Factsheet december 2011

Transcriptie

1 Rotterdam kent veel gezinnen die kampen met problemen op persoonlijk en sociaal-economisch vlak. Er kunnen meerdere problemen gelijktijdig spelen en de problematiek kan weerbarstig zijn. De gemeente zet gezinscoaching en jongerentrajecten in om deze gezinnen te begeleiden en hen te helpen hun problemen op te lossen. Een project is gestart om de monitoring van deze gezinscoaching en jongerentrajecten te verbeteren en om op termijn structureel effectonderzoek in te voeren. Het project is een van de pijlers van het door de gemeente in gang gezette verbetertraject gezinscoaching en jongerentrajecten. Dit traject is zelf weer een onderdeel van het programma Ieder Kind Wint, zorg voor de toekomst. Sinds begin 2011 is in de monitoring belangrijke voortgang geboekt. Via deze factsheet worden de bevindingen uit de eerste gegevenslevering over de eerste helft van 2011 teruggekoppeld aan zowel de professionals die hebben meegewerkt aan de verzameling van de gegevens als aan de gemeente. Het project Monitoring en effectonderzoek gezinsinterventies Vermindering van draaglast en versterking van draagkracht staan in de gezinscoaching en jongerentrajecten centraal. Einddoel is het optimaliseren van de ontwikkelingskansen van kinderen en jongeren. De gezinscoaching en jongerentrajecten variëren in trajectduur, doelgroep, ernst van problematiek, intensiteit en werkwijze [1]. De hulpverlening kan intensief zijn: er is vaak sprake van multi-problematiek. Mede door de complexiteit van de doelgroep is weinig bekend over de effectiviteit van hulpverlening. Onvoldoende is bekend wat werkt en voor wie. De in 2009 door Intraval uitgevoerde evaluatie spreekt ten aanzien van het bewerkstelligen van gedragsveranderingen van hardnekkige problematiek [2]. De hulpverlening is tegelijkertijd ook kostbaar. De Intraval evaluatie was dan ook een belangrijke aanleiding voor het huidige verbetertraject. In het project Monitoring en effectonderzoek gezinsinterventies is in 2011 gewerkt aan het opzetten van de monitoring van gezinscoaching en jongerentrajecten. Relevante vragen voor monitoring zijn bijvoorbeeld: Wie nemen er deel aan de trajecten? Wie zijn de toeleiders? Aan welke problematiek is in de trajecten gewerkt? Wat zijn de resultaten van de hulpverlening en is deze doeltreffend? Monitoring behelst het verzamelen en systematisch analyseren van gegevens om deze en andere vragen te kunnen beantwoorden. Om de doeltreffendheid van coachingstrajecten aan te kunnen tonen moeten de Factsheet december 2011 Rotterdam maakt werk van verbetering gezinsinterventies resultaten van de hulpverlening eerst meetbaar gemaakt en gemeten worden. Om dit te doen, zijn om te beginnen drie indicatoren uit het voor de jeugdzorg ontwikkelde systeem van prestatie-indicatoren [3] geselecteerd: 1. de wijze (reden) van afsluiting van hulpverlening, 2. de mate waarin doelen van jongeren/gezinnen worden gerealiseerd en 3. de mate van doorstroming naar andere vormen van hulpverlening. Meer algemeen geldt, dat het gedachtegoed van het praktijkgestuurde effectonderzoek uit de jeugdzorg [4]als leidraad is gekozen voor het project en voor het opzetten van de monitoring. Deze factsheet geeft een eerste, globale indruk van de inzichten die de monitoring kan bieden. In de eerste helft van 2011 zijn namelijk voor het eerst systematisch monitoringsgegevens verzameld en aan de GGD geleverd. Dit is anoniem gebeurd op het niveau van individuele jongeren/gezinnen. De gegevens zijn geleverd voor alle door de gemeente Rotterdam gefinancierde gezinscoaching en jongerentrajecten van alle vijf uitvoerende instellingen (tabel 1). Voor de levering van gegevens over de eerste helft van 2011 is noodzakelijkerwijs aangesloten bij de door de instellingen gehanteerde registraties. Echter, tegelijkertijd is ook gewerkt aan een geüniformeerd monitoring systeem. Dit heeft geresulteerd in de specificatie van één unieke gegevensset voor de monitoring van de gezinscoaching en jongerentrajecten over de tweede helft van 2011 en daarna, met vaste formats voor de gegevenslevering. 1

2 Tabel 1: Gemeentelijk gefinancierde gezinscoaching en jongerentrajecten Organisatie Gezinscoaching Jongerentraject CJG Gezinskracht - FlexusJeugdplein Gezinscoaching Nieuwe Stijl Gezinscoaching Huiselijk Geweld Kernpunt Pak je Kans Humanitas Jouw Projekt Pak je Kans Nieuwe Perspectieven bij Terugkeer Nieuwe Perspectieven Stichting Welzijn Feijenoord - Nieuwe Perspectieven SoZaWe Sociale Teams - Monitoring: resultaten over de eerste helft van 2011 In totaal zijn er in het eerste halve jaar 546 trajecten afgesloten, waarvan 379 gezinscoaching en 167 jongerentrajecten (tabel 2). Driekwart van de trajecten (75%) is regulier beëindigd. Een kleiner gedeelte van de trajecten is voortijdig beëindigd (21%) en een beperkte restgroep kon niet worden ingedeeld (4%). Bij voortijdige beëindiging ging het vooral om gezinnen/jongeren die niet langer begeleiding wensten of onbereikbaar werden. Ook coaches kunnen om verschillende redenen eenzijdig trajecten beëindigen. Het duiden van de voortijdige beëindigingen is niet eenvoudig; de situatie van ieder gezin en iedere jongere is anders. Een onjuiste toeleiding kan bijvoorbeeld leiden tot een vroege trajectbeëindiging met doorzetting naar beter passende hulp. Ook willen gezinnen soms vooral meewerken aan het oplossen van praktische problemen (zoals schulden). Na oplossing van deze problemen kan hun motivatie om andere problemen (zoals opvoedingsproblematiek) aan te pakken verdwijnen. De professionals geven aan hard te werken aan het versterken van de motivatie van jongeren en gezinnen. Verschillende strategieën om voortijdige beëindiging tegen te gaan zijn mogelijk, zoals een meer klantgerichte benadering en de mogelijkheid van dwang en drang. Er is niet één oplossing: verschillende situaties vragen om verschillende strategieën. Om te leren zijn de professionals en hun instellingen met elkaar in gesprek. De gegevensset voor de monitoring is inmiddels aangepast om meer inzicht te kunnen verschaffen in trajectbeëindigingen en eventuele verbeterpunten te kunnen identificeren. De instellingen, toeleidende instellingen en beleidsmakers kunnen de inzichten die hiermee verkregen worden gaan gebruiken. Tabel 2: Afgesloten gezinscoaching en jongerentrajecten Traject Regulier beëindigd Voortijdig beëindigd Onbekend % % % aantal % Gezinscoaching 73% 22% 5% Jongerentrajecten 80% 19% 1% De meeste gezinnen die deelnemen aan gezinscoaching zijn eenoudergezinnen (tabel 3). De jongeren uit de jongerentrajecten wonen vaker in een tweeoudergezin dan in een eenoudergezin; driekwart van hen woont in een eenouder- of tweeoudergezin. De gezinnen die deelnemen aan gezinscoaching hebben gemiddeld meer dan twee kinderen (2.7). Het aantal jongens en meisjes binnen deze gezinnen is ongeveer gelijk (gemiddeld 1.4 jongens tegen 1.2 meisjes). Aan de jongerentrajecten doen meer jongens dan meisjes mee (73% versus 27%). De professionals herkennen dit beeld en geven aan dat meisjes een inhaalslag aan het maken zijn in de hulpverlening. Tabel 3: gezinsituatie van de gezinnen en jongeren Traject Eenouder gezin Twee ouder gezin Zelfstandig Anders*/ Onbekend % % % % aantal % Gezinscoaching Jongerentrajecten** * Andere gezinsituaties die zich voordoen zijn bijvoorbeeld inwonend bij derden, samenwonend en tijdelijke opvang. ** Er waren nog geen gegevens beschikbaar voor Pak je Kans en Kernpunt van FlexusJeugdplein. 2

3 Tabel 4 laat de toestroom naar de verschillende trajecten zien. DOSA, CJG Rijnmond en SoZaWe hebben de meeste gezinnen naar gezinscoaching toegeleid (samen 57%). Voor jongerentrajecten waren DOSA en politie/ justitie het belangrijkst (samen 59%). Nadere inspectie van de onderliggende gegevens leert dat DOSA in dit eerste halve jaar bijna alleen heeft verwezen naar trajecten van FlexusJeugdplein en Humanitas en naar Sociale Teams. CJG Rijnmond daarentegen verwees bijna uitsluitend naar het eigen Gezinskracht en ook naar Sociale Teams. SoZaWe verwees vrijwel uitsluitend naar de eigen Sociale Teams. Alle aanmeldingen van de politie betreffen het jongerentraject Pak je Kans: dit is inherent aan de methodiek. De gezinnen en jongeren komen langs veel verschillende wegen bij de diverse trajecten terecht. Zelfmelding is zeker ook zo n weg. Een punt is ook dat de herkomst van meldingen bij DOSA onbekend is. Het geheel overziend rijst de vraag of de toeleiding van jongeren en gezinnen naar passend aanbod niet teveel op toeval is gebaseerd. Tabel 4: Toeleiding naar de trajecten Gezinscoaching (%) Jongerentrajecten (%) DOSA Politie/justitie 0 38 CJG 21 0 SozaWe /Frontlijn 10 1 LTHG 4 1 LZN 5 0 Bureau Jeugdzorg 5 1 AMK / RvK 3 1 AMW 4 3 SMW 2 1 Woningbouw coöperatie 5 0 Zelfmelding 7 12 Overig / onbekend Hierboven is al aangegeven dat de trajecten onder andere verschillen in trajectduur, intensiteit en werkwijze. Het jongerentraject Pak je Kans duurt bijvoorbeeld maximaal drie maanden. De verschillen zijn inherent aan de toegepaste methodieken. Gemiddeld hebben de gezinscoaching trajecten zeven maanden geduurd en de jongerentrajecten vier maanden (tabel 5). Volgens de professionals maakt de ernst van de problematiek bij de doelgroep dat trajecten uit kunnen lopen. Voortijdig beëindigde trajecten duurden gemiddeld vier maanden bij gezinscoaching en drie maanden bij jongerentrajecten. Mogelijke verklaringen kunnen schuilen in de outreachende werkwijze en in de vasthoudendheid van de professionals om jongeren en gezinnen te blijven motiveren. Een mogelijkheid is ook dat niet goed lopende trajecten niet snel formeel kunnen worden afgesloten, maar dat ondertussen weinig energie en menskracht in deze trajecten wordt geïnvesteerd. Andere denkbare verklaringen zijn al benoemd in de toelichting bij tabel 2. Tabel 5: Gemiddelde trajectduur in maanden voor regulier en voortijdig beëindigde trajecten* Traject Regulier beëindigd: gemiddelde trajectduur in maanden Regulier beëindigd: range trajectduur in maanden Voortijdig beëindigd: gemiddelde trajectduur in maanden Voortijdig beëindigd: range trajectduur in maanden Gezinscoaching Jongerentrajecten * Een trajectduur van 0 maanden betekent dat het traject korter dan een maand heeft geduurd. 3

4 Voor diverse trajecten is bekend aan welke leefgebieden door de jongeren en gezinnen is gewerkt (tabel 6). Dat vaak sprake is van multi-problematiek komt hier sterk naar voren. Bij gezinscoaching is het meest gewerkt aan de gezinsituatie, sociale relaties, financiën, gezondheid en huisvesting. Voor ieder van deze leefgebieden geldt dat meer dan de helft van de gezinnen aan deze leefgebieden heeft gewerkt. Bij jongerentrajecten is het meest gewerkt aan de gezinsituatie, sociale relaties, scholing en vrije tijd. Zowel de gezinnen als de jongeren hebben tijdens hun traject aan gemiddeld vijf leefgebieden gewerkt. Bij de Sociale Teams wordt een andere indeling met in totaal vijf leefgebieden gehanteerd. Tabel 6: Percentage van gezinnen/jongeren dat aan de verschillende leefgebieden heeft gewerkt (regulier beëindigde trajecten) Leefgebieden* Gezinscoaching** (%) Jongerentrajecten*** (%) Gezinsituatie Sociale relaties Financiën Scholing Gezondheid Vrije tijd Arbeid Huisvesting Politie/justitie 7 34 * Bij Sociale Teams worden andere leefgebieden gehanteerd. ** Gegevens van het CJG (Gezinskracht) en Humanitas (Jouw Projekt). *** Gegevens van Nieuwe Perspectieven (Humanitas en SWF). Jongeren en gezinnen formuleren in alle trajecten samen met de coaches hulpverleningsdoelen. In 82% van alle regulier beëindigde trajecten uit de eerste helft van 2011 zijn doelen gesteld én is doelrealisatie geregistreerd (dit is exclusief Sociale Teams: zie tabel 7). Gemiddeld zijn in deze trajecten zeven doelen gesteld. Van deze doelen is gemiddeld één doel deels behaald en zijn vijf doelen geheel behaald. De jongeren en gezinnen hebben in 90% van de trajecten op meer dan de helft en in 70% van de trajecten op meer dan driekwart van de gestelde doelen vooruitgang geboekt. De verschillen tussen gezinscoaching en jongerentrajecten zijn niet heel groot. De professionals geven aan dat het type doel er toe doet. Doelen op het gebied van gedragsverandering zijn moeilijker te behalen dan doelen op het gebied van praktische problemen zoals schulden. Omdat de typen doelen nu nog niet in de cijfers naar voren komen kan hierover nog niets worden getoond. Soms worden veel doelen gesteld. Het goed formuleren van doelen is een kunde op zich. In het project zal in het laatste kwartaal van 2011 een pilot studie worden uitgevoerd om meer inzicht te krijgen in de doelen die binnen de Rotterdamse gezinscoaching en jongerentrajecten worden gesteld, mede in relatie tot de verschillende leefgebieden. De bepaling van de mate van doelrealisatie bij voortijdig beëindigde trajecten wordt nog in de monitoring opgenomen. Tabel 7: Doelrealisatie voor regulier beëindigde trajecten. Traject* Gemiddeld aantal gestelde doelen Range aantal gestelde doelen Gemiddeld aantal doelen dat deels is behaald Gemiddeld aantal doelen dat geheel is behaald Gezinscoaching** Jongerentrajecten*** * Dit betreft trajecten waarvoor doelen zijn gesteld en doelrealisatie is geregistreerd. ** Exclusief Sociale Teams: de methodiek van het stellen van doelen was bij de in de eerste helft van 2011 afgeronde trajecten van Sociale Teams nog niet routinematig ingevoerd. *** Stichting Welzijn Feyenoord scoorde voor Nieuwe Perspectieven of er wel of niet sprake was van verbetering op gestelde doelen. Verbetering is in de tabel opgevat als geheel behaald. 4

5 Tot slot is vervolghulp van belang. Na een regulier beëindigd gezinscoachingstraject wordt 4% van de gezinnen verwezen naar niet nader gespecificeerde vormen van nazorg en 36% naar een andere (hulpverlening)instantie. Na een jongerentraject wordt ongeveer een vijfde van de jongeren (19%) overgedragen aan belangrijke personen in hun leefomgeving (zoals een ouder of leerkracht) en 43% naar een andere (hulpverlening)instantie. Het opbouwen van een netwerk van sociale en professionele steun welke als beschermende factor voor de jongere en het gezin dient, is vaak een onderdeel van de methodiek. De professionals geven aan dat een doorverwijzing niet impliceert dat het traject niet succesvol is geweest. Het toeleiden naar een andere vorm van hulpverlening kan zelfs een doel zijn van een traject. Er kan zowel doorverwezen worden naar lichtere vormen van zorg (bijvoorbeeld maatschappelijk werk) als naar zwaardere vormen van zorg (bijvoorbeeld AMK). Op dit moment is er onvoldoende zicht op het thema vervolghulp. De gegevensset voor de monitoring is daarom op dit punt inmiddels aangescherpt. Bespreking resultaten In 2011 zijn binnen het project Monitoring en effectonderzoek gezinsinterventies belangrijke stappen gezet. Voor het eerst zijn binnen alle trajecten op het niveau van individuele jongeren/gezinnen gegevens verzameld. Bovendien is een uniform systeem opgezet voor de toekomstige monitoring, met één unieke gegevensset en met vaste formats voor de gegevenslevering. Deze resultaten zijn geboekt omdat de instellingen en de binnen een projectgroep zeer nauw hebben samengewerkt. De belangrijkste ideeën van de projectgroep en onderzoeksbevindingen zijn bovendien voorgelegd aan een klankbordgroep met professionals uit de instellingen. Om verbeterslagen in de hulpverlening te kunnen realiseren gaan de instellingen de resultaten van de monitoring bediscussiëren met de professionals. Deze manier van werken geldt binnen het praktijkgestuurde effectonderzoek uit de jeugdzorg [4] als een randvoorwaarde voor succes. De principes van het praktijkgestuurde effectonderzoek uit de jeugdzorg vormen de leidraad voor het project. Naast monitoring zijn ook andere activiteiten belangrijk, zoals een goede beschrijving van het aanbod in de diverse trajecten en theoretische onderbouwing van de werkwijze in de trajecten. De projectgroep heeft in de eerste helft van 2011 na een inventarisatie geconcludeerd dat de kernelementen van de gezinscoaching en jongerentrajecten beschreven zijn [1]. De theoretische onderbouwing is door een aantal instellingen al met succes afgerond, maar nog niet voor alle trajecten. De volgende stap is om te bekijken of er sprake is van afname van problematiek. Een laatste stap zou zijn om te onderzoeken of positieve uitkomsten daadwerkelijk het gevolg zijn van de gepleegde interventies ( bewezen effectiviteit ). De resultaten van deze eerste monitoring zijn informatief. Bij gezinscoaching gaat het veelal om eenoudergezinnen. Slechts een heel klein deel van de jongeren uit de jongerentrajecten woont zelfstandig. De veelheid van leefgebieden waaraan is gewerkt geeft aan dat bij de jongeren en gezinnen inderdaad vaak sprake is van multiproblematiek. Positief is dat jongeren en gezinnen op een groot deel van de doelen die zij zich stellen vooruitgang boeken. Vanuit hun ervaring met de onderliggende problematiek en met verwante trajecten vinden de projectgroepleden van de instellingen het ook positief dat driekwart van de trajecten op een reguliere wijze wordt afgesloten. Een vergelijkende analyse van de verschillende trajecten voert op basis van deze eerste monitoring te ver. De verschillen in de resultaten van de monitoring tussen de verschillende trajecten zijn op het eerste gezicht echter niet groot. De resultaten brengen ook verbeterpunten aan het licht. Op diverse van deze punten is al actie genomen. De gegevens over de toeleiding doen de vraag rijzen of gezinnen en jongeren wel de best passende zorg aangeboden krijgen. Meer inzicht is daarom nodig in het functioneren van de toeleiding. Een tweede verbeterpunt betreft de monitoring van doelrealisatie. Het stellen van en werken aan doelen vormt het hart van de hulpverlening. Het oplossen van praktische problemen is makkelijker dan het realiseren van gedragsverandering. Doelen kunnen op meerdere leefgebieden tegelijk aangrijpen. Inmiddels is een pilot studie geïnitieerd om meer inzicht te krijgen in: 1. de doelen die binnen de Rotterdamse gezinscoaching en jongerentrajecten worden gesteld en 2. de wijze waarop doelrealisatie in de context van multiproblematiek het beste kan worden gemonitord. Het derde verbeterpunt is om meer zicht te krijgen op voortijdige beëindigingen van hulpverlening en op doorverwijzingen naar vervolghulp. Via aanscherping van de gegevensset is in het opgezette monitoring systeem al met beide aspecten rekening gehouden. Van de inzichten die het systeem gaat geven kunnen professionals, de instellingen, de toeleidende instellingen en beleidsmakers leren. Naast de werkwijze van praktijkgestuurd onderzoek is ook de keuze van prestatie-indicatoren in dit project ontleend aan de jeugdzorg. In deze factsheet is achtereenvolgens ingegaan op de wijze van afsluiting van hulpverlening, doelrealisatie en vervolghulp. Twee andere prestatieindicatoren uit het door de jeugdzorg ontwikkelde systeem [3] zijn ook relevant voor gezinscoaching en jongerentrajecten: cliënttevredenheid en mate van verandering in ernst van problematiek. In de eerste helft van 2011 is rondom cliënttevredenheid een pilot uitgevoerd door FlexusJeugdplein. De instellingen gaan allemaal cliënttevredenheidsonderzoek invoeren. De wijze waarop zij dit gaan doen en de omgang met de resulterende gegevens liggen al grotendeels vast. Het thema ernst van problematiek is aangehouden vanwege de complexiteit om dit in de context van multiprobleemgezinnen te meten en vanwege het tempo waarin de monitoring in 2011 al is aangepast. Het goed kunnen inschatten van de ernst van problematiek is cruciaal voor een goed functionerende toeleiding. 5

6 Conclusie Belangrijke stappen zijn gezet rondom de monitoring van gezinscoaching en jongerentrajecten op basis waarvan effectonderzoek mogelijk zal zijn. De grootste verworvenheid is dat een uniform systeem van monitoring is opgezet voor alle gemeentelijk gefinancierde trajecten, met één unieke gegevensset en met vaste formats voor de gegevenslevering. Over de eerste helft van 2011 zijn bij wijze van proef voor het eerst voor alle trajecten gegevens geleverd. Hierbij is nog aangesloten bij de eigen gehanteerde registraties. Deze factsheet illustreert het nut van de monitoring. Zo komt uit deze eerste gegevenslevering naar voren dat driekwart van de trajecten op reguliere wijze is afgesloten. Hierbij is een grote meerderheid van de gestelde hulpverleningsdoelen deels of geheel behaald. Vanuit haar ervaring met de niet eenvoudige onderliggende problematiek en met verwante trajecten vindt de projectgroep deze bevindingen bemoedigend. Verbeterpunten zijn ook aan het licht gebracht. Een aandachtspunt is de toeleiding: de verstrekte gegevens doen de vraag rijzen of de toeleiding van jongeren en gezinnen naar passend aanbod niet teveel op toeval is gebaseerd. De monitoring faciliteert leerprocessen: de professionals en de instellingen zijn over de eerste bevindingen al met elkaar in gesprek gegaan en de monitoring zelf is op basis hiervan verder aangescherpt. Dit resulteerde in het huidige, uniforme monitoring systeem. Met dit systeem zal in 2012 meer inzicht verschaft kunnen worden in de effectiviteit van de trajecten. Het project Monitoring en effectonderzoek gezinsinterventies zal in 2012 worden voortgezet. Literatuur [1] van der Elst M, Meima A & Jansen W (juli 2011). Tussenrapportage. Project Monitoring en Effectonderzoek Gezinsinterventies. GGD Rotterdam- Rijnmond. [2] Intraval (2009). Onderzoek gezinscoachingsprojecten Rotterdam. [3] van Yperen T (2009). Raamwerkafspraken prestatieindicatoren. Definities en spelregels. Utrecht: Nederlands Jeugdinstituut / MOgroep Jeugdzorg. [4] van Yperen T & Veerman JW (red.) (2008). Zicht op effectiviteit. Handboek voor praktijkgestuurd effectonderzoek in de jeugdzorg. Delft, Uitgeverij Eburon. Colofon Deze factsheet is opgesteld door Bram Meima, Marieke van der Elst en Wilma Jansen (allen ) en geaccordeerd door de projectgroep Monitoring en Effectonderzoek Gezinsinterventies. Projectgroep Monitoring en Effectonderzoek Gezinsinterventies Marieke van der Elst Rob Gilsing Irene Hessel Judith Goldschmeding Wilma Jansen Bram Meima Wim Timmerman Karin Senders Rob Sonneveld Mariëtte Venekamp Natasja Vos Verwey-Jonker Instituut FlexusJeugdplein FlexusJeugdplein Dienst Sociale Zaken Werkgelegenheid Stichting Humanitas CJG Rijnmond December 2011 Postbus LP Rotterdam Telefoon (010)