraal model ontstond er een mailstroom om het model heen, wat dus eigenlijk terugvalt op het traditioneel uitwisselen van informatie waarbij veel tijd verloren gaat. Dus los van de juiste software en de juiste opleiding, gaat het er ook om dat het proces goed in het bedrijf is opgenomen. Het hangt dus ook veel af van de afspraken die je maakt met het personeel en de partners? Ja. Je moet er feitelijk voor zorgen dat je dat goed doet, het is een belangrijk onderdeel van je projectaanpak. Wanneer is BIM nodig? Vooral de grote projecten hebben er veel baat bij omdat er veel informatie bij betrokken is. Ook de fase is van invloed. Bijvoorbeeld in het schetsontwerp is het nog niet nodig om al te BIMmen. Het zou veel tijd kosten om een schets bijvoorbeeld al in Revit te zetten. Vanaf de VO fase komen wij echt in beeld en is het dus voor ons van belang op de BIMmen. Als met elkaar aan een schets wordt gewerkt, dus zonder fysiek model, kan er ook al sprake zijn van BIM. Ja klopt, alleen dat is niet vaak wat mensen denken bij BIM. Er wordt eerst gedacht aan een 3D model. Waar moet een proces aan voldoen om BIM te zijn? Er moet een duidelijk plan zijn over hoe een team in het kader van BIM een project wil beheren. Dus duidelijke afspraken. Omdat iedereen iets anders kan verstaan onder BIM is het van groot belang dat je met elkaar afspreekt hoe je wilt gaan BIMmen. Je ziet vaak dat er een BIM-plan wordt gemaakt, die als voorwaarde dient om aan te voldoen in een BIM proces. Het is namelijk niet de bedoeling dat de één netjes en zorgvuldig al zijn informatie op een plek verzamelt, en de ander meer achter de feiten aanloopt. Kunnen er dan maatregelen genomen worden om ervoor te zorgen dat iedereen zich houdt aan een BIM-plan? Dit wordt ook wel opgenomen in contractvorming zodat bedrijven verplicht aan een BIM proces moeten meewerken. Hoe wordt het systeem gecontroleerd en door wie? Wij maken niet de tekeningen of een model. Die vorm van controle ligt dus meestal niet bij ons. Je ziet vaak dat de architect die rol invult. Ook dat hij bijvoorbeeld de clash-control overziet. De controles die wij doen zijn vaak vakinhoudelijk en gebaseerd op ons eigen werk. Hoe wordt de fasering (SO-VO-DO-bestek) onderscheiden met BIM? Als je puur kijkt naar een fysiek 3D model in BIM dan begint het eigenlijk pas bij de VO fase, dan biedt BIM zijn voordelen. Voor bijvoorbeeld de architect is het niet rendabel om een schetsontwerp in Revit te zetten. En vanaf dat moment wordt de input van DGMR belangrijker. Naarmate de fasering vordert treed er vanuit deze input ook besluitvorming op en wordt dat vastgelegd in het model. Bijvoorbeeld de open-dicht verhouding van de gevel; deze wordt vanaf het VO tot het bestek 44

46 In wat voor samenwerkingsverbanden komt BIM het beste tot zijn recht? Bouwteam, en alle vormen van bouwteams die er bestaan. Maar niet zozeer strikt genomen bouwteams, maar alle verbanden waarbij veel partijen zijn betrokken. Vaak zie je dat de aannemer zeer vroeg is betrokken en het liefst ook t/m de onderhoud- en beheerfase meedoet. Wanneer sluit DGMR aan bij een BIM project? Het liefst zo snel mogelijk. We zien als adviseur dat we steeds meer naar de voorkant van het proces verschuiven. Het komt voor dat we met de prijsvraag van architecten meedenken. Dan zijn we al op een zeer vroeg moment betrokken. Wat zijn tot nu toe merkbare voordelen van BIM? Je hebt sneller je informatie, omdat het direct gedeeld wordt en omdat informatie up to date aanwezig is. We zien ook wel terug dat faalkosten worden gereduceerd, echter is dat minder merkbaar als bij een aannemer. Deze faalkosten bij de aannemer worden wel teruggekoppeld op ons. Als onze informatie snel en efficiënt beschikbaar is, verlaagt dat faalkosten voor de aannemer. Nog een voordeel is de mogelijkheid om het ontwerp tot op elementenniveau te controleren. Aan de hand van een soort alternatief bestek vindt dit plaats, en kan het ontwerp dus sneller op de eisen en voorwaarden worden afgestemd. Ook zijn deze eisen en voorwaarden met BIM makkelijk te beheren en te waarborgen. Een aannemer kan tot ver in de onderhoudsfase zien wat de eisen zijn van bepaalde elementen. Als iets ter vervanging komt, kan de aannemer ongeacht beperkte bevoorrading in ieder geval de juiste van het element doorgeven aan de leverancier. Wat zijn de nadelen? Het kost geld ten gevolge van investering. Personeel moet opgeleid worden en software moet aangeschaft worden. Met de voordelen die het biedt levert het uiteindelijk de winst op. Ik denk niet dat we nog teruggaan naar het oude, maar allemaal overstappen op werken in de vorm van BIM. Het verschil zal dan liggen in hoeverre partijen BIM gaan werken. DGMR is ook van mening dat innovatie de manier om met de crisis om te gaan. 45

47 Bijlage II Interview Dura Vermeer Woensdag 13 juni 2006 Dura Vermeer Bouw Overgoo 6, Leidschendam Interview met dhr. G. Muhren Over mnr. Muhren Mnr. Muhren is BIM manager specifiek voor DVB vastgoed en voorzitter van Building Smart. Origineel gevestigd in Houten, maar is vaak in Leidschendam vanwege de nabije ICT vestiging, I&A (infrastructuur en automatisering). Wellicht gaat mnr. Muhren zich ook in de toekomst bezighouden met de tak infrastructuur binnen DVB op het gebied van BIM. Wat is BIM? Buitengewoon irritant modewoord, een containerbegrip. het is een heel ruim en breed begrip dan van verschillende invalshoeken benaderd kan worden. Je moet eigenlijk zo gauw mogelijk van het woord af, en gewoon integreren in de dagelijkse manier van werken. Het kan twee dingen betekenen: een model of een proces dat gemanaged wordt. Maar bij Dura Vermeer is het proces belangrijker dan puur het model. Je bent niet gelijk aan het BIMmen als je overstapt van 2D naar 3D modeleren. Het gaat om het proces waarmee in één centraal model wordt gewerkt dan wordt beheerd door een manager. Hoe lang werkt dura Vermeer met BIM? Ikzelf ben er 4 maanden mee bezig en mijn voorganger anderhalf jaar. Het concept achter BIM, dus het werken in één uniforme taal, is bij Dura Vermeer begonnen in Begin 2012 is vanuit het bestuur opgedragen om vanuit een slimmere werkmethode te werken om faalkosten te voorkomen en een hogere kwaliteit te handhaven. Hieruit hebben we geconcludeerd om volledig met BIM te gaan werken. Waarom is Dura Vermeer BIM gaan gebruiken? Belangrijk is reductie van faalkosten, hogere kwaliteit bieden, beter inzicht in het proces en een hoge toegevoegde waarde bieden voor de klant. U zegt hoge kwaliteit, hoe zou Dura Vermeer dat met BIM kunnen verwezenlijken? Je bent een digitaal prototype aan het maken van het werk buiten. Je kunt het gehele gebeuren wat het buiten moet worden van tevoren digitaal simuleren. Het werk buiten wordt minder spannend, dat wordt meer het assembleren van hetgeen wat van tevoren bedacht is. Het wordt dan een heel ge-olied proces. Informatie die normaal lastig op elkaar af te stemmen is kom je in een 3D model sneller tegen, zoals leidingen door schoorconstructies. Je kunt door het digitale gebouw simuleren en visualiseren en beter inzicht krijgen voor complexe bouwkundige ingrepen, zoals een installatie boven de lift op de derde verdieping. Het verkeer in het gebouw wordt tijdens het ontwerp inzichtelijk. Je kunt bijvoorbeeld ook een brandsimulatie testen op een 3D model van een gebouw om zo te veiligheid te testen. Zoals ik het begrijp denk Dura Vermeer bij BIM voornamelijk aan een digitaal 3D model? Ja. We zien op deze manier dat we meer informatie in een model kunnen bewaren. Informatie over het ontwerp, maar ook over het onderhoud en beheer. Wij zien zo meer eenvoud in het beheer en onderhoud van een gebouw als wij de nodige informatie uit een model kunnen halen voor bijvoorbeeld het vervangen van een gesneuvelde ruit. 46

48 Wanneer is een partij BIM proof? Wij zijn een bouwer, wij ontwerpen niet en hoeven daar dus ook geen 3D ontwerp proces voor te hebben. Wij willen de regisseur zijn in het proces. Wij zijn een strategische samenwerking aangegaan met een bureau die het modeleren doet. Strategisch partner houdt in dat we bij elkaar in de keuken kijken, en zij bieden interne opleidingen aan voor 3D modeleren. Wanneer is dan een partij BIM proof? Je moet dan aantoonbare ervaring hebben in het 3D modeleren, niet alleen Revit hebben, maar ook weten hoe je intelligentie toevoegt aan het model. Dus Dura Vermeer acht zich BIM bekwaam als het onafhankelijk van dat bureau de nodige informatie uit een model kan halen, kan invullen en kan uitwisselen met partners? Ja. Wij beheren een Global Scape Server samen met onze partners in een BIM proces waar het 3D model wordt beheerd en bewaakt. Wij bieden die faciliteit en dat maakt ons ook BIM proof. Wanneer is BIM nodig? De omvang van een project is niet van invloed of BIM wel of niet nodig is. Wat wel belangrijk is, is dat je een opdrachtgever hebt die meegaat in het ontwerpproces. Op deze manier krijgt hij ook een beter inzicht in het ontwerp en kan hij hier beter op oordelen. Nog een voorkeur is de geïntrigeerde contractvorming zodat Dura Vermeer niet alleen bouwt, maar ook beheert. En dat we van tevoren de architect aanwijzen. Wij zijn strategisch partner met een aantal constructeurs, installateurs en architecten waarmee we een goede overeenstemming hebben om BIM mee te werken. Als je te maken hebt met een lekenopdrachtgever, hoe betrek je die dan in het BIM proces wat Dura Vermeer graag wilt? We proberen zo veel mogelijk om deze ook in het proces mee te nemen. We geven hem de mogelijkheid. Wij weten wat voor voordelen een BIM model ons biedt en willen dit ook aan onze opdrachtgevers bieden om ze zo dus beter in het proces te betrekken. Wij houden binnen een BIM proces regelmatig Collaborative Design Sessions, wij nodigen onze opdrachtgevers daarvoor uit om mee te kijken met het proces. Waar moet een proces aan voldoen om BIM te zijn? Dat het één proces is, en dingen naadloos in elkaar over gaan om zo bij faseovergangen informatieverlies te voorkomen. Maar ook dat we naast bouwen ook beheer en onderhoud voor onze rekening nemen. Maar bijvoorbeeld ook dat Dura Vermeer gemakkelijk het ontwerp kan benaderen en de nodige informatie kan uitwisselen? Ja. Zo hebben wij ons voorkeursproces duidelijk gedefinieerd. En wij zitten aan het stuur, dat is wat wij graag willen. Wij kunnen dat facaliteren. Wij werken dus met die Colaberative Design Sessions om zo de informatie uit te wisselen met onze partners, en het proces te controleren. Dit proberen we ook zo veel mogelijk aan te bieden. 47

49 Hoe wordt het systeem gecontroleerd en door wie? De informatie, dus het model, staat centraal op één server, de Global Scape Server, die hier bij ons staat. Zo denken wij aan het stuur te staan. Ook organiseren wij de sessies om te clashen, of na een clash control de dingen door te spreken. Je maakt van tevoren afspraken wanneer het model aan bepaalde eisen moet voldoen, en die willen we zo veel mogelijk in die sessies bespreken. Zou je dan niet liever willen proberen op die afstand om vaak samen te komen te voorkomen door gebruikt te maken van BIM? Dus eigenlijk proberen om zo min mogelijk samen te komen? Het zou beter zijn vooral als je partners van verre komen. Maar hiervoor werken we samen in één model die op de één server staat. Iedereen werkt constant in dat ene model, en niet iedereen aan een eigen model. Je moet wel regelmatig dingen bespreken als er knelpunten of moeilijkheden ontstaand in sessies. Wij voeren de clash control uit, en bespreken die daarna in een sessie. Wie beheert het model? Dat doet dus Dura Vermeer. Hoe wordt de fasering (SO-VO-DO-bestek) onderscheiden met BIM? Wij willen af van deze traditionele fasering, en willen de maatstaven volgens LOD gebruiken. Hiervoor dient met de partners afspraken gemaakt te worden wat we bijvoorbeeld verstaan onder LOD-300. Ik sprak een architect en die zei dat met 3D modelering een vorm van zekerheid wegvalt. Bijvoorbeeld een constructeur die zijn tekeningen als bewijs heeft voor het werk wat hij heeft uitgerekend. Hoe wordt die nu gedaan in een 3D BIM model? Er zijn nog veel vragen over de juridische zaken rond het BIM proces. We proberen nu om altijd aan te geven wanneer partijen dingen aanpassen in een model. Je kunt ook zelfs je eigen werk in een model afschermen, zodat van derden er geen aanpassingen in kunnen maken. In wat voor samenwerkingsverband komt BIM het beste tot zijn recht? In een bouwteam. Als dit niet het geval is proberen wij altijd de mogelijkheid te bieden om wel in een bouwteam samenwerkingsverband te werken. Wij hebben dus een aantal partners waarmee we dit kunnen verwezenlijken. Als er echt geen mogelijkheid is om in een bouwteam te werken, hoe pakt Dura Vermeer het aan om alsnog BIM te gaan werken? Het heeft niet onze voorkeur. Soms kan het niet maar dan proberen we het beste ervan te maken. Wanneer sluit Dura Vermeer aan bij een BIM project? Zo vroeg mogelijk en zo lang mogelijk. Ook als er niet in een bouwteam wordt gewerkt willen wij alsnog zo vroeg mogelijk aansluiten aangezien wij graag aan het stuur staan van het hele proces. Wat zijn tot nu toe merkbare voordelen van BIM? In het bedrijf zelf, dus de medewerkers, is men merkbaar beter bij het proces betrokken. Je merkt een reductie in faal- en foutkosten, en dus bespaar je gewoon geld. Is LEAN één van de beweegredenen geweest om BIM te gaan gebruiken? Ja, er zit veel overlap in LEAN en BIM. BIM is wellicht meer een ICT oplossing, maar de visie om faalkosten uit te sluiten is identiek. 48

50 Wat zijn de nadelen? Die zijn er ook; als je geen goede afspraken maakt, dan werkt het niet. Dan loop je het risico dat partijen een digitaal model maakt waar niet genoeg informatie zit voor de andere partij. Je moet afspraken wat voor informatie je in het model wilt hebben. Dus de voorwaarden van elk LOD niveau. Een 3D model is geen BIM model als er geen kostencalculatie uit gemaakt kan worden. Om te voorkomen dat het echt een Buitengewoon Irritant Modewoord wordt, moet je dus onderling afspreken dat iedereen hetzelfde verstaat onder het begrip BIM. Het is crisis, de bouw ligt min of meer op z n gat. BIM is een financiële investering voor bedrijven, biedt het dan nog steeds zijn voordelen? Jazeker. Er zijn genoeg kleinere bedrijven die juist succesvol zijn door over te stappen naar innovatieve werkmethode zoals BIM. In deze tijden is innovatie DE manier om er doorheen te slaan, je wordt juist door de crisis gedwongen om er in mee te gaan. Voor een klein bedrijf is een investering in BIM een grotere financiële aangelegenheid, en dus risico. Maar zelfs voor hen zou het dus een rendabele investering zijn? Ja. Voor kleinere bedrijven is ook stimulatie vanuit de overheid middels subsidie. 49

51 Bijlage III Interview Topos Woensdag 22 augustus Topos Architecten Middelburgseweg 1a, Waddixveen Interview met J. Van Leeuwen Onderwerp: BIM bij Topos Architecten en ontwikkeling Model BIM Protocol Als onderwerp voor een minor doe ik een onderzoek naar het gebruik van BIM bij verschillende partijen in de bouw. Met dit onderzoek wil in kaart brengen hoe partijen het concept BIM gebruiken en of het de voordelen oplevert die het zou moeten bieden. De vragen Wat is BIM? Voor het onderzoek heb ik zelf al uitgezocht wat BIM is. Echter wil ik ook weten hoe bedrijven dit begrip beschrijven. Als bijvoorbeeld twee verschillende partijen het begrip verschillend van elkaar beschrijven, is dit interessant voor het onderzoek. Hoe lang werkt Topos met BIM? Wanneer is Topos begonnen met het gebruiken van BIM, en hoe is het geïntroduceerd. Waarom is Topos BIM gaan gebruiken? Wat zijn voor Topos de redenen geweest om BIM te gaan gebruiken? Wanneer is een partij BIM proof? Aan wat voor voorwaarden moet een bedrijf voldoen om te kunnen BIMmen. Wat voor software pakket wordt gebruikt en moet er nog personeel opgeleid worden voor het gebruik van BIM. Wanneer is BIM nodig? Wanneer vindt Topos dat het noodzakelijk is om een proces met BIM te handhaven. Waar moet een proces aan voldoen om BIM te zijn? Als BIM wordt gebruikt, wat definieert het proces, of de samenwerking in het proces, om BIM te zijn. Wanneer BIMt een partij binnen een proces. Hoe wordt het systeem gecontroleerd en door wie? Als er een model wordt gemaakt, bijvoorbeeld een 3D model, hoe wordt de informatie van dat model gecontroleerd. Model beheer? Als Topos aan een BIM project meedoet, wie beheert het dan het model? Hoe wordt de fasering (SO-VO-DO-bestek) onderscheiden met BIM? In Amerika is de term LOD (level of development) ontstaan die verschillende niveaus van informatie beschrijft van BIM model. Hoe hanteert Topos de fasering van een ontwerpproces bij BIM. 50

52 In wat voor samenwerkingsverbanden komt BIM het beste tot zijn recht? Ik heb vernomen dat (sommige) architecten van mening zijn dat BIM het beste gebruikt kan worden in een bouwteam samenwerkingsverband. Geldt voor Topos hetzelfde? Wanneer sluit Topos aan bij een BIM project? Als er niet in een bouwteam wordt gewerkt, wanneer sluit Topos dan aan en hoe gaat dat? Wat zijn tot nu toe merkbare voordelen van BIM? Zijn er eigenschappen van BIM die voor Topos een groot voordeel zijn ten opzichte van traditionele werkwijze. Wat zijn de nadelen? Vooral in tijden van crisis in de bouw, zijn er nadelen van BIM? Is BIM een uitkomst voor een bedrijf met een beperkte bouwmarkt, of is het een extra financiële last? Model BIM protocol Eén van de redenen om contact te leggen met Topos is hun medewerking in het opstellen van het model BIM protocol. Hierover een aantal vragen. Hoe is Topos betrokken geraakt bij de totstandkoming van het MBP? Het MBP is een product van het IPC voor architecten. Is topos via deze subsidieregeling in aanraking gekomen met het MBP? Wanneer is het MBP-project begonnen en wanneer was het beschikbaar voor projecten? Maakt Topos hedendaags actief gebruik van het MBP? Probeert Topos zo veel mogelijk, of enkel projecten te handhaven die zijn gecontracteerd op het MBP? Onder welke omstandigheden maakt Topos wel en niet gebruik van het MBP? Zijn er gevallen van samenwerkingsverbanden bij projecten waarin Topos geen gebruik kan maken van het MBP? Hoe zijn de uniforme afspraken in het MBP (globaal) tot stand gekomen? Heeft de aannemersbranch eenzelfde protocol opgesteld, of komt dit protocol te allen tijde in aanmerking voor alle partijen? Bij de logos staan alleen die van architecten. Als dit document ook aannemers betreft, hoe zijn deze partijen dan aan de nodige informatie over/van de aannemers gekomen die nodig was voor het protocol? 51

53 Bijlage IV Interview Habeon Architecten Maandag 17 december Heembouw, Habeon Architecten De Lasso Zuid 22, Roelofarendsveen Interview met J. Adema Onderwerp: Het gebruik van BIM bij Habeon en BIM bij een technisch tekenaar Als onderwerp voor een minor doe ik een onderzoek naar het gebruik van BIM bij verschillende partijen in de bouw. Met dit onderzoek wil in kaart brengen hoe partijen het concept BIM gebruiken en of het de voordelen oplevert die het zou moeten bieden. Daarnaast wil ik uitzoeken wat BIM betekent voor iemand in de rol van een project leidend, bouwtechnische ontwerper. De vragen Wat is BIM? BIM staat voor Building Information Model, een model waar je informatie in stopt die voor verschillende partijen nuttig kan zijn. Of dat in alle gevallen zo is dat valt te bezien. Is dat altijd een 3D model bij Habeon? Vanaf het moment dat we met Revit werken is dat altijd een 3D model. We werken bij Heembouw ook met een portaal, waar iedereen die is aangesloten bij ons zijn informatie op kan zetten en af kan halen. Dat is in principe ook al BIM. Habeon is dus onderdeel van Heembouw? Ja, wij zijn de vaste architect van Heembouw, en zij dus onze vaste aannemer. We werken ook met onderaannemers, en die proberen we zo veel mogelijk in het BIM traject mee te nemen. Gebruiken sommige van die onderaannemers een ander BIM programma, en dat jullie dan informatie uitwisselen met IFC? Onze staalwerkers gebruiken Tekla. We zijn nog een beetje welke software het beste is voor de uitwisseling van informatie. Waarom gebruikt Habeon BIM? We willen voor onze klant het mooiste resultaat voor de minste kosten en inspanning neerzetten. Daarvoor leek BIM een goed middel. Zijn er dan bepaalde aspecten van BIM voor Habeon die voor die eisen garant staan? Het visuele aspect. Voor dat het gebouwd is heb je eigenlijk al het gebouw. Je kunt er doorheen navigeren etc. Dat is zeker een voordeel op het moment dat je iets moet verkopen. Ook de mogelijkheid om de input voor het model later te kunnen gebruiken is een voordeel. Zijn er binnen Habeon afspraken voor het koppelen van informatie aan bepaalde niveaus? Er zijn nog geen concrete afspraken. Onze aannemer werkt zelf nog niet actief in het 3D-model. We draaien nog steeds tekeningen uit op VO, DO en bestek niveau. Ze kunnen wel in het model kijken met DWF Viewer. We zitten vaak samen in projectruimtes waarin we dingen afstemmen. De aannemer is in ons geval nauw betrokken bij het ontwerp. Het gaat ook vooral om het maken van afspraken. Afspraken die gaan over het moment van leveren van informatie. 52

54 Habeon werkt volgens de enquête pas 2 jaar met BIM, maar voert wel al haar projecten uit in BIM. Hoe vond die overgang plaats? We zijn 2 jaar geleden begonnen met het trainen van een select groepje mensen, waaronder ikzelf, binnen onze organisatie op het werken met Revit. Vanaf dat moment hebben die mensen ook niks anders meer gedaan. Mondjesmaat zijn we verder gegaan en hebben we meer mensen opgeleid, tot uiteindelijk iedereen binnen Habeon kon werken met Revit. Was dat dan voor de eerste groep even aftasten of het zou werken voordat meerdere mensen zouden worden opgeleid? Nee, we wisten van tevoren al dat we iedereen wilde opleiden. We hebben van tevoren een aantal onderzoekjes gedaan bij onze constructeur, die al enige tijd werkt met Revit. We hebben aangekeken hoe dat bij hun ging. Bij dat onderzoek bij de constructeur, wat sprong daar uit wat men bij Habeon over de streep trok om Revit te gaan gebruiken. De eenvoud waarmee men daar inzicht had in het model en dus het ontwerp. We werken al een hele lange tijd met die constructeur samen. Daarom hadden wij geen twijfel aangezien zij ook overtuigd waren. Daarnaast kozen we ook voor een softwarepakket die marktleider is. Waarom voert Habeon alle projecten nu uit in BIM? Na dat moment hebben we ook onze traditionele softwarepakketen opgezegd. Daarnaast werken we nu geheel in hetzelfde pakket. Voorheen was het zo dat de architecten het grafische gedeelte verzorgden, en de tekenaars het technische gedeelte. Nu werken die twee disciplines in één model. Voert Habeon alle projecten uit in big BIM, of voornamelijk little BIM? Binnen de organisatie is dat dus eerst little BIM. Je ziet nu dat de aannemer nu nog in dat little BIM stadium zitten. Maar het is wel zo dat binnenkort de installateur, staalleverancier en dus ook de constructeur de modellen kunnen uitwisselen. Habeon is wel toe aan big BIM, maar de aannemer nog niet. En aangezien dat onze vaste bouwpartner is zijn wij ook nog niet geheel bezig in big BIM. Hoe definieert Habeon big BIM? Het is de samenwerking, en afstemming van de belangrijkste bouwpartners. En goede afspraken over het uitwisselen van de informatie tussen die partijen. Maakt Habeon gebruik van het model BIM protocol? We proberen voor onszelf een eigen protocol te maken. Vooral omdat we veelal met dezelfde partners samenwerken is het niet nodig om een protocol te maken. We hebben bestaande afspraken die we niet hoeven wijzigen. Zo niet, heeft Habeon een eigen protocol om afspraken te maken om tot een goed BIM samenwerkingsverband te komen? Niet echt. Onze constructeur bijvoorbeeld werkt al enige tijd met ons. Zij hebben voor zichzelf wel een protocol omdat ze met meerdere partijen werken. Wij hebben onze afspraken afgestemd op het protocol dat zij al hadden. Wat voor rol heeft Habeon in een samenwerking die werkt volgens BIM? Op dit moment zijn wij over het algemeen beheerd. Vooral omdat wij het model maken omdat de aannemer dat niet kan. Het is wel zo dat de ontwikkeling van het model wordt gestuurd door de aannemer. 53

55 Wat voor rol prefereert Habeon? We zijn dezelfde organisatie met de aannemer. Het is bij ons niet zwart op wit bepaald wie het voortouw trekt. We hebben nauw contact met elkaar als we samenwerken. Uit ervaring weten we van elkaar wie waarvoor verantwoordelijk is. Verschillende partijen in een BIM samenwerking oefenen verschillende BIM-vaardigheden uit. Wat voor specifieke BIM vaardigheden wordt van een Habeon-medewerker verwacht? Revit-kennis is een vereiste. Daarnaast wordt natuurlijk bouwkundige kennis vereist, hoewel je tegenwoordig ziet hoe meer het vanuit de keten komt dat ook minder noodzakelijk is. Als je bijvoorbeeld een afgestudeerde Hbo-student hebt die aanklopt bij Habeon. Hij zegt dat hij BIM beheert. Wat vragen jullie dan hem? Die eerste vraag die je stelde; Wat is BIM?. Dat is een belangrijk. En dat hij kan zien wat een BIM proces inhoudt. Als er met betrekking tot dat proces een vraag aan hem gesteld wordt, dat hij die ook kan beantwoorden. We hebben op dit moment een stagiair. Met wat informatie, een boek en internet is zij in staat in 3 weken probleemloos modellen in elkaar te zetten. Je ziet dus dat het maken van zo n model het ingewikkeldste niet is. Maar is die informatie die eruit te halen is, de informatie die afgesproken is. Je moet dus in staat zijn de informatie in het model te integreren die je hebt afgesproken. Je moet ook in de gaten hebben dat als je informatie wijzigt aan een element in het model, waar dat vervolgens allemaal invloed op heeft. Is het dan een knelpunt. Het moment waarop er zo veel in een model zit dat er bij kleine wijzigingen grote gevolgen optreden qua informatie? Dat was één van de eerste dingen die bij Heembouw erg vreemd overkwam. Bij de eerste uitdraai van een plattegrond hoefden we voorheen alleen 2D tekening te maken. Nu moeten we alle elementen uit een plattegrond, dus de wanden, vloeren, kozijnen en plafonds, uitwerken in 3D. Je moet dus eerder meer informatie in het model verwerken. Voor profilering in het bedrijfsleven, wat is dan het nut voor een project leidend, bouwtechnisch tekenaar om te kunnen BIMmen? Bij ons zie je dat bij de projecten waar het qua omvang ingewikkeld wordt. Je ziet dan dat er iemand nodig is op de bouw, en bij bouwvergaderingen, die leiding kan geven aan de tekenaars en de modelleurs. Je ziet dan dat die projectleider vanuit het architectenbureau eigenlijk net zo goed projectleider van de aannemer kan zijn. Moet hij alleen kunnen tekenen volgens BIM, of ook het proces geheel begrijpen? Bij Habeon is het de voorwaarde dat een werknemer die competentie inderdaad beheert. 54

56 Zijn er voor Habeon tot nu toe merkbare voordelen van BIM? Het eerste project in BIM was niet een project dat qua uren geheel fantastisch liep, maar we zijn er ook niet op nat gegaan. Het grote merkbare voordeel is dat we veel sneller visueel kunnen maken wat we bedenken, en ik denk dat dat vooral in deze tijd een voordeel is. Bespaart het dan ook tijd? Ja. Merken jullie dan ook dat er minder communicatie nodig is, en de informatiestroming meer verloopt middels het model? Voor mij is het nog niet merkbaar beter in de communicatie, maar wel makkelijker. Je merkt wel dat dingen tijdens het communiceren makkelijker duidelijk te maken zijn. Als de gesprekspartner het model voor zich heeft kan je hem vrij eenvoudig naar een bepaalde plek ik het gebouw dirigeren. Wat ik alleen nu merk is dat het nog niet sneller gaat. Er zijn nog niet genoeg bedrijven die er in mee gaan en nog op de oude manier werken. Het viel mij op dat er veel bedrijven BIM kennen en ermee werken, maar dan vervolgens geen onderscheid maken in big of little BIM. Ik denk dat ze snel geneigd zijn om te zeggen dat ze BIMmen terwijl ze alleen aan little BIM doen. Dat heeft alles te maken met vertrouwen en de manier waarop wij in de bouw geld verdienen. We maken een prijs voor een gebouw, daar heb je een aantal partijen voor nodig en daar schatten we voor in wat het ongeveer moet kosten, uit ervaring. Vervolgens vragen we een offerte aan en kiezen de goedkoopste. Daar zit dan een 10% marge in die we in onze zak kunnen steken. Vervolgens komt de partij op bezoek om de offerte te bespreken en kunnen wij na wat uitwringen nog eens 3-5% in onze zak steken. Op het moment dat wij gaan vrijgeven wat het daadwerkelijk kost, kan worden de offertes beter afgestemd op wat we moeten maken en kunnen we die uitwringactie niet meer verrichten. Er moet eigenlijk meer vertrouwen komen in elkaar als BIM goed moet werken. De partijen moeten open kaart spelen en elkaars geheimpjes vrijgeven. Iedereen weet van elkaar dat het gebeurt, dus moeten de trucjes om geld te verdienen plaats maken voor meer gunning voor elkaar. 55

57 Bijlage V Resultaten enquête Resultaten enquête Dit onderzoek is bedoeld om uit te zoeken of bedrijven bekend zijn met BIM, hoeveel bedrijven BIM gebruiken en hoe zij BIM beschouwen in het kader van de door de crisis getroffen bouwsector. Naast deze hoofdpunten zijn er ook dingen onderzocht als de verstreken tijd waarin bedrijven met BIM werken, hoe veel projecten zij in BIM uitvoeren en wat de voornaamste reden is voor een bedrijf om BIM te gebruiken. Het onderzoek betreft alle verschillende soorten bedrijven in de bouw; architecten, aannemer, adviseurs, constructeurs en installateurs. Zonder erg inhoudelijk te zijn, en zonder te diep in te gaan op de eigenschappen van bedrijven is het de bedoeling van deze enquête of bedrijven BIM gebruiken, waarom en of het de investering waard is. De enquête volgde twee hoofdlijnen die afhankelijk van de eerste vraag gevolgd werden; de BIM-gebruikers en de niet BIM-gebruikers. Resultaten, BIM-gebruikers Van alle ondervraagden gebruikt 77% BIM als werkmethode voor ontwerpen en managen van bouwprojecten. Driekwart van deze bedrijven doet dit zo lang als tussen één en twee jaar. 19% gebruikt het langer dan vier jaar en slechts 6% langer dan zes jaar. BIM gebruikers Hoe lang BIM 22% ja 17% 6% 33% >1 jaar <2 jaar 78% nee 44% <4 jaar <6 jaar Diagram 1. Aantal BIM gebruikende bedrijven Diagram 2. Hoe lang bedrijven BIM gebruiken De redenen om BIM te gebruiken zijn divers. De twee voornaamste redenen zijn met een krappe meerderheid van respectievelijk 22% en 21% het volgende; de wens om het proces (ontwerpen, bouwen en beheren) zo overzichtelijk mogelijk te maken en om breder inzetbaar te zijn op de markt door meer opdrachten aan te kunnen nemen. 56

58 Reden voor BIM 13% 22% 12% 15% 23% 15% reductie faalkosten 3D ontwerpen proces overzicht toepassing input informatie centraal bredere markt Diagram 3. Redenen voor bedrijven om BIM te gebruiken. Eén van de belangrijkere vragen is hoe bedrijven tegenover BIM staan in het kader van de economische crisis, en de stagnerende bouwsector. Gelukkig ziet het grootste gedeelte van de ondervraagden dat het gebruik van innovatieve middelen, en dus ook BIM, een oplossing kan zijn voor dit probleem. Hoewel er soms kantnoties waren over andere oplossingen, vindt 86% dat het gebruik van BIM gestimuleerd moet worden. Een minderheid van 14% vindt dat de kosten van BIM de ontwikkeling ervan tegenhouden. BIM in kader van crisis 14% kosten zijn drukkend pro innovatie 86% Diagram 4. Hoe beschouwen bedrijven BIM in het kader van de crisis Hoewel de gedachten over BIM tot zover positief blijkt, is het aantal projecten dat door deze bedrijven in BIM wordt uitgewerkt nog altijd ondermaats. Dit lijkt voornamelijk te komen omdat het door de meeste bedrijven nog niet lang wordt gebruikt, zoals te zien is diagram 2. Uit de enquête blijkt dat minder dat de helft van de opdrachten wordt uitgevoerd in BIM. 57