T.O.S.S.A. Test of Sustained Selective Attention

Transcriptie

2 Handleiding TOSS: Test of Sustained Selective ttention versie 2.0 build 5 november Inhoudsopgave 1. Korte handleiding: snel aan de slag! Beschrijving van de test en de TOSS indices.. 3 systeemvereisten fname van de TOSS: procedures en instructies Opstarten Instructies Opslaan van testgegevens: zelf te kiezen anvullende wenken voor afname Interpretatie van de TOSS-resultaten Ontwikkelingshistorie van de TOSS Theoretische achtergrond Normeringsonderzoek en psychometrische gegevens Normeringsonderzoek Intermezzo over statistiek: normaal verdelingen en kansberekeningen Onderscheidend vermogen van de TOSS: sensitiviteit en specificiteit Betrouwbaarheid en validiteit Betrouwbaarheid Validiteit Convergente validiteit van de TOSS Divergente validiteit van de TOSS Interpretatie van testindexen Vermoedelijke criteria voor het herkennen van onderpresteren TOSS versus andere aandachtstests Literatuur. 63 ppendix I: voorbeeld van uitdraai van TOSS-testgegevens,.. 66 ppendix II: verschillen met eerdere versies ppendix III: coderingssysteem voor opleiding en diagnose. 68

3 Handleiding TOSS: Test of Sustained Selective ttention versie 2.0 build 5 november Korte handleiding: snel aan de slag! 1.1. Beschrijving van de test, systeemvereisten en de TOSS-indexen De Test of Sustained Selective ttention bestaat uit 5 bestanden: - TOSS.EXE : het uitvoerbare programma zelf - PIEP.WV : een WV-bestand met een korte piep - TOSS_Handleiding.pdf: de handleiding in PDF-format - NORMGRFIEKTOSS.TXT : de data van de normgrafiek van de TOSS (NIET veranderen!!) - DTOPSLG.TXT: pad van de map voor het opslaan van TOSS resultaten (handmatig te veranderen indien gewenst) In de installatiemap zijn nog meer bestanden te zien maar deze horen bij het beveiligingsprogramma dat verbonden is aan de TOSS:!! TOSS.EXE.CM!! CMINSTLL.EXE!! TOSS.EXE.CM.INI Systeemvereisten: De TOSS is ontwikkeld voor MS-WINDOWS (alle versies) en draait onder minimaal een Pentium II 300 MHz computer met een Soundblaster compatibele geluidskaart. Een muis is gewenst maar niet strikt noodzakelijk. Regelbare volume-bediening van de luidsprekers is zeer wenselijk. De schermresolutie dient minimaal 800x600 en bij voorkeur 1024x768 te zijn (overigens wordt deze resolutie door het programma automatisch ingesteld). De TOSS draait op een stand-alone computer als stand-alone test. Het draaien onder een netwerk is mogelijk maar er dienen geen andere (drukke) programma s zoals virusscanners of programma s te draaien tijdens de TOSS. Dit kan namelijk de TOSS negatief beïnvloeden zodat de cadans van de piepjes steeds verstoord wordt. De testafname is daarmee onbetrouwbaar geworden. N.B.: Tijdens het draaien van de TOSS dienen alle andere programma's onder WINDOWS afgesloten te zijn (denk aan screensavers, anti-virusprogramma's, programma's, harde schijf-pauzeprogramma s en energiebesparende programma s!). Dergelijke programma s kunnen de cadans van de piepjes in de TOSS dusdanig verstoren dat de test niet meer betrouwbaar valt af te nemen. Mocht u ondanks alle voorzorgsmaatregelen zoals hierboven beschreven toch nog problemen ondervinden met de TOSS, t u dan naar: help@pyramidproductions.nl. Of kijkt u onder bij Forum. De Test of Sustained Selective ttention bestaat uit een kort instructiegedeelte, een kort oefengedeelte en de 8-minuten test. De bedoeling van de test is dat er geluisterd wordt naar 240 groepjes van 2, 3, of 4 piepjes. Bij het detecteren van een groepje van 3 piepjes moet er zo snel mogelijk op de spatiebalk gedrukt worden. Drie piepjes is dus de 'target', 2 en 4 piepjes zijn de distractorstimuli. De mate van concentratie vereist bij deze test wordt vooral beïnvloed door 3 factoren: 1. De target lijkt relatief veel op 1 distractor (4 piepjes); 2. De interstimulusintervaltijd (ISI) varieert: in eerste instantie neemt deze tijd met 20 ms per stimulus af. Bij de eerste 60 stimuli is dus een versnelling te zien (nauwelijks subjectief waarneembaar). Na de 60ste stimulus wordt deze snelheid negatief, m.a.w. de ISI neemt weer toe met 20 ms per stimulus. Dezelfde reeks van 60 stimuli wordt dan weer gebruikt, maar dan in omgekeerde volgorde. Is deze reeks van 60 stimuli (voor de 2e keer) afgewerkt, dan wordt alles nogmaals herhaald. Weer neemt de ISI toe met 20 ms en weer worden dezelfde 60 stimuli gebruikt. Op deze manier wordt 4 keer dezelfde reeks van 60

4 Handleiding TOSS: Test of Sustained Selective ttention versie 2.0 build 5 november stimuli gepresenteerd, met een regelmatige toe- en afname van de aanbiedingssnelheid. Op deze manier wordt er een wisselend beroep gedaan op de concentratie; 3. De test duurt 8 minuten hetgeen enige mate van volgehouden concentratie vraagt. De afnameduur van de gehele TOSS varieert van 10 tot 12 minuten, mede afhankelijk van de snelheid van de proefpersoon. N.B.: De totaaltijd die op de testuitdraai te zien is (zie ppendix I) dient sec te zijn. fwijkingen hierop groter dan ± 5 sec duiden op een te traag of te snel lopende TOSS waardoor de gegevens niet meer goed vergeleken kunnen worden met de normgegevens. Na afloop van de test registreert de computer het volgende in een SCII-tekstbestand (zie ppendix I voor een voorbeeld): - de stimuli en alle reacties op deze stimuli. Deze reacties vallen uiteen in 5 typen: 1. h=hits: correct gereageerd op de target stimulus. 2. f=fout: fout gereageerd op een 2 of v=voorbarig: te vroeg gereageerd op een 2, 3, of 4 nog voordat de stimulus in zijn geheel te horen was. 4. t=traag: te traag gereageerd op een target (3) waardoor er gedrukt is op het moment dat al het eerste piepje van een volgende stimulus te horen was. 5. o=omissie: een overgeslagen target, waar dus niet op gereageerd is. - een samenvatting van de ruwe data per blok. Een blok bestaat uit 120 stimuli waarbij 60 stimuli 1 keer herhaald worden én de interstimulusintervaltijd varieert van 440 ms tot 1640 ms (stapverhoging van 20 ms: hierdoor nauwelijks merkbaar) - een schaal van 1 tot 10 van de meest relevante scores. De proefleider moet op deze schaal zelf aankruisen hoe de proefpersoon gescoord heeft scores c.q. indexen waarvan de eerste 7 gezien worden als de meest belangrijke: CS: DS: RIS: SCS: LCS: ConcentratieSterkte: de mate van concentratie berekend via de formule (DS*RIS)/100. De range van CS is: 0-100%. Deze maat wordt als dé belangrijkste TOSSindex gezien. DetectieSterkte= aantal hits / totaal aantal aangeboden targets * 100% (range:0-100%). Maximum aantal targets (3) is: 80. Response Inhibitie Sterkte: de mate waarin de neiging om op een distractor te drukken (op een 2 of 4 met name) onderdrukt kan worden. Berekend via de formule: ((240-aantal fout-aantal voorbarig)/240)*100. Bij extreme scores op RIS kan het zo zijn dat de pp. een erg hoge impulsiviteit heeft. Dit lijkt vooral het geval te zijn indien er erg veel voorbarige reacties zijn op distractor 4. Range: 0-100%. De invloed van de snelheid op de CS: berekend via de formule: ((CSS-CST)/CST)*100, uitgedrukt in percentages. De verandering in CS in het snelle gedeelte van de test wordt afgezet tegen het trage gedeelte. Range: tot Deze range komt in de praktijk eigenlijk niet voor maar theoretisch is het mogelijk als 1 helft van de test 100% goed en de andere helft bijna 0% goed gedaan wordt. De invloed van de Lengte van anbieding op de CS: berekend via de formule ((CSB2-CSB1)/CSB1)*100. De verandering in CS wordt afgezet tegen de CS van het 1e blok. Range: tot 2300 (zie opmerking over range bij SCS. CSS: CS in het snelle gedeelte van de test. De test wordt verdeeld in 2 helften: de eerste 30 stimuli bevatten het tragere gedeelte en de tweede 30 stimuli het snellere gedeelte van de test. Voor elk gedeelte is de CS apart berekend. Range: 0-100%. CST: CS in trage gedeelte van de test. Range: 0-100%. CSB1: CS in blok 1. Range: 0-100%. De test wordt verdeeld in 2 identieke blokken: elk blok bestaat uit 120 stimuli: 40 targetstimuli waarbij achtereenvolgens de snelheid van stimulusaanbieding op- en dan weer afloopt. Blok 1 is het eerste blok, blok 2 het tweede. CSB2: CS in blok 2. Range: 0-100%. RISB1: zie RIS maar dan voor blok1. RISB2: idem voor blok 2. RIST: RISS: RIS in trage gedeelte van de test. RIS in snelle gedeelte van de test.

5 Handleiding TOSS: Test of Sustained Selective ttention versie 2.0 build 5 november fname van de TOSS: procedures en instructies Plaats de proefpersoon (pp) op een voor hem of haar comfortabele afstand van het computerbeeldscherm (meestal ± 70 cm). Het toetsenbord bevindt zich vóór de pp. N.B.: het piepjes-geluid dient voor de proefpersoon goed hoorbaar te zijn. Regel desnoods het volume van de luidsprekers Opstarten De test kan opgestart worden door te dubbelklikken op het bestand TOSS.EXE in b.v. de WINDOWS VERKENNER. Het is verstandig een pictogram van de test te installeren op het bureaublad zodat altijd op dit pictogram dubbel geklikt kan worden. Men kan ook naar Start > Programma s -> TOSS -> en dan de optie TOSS aanklikken. Op het scherm verschijnt het gekleurde introductiescherm van de Test of Sustained Selective ttention met de auteurs-gegeven (Figuur 1). Druk dan op LT-F4 of klik met de muis op de sluitknop X rechtsbovenin het venster om verder te gaan. Figuur 1. Introductiescherm: sluiten met LT-F4 of klik op X rechts bovenin

6 Handleiding TOSS: Test of Sustained Selective ttention versie 2.0 build 5 november Op het scherm verschijnt het Invoer Patiëntgegevens scherm (Figuur 2): Figuur 2. Invoer Patiëntgegevensscherm Doorlopen met TB of gewoon ENTER/RETURN; sluiten met indrukken VOLGENDE knop of klikken op X Na het sluiten van het gegevensinvoerscherm verschijnt een egaal grijs beeld met een INSTRUCTIE-venster (Figuur 3). Hierin staat heel kort de instructie. Onderstaand is echter de volledige tekst en deze dient de pl. (proefleider) uit zijn hoofd te kennen of voor te lezen. Figuur 3. Instructiescherm: sluiten met ENTER/RETURN of klikken op X

7 Handleiding TOSS: Test of Sustained Selective ttention versie 2.0 build 5 november Instructies "In deze test krijgt u groepjes van 2, 3, of 4 piepjes aangeboden. Het is de bedoeling dat u alleen reageert op een groepje van 3 piepjes. Zo klinken de piepjes [DRUK op 2, 3 of 4]. LET OP: U moet alleen drukken op de SPTIEBLK als u 3 piepjes hoort. Voordat we gaan oefenen zal ik u eerst de piepjes laten horen. U moet mij vertellen HOEVEEL piepjes u nu hoort " druk op cijfer 3 van het toetsenbord: daarna op 2 en dan weer op 3, dan op 4, dan weer op 3, op 4 en tot slot op 2; doet u dit vooral op een onvoorspelbare manier zodat de pp. niet kan gokken. Drukt u dus nooit via een logische en voorspelbare manier, b.v. 2,3,4 of 3,4,2,3,4! Herhaalt u dit zo vaak totdat u er zeker van bent dat de pp. redelijk betrouwbaar het onderscheid hoort tussen 3 en 4 met name. Is dit NIET het geval met meer dan 80% zekerheid dan wordt de oefening nog uitgevoerd maar niet de gehele test. Indien er namelijk sprake is van een gehoorstoornis of een auditief discriminatieprobleem kan de TOSS niet betrouwbaar afgenomen worden. " Ik zal de drie piepjes nog een paar keer laten horen voor de duidelijkheid. " druk een paar extra keren, relatief snel achter elkaar, op de 3, maximaal vijf keer. De bedoeling is dat de pp. goed de 'melodie' van deze 3 piepjes in zich op neemt. De bedoeling is ook dat de pl. de nadruk legt op 'melodie-detectie' i.p.v. 'Tel-detectie'. Het komt namelijk nogal eens voor dat ppn. de piepjes gaan tellen. Hen moet dit EXPLICIET afgeraden worden: " Tellen is niet zo verstandig. U kunt beter luisteren naar de melodie in de 3 piepjes: alsof er geklopt wordt op de deur " 3 kloppen op tafel geven ter verduidelijking. En daarna nogmaals de 3 piepjes 2 á 3 keer laten horen. " Zullen we maar gewoon gaan oefenen? Houdt u uw vinger maar hier, vlak onder de spatiebalk, rustend op het toetsenbord. Zorgt u ervoor dat uw hand gemakkelijk ligt en uw gehele arm goed ondersteund wordt. " het is erg belangrijk dat de 'reactievinger' van de pp. zeer dicht ligt bij de spatiebalk. Meestal voldoet de plek direct onder de spatiebalk, op het toetsenbord zelf. Het is bij de meeste patiënten niet verstandig de vinger te laten rusten op de spatiebalk zelf aangezien zij uit vermoeidheid tijdens de test steeds meer hun vinger werkelijk laten rusten op de spatiebalk. Hierdoor registreert de computer louter reacties. Om uniformiteit van reactiepatronen te krijgen moet IEDEREEN zich houden aan de hierboven beschreven plek van de reactievinger. Hierbij moet de arm goed ondersteund worden zodat er geen kramp of andere vermoeidheid kan optreden. Indien de vinger goed ligt wordt op de ENTER/RETURN-toets gedrukt (of weer op de sluitknop X rechts bovenin het venster geklikt) om het oefenscherm te laten zien. Zowel met de TB-toets (en daarna de ENTER/RETURN-toets) als met de MUIS kan de OEFEN-knop ingedrukt worden. Na de oefening die slechts 1 minuut duurt wordt kort uitgelegd wat de prestaties zijn die overigens ook op het scherm verschijnen (Figuur 4).

8 Handleiding TOSS: Test of Sustained Selective ttention versie 2.0 build 5 november Figuur 4. Oefenscherm na 1e oefening met resultaten N.B.: Bij 4 of minder hits wordt de oefening altijd overnieuw gedaan! Zullen we de oefening nog eens uitvoeren? Maar eerst laat ik u nogmaals de drie piepjes horen. druk nog 2-3 keer op de 3. Nogmaals, u moet alleen op deze 3 piepjes reageren door hier op te drukken wijs spatiebalk aan. De instructie wordt nogmaals benadrukt. Zeker moet zijn dat de pp. deze instructie volledig heeft begrepen! Druk dan weer op de OEFEN-knop in het venster. Stimuleren tijdens de oefening om de 3 piepjes te detecteren mag! Het is de bedoeling de pp. duidelijk te laten merken dat er op de 3 piepjes gereageerd moet worden. N.B.: De oefening wordt slechts 1 keer herhaald. Indien daarna de prestatie nog steeds minder dan 4 hits oplevert wordt de gehele test tóch afgenomen tenzij 1. De patiënt zelf niet meer gemotiveerd is om door te gaan; 2. Er duidelijke aanwijzingen zijn dat de slechte testprestatie te wijten is aan een gehoorstoornis of een auditief-discriminatieve stoornis (vermoedelijk al ontdekt tijdens laten horen van de piepjes: moeilijkheden met het onderscheid tussen 3 en 4. " Ik wil u nu de echte test laten doen. De echte test duurt 8 minuten. Probeert u toch uw concentratie goed vast te houden. U zult merken dat dat soms niet gemakkelijk is maar probeert u maar zo goed mogelijk uw best te doen. Raakt u nooit in paniek, gewoon uw best doen, meer niet. "

9 Handleiding TOSS: Test of Sustained Selective ttention versie 2.0 build 5 november Het is van belang de meeste mensen erop te wijzen dat zij niet meer dan hun best kunnen doen en dat zij vooral niet in paniek moeten raken. Hierdoor wordt hun presteren weliswaar benadrukt maar niet in overdreven mate. " Ik ga tijdens de test de kamer uit zodat u niet gestoord wordt. " N.B.: In de praktijk is gebleken dat veel mensen bij het moeilijker worden van de test opmerkingen gaan maken naar de aanwezige proefleider. Vandaar dat de test solitair wordt uitgevoerd. Bij het starten van de test is het van belang nog even te controleren of de 1e target door de pp. correct wordt gedetecteerd. Bij het correct reageren op de 1e target geeft de pl. een verbale feedback: "goed" en verlaat dan langzaam en geruisloos de kamer. Meestal verhoogt dit de motivatie en inzet van de ppn. iets meer. Bij het niet correct reageren op de 1e target mag gezegd worden: "op de 3 drukken" en dan wordt even gewacht op de volgende target. Daarna wordt de kamer verlaten. Meer hulp is verboden, ook al blijkt de pp. niet juist te reageren! De pl. verlaat de kamer (N.B.: telefoon, mobiele telefoon en fax uitgeschakeld!) en controleert de tijd. Na ongeveer 8 minuten kan hij terug komen. Houdt u zelf goed in de gaten wanneer de test afloopt zodat u snel na afloop binnen komt lopen. Dit is ook van belang voor het opslaan van de testgegevens aangezien deze opslag pas plaats vindt na het afsluiten van het eindvenster OPMERKINGEN (Figuur 7). Direct na het aflopen van de test verschijnt Figuur 5: een grafische weergave van de prestaties op de test. Zo is het verloop van de concentratie te zien (de blauwe cirkels: correct reageren op de 3 piepjes) én de mate van impulsiviteit en/of afleidbaarheid (=reageren op de 4 of de 2). Deze grafiek wordt automatisch opgeslagen bij het afsluiten! Figuur 5. Grafische weergave van de testprestaties op de TOSS Vervolgens verschijnt Figuur 6: de prestaties op testvariabelen (b.v. RIS, CS, CST) worden naast de (mediaan) waarden van 5 verschillende normgroepen gezet: gezonden, CV s, Contusio en overige neurologie en WD-patiënten. Zodoende is in één oogopslag te zien of iemand s prestatie ernstig afwijkt van wat gezond is én op welke groep patiënten het profiel het meeste lijkt. Zoals te zien loopt het gemiddelde patroon van hoog naar laag. Uitschieters komen vooral voor bij LCS en SCS maar zelden bij de andere testvariabelen. Wat vrijwel onmogelijk is, is dat andere variabelen dan de

10 Handleiding TOSS: Test of Sustained Selective ttention versie 2.0 build 5 november RIS en CST hoger scoren dan deze 2 eerstgenoemden. In zulke situaties is de kans op onderpresteren zeer aannemelijk. Verder onderzoek zou dit nog kunnen bevestigen. Deze grafiek wordt automatisch opgeslagen zodra op fsluiten wordt gedrukt. Figuur 6. Testprestaties van de TOSS grafisch afgezet tegen verschillende normgroepen Tot slot verschijnt Figuur 7: het opmerkingenscherm. Eventuele opmerkingen kunnen kort ingevoerd worden in dit scherm. Bijvoorbeeld als de pp. aangeeft dat hij of zij gestoord werd door een hard geluid buiten, dan is dat relevante informatie die de testprestaties kan hebben gedrukt. lle reden om deze informatie als opmerking te vermelden Opslaan van testgegevens: zelf te kiezen Pas bij het indrukken van de SLUITEN knop of het klikken op de sluitknop van het venster OPMERKINGEN worden alle gegevens opgeslagen zodat u nooit te lang moet wachten met het invoeren van eventuele opmerkingen! De gegevens worden in een bestand met de extensie naamtoss.txt opgeslagen in de map die in het meegeleverde bestand DataOpslag.txt staat beschreven. ls in DataOpslag.txt bijvoorbeeld staat: C:\temp\data dan worden de grafieken én het TOSS-gegevens bestand in deze map opgeslagen. U kunt deze map zélf aanpassen door simpelweg het bestand DataOpslag.txt te bewerken met Kladblok. ls u liever de data in de map C:\temp\tossa\data op wilt slaan dan vult u dit pad exact zo in DataOpslag.txt in en slaat dit bestand als een tekstbestand op. Mocht het zo zijn dat de map waarin de gegevens opgeslagen moeten worden nog niet bestaat omdat u deze map nog niet heeft aangemaakt, dan zal het programma een waarschuwing geven én alle gegevens automatisch opslaan in de installatiemap (de map waarin u de test heeft geinstalleerd). De gegevens gaan op deze manier nooit verloren en zijn eenvoudig terug te vinden.

11 Handleiding TOSS: Test of Sustained Selective ttention versie 2.0 build 5 november Figuur 7. Opmerkingenscherm (Zie ook: aanvullende wenken voor afname waar belangrijke tips worden gegeven anvullende wenken voor afname Optimaliseren testcondities: * Het blijft bij elke neuropsychologische test uiterst belangrijk de testcondities te optimaliseren. Iedere geruststelling, aanmoediging of extra uitleg die u nodig vindt bij een betreffende patiënt kan gegeven worden. Hierbij moet u echter niet teveel uitleggen. U mag in ieder geval NIET van tevoren aangeven dat de test een variatie in snelheid kent! Wel mag u vermelden dat de test concentratie meet, dit staat immers ook op het introductiescherm. Vaak is het verstandig te benadrukken dat mocht het erg moeilijk gaan dan is dat niet erg. Laat u het dan maar even maar probeer daarna zo snel mogelijk weer te focusen. Deze instructie wordt vaak gegeven omdat dit erg geruststellend werkt bij faalangstige mensen. Storingen tijdens testen vermijden: * Let u erop dat de kamer waarin de test wordt afgenomen geen storingen kent zoals een telefoon die aanwezig is, een mobiele telefoon van de patiënt zelf of een klapperend windscherm. Volume piepjes van de test hard genoeg instellen: * Let u er tevens op dat het volume van de piepjes voldoende hoog staat zodat de patiënt ze goed kan horen. Let er ook op dat de piepjes niet té hard klinken omdat dat irritaties kan geven bij de onderzochte. fbreken of stoppen van de test: * De test kan ieder moment afgebroken worden door gelijktijdig te drukken op de toetsen Control (CTRL), LT en DEL, zoals ieder programma onder WINDOWS onderbroken kan worden. U bent dan wél alle gegevens kwijt. Beter is het om, indien echt noodzakelijk, de test af te breken met ESC (de ESCape toets meestal linksboven op het toetsenbord). Dat is een ingeprogrammeerde en wat nettere afsluiting.

12 Handleiding TOSS: Test of Sustained Selective ttention versie 2.0 build 5 november Printen of afdrukken van de gegevens: * Het printen van de testgegevens is niet in het testprogramma geautomatiseerd. Mede omdat hiermee de kans op fouten in het programma kleiner wordt. Het wordt geadviseerd de testgegevens, die opgeslagen zijn in SCII-tekstbestanden met extensie TXT, gewoon in te lezen in een tekstverwerker (Word of WP) en deze dan uit te printen. Ter verduidelijking dat de gegevens werkelijk zijn uitgeprint is het raadzaam de extensie dan te wijzigen in TOSS. Bijvoorbeeld: het bestand KOVCS.TXT verandert na uitprinten in KOVCS.TOSS. Bij een tweede afname wordt er opnieuw een KOVCS.TXT bestand aangemaakt en ook deze kan dan weer in een tekstverwerker gelezen worden. Na uitprinten kan dan de naam gewijzigd worden in b.v. KOVCS2.TOSS zodat duidelijk wordt dat dit de 2 e afname is.

13 Handleiding TOSS: Test of Sustained Selective ttention versie 2.0 build 5 november Interpretatie van de TOSS-resultaten Onderstaand voorbeeld is een uitdraai van de TOSS-resultaten in het tekstbestand wat na afloop van de test automatisch aangemaakt wordt. Per stap wordt hier beschreven hoe deze resultaten geïnterpreteerd moeten worden. Test of Sustained Selective ttention for Windows Version 2.0 Build 5 chternaam: kovacsfc Geboortedatum: Leeftijd: 63 fn.datum: :40 Opleidingscode: 5 Sexe: m Diagnose: gezond Opmerkingen: Langste isi: 1640 ms Kortste isi: 440 ms stim h h o h h ofo ho o h h h hho o v h v h h h hv o h h h h hh of o f of o fooh v h o o ov 2 v o o oth h h h ov hv o ov h hhh h h o of h h o h h h h hh ov o hf o hoo fo h f o h 6 blok h o f v t Tot: Totaal aangeboden stimuli: 240 Totaaltijd test: sec. Revalidant vergeleken met Gezonde Personen, 15-93jr (n=224): percentielen min max slecht ruimonv. onv. matig redelijk vold r.vold goed zeergoed perfect CS CST CSS CSB CSB SCS LCS RIS Vergeleken met de Groep Gezonden N=224: Concentratiesterkte (CS): 52.9 lichte concentratiestoornis Vergeleken met groep CV-rechts N=293: deciel 5 Vergeleken met groep CV-links N=266: deciel 4 Vergeleken met groep Contusio N=135: deciel 4 Vergeleken met groep Overig Neurologie N=259: deciel 4 Vergeleken met groep WD type II N=82: deciel CStraag (CS in trage helft): 61.2 CSsnel (CS in snelle helft): 45.0 CSblok1 (CS in 1e blok): 52.7 CSblok2 (CS in 2e blok): 53.2 SCS (invloed snelheid van aanbieding op CS): LCS (invloed Lengte van aanbieding op CS): DS (DetectieSterkte): 57.5 DStraag (DS in de trage helft: 65.0 DSsnel (DS in de snelle helft: 50.0 RIS (Respons Inhibitie Sterkte): 92.1 ernstige impulsiviteit of afleidbaarheid RIStraag (RIS in de trage helft): 94.2 RISsnel (RIS in de snelle helft): 90.0 RISblok1 (RIS in 1e blok): 91.7 RISblok2 (RIS in 2e blok):

14 Handleiding TOSS: Test of Sustained Selective ttention versie 2.0 build 5 november Hier staat duidelijk de ConcentratieSterkte score en de betekenis hiervan. In Tabellen III tot en met XVIII is te vinden in hoeverre deze CS-score afwijkt van de betreffende normgroepen. Dat is ook op de uitdraai te vinden waar deze CS-score aangekruist kan worden in het juiste deciel. Let op: zodra de TOSS een concentratiestoornis aangeeft zoals hier dan is er sprake van een ernstige afwijking in de concentratie! Laat u niet afleiden door het label lichte concentratiestoornis. De ernst van een stoornis wordt binnen de TOSS aangegeven met licht- matig- ernstig om een onderscheid te kunnen maken tussen patiënten die een concentratiestoornis hebben (dus: afwijkend van de normale populatie). De term stoornis slaat dus op de afwijking 2 standaarddeviaties van het normale populatiegemiddelde (ongeveer 5% of minder van wat gezonde mensen presteren). De term concentratieprobleem slaat op het feit dat er weliswaar concentratiezwakte is maar niet zodanig ernstig dat het afwijkt van het normale populatiegemiddelde (b.v. slechts 1SD van het gemiddelde). Een lage CS-score kan het gevolg zijn van een te lage arousal, iets dat vaak te zien is aan vele omissies waar een patiënt niet meer gereageerd heeft op de 3-tjes. Een andere oorzaak kan een veel te grote afleidbaarheid zijn waarbij de patiënt vooral op distractors heeft gereageerd. Ook een te hoge impulsiviteit, met vooral veel voorbarige reacties, kan de CS-index verlagen. Daarnaast kan apathie of een motivationeel probleem leiden tot vrijwel geen reacties (zowel omissies als weinig fouten) zodat de CS-score laag uit valt. Hier kunt u de CS-score vergelijken met de 5 verschillende normgroepen. Hier is bijvoorbeeld deze CS-score duidelijk slechter ten opzichte van wat de Whiplash groep presteert (deciel 1). Maar deze score past goed bij wat de normgroep van CV-rechts patiënten heeft gepresteerd (deciel 5). De invloed van de snelheid op de CS-index staat hier vermeld: er is hier een achteruitgang door de snelheidstoename van -26.5%. In de daarboven getekende tabel kunt u zien dat deze score valt in het 1 e deciel en dat is duidelijk afwijkend van normaal. Indien er sprake is van een lage SCS dan dient men te controleren of de CST redelijk is. ls dit namelijk het geval is, dan heeft vooral de snelheid (tijdsdruk) een negatieve rol gespeeld en is de conclusie dat er sprake is van een mentale traagheid voor de hand liggen. Is de CST ook erg laag dan is er niet alleen sprake van een mentale traagheid maar ook een structureel concentratie-probleem. De LCS geeft aan in hoeverre de duur van de test (8 min) een invloed heeft op de ConcentratieSterkte. Hier is dat nauwelijks het geval: 0.9% verbetering op de CS-index naarmate de test langer duurt. De meeste gezonde mensen hebben een duidelijk positieve LCS: naarmate de TOSS langer duurt worden zij beter, vermoedelijk door een leereffect. ls de LCS echt laag is (maak een vergelijking met andere patiëntgroepen), dan is er ófwel sprake van een te sterke vermoeidheid óf heeft de patiënt motivationele problemen. Dit laatste is vaak goed te zien doordat er vrijwel geen reacties meer zijn geweest in het laatste gedeelte van de TOSS. De RIS (Response Inhibitie Sterkte) geeft de mate aan waarin iemand in staat is niet te reageren op prikkels die lijken op de target-prikkel (in deze test: 3 piepjes). De 3 piepjes komen namelijk voor binnen de groep van 4 piepjes en zodra iemand daar heel veel op reageert is er duidelijk sprake van inhibitie-problemen, wat met de term impulsiviteit aangegeven kan worden. Ook de reacties op de distractors 2 en 4 piepjes worden binnen de RIS-index meegeteld maar hebben vermoedelijk een wat andere oorzaak dan louter impulsiviteit. Vermoedelijk is hier veel meer sprake van wat wel afleidbaarheid genoemd kan worden: het verliezen van de focus op de target 3 piepjes door invloeden van buitenaf (zoals b.v. een hogere tijdsdruk of meerdere andere distractors). De RISindex zelf laat niet zien of er vooral sprake is van impulsiviteit of afleidbaarheid (deze concepten liggen overigens erg dicht bij elkaar). Maar aan de hand van de aard van de reacties kan hier wel een uitspraak over worden gedaan. Indien namelijk vooral v-tjes (=voorbarige reacties) te zien zijn zoals hier, dan heeft iemand binnen groepjes van 4 piepjes gereageerd op 3 piepjes en dat wijst duidelijk op impulsiviteit. Iemand heeft niet gewacht tot alle 4 piepjes te horen waren maar direct op 3 piepjes gereageerd. Indien vooral op f-tjes (foute reacties) is gereageerd, dan heeft iemand vooral op de distractors gereageerd en is de focus op de 3 piepjes kwijt geraakt. Dit heeft meer te maken met afleidbaarheid. Het is altijd verstandig naar de ruwe data te kijken. Wat weinig vóórkomt zijn veel fouten op de 2 piepjes. Dit kán wijzen op onderpresteren, zeker als er dan relatief weinig fouten op de 4 piepjes te zien zijn of dat er veel correcte reacties op de 3 zijn in het snelle gedeelte van de test. Normaliter zijn er meer correcte reacties op de 3 in het trage (linker)-gedeelte van de test dan in het snelle gedeelte. Een patroon van afwisselend geen en wel correcte reacties op 3 is tevens verdacht omdat het veel concentratie kost zoiets te kunnen.

15 Handleiding TOSS: Test of Sustained Selective ttention versie 2.0 build 5 november Ontwikkelingshistorie van de TOSS De TOSS is ontstaan uit de behoefte aan een korte, sensitieve en auditieve aandachtstest. Veel bestaande aandachtstests doen een beroep op visuele waarneming en maken daarmee testafnames bij patiënten met een waarnemingsstoornis onbetrouwbaarder (b.v. de Bourdon-Wiersma, de Stroop, de Trail Making test). Een ander nadeel van enkele bestaande aandachtstests is dat zij nogal patiëntonvriendelijk zijn. Zo kunnen ze lang duren en zijn ze nogal vervelend om uit te voeren (b.v. de PST, de Bourdon-Wiersma). Hierdoor kan de inzet en motivatie van de patiënt snel dalen en wordt de meting minder valide en betrouwbaar. Tot slot was er de behoefte aan een zo zuiver mogelijke aandachtstest waarbij met name het concentreren werd gemeten zonder al te veel storende invloeden van de visuele waarneming, de (hand)motoriek (vergelijk de Bourdon-Wiersma b.v.) en van andere processen (b.v. rekenvaardigheid bij de Paced uditory Serial ddition Task). De Test of Sustained Selective ttention is ooit bedacht door J. Schuerman, destijds werkzaam in het Revalidatiecentrum Hoensbroeck. Hij ontwikkelde een lange versie op de bandrecorder. Later werd deze versie gecomputeriseerd en gestandaardiseerd door P..M. Kusters (HPselect Neerbeek) op de Commodore-64 computer. Hun beider idee was om naast de bestaande statische en veelal visueel gebaseerde vigilantietests een test te ontwikkelen die 1. auditief gericht was en 2. het concentratievermogen wisselend belastte door de snelheid van stimulusaanbieding over tijd te variëren. Bij deze tikkentest, die ruim 25 minuten duurde (!), moest de proefpersoon 720 groepjes van 2, 3, of 4 tikken aanhoren en uitsluitend reageren (door een druk op een knop) op het groepje van 3 tikken. De reacties van de proefpersoon werden door de computer geregistreerd, opgeslagen en uitgeprint. De reactiesnelheid werd niet gemeten. In 1990 kwam ondergetekende in aanraking met deze tikkentest in het kader van een uitgebreide studie naar aandachtsstoornissen en mentale traagheid bij contusio-patiënten. l gauw ontstond het idee om deze test ingrijpend te wijzigen en gebruiksvriendelijker te maken. In de loop der jaren heeft dit, al dan niet met grote tussenpozen, plaats gevonden. Het uiteindelijke resultaat was de uditieve Concentratie Test (CT) voor MSDOS-computers. l snel werd echter duidelijk dat door snelle ontwikkelingen op computergebied het besturingssysteem MS-WINDOWS de voorkeur zou krijgen boven MSDOS. Derhalve werd geïnvesteerd in een nieuwe programmeertaal (Delphi versie 3, 5 en later 7) waarmee het mogelijk was de CT te ontwikkelen voor het WINDOWSbesturingssysteem. In 2003 heeft de CT een naamswijziging ondergaan vanwege vooral marketingtechnische redenen. Daarnaast wordt met de nieuwe naam beter aangegeven wat de test pretendeert te meten: Test of Sustained Selective ttention (TOSS). In welke modus (auditief of visueel) de test selectieve aandacht meet is in huidige theoretische modellen over aandacht minder van belang. De hier gepresenteerde Test of Sustained Selective ttention wijkt op enkele belangrijke details af van de oorspronkelijke Commodore-64 versie. Op grond van deze afwijkingen kan gesproken worden van een weliswaar vergelijkbare maar toch nieuwe aandachtstest. De afwijkende punten zijn: de presentatie van de test op de MS-WINDOWS-computer. De Commodore-64 vereiste een tv-scherm waarbij het geluid van de stimuli veel meer klonk als tikken van stukken hout op ander hout. Dit geluid is bij de MS-WINDOWS-computers veranderd in piepjes. een scoringssysteem is toegevoegd. De oorspronkelijke testversie van de TOSS registreerde louter de reacties van de proefpersonen zonder te werken met scores. Hierdoor bleek de interpretatie van de testprestaties nogal onbetrouwbaar en voornamelijk gebaseerd op de klinische ervaring van slechts enkele mensen. Meerdere testindexen zijn ontwikkeld om de mate van concentratie te kwantificeren. de test is fors ingekort: van ruim 25 minuten naar een 8 minuten versie. Dit is gebeurd om 3 redenen: maar weinig patiënten konden de gehele test volhouden en hun motivatie om eraan deel te nemen verminderde met de minuut. Een tweede reden was dat de test vooral bedoeld was als een concentratietest en veel minder als een volgehouden aandachtstest. Bij verder onderzoek bleek tevens dat grotendeels dezelfde informatie gehaald kon worden uit de 8-min versie in vergelijking tot de 25-min versie. Een derde reden hangt samen met de klinische bruikbaarheid: de test is relatief kort en past binnen een efficiënter gebruik van de testtijd.

16 Handleiding TOSS: Test of Sustained Selective ttention versie 2.0 build 5 november Theoretische achtergrond De Test of Sustained Selective ttention is gebaseerd op enkele vigilantietaken waarbij gedurende lange tijd gereageerd moet worden op 1 enkele stimulus temidden van meerdere distractorstimuli (vergelijk een Continuous Performance test). Dit vereist naast een goede auditief-discriminatieve waarneming tevens de nodige aandacht. In het model van Shiffrin en Schneider (1977) wordt deze vorm van aandacht 'focused attention' of ook wel selectieve aandacht genoemd. angezien deze vorm over langere tijd vastgehouden moet worden is hier ook sprake van 'sustained attention' (volgehouden aandacht). De huidige inzichten op het gebied van aandacht en aandachtsstoornissen geven aan dat dergelijke terminologie inconstructief is (Van Zomeren & Brouwer, 1994). Veel meer wordt het heuristische model van Tim Shallice (1982 en 1988) gehanteerd waarin de rol van een Supervisory ttentional System (SS) centraal staat (Norman en Shallice, 1986). Deze is enigszins te vergelijken met de Central Executive van lan Baddeley (1986) en de ttention Director van Shiffrin en Schneider (1977). Hierbij is de Supervisory ttention Control (SC) een gepostuleerd proces voor de controle op non-routinematige verwerkingsprocessen. Deze controle verloopt overwegend bewust, in tegenstelling tot de meer routinematige verwerkingsprocessen die gevat zijn in automatische modules. In Shallice's model is de mate van Supervisory ttentional Control een belangrijk criterium om te spreken over het al dan niet hebben van een aandachtsstoornis. Dit model lijkt beter in staat verschillende aandachtstests te plaatsen op een continuüm van weinig naar veel aandachtscontrole (SC) vereisend. Dit in tegenstelling tot de begrippen 'selectieve, verdeelde, en volgehouden aandacht'. Voortbordurend op het werk van Shallice hebben Miller en Cohen (2001) een invloedrijk model gepresenteerd rondom het begrip cognitive control. In feite is dit hetzelfde als het begrip dat Shallice in 1982 al introduceerde: de supervisory attentional control en tevens lijkt dit erg veel op het begrip dat Shiffrin en Schneider in 1977 introduceerden: ttention director. Echter, het cognitive control begrip wordt in Miller en Cohen s model zodanig omschreven dat het zogenaamde homunculus probleem niet lijkt op te treden. Cognitive control: is het actief onderhouden van (neurale) activiteitenpatronen die doelen en hun middelen representeren. Met behulp van deze doelen en middelen die actief ( on-line ) worden gehouden in het werkgeheugen, is het mogelijk om de overwegend automatische informatie-verwerking in het brein bij te sturen zodat doelgericht gedrag mogelijk wordt. Voor een schematische uitleg zie Figuur 8. Cognitive controle, zoals omschreven door Miller en Cohen, lijkt zeer sterk op het begrip Supervisory ttention Control en is naar mijn mening exact hetzelfde. Helaas erkennen beide groepen onderzoekers dit niet expliciet en dat maakt de verwarring in terminologie blijvend. In latere literatuur blijkt echter steeds duidelijker wat Cohen en Miller onder cognitieve controle verstaan: the internal representation, maintenance, and updating of context information in the service of exerting control over thoughts and behavior. We define context as any task-relevant information that is internally represented in such a form that it can bias processing in the pathways responsible for task performance (Braver en Barch, 2002). Iets verderop (p. 811) worden theoretische begrippen zoals aandacht, werkgeheugen en inhibitie verklaard binnen dit model als aspecten van cognitive controle die niet los en zeker niet onafhankelijke mechanismen zijn: the context processing functions of our model demonstrate how a single underlying mechanism, operating under different task conditions, might subserve three cognitive functions that are often treated as independent attention (selection and support of task-relevant information for processing), active memory (on-line maintenance of such information), and inhibition (suppression of task-irrelevant information). Selectieve aandacht wordt hier beschouwd als een proces dat taakrelevante informatie uitzoekt en in actieve staat onderhoudt, en wel in het werkgeheugen (Braver, 2007) dat gesitueerd zou zijn in de dorsolaterale prefrontale cortex. In het goal-maintenance - model van Miller en Cohen vallen veel taken goed uit te leggen zoals b.v. de Stroop taak, de Wisconsin Card Sorting Taak maar ook enkele aandachtstaken zoals bijvoorbeeld de continuous performance tests als de TOSS. Bij de TOSS dient er één doel actief onthouden te worden onder interferentie van enkele distracties: druk op de 3 piepjes. Hoe sterker dit doel geactiveerd is en men voor ogen heeft, hoe beter de prestatie op de TOSS (namelijk: hoe beter de detectie van de targetstimulus én hoe minder reactie op de distractorstimuli). Daarnaast dient men ook het onderscheid voor ogen te houden tussen de 3 en met name de 4. Immers, louter focussen op 3 piepjes zou betekenen dat mensen ook op de 3 piepjes binnen de distractorstimulus van 4 piepjes zouden gaan reageren. Inderdaad gebeurt dat nogal eens binnen patiëntgroepen. Juist dit vasthouden van 2 belangrijke kernelementen van deze taak vereist constante activatie

17 Handleiding TOSS: Test of Sustained Selective ttention versie 2.0 build 5 november (aandacht). Mensen die deze activatie niet lang kunnen vasthouden verliezen zo het doel uit het oog en reageren óf in het geheel niet meer óf reageren alleen nog maar op de verkeerde stimulus (vaak de 4). In hoeverre er nu sprake is van verminderde response-inhibitie of afleidbaarheid/distractie als men teveel reageert op groepjes van 4 of 2 blijft onduidelijk. De TOSS zelf kan hier geen uitsluitsel over geven. Mogelijk zijn dit 2 kanten van eenzelfde medaille. Response-inhibitie wordt veel meer beschouwd als het onderdrukken van een (sterk) prepotent responsmechanisme zoals bij de Stroop taak waarbij het lezen van de kleurnaam sterker lijkt dan het opnoemen van de gedrukte kleur. Bij de TOSS zou dit pas gaan spelen als er vaak gereageerd is op een groepje van 3 piepjes zodat deze respons-tendentie sterker is geworden en daarmee moeilijker te onderdrukken bij een groepje van 4 piepjes. fleidbaarheid is vooral het fenomeen dat andere stimuli (distractorstimuli) in staat blijken de focus op de targetstimulus te verslappen. In die zin heeft dit veel meer te maken met arousal-aspecten van selectieve aandacht waarbij de activatie van het doel (de targetstimulus) niet meer vastgehouden kan worden. Dit zal vooral opvallen als er opvallend veel omissies zijn en de respons-inhibitiemaat hoog is. Binnen het bovenstaande goal-maintenance -model is de TOSS goed te plaatsen, evenals bijvoorbeeld de Stroop taak, de Trailmaking test of de PST. Echter, de mate waarin het vasthouden van een doel van belang is (= eigenlijk de mate van de selectieve aandacht die nodig is), is bij elk van deze tests moeilijk te kwantificeren. Subjectief gezien lijkt de Stroop wat meer focus te kosten dan de Trailmaking test maar beide tests duren niet lang. Dát is wezenlijk anders bij de TOSS waarbij mensen toch 8 minuten lang een doel voor ogen moeten houden. Hierbij gaan zeker arousal-aspecten een rol spelen en dat kan niet gezegd worden van de korte Stroop en Trailmaking tests. Dat geldt tevens voor de Cijferreeksen die in feite veel te kort (en dus gemakkelijker is). Dat is anders bij de PST omdat deze test niet alleen lang duurt maar tevens ook een nóg sterkere responstendentie dient te onderdrukken, namelijk het continu optellen van cijfers. Bij de PST dient continu het doel voor ogen gehouden te worden dat men datgene optelt dat men heeft gehoord van de ander (op de tape). De verwarring ontstaat doordat men zichzelf ook een cijfer hoort noemen én dit cijfer prominent in het werkgeheugen actief is. Men dient dit cijfer snel te wissen uit het werkgeheugen én het laatstgehoorde cijfer op te roepen. Het zelf uitspreken van een cijfer vermindert dus de sterkte van de focus op het juiste getal. Figuur 8. Het Goal-maintenance Model van Miller en Cohen (2001).

18 Handleiding TOSS: Test of Sustained Selective ttention versie 2.0 build 5 november Naast het model van Shallice en Miller en Cohen biedt Kinsella (1998) een samenvatting van wat er onder aandacht verstaan kan worden. Zij erkent dat er geen ééndimensionele definitie van aandacht kán zijn simpelweg omdat aandacht een multi-dimensionaal begrip is met de daarbij behorende onderliggende neurale netwerken. Het model van Posner en Peterson (1990) hanterend komt zij tot 3 componenten van aandacht: Oriëntatie vinden (Orienting): een veelal automatische reactie op een stimulus (fasische alertheid). Hieronder vallen tevens 3 fasen in het zich richten op een stimulus: a. het ontkoppelen van de focus op een oude stimulus (disengagement); b. richtinggevende beweging (directional movement); c. aankoppelen aan de nieuwe stimulus (re-engagement). Men veronderstelt dat het posterieure aandachtsgebied dit proces medieert. Dit is dan vooral de posterieure pariëtaal kwab, pulvinaire thalamus en reticulaire kernen en de superieure colliculus. Stoornissen in dit systeem uiten zich in voorwerpherkenningsfouten, unilaterale inattentie en vertraagde reacties op externe stimuli. Selectie (Selection): dit systeem lijkt sterk overeen te komen met het door Shallice gepostuleerde SC-model. Men gaat hierbij uit van gecontroleerde (bewuste) informatieverwerking dat in sterke mate bepaalt waar wel en niet aandacht aan wordt besteed. Neurologisch gezien zouden de middelste prefrontale cortex en de basale ganglia hierbij betrokken zijn. Dit anterieure aandachtssysteem is in belangrijke mate verbonden met het posterieure systeem maar kunnen in sterke mate onafhankelijk van elkaar functioneren. Stoornissen in dit anterieure systeem komen onder meer tot uiting in verdeelde aandachtsproblemen, problemen met het negeren van interfererende stimuli en het adequaat reageren op nieuwe taken (flexibiliteit). Volgehouden aandacht (Sustained attention): het vermogen de aandacht over langere tijd vast te houden. Mogelijk dat hierbij de locus coeruleus betrokken is en de rechterhemisfeer maar dit wordt nog onderzocht. Stoornissen kunnen zich uiten als een beperkte aandachtsspanne en snelle vermoeidheid. Ook al worden deze 3 componenten onderscheiden, in de praktijk werken deze drie netwerken vanzelfsprekend nauw samen. In feite zal bij het uitvoeren van een aandachtstest iedere component actief zijn, in meer of mindere mate. De TOSS zal bijvoorbeeld ongetwijfeld een beroep doen op het oriëntatie-systeem om steeds weer alertheid te verkrijgen bij het horen van een targetstimulus. Het initiatief nemen om actie te ondernemen (reageren) valt hieronder. Het selectie-systeem zal steeds ingeschakeld moeten worden bij elke stimulus om alleen maar te reageren op de juiste stimuli (onderdrukken van reacties op de distractorstimuli). Dit is de afleidbaarheidscomponent van (executieve) aandacht. Tot slot zal gedurende 8 minuten de arousal hoog genoeg moeten zijn om de aandachtssystemen optimaal te laten functioneren. Dit laatste kan gerekend worden tot de volgehouden aandachtscomponent. Deze 3 aandachtscomponenten initiatiefname, mate van distractie, volgehouden aandacht worden tevens gemeten door de nieuwste aandachtsschaal MRS (Moss ttentional Rating Scale) ontwikkeld door J. Whyte et al. (2003). Onderzoek naar de correlatie tussen verschillende aandachtsstests en de MRS zelf loopt nog (zie ook verderop onder Psychometrische gegevens: betrouwbaarheid en validiteit). De TOSS is niet eenvoudig te vergelijken met bestaande aandachtstests. llereerst omdat de test vooral auditief is, ten tweede omdat de test dynamische stimuli-aanbieding heeft. Noch de Bourdon- Wiersma of Vos hebben deze componenten in zich. Wel zijn er ook overeenkomsten tussen deze typen tests: beiden hebben 1 target en 2 distractoren en beiden duren enkele minuten. Echter, de meest vergelijkbare tests zijn de zogenaamde Continuous Performance Tests die sinds 1956 bestaan (Riccio, Reynolds & Lowe, 2001). Omdat er zoveel verschillende varianten van de CPT s bestaan is het lange tijd onmogelijk geweest goede normen te verzamelen. In de Verenigde Staten zijn er echter enkele (9) grote commerciële testversies van de CPT s voorhanden. Vier daarvan worden in Riccio et al (2001) onder de loep genomen: de Connors CPT, de TOV (Test of Variables of ttention), de Gordon Diagnostic System (GDS), en de IV (Integrated Visual and uditory CPT). De 4 CPT s worden vooral gebruikt om DHD op te sporen en zijn derhalve meestal ook op kinderen toegepast. De meest op de TOSS gelijkende CPT is wel de TOV- (auditory version; Greenberg, 1999). Deze presenteert twee korte tonen, de een is de target, de ander de distractor. Er dient alleen zo snel mogelijk gedrukt te worden als de target-toon te horen is. Er is een helft met een relatief lage frequentie van target-aanbieding in de ratio nontarget: target= 3.5 : 1, en een helft met een hogere target-frequentie van target:non-target= 3.5 : 1. De laag frequente helft hoopt vooral op omissies wat

19 Handleiding TOSS: Test of Sustained Selective ttention versie 2.0 build 5 november een maat is voor concentratie, de hoogfrequente helft mikt vooral op respons-inhibitie en veel valspositieven bij impulsieve mensen (immers, hier wordt het veel reageren vooral getriggerd en zijn meer commissie-fouten mogelijk= reageren op de distractoren). Een nadeel van de TOV is zijn lengte: 21.6 minuten. Bovendien is er slechts 1 distractor en is de taak tevens voor gezonde mensen behoorlijk moeilijk. Bij deze taak is dan ook sprake van een normaalverdeling in plaats van een negatief scheve verdeling bij de TOSS (omdat deze zo eenvoudig is). Dit vraagt om een veel grotere normeringsgroep die dan ook bij de TOV voorhanden is (meer dan 2000 mensen: van 6 tot 80 jaar). De rationale van een CPT is dat zowel langdurig volgehouden aandacht wordt gemeten als ook de impulsiviteit. De laatste jaren hebben vooral de 4 bovengenoemde commerciële tests deze aspecten van aandacht benadrukt omdat ze werden ingezet om DHD te diagnostiseren. Het opmerkelijke is dan ook dat binnen de neuropsychologie deze CPT s weinig bekend zijn en gebruikt worden. Echter, zowel binnen de psychiatrie (met name schizofrenie-onderzoek) als ook binnen de kinderneuropsychologie (met name DHD) worden de CPT s veel gebruikt. Opmerkelijk is dat er nauwelijks studies bestaan naar de inzet van deze CPT s bij neurologische patiëntgroepen zoals CV of traumatisch hersenletsel (Riccio et al, 2001). angezien eindelijk computerversies van de CPT s zijn ontwikkeld is het mogelijk gebleken gestandaardiseerde (en commerciële) testversies te maken. Met name onderzoek naar de 4 grote CPT s is momenteel in volle gang maar nog altijd niet met eerdere genoemde neurologische patiëntgroepen. Daar overheersen internationaal tests als de Stroop, de Trail Making, de PST waarbij ook hier verschillende (niet-gestandaardiseerde) versies bestaan. Deze non-standaardisatie staat een goede normering en de opbouw van consistente onderzoeksgegevens die bruikbaar zouden kunnen zijn in de klinische praktijk, nogal in de weg. CPT s zijn niet zonder meer te vergelijken met de standaard aandachtstests (Riccio et al, 2001, p. 110). Ze meten enkele unieke aspecten van executieve aandacht die andere tests zoals de Stroop en Trail making niet meten. Daarnaast blijkt dat er redelijke correlaties ( ) bestaan tussen CPT maten en gedragsobservatieschalen voor aandacht (Riccio et al, 2001, p. 111). De correlaties tussen standaard aandachtstests en de CPT s zijn niet echt hoog: vaak tussen.30 en.50, sterk wisselend in over het algemeen studies met kleine aantallen patiënten (Riccio et al, 2001, p ). Ook blijkt dat meer onderzoek naar volwassenen nodig is.

20 Handleiding TOSS: Test of Sustained Selective ttention versie 2.0 build 5 november Normeringsonderzoek en Psychometrische gegevens 4.1. Normeringsonderzoek De normen zijn, zoals zo vaak gebeurt in testonderzoek, op vrijwel opportunistische wijze verzameld tot november Dat wil zeggen dat er geen geplande en random gestratificeerde normenverzameling heeft plaatsgevonden. Vanaf 1994 werd besloten om met de toenmalige TOSS (de DOS-versie) alle gegevens te verzamelen vanuit regulier testonderzoek. Daarnaast werd wel een plan gemaakt om bij zoveel mogelijk gezonde proefpersonen de test af te nemen. De resulterende normgroepen bestaan derhalve uit 2 grote groepen: een groep gezonde proefpersonen (N=224) en een groep neurologische patiënten (N=1019). Daarnaast is er een groep Whiplash ssociated Disorder (type II)-patiënten (N=82) getest welke weliswaar neurologische klachten hadden maar geen aantoonbaar neurologisch letsel. De gezonde groep proefpersonen (N=224) zonder gemelde (en voor zover geverifieerd) hersenletsel nu en in het verleden bestaat uit 5 groepen: 1. een groep van 49 studenten van de vakopleiding tot tandtechnisch laborant te Nieuwegein, verzameld in september 1994; 2. een groep van 53 vrijwilligers in Voorhout en omstreken die meededen aan een ijkingsonderzoek in begin 1999; 3. ndere gezonden kwamen in de jaren daarna van familieleden van revalidanten, medewerkers van het Rijnlands RevalidatieCentrum te Katwijk (en later Leiden, N=32); 4. een scholierengroep (VWO) die een onderzoekje deed met de TOSS in 2006/7 (N=10) en 5. een groep van een Internetonderzoek gestart in 2004 (N=80). De groep van het internet-ijkingsonderzoek verdient enige toelichting. Via de website van de auteur van de TOSS werden mensen uitgenodigd de TOSS thuis te downloaden en uit te voeren. De test was zo geprogrammeerd dat deze zichzelf installeerde en opstartte. De instructies werden schriftelijk op het scherm getoond. De test was tevens zó geprogrammeerd voor dit Internet-onderzoek dat mensen de test niet 2 keer konden maken: slechts 1 keer was toegestaan om zo leereffecten uit te sluiten. De mensen dienden na afloop van de test de gecodeerde resultaten door te sturen. Daarna werden door de auteur de testresultaten per medegedeeld. Ook werd hierbij doorgevraagd of mensen daadwerkelijk de instructies hadden opgevolgd, zij niet gestoord waren tijdens de testafname én of zij echt niet eerder een hersenbeschadiging hadden opgelopen en/of medicatie gebruikten dat wellicht hun concentratie zou kunnen beïnvloeden. Pas bij zekerheid omtrent gevolgde instructies werden de testresultaten meegeteld. Daarnaast is er een extra controle toegepast: de groep Internet-onderzochten werd statistisch vergeleken met de grote groep al bestaande gezonde proefpersonen op de belangrijkste testvariabele én op demografische gegevens zoals opleiding, geslacht en leeftijd. Op de belangrijkste variabele CS was er nét een significant verschil tussen de internettersgroep (n=80) en de gezonde groep (n=144) (CS-verschil 1.97% ten voordele van de internetgroep, p=.03 met heterogene varianties). Ook significant verschillend waren CSS (p=0.025, verschil is 3.2%) en DS (p=.04, verschil is 1.7%). De andere testvariabelen (CST, SCS, LCS en RIS) bleken niet significant verschillend (resp: p=.14,.06,.13,.18). Van de demografische gegevens (leeftijd, sexe, opleiding) bleek alleen opleidingsniveau significant te verschillen: (Internetters vs Gezonden: gem. 6.0 vs 5.5: p=.001 (Mann-Whitney U)). angezien de verschillen zeer klein zijn is besloten beide groepen tot 1 grote groep gezonden samen te voegen. Om te bekijken in hoeverre de normenverzameling in de loop der jaren de testnormen heeft doen veranderen is er een verschilanalyse gemaakt tussen de groep gezonden van vóór 2001 (N=120) en de groep gezonden verzameld ná 2001 (N=104). Op twee belangrijke testvariabelen na (LCS en SCS) werden op de andere testvariabelen CS, CST, CSS, DS en RIS statistisch significante verschillen gevonden ten voordele van de meest recente groep. Met andere woorden: de groep met verzamelde normgegevens vanaf 2001 was iets beter in de TOSS (respectievelijk op CS, DS, CST, CSS en RIS waren de verschillen 2.4%, 1,9%, 1.5%, 3.3% en 0.5%) dan de oude groep van vóór Uit verschilanalyses blijkt dat met name de internetters (n=80) voor dit verschil hebben gezorgd. Zij waren over het algemeen vermoedelijk gemotiveerder om de test te doen én gemiddeld hoger opgeleid. De enige demografische variabele die tussen beide groepen (vóór en ná 2001) duidelijk verschilde was Opleiding: de latere groep was duidelijk hoger opgeleid (6.0 vs 5.4 op de Verhage opleidingscodering, p<.001). Zoals later zal blijken heeft alleen opleiding een zwak maar statistisch significant lineair verband met de TOSS CS variabele (Spearman s rho=.25, Kendall s tau_b=.19, allebei p=<.001), de DS (rho=.24, tau_b=.19), de CSS (rho=.23, tau_b=.18, p<.001), met de CST (rho=.22, tau_b=.18, p=.001), de SCS (rho=.18, tau_b=.13 p<.05) en met RIS (rho=.22,

Nog meer weergeven