De opleidingsgroep vindt het belangrijk om betrokken en kritische specialisten met een groot verantwoordelijkheidsgevoel

Transcriptie

1 Psychiatrie Opleider: Dr. A.C.M. Vergouwen Algemeen De A opleiding Psychiatrie van het Sint Lucas Andreas Ziekenhuis leidt psychiaters op conform de daarvoor geldende opleidingseisen. Daarnaast echter wil ze een specifiek accent aan de opleiding geven, dat psychiaters die in het SLAZ zijn opgeleid, in hun latere beroepspraktijk herkenbaar maakt. Dat betreft de medische identiteit van de psychiater, zoals die is neergelegd in de Profielschets Psychiater van de Nederlandse Vereniging voor Psychiatrie. Als een A opleiding psychiatrie in een groot algemeen opleidingsziekenhuis is ze bij uitstek in staat haar AIOSsen die mogelijkheid te bieden. Binnen het brede behandelaanbod van de afdeling bestaat een nadruk op complexe pathologie en op psychiatrisch somatische comorbiditeit. De AIOSsen zijn zelf primair verantwoordelijk voor de somatische zorg aan hun patiënten. Door de onmiddellijke beschikbaarheid van consulenten van bijna alle medische specialismen wordt hun medische vaardigheid in de praktijk voortdurend getoetst en verbeterd. Hetzelfde geldt voor het werk in de consultatie aan andere afdelingen van het algemeen ziekenhuis, dat een integraal onderdeel vormt van de opleiding in het SLAZ. De veelvuldige omgang met andere specialisten bevordert de identificatie van de AIOS met zijn of haar toekomstige positie als medisch specialist. Belangrijk is ook, dat de AIOS daardoor ervaart, dat de wetenschappelijk gefundeerde principes van diagnostiek en behandeling in de psychiatrie niet wezenlijk verschillen van die in andere specialismen. Wanneer AIOSsen die in het SLAZ zijn opgeleid, later werk vinden in de GGZ, kunnen ze daar een waardevolle bijdrage leveren aan de profilering van de psychiatrie, zoals die in de Profielschets Psychiater is beschreven. De opleidingsgroep vindt het belangrijk om betrokken en kritische specialisten met een groot verantwoordelijkheidsgevoel op te leiden. Noblesse oblige. Dit gebeurt in een klimaat waar een hoog streefniveau is ingebed in een open professionele omgeving. De opleidingsgroep vindt het van groot belang om wetenschappelijke inzichten kritisch te beschouwen en te integreren in de klinische praktijk. Het is ook van belang dat de AIOSsen gedurende de opleiding met alle werkzame supervisoren nauw samenwerken om verschillende werkwijzen te leren kennen en integreren in het eigen klinisch handelen. De supervisoren zijn laagdrempelig te raadplegen zodat de AIOSsen hun klinisch handelen makkelijk kunnen toetsen. De opleider heeft veel contact met alle AIOSsen gedurende de gehele opleiding in het SLAZ en volgt van nabij de voortgang. Continuïteit in de begeleiding en beoordelingen vindt de opleidingsgroep van belang. 1

2 Aspecten zoals toekomstbestendig houden van de zorg, het managen van een afdeling psychiatrie, financiële zaken, omgaan met de Raad van Bestuur en financiers van de zorg hebben aandacht tijdens de opleiding, vanuit de visie AIOSsen goed voor te bereiden op het werken als psychiater. Aios De psychiaters hechten grote waarde aan de opleiding. Allen dragen in belangrijke mate bij aan de opleiding. Er is een uitgebreid onderwijsprogramma, naast het onderwijs dat in Consortiumverband wordt gegeven. Het leerklimaat, de grote diversiteit, de grote bereidheid van de leden van de opleidingsgroep en het feit dat de opleiding is gesitueerd in een TopKlinisch (Algemeen) Ziekenhuis, maken de opleiding uniek. Tijdens de opleiding zijn er stages op de kliniek, de psychiatrische medische unit, de dagbehandeling, de polikliniek, de spoedeisende hulp en de psychiatrische consultatieve dienst. De AIOSsen worden tevens geschoold in het geven van elektroconvulsie therapie en de verschillende psychotherapierichtingen. Bekijk onderstaand Lokaal Opleidingsplan. Duur van de opleiding De opleiding tot psychiater duurt 4,5 jaar. In principe volgt u de eerste drie jaar van de opleiding in het SLAZ. Met Arkin is er een samenwerkingsverband voor het volgen van de stage sociale en spoedeisende psychiatrie. Doorstromers die de stage ziekenhuispsychiatrie in het kader van het aandachtsgebied Volwassenenpsychiatrie of Ouderenpsychiatrie willen doen, zijn ook van harte welkom. Opleidingsetalages Ziekenhuispsychiatrie in het aandachtsgebied Volwassenenpsychiatrie en Ouderenpsychiatrie Contact opnemen: Dr. A.C.M. (Ton) Vergouwen A.Vergouwen@slaz.nl 2

3 Opleiding Psychiatrie in het Sint Lucas Andreas ziekenhuis Amsterdam Opleidingsplan Auteurs dr. Ton Vergouwen, opleider Psychiatrie dr.indrag Lampe, plaatsvervangend opleider Psychiatrie drs. David Hakvoort, AIOS Psychiatrie drs. Nadine van der Lee, Onderwijscoördinator Medische Vervolgopleidingen Amsterdam, januari

4 Ter Inleiding Dit manuscript beschrijft het lokale opleidingsplan voor de opleiding psychiatrie in het Sint Lucas Andreas Ziekenhuis (SLAZ) te A dam. Het is afgeleid van het landelijk opleidingsplan Herziening Opleiding en Onderwijs Psychiatrie (HOOP). Het biedt de opleiders en de AIOSsen een basisstructuur voor de invulling van het individuele opleidingsplan. Bij visitatie geeft dit plan, samen met het individuele opleidingsplan van de AIOSsen, inzicht in de opbouw van de opleiding. Het plan bestaat uit 3 delen. Allereerst is in deel A de landelijke en regionale structuur van de opleiding tot psychiater beschreven. Deel B beschrijft het lokale opleidingsplan en de stages die in het SLAZ worden aangeboden, aangevuld met informatie over relevante aspecten van de opleiding(-splek). In Deel C vindt u de formulieren die in het SLAZ gebruikt worden voor de toetsing alsmede diverse bijlagen. Dit plan is in samenspraak met de lokale opleidingsgroep SLAZ tot stand gekomen. Het lokaal opleidingsplan dient te worden gezien als werkdocument dat niet alleen een essentieel onderdeel uitmaakt van de erkenningsaanvraag ten behoeve van de visitatie, maar dat ook AIOSsen en leden van de opleidingsgroep informeert over hoe de opleiding tot psychiater in het SLAZ is vormgegeven en wordt uitgevoerd. Bij het opstellen van dit document is dankbaar gebruik gemaakt van het Landelijke opleidingsplan HOOP en het opleidingsplan klinische geriatrie Jeroen Bosch Ziekenhuis te s-hertogenbosch (juni 2010) dat op de website van de Medisch Specialisten Registratie Commissie als voorbeeld van een lokaal opleidingsplan is geplaatst. 4

5 Inhoudsopgave TER INLEIDING... 4 DEEL A... 6 OPLEIDINGSPLAN PSYCHIATRIE LANDELIJK EN REGIONAAL... 6 OPLEIDING TOT PSYCHIATER...7 Structuur van de opleiding... 8 Thema s, competenties, ziektebeelden en kritische beroepssituaties... 8 Toetsing Opleidingscluster Psychiatrie Noord-Holland DEEL B LOKAAL OPLEIDINGSPLAN SINT LUCAS ANDREAS ZIEKENHUIS Algemene informatie 16 Visie op opleiden Opleidingsgroep Introductie 18 Organisatie van de opleiding. 19 Onderwijs. 21 Wetenschappelijke vorming Begeleiding van coassistenten 23 Toetsen en evaluatie 24 Overleg rond de opleiding Kwaliteitszorg BESCHRIJVING VAN DE STAGEPLEKKEN Kliniekstage Dagbehandeling Polikliniek 37 Psychiatrisch consultatieve dienst Etalagestage ziekenhuispsychiatrie Stage Ziekenhuispsychiatrie aandachtsgebied volwassenpsychiatrie 41 Stage Ziekenhuispsychiatrie aandachtsgebied ouderenpsychiatrie.. 43 DEEL C BIJLAGEN. 46 Portfolio Bijlage 1. Gebruikte Beoordelingsformulieren

6 DEEL A Opleidingsplan Psychiatrie Landelijk en Regionaal 6

7 Opleiding tot Psychiater Kern van het vak van Psychiater Als medisch specialist behandelt de psychiater patiënten die lijden of disfunctioneren doordat hun cognitieve enemotionele betrokkenheid op henzelf of hun leefomgeving verstoord is geraakt. Vanuit een medisch referentiekader gebruikt de psychiater daartoe zowel de therapeutische relatie als technieken die deze verstoring opheffen of de gevolgen ervan verzachten. (uit bijlage 1 HOOP, Herziene profielschets van de psychiater, 2005) In HOOP (Herziening Opleiding en Onderwijs Psychiatrie) is de landelijke medische vervolgopleiding tot psychiater beschreven. HOOP is een product van het Concilium Psychiatricum van de Nederlandse Vereniging voor Psychiatrie. Het Concilium Psychiatricum is ondersteund door de Commissie Nieuwe Opleidingseisen en de diverse taakgroepen. Het opleidingsplan is een uitvloeisel van een reeks ontwikkelingen en maatregelen die niet alleen de opleiding tot medisch specialist betreffen, maar ook de positie van de arts en andere professionals in de zorg in het algemeen. Van belang in dit verband is dat de minister van VWS in 2004 integraal de aanbevelingen van het rapport De zorg van morgen (juli 2003) heeft overgenomen. De voor de opleiding tot medisch specialist meest relevante aanbeveling uit De zorg van morgen betreft de introductie van competentiegeoriënteerde opleidingsprogramma s met eindtermen,indeling in thema s, een gedifferentieerd systeem van toetsing en gebruik van nieuwe onderwijstechnieken. Sinds 1 januari 2005 is het Kaderbesluit van het CCMS van kracht. Dit heeft betrekking op de algemene eisen voor de opleiding, registratie en herregistratie van medische specialisten en voor de erkenning van opleiders en opleidingsinrichtingen. Met het Kaderbesluit CCMS is een aantal veranderingen in de eisen voor de opleiding tot medisch specialist doorgevoerd. Deze veranderingen waren aanleiding tot een grootschalige modernisering van alle medische vervolgopleidingen, waaronder die van de opleiding tot psychiater. Een overzicht van de veranderingen: - Eindtermen worden geformuleerd in competenties. - De competenties zijn gebaseerd op het CanMEDS-model, dat een zevental rollen of competentiegebiedenonderscheidt (figuur 1.1). - Per competentiegebied is een viertal competenties geformuleerd: de algemene competenties voor de medisch specialist. - Competenties moeten worden getoetst. - De AIOS moet een portfolio bijhouden. - Voortgangsgesprekken moeten in het eerste jaar vier keer per jaar worden gevoerd en in de volgende jaren eens per half jaar. - Geschiktheidsbeoordelingen vinden plaats na het eerste jaar van de opleiding, halverwege de opleiding en drie maanden voor het einde van de opleiding. Figuur 1.1 De zeven competentiegebieden van CanMEDS 7

8 Structuur van de opleiding De opleiding in het geheel kan worden gezien als een voortgaande competentieontwikkeling, zodat de AIOS een niveau bereikt waarin overzicht en inzicht ontstaat met betrekking tot het (uitoefenen van het) beroep psychiater. Dit impliceert een noodzakelijk niveau van functioneren en reflectie, waarin de professional de verschillende perspectieven overziend vrij is de eigen werkstijl te ontwikkelen en binnen de kaders van het vak zelfstandig te functioneren. Voor het bereiken van dit niveau zijn twee elementen in de opleiding verantwoordelijk. In eerste instantie leidt verbreding en verrijking van de ervaring die de AIOS opdoet in verschillende thema s tot de ontwikkeling van competenties. Daarna kan specifieke verdieping plaatsvinden in één van de drie aandachtsgebieden van de psychiatrie. Het aandachtsgebied kinder- en jeugdpsychiatrie kende al geruime tijd een interne aantekening. Het aantekeningsjaar viel echter buiten de opleiding tot psychiater, zodat de totale duur van de opleiding tot kinder- en jeugdpsychiater vijf en een half jaar bedroeg. In de nieuwe opleiding verwerft de AIOS de interne aantekening voor één van de drie aandachtsgebieden binnen de totale duur van de opleiding. De opleiding is opgebouwd uit stages, die verschillende thema s omvatten (zie verderop in dit opleidingsplan). Bij voorkeur worden stages in het algemene deel van de opleiding voorafgaand aan de stages in het aandachtsgebied gevolgd, en wordt over de gehele opleiding de volgorde klinisch - ambulant - spoedeisend aangehouden. De AIOS wordt opgeleid tot psychiater binnen één van de drie aandachtsgebieden: volwassenenpsychiatrie, kinder- en jeugdpsychiatrie of ouderenpsychiatrie. De totale opleidingsduur is vier en een half jaar in fulltime equivalenten. De vier en een half jaar is opgedeeld in twee en een half jaar algemene psychiatrie en twee jaar aandachtsgebieden. Gedurende de opleiding besteedt de AIOS in totaal ten minste: - één jaar aan klinische psychiatrie; - één jaar aan ambulante psychiatrie; - zes maanden (ten minste 20%) aan spoedeisende psychiatrie; - zes maanden (ten minste 20%) aan consultatieve psychiatrie; - drie jaar (ten minste 10%) aan psychiatrische psychotherapie. De stages kunnen in willekeurige volgorde worden doorlopen, maar bovengenoemde volgorde (aandachtsgebied na algemeen, spoedeisend na ambulant, ambulant na klinisch) heeft de voorkeur. In ieder geval vindt het eerste jaar van de opleiding plaats binnen het onderdeel algemene psychiatrie en wordt het laatste jaar van de opleiding volledig besteed aan psychiatrische patiëntenzorg binnen het aandachtsgebied. Gelet op het belang van ervaring in de samenwerking met andere specialismen is het gewenst dat iedere AIOS gedurende ten minste zes maanden in een algemeen ziekenhuis of universitair medisch centrum werkzaam is. Thema s, competenties, ziektebeelden en kritische beroepssituaties Hieronder worden kort de thema s, competenties, ziektebeelden en kritische beroepssituaties beschreven, waarvan het merendeel in een tabelvorm die is overgenomen uit HOOP. Voor de uitgebreide uitwerking van de thema s, ziektebeelden en kritische beroepssituaties, zie bijlage 2 van HOOP. 8

9 Thema s binnen de opleiding tot psychiater In de psychiatrie geldt dat de behandelcontext in belangrijke mate bepaalt op welke competenties een beroep wordt gedaan. De behandelcontext heeft grote invloed op het type patiënt dat men behandelt, de aard van de hulpvraag en de omstandigheden en situaties waarin de patiënt zich presenteert. Bovendien wordt de infrastructuur van het vakgebied, en dus ook die van de opleidingen, in belangrijke mate bepaald door de behandelcontext en/of de patiëntenpopulatie of het werkterrein. De indeling in zestien thema s aan de hand van behandelcontexten, patiëntenpopulaties en werkterreinen, leidt aldus tot herkenbare onderdelen van de (algemene en volwassenen) psychiatrie, waarbij recht wordt gedaan aan de diversiteit en breedte van het vakgebied. Deze indeling staat in tabel 3.2. De behandelcontext bepaalt in welke omstandigheden en/of situaties een bepaalde patiëntenpopulatie wordt gezien. In de praktijk van de stages zijn dan ook meestal één of meer behandelcontexten gecombineerd met één of meer patiëntenpopulaties. Tevens zal er altijd sprake zijn van een leeftijdsgebonden patiëntenpopulatie van volwassenen, kinderen en jeugdigen, of ouderen. Tabel 3.2 Thema s algemene psychiatrie en volwassenenpsychiatrie Behandelcontext (verplichte thema s) Patiëntenpopulatie naar leeftijd* Patiëntenpopulatie naar psychiatrisch deelterrein (keuzethema s) Niet aan directe psychiatrische patiëntenzorg gerelateerd werkterrein (keuzethema s)** Klinische psychiatrie Ambulante psychiatrie Spoedeisende psychiatrie (7x24-uurspsychiatrie) Consultatieve psychiatrie Psychiatrische psychotherapie Volwassenenpsychiatrie (verplicht thema) Kinder- en jeugdpsychiatrie (keuzethema) Ouderenpsychiatrie (keuzethema) Ziekenhuispsychiatrie Verslavingspsychiatrie Forensische psychiatrie Psychiatrie bij verstandelijk beperkten Psychiatrie in de zelfstandig gevestigde praktijk Beleidspsychiatrie Wetenschappelijk onderzoek Somatische gezondheidszorg * Binnen het algemene deel van de opleiding kunnen de thema s kinder- en jeugdpsychiatrie en ouderenpsychiatrie eveneens binnen een stage van maximaal een half jaar aan de orde komen ** Omdat deze thema s niet gerelateerd zijn aan directe psychiatrische patiëntenzorg zijn er beperkingen vastgesteld voor de duur van stages waarin deze thema s aan de orde komen. In tabel 3.3 wordt aangegeven op welke wijze de thema s in de opleiding tot psychiater worden beschreven. Tabel 3.3 Koppeling van thema s algemene psychiatrie en volwassenenpsychiatrie aan specialismegebonden competenties en aan de gegroepeerde ziektebeelden waar de ziektegebondenleerdoelen medisch handelen aan zijn gekoppeld Thema Specialismegebonden competenties Ziektebeelden en kritische beroepssituaties Alle thema s psychiatrische 1 Medisch handelen 1 Cognitieve stoornissen 9

10 patiëntenzorg 2 Communicatie 3 Samenwerking 4 Kennis en wetenschap 5 Maatschappelijk handelen 6 Organisatie 7 Professionaliteit Verplichte thema s Klinische psychiatrie 1 Medisch handelen: Communicatie: Samenwerking: Maatschappelijk handelen: 5.3, 5.4 Ambulante psychiatrie 1 Medisch handelen: Communicatie: Samenwerking: 3.1, Organisatie: 6.4 Spoedeisende psychiatrie 1 Medisch handelen: Communicatie: 2.2, Samenwerking: 3.2, Maatschappelijk handelen: 5.3, 5.4 Consultatieve psychiatrie 1 Medisch handelen: Communicatie: 2.3, Samenwerking: 3.1, Kennis en wetenschap: 4.4 Psychiatrische psychotherapie 1 Medisch handelen: Communicatie: 2.1, Samenwerking: Professionaliteit: 7.2, Psychotische stoornissen 3 Stemmingsstoornissen 4 Angst- en dwangstoornissen 5 Stoornissen met somatische symptomen 6 Verslavingen 7 Drangstoornissen 8 Persoonlijkheidsstoornissen 9 Ontwikkelingsstoornissen a. Acute psychose b. Agressief gedrag c. Suïcidaal gedrag d. Automutilatie e. Zelfverwaarlozing 1 Cognitieve stoornissen 2 Psychotische stoornissen 3 Stemmingsstoornissen 6 Verslavingen 8 Persoonlijkheidsstoornissen 2 Psychotische stoornissen 3 Stemmingsstoornissen 4 Angst- en dwangstoornissen 8 Persoonlijkheidsstoornissen 9 Ontwikkelingsstoornissen 2 Psychotische stoornissen 3 Stemmingsstoornissen 4 Angst- en dwangstoornissen 6 Verslavingen 8 Persoonlijkheidsstoornissen 1 Cognitieve stoornissen 3 Stemmingsstoornissen 5 Stoornissen met somatische symptomen 6 Verslavingen 8 Persoonlijkheidsstoornissen 3 Stemmingsstoornissen 4 Angst- en dwangstoornissen 5 Stoornissen met somatische symptomen 8 Persoonlijkheidsstoornissen 10

11 Toetsing Ontwikkeling van de AIOS Gedurende de opleiding is de verwachting dat de AIOS in toenemende mate zelfstandig kan functioneren in steeds complexere situaties. Het (leren) kennen van de eigen grenzen en het inroepen van hulp is een belangrijk aspect gedurende de opleiding. Door groei en ontwikkeling gedurende de opleiding worden de vereiste competenties verworven. Om het individuele niveau van functioneren binnen het opleidingstraject te kunnen evalueren, is een competentiekaart ontwikkeld (zie HOOP; figuur 5.1, p. 43). Op deze kaart wordt aangegeven op welk tijdstip in de opleiding de AIOS expliciet over de betreffende specialismegebonden competentie dient te beschikken, in een opklimmend niveau van complexiteit van de situatie en van de mate van zelfstandigheid. Dat wil zeggen dat het betreffende niveau van de competentie al eerder verworven kan worden, maar op het aangegeven tijdstip uiterlijk verworven moet zijn om te voldoen. Dit tijdstip is ruim genomen, rekening houdend met individuele verschillen in leertraject en -tempo. Het niet bereiken van het betreffende niveau binnen de hiervoor vastgestelde tijd, betekent dan ook dat er een probleem bestaat binnen het leerproces van de AIOS. Voor het beoordelen van de AIOS op de werkplek is gekozen voor toetsinstrumenten die gemakkelijk hanteerbaar en toepasbaar zijn. Daarom zijn de te beoordelen competenties vertaald naar concrete voorbeelden in de praktijk. Aangezien er met een groot aantal beoordelaren wordt gewerkt binnen de opleiding, wordt met (maximaal) drie niveaus van functioneren gewerkt, teneinde de interbeoordelaarsvariabiliteit te beperken. - Boven niveau: de beheersing van deze competentie stijgt duidelijk uit boven het vereiste niveau van complexiteit en/of zelfstandigheid dat op het aangegeven tijdstip verwacht mag worden. Deze AIOS verdient een compliment dat aan de meeste andere AIOS niet wordt gegeven (richtlijn: circa 5% van de AIOS scoort boven niveau). - Goed op niveau: deze competentie wordt goed beheerst, op het vereiste niveau van complexiteit en/of zelfstandigheid dat op het aangegeven tijdstip verwacht mag worden (richtlijn: circa 90% van de AIOS scoort goed op niveau). - Onder niveau: deze competentie vereist aandacht, is (nog) niet van het vereiste niveau van complexiteit en/of zelfstandigheid dat op het aangegeven tijdstip verwacht mag worden (richtlijn: circa 5% van de AIOS scoort onder niveau). De beoordelaar kan op de competentiekaart aflezen op welk niveau van complexiteit en zelfstandigheid de AIOS zich voor de betreffende competentie op het betreffende moment binnen zijn opleiding minimaal behoort te bevinden. Voor de competentie medisch handelen vindt een aparte beoordeling plaats, omdat de ontwikkeling van deze competentie afhankelijk is van de volgorde van de verplichte en keuzethema s in de opleiding van de individuele AIOS. 11

12 Medisch handelen Communicatie Samenwerking Kennis en Wetenschap Maatschap pelijk Handelen Organisatie Professio naliteit Figuur 5.1 Competentiekaart HOOP Competentie Jaar /2 1.1 De AIOS bezit adequate kennis en vaardigheid naar de stand van het Themagebonden vakgebied 1.2 De AIOS past het diagnostisch, therapeutisch en preventief arsenaal van Themagebonden het vakgebied goed en waar mogelijk evidence based toe 1.3 De AIOS levert effectieve en ethisch verantwoorde patiëntenzorg E E C CB CZ B Z B 1.4 De AIOS vindt snel de vereiste informatie en past deze goed toe E C C D D B B Z 2.1 De AIOS bouwt effectieve behandelrelaties met patiënten op E E C CB CZ B Z B 2.2 De AIOS luistert goed en verkrijgt doelmatig relevante patiëntinformatie E E C CB CZ B Z B 2.3 De AIOS bespreekt medische informatie goed met patiënten en desgewenst E E C CZ D met familie B Z B 2.4 De AIOS doet adequaat mondeling en schriftelijk verslag over patiëntencasus E E C CZ CZ Z Z Z 3.1 De AIOS overlegt doelmatig met collegae en andere zorgverleners E C C CZ CZ B B Z 3.2 De AIOS verwijst adequaat en kent de diverse algemene en categoriale E E C CZ CZ verwijsmogelijkheden B Z B 3.3 De AIOS levert, vraagt en bespreekt intercollegiaal consult op effectieve E E C CZ CZ wijze B Z B 3.4 De psychiater draagt bij aan effectieve interdisciplinaire samenwerking E E C CZ CZ en ketenzorg B Z B 4.1 De AIOS beschouwt medische informatie kritisch en is in staat wetenschappelijke E E C CZ D literatuur kritisch te evalueren B Z Z 4.2 De AIOS bevordert de verbreding van en ontwikkelt de wetenschappelijke E E C CZ D vakkennis B Z B 4.3 De AIOS ontwikkelt en onderhoudt een persoonlijk bij- en nascholingsplan E E C CZ D B Z B 4.4 De AIOS bevordert de deskundigheid van studenten, AIOS, collegae, E C C CZ D patiënten en andere betrokkenen bij de gezondheidszorg B B Z 5.1 De AIOS kent en herkent de determinanten van ziekte K E C CZ D Z Z 5.2 De AIOS bevordert de gezondheid van patiënten en de gemeenschap als E E C CZ D geheel B Z B 5.3 De AIOS handelt volgens de relevante wettelijke bepalingen E E C CZ D B Z B 5.4 De AIOS treedt adequaat op bij incidenten in de zorg E E E CB CZ B B Z 6.1 De AIOS organiseert het werk naar een balans in patiëntenzorg en persoonlijke E C C CZ CZ ontwikkeling B B Z 6.2 De AIOS werkt effectief en doelmatig binnen de gezondheidszorgorganisatie E E C CZ CZ B Z B 6.3 De AIOS besteedt de beschikbare middelen voor de patiëntenzorg verantwoord K E C CZ CZ B B 6.4 De AIOS gebruikt informatietechnologie voor optimale patiëntenzorg en E E C CZ CZ voor onderwijs 7.1 De AIOS levert hoogstaande patiëntenzorg op integere, oprechte, respectvolle en betrokken wijze en beschikt over een groot verantwoordelijkheidsgevoel B E Z Z C Z Z C Z CZ CZ 12

13 7.2 De AIOS vertoont adequaat persoonlijk en interpersoonlijk professioneel gedrag 7.3 De AIOS kent de grenzen van de eigen competentie en handelt daar binnen 7.4 De AIOS oefent de geneeskunde uit naar de gebruikelijke ethische normen van het beroep C B E B E B C Z E Z E Z C Z C B C B CZ CZ CZ CZ CZ CZ = Kennis: de AIOS heeft voldoende tot goede kennis noodzakelijk voor de betreffende compe- = Eenvoudig+begeleiding: de AIOS beschikt met gerichte werkbegeleiding over de betreffende competentie in eenvoudige situaties = Eenvoudig+zelfstandig: de AIOS beschikt volledig zelfstandig over de competentie in eenvoudige situaties = Complex+begeleiding: de AIOS beschikt met gerichte werkbegeleiding over de betreffende competentie in complexe situaties = Complex+zelfstandig: de AIOS beschikt volledig zelfstandig over de competentie in complexe situaties =Doorgeven: de AIOS is in staat de competentie aan anderen te leren K tentie EB EZ CB CZ D De volgende toetsvormen worden, naast het portfolio en de voortgangsgesprekken, ingezet. - Kennistoets. - Korte Praktijk Beoordeling (KPB).* (minimaal 8 per jaar) - Korte Praktijk Beoordeling overdracht (KPB overdracht).* (minimaal 2 per jaar) gradenbeoordeling.* - Beoordeling brieven en dossiers.* (Deze beoordelingen worden ten minste viermaal in het eerste jaar gedaan, en ten minste tweemaal per jaar in de volgende opleidingsjaren. Per keer worden minimaal drie brieven respectievelijk dossiers beoordeeld ten behoeve van één beoordelingsformulier.) - Beoordeling psychotherapieën.* - Beoordeling CAT (Critical Appraisal Topic), referaten en klinische presentaties.* (minimaal 2 per jaar) - Beoordeling geneeskundige verklaringen.* - Beoordeling psychiatrische rapportages.* - Stagebeoordelingen.* - Beoordeling medisch handelen. - Beoordeling niveau van specialismegebonden competenties.* - Beoordeling eindreferaat.* Figuur 5.2 Toetsinstrumenten en toets en beoordelingsmomenten in de opleiding tot psychiater Toetsing 3mnd 6mnd 9mnd 1jaar 1,5 2 2,5 3 3,5 4 4,5 jaar jaar jaar jaar jaar jaar jaar Kaderbesluit *Voortgangsgesprek * * * * * * Geschiktheidsbeoordeling Kennistoets X X X X X X X X X KPB 8 per jaar 8 per jaar 8 per jaa r 8 per jaar 4 per half jaar KPB Overdracht 2 per jaar 2 per jaar 2 per jaa r 2 per jaar 1 per half jaar 360-graden beoordeling 1 per stage of minimaal eens per 9 maanden 13

14 Modelbrief, dossierbeoordeling. Van elk: 4 per jaar 4 per jaar 4 per jaar 4 per jaar 2 per half jaar CAT, referaten en klinische presentaties. Van elk: 1 per jaar 1 per jaar 1 per jaar 1 per jaar 1 per Geneeskundige verklaring, psychiatrische rapportage Psychotherapie beoordelingen Stagebeoordelingen Eindreferaat 3x IBS, 2 machtigingen, 3 rapportages 1 per type therapie 1 per stage jaar X Opleidingscluster Psychiatrie Noord Holland De opleiding psychiatrie in het Sint Lucas Andreas ziekenhuis maakt deel uit van het opleidingscluster psychiatrie Noord-Holland. Dit cluster bestaat uit: - het Academisch Medisch Centrum, - Arkin, - GGZ Ingeest, - GGZ Noord-Holland/Noord, - het Sint Lucas Andreas ziekenhuis, - De Bascule/Triversum en - De Heel Zaans Medisch Centrum. Zes maal per jaar vergadert het Opleidingscluster (Consortium) over opleidingszaken. Dit betreft dan o.a. landelijke ontwikkelingen, nieuws vanuit de visitatiecommissie, afstemming van stages binnen de verschillende opleidingsinrichtingen, ontwikkelingen en afstemming van het consortiumonderwijs, en de eindreferaten. Bij de vergaderingen zijn de opleiders, plaatsvervangend opleiders en een vertegen- van de AIOSsen aanwezig. Er is secretariële woordiging ondersteuning. 14

15 DEEL B LOKAAL OPLEIDINGSPLAN SINT LUCAS ANDREAS ZIEKENHUIS 15

16 Algemene informatie Het Sint Lucas Andreas Ziekenhuis is een Topklinisch Ziekenhuis in Amsterdam-West. Het heeft de ambitie om patiëntenzorg, opleiding en wetenschap van hoog niveau te bedrijven. In het SLAZ zijn vrijwel alle specialismen vertegenwoordigd, waarvan 14 specialismen een bij de MSRC geregistreerde opleiding tot medisch specialist verzorgen. De vernieuwde afdeling psychiatrie van het SLAZ is in 2010 geopend, en beschikt over uitsluitend eenpersoonskamers, 2 separeers en een verpoosruimte. Dit waarborgt een flexibel opnamebeleid. In 2012 bedroeg de productie bij 30 bedden ongeveer 300 opnames, 100 dagklinische opnames, policontacten bij 270 patiënten en 1200 nieuwe consulten op de afdelingen van andere medische specialismen. De afdeling participeert verder in o.a. de psychiatrie-obstetrie-pediatrie-polikliniek en het centrum voor ouderendiagnostiek. De patiëntenpopulatie van het SLAZ is bij uitstek multicultureel en pluriform. Ongeveer 50% van de patiënten is allochtoon. Op de afdeling psychiatrie is dat percentage lager. De psychiatrie wordt in de volle breedte uitgeoefend. Dat wil zeggen dat alle psychiatrische stoornissen worden gediagnosticeerd en behandeld. Enerzijds is er sprake van uitgesproken generalisme, anderzijds heeft de afdeling specifieke functies, die passen in het aanbod van topklinische zorg. Specifieke functies van de afdeling zijn diagnostiek en behandeling van patiënten met relevante psychiatrische stoornissen in combinatie met relevante somatische aandoeningen, psychiatrische patiënten die zwanger zijn, kraamvrouwen met ernstige psychiatrische stoornissen, patiënten met therapieresistente depressies en patiënten waarbij een second opinion is geïndiceerd in verband met complexe problematiek en/of vastgelopen behandelingen. Op de afdeling is veel aandacht voor terugdringen van dwang en drang en veilig incidenten melden. Hierbij zijn alle medewerkers, inclusief de AIOSsen, betrokken. De vakgroep werkt met verschillende andere medische specialismen nauw samen. Met de GGZinstellingen in de omgeving, andere algemene ziekenhuizen, de academische centra, vrijgevestigde psychiaters, huisartsen en de GGD is eveneens een goede samenwerking. Visie op opleiden De A opleiding Psychiatrie van het Sint Lucas Andreas Ziekenhuis leidt psychiaters op conform de daarvoor geldende opleidingseisen. Daarnaast echter wil ze een specifiek accent aan de opleiding geven, dat psychiaters die in het SLAZ zijn opgeleid, in hun latere beroepspraktijk herkenbaar maakt. Dat betreft de medische identiteit van de psychiater, zoals die is neergelegd in de Profielschets Psychiater van de Nederlandse Vereniging voor Psychiatrie. Als een A opleiding psychiatrie in een groot algemeen opleidingsziekenhuis is ze bij uitstek in staat haar AIOSsen die mogelijkheid te bieden. Binnen het brede behandelaanbod van de afdeling bestaat een nadruk op complexe pathologie en op psychiatrisch somatische comorbiditeit. De AIOSsen zijn zelf primair verantwoordelijk voor de somatische zorg aan hun patiënten. Door de onmiddellijke beschikbaarheid van consulenten van bijna alle medische specialismen wordt hun medische vaardigheid in de praktijk voortdurend getoetst en verbeterd. Hetzelfde geldt voor het werk in de consultatie aan andere afdelingen van het algemeen ziekenhuis, dat een integraal onderdeel vormt van de opleiding in het SLAZ. De veelvuldige omgang met andere specialisten bevordert de identificatie van de AIOS met zijn of haar toekomstige positie als medisch specialist. Belangrijk is ook, dat de AIOS daardoor ervaart, dat de wetenschappelijk gefundeerde principes van diagnostiek en behandeling in de psychiatrie niet wezenlijk verschillen van die in andere specialismen. Wanneer AIOSsen die in het SLAZ zijn opgeleid, later werk vinden in de GGZ, kunnen ze daar een waardevolle bijdrage leveren aan de profilering van de psychiatrie, zoals die in de Profielschets Psychiater is beschreven. De opleidingsgroep vindt het belangrijk om betrokken en kritische specialisten met een groot verantwoordelijkheidsgevoel op te leiden. Noblesse oblige. Dit gebeurt in een klimaat waar een hoog streefniveau is ingebed in een open professionele omgeving. De opleidingsgroep vindt het van groot belang om wetenschappelijke inzichten kritisch te beschouwen en te integreren in de klinische praktijk. Het is ook van belang dat de AIOSsen gedurende de opleiding met alle werkzame supervisoren 16

17 nauw samenwerken om verschillende werkwijzen te leren kennen en integreren in het eigen klinisch handelen. De supervisoren zijn laagdrempelig te raadplegen zodat de AIOSsen hun klinisch handelen makkelijk kunnen toetsen. De opleider heeft veel contact met alle AIOSsen gedurende de gehele opleiding in het SLAZ en volgt van nabij de voortgang. Continuïteit in de begeleiding en beoordelingen vindt de opleidingsgroep van belang. Aspecten zoals toekomstbestendig houden van de zorg, het managen van een afdeling psychiatrie, financiële zaken, omgaan met de Raad van Bestuur en financiers van de zorg hebben aandacht tij de opleiding, vanuit de visie AIOSsen goed voor te bereiden op het werken als dens psychiater. Opleidingsgroep Op de afdeling werken 5 psychiaters (4 fte). Vier psychiaters zijn gepromoveerd, waarvan er een tevens bijzonder hoogleraar ziekenhuispsychiatrie is. Alle psychiaters zijn vakinhoudelijk breed georienteerd op alle aspecten van de eindtermen van de opleiding en hebben daarnaast specifieke verantwoordelijkheden in het kader van de opleiding: Opleider, supervisor kliniek en dagkliniek: Dr. A.C.M. Vergouwen Plaatsvervangend opleider, supervisor polikliniek: Dr. I.K. Lampe Opleider psychotherapie, supervisor kliniek: vacature (waarneming door Dr. A.C.M. Vergouwen en Dr I.K. Lampe) Opleider AIOSsen Huisartsgeneeskunde en co-assistenten, supervisor kliniek: Drs. A. van der Loo Supervisor psychiatrische consultatieve dienst: Prof. dr. A. Honig Er is momenteel een vacature van 0.6 fte. De aan te stellen collega zal supervisor kliniek en supervisor psychotherapie zijn. De gehele opleidingsgroep is verantwoordelijk voor de inhoud, vormgeving en kwaliteit van de opleiding. Alle specialisten werken nauw samen om een hoogwaardige opleiding tot psychiater te bieden. Alle psychiaters superviseren de AIOSsen en nemen actief deel aan overdrachten en onderwijsmomenten. De opleidingsgroep bewaakt de voortgang van de AIOSsen en begeleidt hen tijdens de opleiding. De directe supervisor wordt door de opleider direct betrokken bij de beoordelingen en toetsmomenten van de AIOSsen. De opleider, Dr. A.C.M. Vergouwen, is eindverantwoordelijk voor de inhoud, kwaliteit en samenhang van de opleiding. Hij wordt daarin bijgestaan door de andere supervisoren en in het bijzonder de plaatsvervangend opleider. De opleider voert de voortgangs- en beoordelingsgesprekken. Iedere stage heeft een stagehouder. Deze psychiater is met name belast met het toezicht op de kwaliteit van de stage en voert, samen met de opleider, de gesprekken met de AIOS aan het begin van de stage (invullen van de leerdoelen), halverwege (tussenevaluatie) en aan het eind van de stage (stagebeoordeling). De aard van de supervisie hangt onder andere af van het ervaringsniveau van de AIOS. Het overzicht over de juiste samenhang van leerdoelen en verworven competenties en de ontwikkeling daarin berust bij de opleider, die daartoe minimaal 2x per jaar met de AIOS overleg heeft. 17

18 Introductie SLAZ breed Voordat de AIOS aanvangt met de opleiding is er een introductie. De introductie omvat zowel een kennismaking met het SLAZ als een kennismaking met de opleidingsgroep en afdeling. De kennismaking met SLAZ bestaat uit een introductieprogramma van 3 dagen. Dit programma bestaat uit: Een algemeen introductieprogramma waarin de AIOS kennis maken met de kernwaarden van het SLAZ: Beter, Veiliger, Vriendelijker en een rondleiding door het ziekenhuis. Werking en gebruik van het Elektronisch Patiëntendossier Epic in het Ziekenhuis Medicatie voorschrijf systeem Pharma Thema s en onderwerpen op het terrein van Kwaliteit en Veiligheid: Veilig Incident Melden, Early Warning System, pijnbestrijding, ziekenhuishygiëne Medische ondersteunende afdelingen (Microbiologisch laboratorium, Klinisch laboratorium) Reanimatietraining Onderwijs aan co-assistenten Gebruik van de digitale medische zoekmachines (Medische Bibliotheek) Daarnaast verzorgt het ziekenhuis een Advanced Life Support training voor de AIOS. Binnen vakgroep en afdeling. De kennismaking met de opleidingsgroep en de afdeling bestaat uit het voorstellen tijdens de overdracht, een kennismakingsgesprek met de opleider, rondleiding, en een kennismaking met de gebruikte beoordelingsformulieren, portfolio en de intranetsite waar alle te gebruiken protocollen en instructies terug te vinden zijn. Bij het gesprek met de opleider komen o.a. het opleidingsschema, de voortgangs en stagegesprekken, het portfolio en de toetsinstrumenten zoals KPB s aan de orde. Voordat de AIOS zijn/haar eerste avond- en nacht-bereikbaarheidsdienst doet heeft hij/zij de werkprocessen geleerd van een collega-aios en de supervisor van de psychiatrische consultatieve dienst. Vanuit het consortium is er nog een introductieweek waarin de belangrijke zaken voor de beginnende AIOSsen psychiatrie worden onderwezen (zie aldaar). 18

19 Organisatie van de opleiding Structuur van de opleiding De opleiding tot psychiater bestaat uit een basisopleiding van 2 ½ jaar en een aandachtsgebied van 2 jaar. In het SLAZ worden stages aangeboden in het kader van de basisopleiding en twee stages ziekenhuispsychiatrie in het kader van de aandachtsgebieden volwassenen- en ouderenpsychiatrie. In het kader van de basisopleiding in het SLAZ start de AIOS met een stage in de kliniek. Vervolgens is er een stage op de dagbehandeling en daarna een stage op de polikliniek. Na deze stages volgt de AIOS de stage ziekenhuispsychiatrie in het kader van het aandachtsgebied volwassenen- of ouderenpsychiatrie. Gedurende de gehele opleiding in het SLAZ doet de AIOS diensten voor de spoedeisende hulp (SEH) en het ziekenhuis. Figuur 5.3 Schema basisopleiding psychiatrie in het SLAZ, koppeling van tijd, setting en thema s 1e halfjaar 2 e halfjaar 3 e halfjaar 4 e halfjaar 5 e halfjaar Kliniek (team A) Kliniek (team B) Dagbehandeling Polikliniek Polikliniek Klinische Psychiatrie Klinische psychiatrie Ambulante psychiatrie Ambulante psychiatrie Ambulante psychiatrie Psychiatrische Psychotherapie Psychiatrische Psychotherapie Psychiatrische Psychotherapie Psychiatrische Psychotherapie Psychiatrische Psychotherapie Ziekenhuispsychiatrie Ziekenhuispsychiatrie Spoedeisende psychiatrie Spoedeisende psychiatrie Volwassenpsychiatrie Ouderenpsychiatrie Volwassenpsychiatrie Ouderenpsychiatrie Volwassenpsychiatrie Ouderenpsychiatrie Volwassenpsychiatrie Ouderenpsychiatrie Volwassenpsychiatrie Ouderenpsychiatrie Consultatieve psychiatrie* Consultatieve psychiatrie* Consultatieve psychiatrie* Consultatieve psychiatrie* Consultatieve psychiatrie* Spoedeisende psychiatrie* Spoedeisende psychiatrie* Spoedeisende psychiatrie* Spoedeisende psychiatrie* Spoedeisende psychiatrie* * gedurende de gehele opleiding in het SLAZ doet de AIOS diensten voor de SEH en ziekenhuis. Derhalve wordt de AIOS gedurende het gehele traject opgeleid in de thema s consultatieve psychiatrie en spoedeisende psychiatrie. Voor de stage sociale en spoedeisende psychiatrie is er een samenwerkingsverband met Arkin, een grote GGZ-instelling in Amsterdam. Deze stage heeft de voorkeur van de opleidingsgroep van het SLAZ omdat tijdens die stage de grootstedelijke psychiatrische problematiek goed aan bod komt. Bovendien wordt er goed geschoold in systeeminterventies. De AIOSsen volgen totnogtoe na de stage sociale en spoedeisende psychiatrie meestal een stage psychotherapie bij het Centrum voor Psychotherapie van Arkin of in het Zaans Medisch Centrum. 19

20 Professionals op de afdeling De afdeling psychiatrie heeft een volledige A-opleiding (2 instroomplaatsen). Er zijn 6 AIOSsen en een ANIOS werkzaam, naast één of twee AIOSsen Huisartsgeneeskunde en coassistenten. De afdeling bestaat uit een kliniek, een dagbehandeling, een polikliniek en een psychiatrische consultatieve dienst. Op de afdeling psychiatrie wordt gewerkt in twee teams, team A en team B. Ieder team bestaat uit een psychiater-supervisor, een AIOS psychiatrie, een AIOS Huisartsgeneeskunde of oudste co-assistent, co-assistenten, een psycholoog-psychotherapeut, een teamleider, verpleegkundigen, een ergotherapeut, een maatschappelijk werkster, een bewegingstherapeut en een secretaresse. Het team van de dagbehandeling bestaat uit een psychiater-supervisor, een AIOS psychiatrie, een psycholoogpsychotherapeut, twee verpleegkundigen, een ergotherapeut, een bewegingstherapeut en een maatschappelijk werker. De polikliniek bestaat uit een psychiater-supervisor, drie AIOSsen psychiatrie, coassistenten, een psycholoog-psychotherapeut, een maatschappelijk werker en secretaresses. De psychiatrisch consultatieve dienst bestaat uit een psychiater-supervisor, twee AIOSsen psychiatrie, een ANIOS psychiatrie, een AIOS Huisartsgeneeskunde, twee consultatief psychiatrisch verpleegkundigen en een secretaresse. Supervisie Tijdens elke stage heeft de AIOS een vaste supervisor. De supervisie gebeurt ad hoc en op vastgelegde tijdstippen. In totaal resulteert dit in ruim meer dan één uur supervisie per week. Tijdens de kliniekstages loopt de supervisor een keer per week samen met de AIOS en de verpleging visite op het zorgintensieve gedeelte van de afdeling. De supervisor sluit zoveel als mogelijk aan bij de aandachtspunten van de beoordelingen die reeds over en door de AIOS zijn geschied. Recent is gestart met het maken van persoonlijke opleidingsplannen. Die zijn ook richtinggevend in de supervisie van de AIOS. De AIOS is medeverantwoordelijk voor het vragen van specifieke aandacht voor hetgeen in het persoonlijke opleidingsplan is vastgelegd. De supervisoren overleggen regelmatig over de AIOSsen. Mentoraat Behalve supervisie, waarbij de patiënt centraal staat, is er mentoraat. Hierbij staat de AIOS centraal. Door de kliniek, dagbehandeling en poliklinieksupervisoren wordt mentoraat gegeven. Het mentoraat wordt zoveel als mogelijk van supervisie in tijd afgebakend. De opleider heeft ook mentoraat met AIOSsen die niet onder zijn supervisie vallen. Diensten De AIOSsen doen avond en nachtdienst als voorwacht. Het betreft bereikbaarheidsdiensten. De achterwacht is steeds laagdrempelig bereikbaar. Voor de AIOSsen die niet binnen 15 minuten in het ziekenhuis kunnen zijn, staat een piketkamer ter beschikking. De diensten betreffen de spoedeisende hulp, de consulten op afdelingen van somatische specialismen en de afdeling psychiatrie. Voordat een AIOS dienst mag doen, wordt de AIOS ingewerkt door de supervisor van de psychiatrische consultatieve dienst en wordt er in een supervisorenoverleg besproken of de AIOS bekwaam is om diensten te gaan doen. De belasting is wisselend. Gemiddeld moet de AIOS in een derde tot de helft van de diensten in huis komen. Belangrijke zaken voor de dienst worden aan het eind van de werkdag aan de dienstdoende AIOS en achterwacht overgedragen. Naar aanleiding van het week- en dienstrooster wordt in Harmony (het programma dat de gewerkte uren registreert) bijgehouden hoeveel uren er gewerkt is. Het dienstrooster voldoet aan de normen van de arbeidsinspectie en wordt gemaakt door de AIOSsen. 20