plantage Zwitsersgrond aan de Para-kreek Auteur: Philip Dikland, 2006 ; aangevuld 2012.

Transcriptie

1 plantage Zwitsersgrond aan de Para-kreek Auteur: Philip Dikland, 2006 ; aangevuld Volksnaam :Zwersri Parakreek, linkeroever in het afvaren Volgorde in het afvaren: Drie Zwitsergrond, De Eendracht / Kompas, De Nieuwe Hoop, Zwitsersgrond, Leeuwenberg, Nieuw Door, Mawakkabo. Zwitsersgrond op de kaart van Bakhuys en De Quant, De plantage Zwitsersgrond ligt enigzins stroomafwaarts van de plantage Drie Zwitsersgrond. Het noordwestelijk grenspunt van de plantage is vlakbij de oostgrens van luchthaven Zanderij. chronologie: 1708 Jan van der Camp (kaart Paragebied 1708) In 1708 was Jan van der Camp de eigenaar van de plantage. Dat blijkt uit een kaart van het Para gebied uit dat jaar. Bovenstrooms was er op dat moment geen plantage, en benedenstrooms was de grond van Jan van Leeuwarden (Leeuwenberg). Van der Camp s plantage was 60 kettingen breed.

2 Kaart Para gebied, Jan van der Camp huwde in 1702 met Pruna Clifton. Het huwelijk werd groots gevierd op buurplantage Leeuwenberg : 1702 februari 4 ondertrouwt Joannes van de Camp J:M: geboortig van Schinke Schans(?) in Gelderlant wonende in Zurinamen, met Pruna Clifton J:D: van Amsterdam woonende in Para. den 20 do: in presentie van veele getuijge bevestigt op de plantage van Joannes van Leeuwaarden in Para - C: Nucella In 1703 werd hun zoontje Willem geboren. Jan van der Camp overleed enkele jaren later. Zijn weduwe woonde toen op de plantage in Para, en hertrouwde in 1709 met Dirk Verhard. Opnieuw werd het huwelijk te Leeuwenberg gevierd juli 25 ondertrouwt Dirk Verhard J:M: geb: in de boven divisie van Commewijne en wonagtig in Peninica, met Prina Clifton wed: van Joannes van de Camp geb: van Amsterdam en wonagtig in Para, den 12 augustus bevestigt op de plant: van monr: van Leeuwaarde - J: Fauvarque Uit dit huwelijk zijn er twee kinderen bekend : Elisabeth (1710-?) Angenieta (1711-?) 1737 no. 32 Societeits land (kaart van Lavaux 1737) De plantage was Societeits land. Het is niet bekend of het een actieve gouvernementsplantage was, of gewoon een stuk onbewerkte vrije domeingrond. De kaart van Lavaux uit 1737 was een erg goede kaart, gebaseerd op actuele gegevens. Hij is vele malen herdrukt, maar werd steeds slechter, omdat de drukker in Nederland geen recente gegevens uit Suriname kreeg aangeleverd. Zo geeft de editie van 1770 dezelfde eigendomsituatie weer, maar het is onduidelijk of dit in werkelijkheid ook zo was.

3 De volgorde in het afvaren was in 1737 als volgt : 35 d Oude Hoop (allerlaatste plantage) Gov. Andriessen 34 Sawacabo J.C. v. Leeuwarden 32 Societeits land - 31 Leeuwenberg J.C. v. Leeuwarden 30 Majacabo Jan Mulgers - Mawacabo erv. Bernardeau De grootte van het Societeits land staat niet genoteerd, maar moet ongeveer 500 akkers zijn geweest. 1 Volgens de kaart was er vlak achter de plantage een dorp van vrije indianen. De stroomafwaartse buurplantage Leeuwenberg was in 1737 het eigendom van J.C. van Leeuwaarden, evenals de stroomopwaarts gelegen plantage Sawacabo (later: Nieuwe Hoop). Het is mogelijk maar dat moet nog bewezen worden dat er een verband bestaat tussen de plantage en het Oranjepad, dat zo n twee kilometer ten zuiden van de plantage liep. Dit pad werd omstreeks 1747 aangelegd tussen post Rama aan de Surinamerivier en post Zeven Provincieen aan de Saramacca, en de gronden ter weerszijden uitgegeven aan Europese kleinlandbouwers, waaronder veel Zwitsers en Duitsers 2. Dezen werden speciaal voor dat doel aangeworven in Europa. Zij konden dan zorgen voor de zo noodzakelijke kostlandbouw in de kolonie en schitterende conceptie zij konden ook de eerste klappen opvangen in geval van marronaanvallen. Wie verzint er nu zoiets? Het plan mislukte uiteraard. De kleinlandbouwers voelden er bitter weinig voor om zich te vestigen op de verre en gevaarlijke plaats ; slechts enkelen zijn gegaan. De overigen weigerden, en vonden uiteindelijk een plaats op de reguliere plantages. Het gouvernement vond hen maar domme luie en twistzieke mensen. Maar al mislukte de kolonisatie er is handel gebleven in de uitgegeven gronden. Zij werden opgekocht en samengevoegd tot reguliere houtgronden. In de bronnen (zie hieronder) zien we aldus de plantage l Inquietude ontstaan. Maar over Zwitsersgrond zijn er geen gegevens niet genoemd (almanak 1793) 1801 verlaten (kaart Moseberg) De naam van de plantage wordt niet genoemd, wel dat de grond verlaten is. De hogergelegen grond Drie Zwitsergrond wordt wel met name genoemd Zwitserland verlaten (almanak 1820) Stroomafwaarts gaande, was de volgorde als volgt : Oranje 2000 akkers, hout (bovenste plantage) Berlijn 1000 akkers, hout De Eendracht 1000 akkers, hout De Nieuwe Hoop 1000 akkers, verlaten Zwitserland ---- akkers, verlaten Land van Beaulieu 1000 akkers, hout 1 No. 29 (Watjecall) = 1000 akkers ; no. 31 (Leeuwenberg) is ongeveer de helft van no. 29. Ook bij no. 32 (Societeitsland) staat de grootte niet genoteerd, maar ook deze is ongeveer 500 akkers. 2 Koeman e.a., geschiedenis van de cartografie van Suriname , p. 44.

4 1845 Zwitserland - boedel J.E. van Onna (almanak 1845) Stroomafwaarts gaande, was de volgorde als volgt : Oranje 2000 akkers, verlaten (bovenste plantage) Berlijn 6800 akkers, 307 slaven, hout De Eendracht 1000 akkers, hout bdl. J.E. van Onna De Nieuwe Hoop 1000 akkers, verlaten Zwitserland 1000 akkers, verlaten bdl. J.E. van Onna Land van Beaulieu 1000 akkers, verlaten Zwitserland was volgens de 1845 almanak 1000 akkers groot, en dat betekent dat deze plantage niet alleen het oude Societeits land omvatte, maar tevens de stroomafwaartse grond Leeuwenberg. Het blijkt, dat de oude Societeitsgrond op een gegeven moment wanneer dat is helemaal onbekend Zwitsersgrond is genoemd. De naam komt voor het eerst voor op de kaart van Cateau v. Rosevelt uit Het is niet bekend waar CvR deze naam vandaan heeft. Maar in elk geval : Leeuwenberg (500 a.) + Zwitsersgrond (500 a.) = Zwitserland emancipatie ; verlaten. De grond komt niet voor in de emancipatie-registers Zwitserland ; families Renfrum en Mijnals Op 1 februari 1940 werd door de ambtenaar van de burgerlijke stand een geboorteacte opgesteld van George Reinhard Renfrum, op de grond Zwitserland geboren, zoon van Johan Adrian Renfrum en Alexandrina Elisabeth Antoinette Mijnals, beiden landbouwer van beroep. Deze acte bewijst dat de grond bewoond was, en dat waarschijnlijk al heel lang is geweest, hoewel ze in de plantagearchieven niet voorkomt aanleg luchthaven Zanderij In de 2 e wereldoorlog was Suriname van stragesisch belang voor de geallieerden vanwege de grote bauxietvoorkomens. Gedurende de oorlog kreeg de kolonie daarom een amerikaanse militaire bezetting. Als eerste bouwden de Amerikanen een grote luchtmachtbasis te Zanderij, bijna grenzend aan Zwitsersgrond. De plantage was in die tijd bewoond (zie hierboven), en het is heel goed mogelijk dat de bewoners hebben meegeholpen bij de aanleg, en zo een aardig zakcentje hebben verdiend.

5 Bronnen : Contact : George Mijnals, Berlijn C117 no archief Dienst der Domeinen te Paramaribo Onderstaande documenten betreffen NIET Zwitsersgrond, maar laten wel zien hoe uit de percelen aan het Oranjepad reguliere plantages konden ontstaan, in dit geval plantage l Inquietude resolutie Alzoo F: A: Wulfsberg aan ons bij requesten heeft te kennen gegeven hoe dat hij suppliant in het jaar 1762 begunstigd was geworden met twee stukken land, één voor hem suppliant en één voor deszelfs dogter M: M: Wulfsberg van welk laatst den suppliant in den jaare 1769 als erfgenaam van gemelde deszelfs dogter eigenaar was geworden en groot zaamen 424 1/10 akkers land, en eenige jaaren naderhand door aankoop van twee perceelen dito naastaan mede eigenaar geworden, hebbende zaamen eene face van 30 kettingen 59 voet gelegen aan de Oranjeweg tusschen het land van F: Albinus en dat van Gabriel Schutz ; alsmeede in bovengemeld land huisinge en wooningen aan de meergemelde Oranjeweg gehad tot den jaare 1770 toe, als wanneer hij suppliant bevindende aldaar heel alleen woonachtig te zijn en dus zeer swaar en zonder hulp van enige menschen op zijn oude dagen in cas van ziekte als anderzints ; zig op aanrading van goede vrienden toendertijd hadde begeeven meer na beneden de Koralina kreek dewelke langs in zijn suppliant voorsz: land was loopende ofte (tot) digtbij de gronden van de erven Goethel en Bernhard die in Parra kreek uitgegeven egter haar wooning in deszelfs agterland naast de Koranina kreek hadden gehad, alswaar den suppliant zijn wooninge Savanna als andersints met veel onkosten en moeite hadden opgeslagen, maar als nu tot zijn groote ongerustheid vernomen hebbend dat het land alwaar hij woonachtig was en vlak agter sijn voormelde gronden aan de Oranjeweg liggende, was toekomende aan de Edele Sociteit blijkens de bij requeste geannexeerde kaart der uitmeting door den geswooren landmeeter Helledaij daarvan gedaan ; en dus altoos in bevreestheid sijnde nog op zijn oude daagen in deze possesie ontrust te worden zo was hij suppliant zich met alle nedrigheid kerende tot ons met onderdanigste bede omme ingevolge gemelde schetskaart met het agterland ter groote van 280 akkers met eene face van 30 ketting en 59 voet begunstigt te worden ; en terwijl de opneming van 't zelve niemand anders zoude convenieren / dan door de erven Goethel al reeds zederd 5 a 6 jaaren verlaten was geworden / en hij bovendien considerabel tijd en kosten verloren hadde met het schoonmaken en opruimen van de Koralina kreek voormeld, zo flatteerde hij zich dat wij hem deze zijne ootmoedigst beede soude toestaan en onze sekretaris autoriseeren de warand daarvan informa te vervaardigen. Zo is het dat wij het voorschrevene overgemerkt en het geposeerde conform de waarheid bevonden hebbende alsmeede ingezien de schetskaart door den geswooren landmeeter A: H: Helledaij in dato 14 october a.c van het voorsz: stuk land gemaakt ; mitsdien vergunnen en consedeeren aan F: A: Wulfsberg omme in allodialen eigendom en erffelijk te besitten alsmede aan deszelfs grond gelegen aan de Oranjeweg tusschen het land van F: Albinus in dat van Gabriel Schultz te annexeeren, de nombre van twee honderd en taggentig akkers land agter de voornoemde grond openleggende met eene face van dertig kettingen en negen en vijftig voeten ; ende sulks onder conditien en restricten als volgt. Zal hij aan heeden af aan van deze twee honderd en taggentig akkers lands moeten betalen een recognitie of kanon van vier stuivers holl: per akker aan den ontvanger van de in- en uitgaande regten in der tijd, hetzij hetzelve land bebouwd wordt of niet, en zo vervolgens s' jaarlijks op den eersten dag van het verleenen van deze warrand, en dat op poene dat in gevallen dezelve recognitie of kanon binnen drie dagen na de vervaldag tekens niet voldaan was, zal moeten

6 betaald worden het dubbeld van dien en alzo in plaatse van vier stuivers acht stuivers, en waarvoor hij paratelijk zal moogen en moeten worden geexecuteerd. Ook zal hij gehouden zijn de approbatie op deze warand met bijvoeging van een kaart figuratief den strekkinge en belendinge binnen zes maanden van haar Edele Groot Achtbaaren vde Heeren Directeuren der Edele Geoctroijeerde Sociteit dezer kolonie te verzoeken, zich regulerende na de inhoude van de resolutien van hooggemelde directeuren in dato 5 maart en 7 mei 1755 die binnen twaalf andere maanden aan ons zal moeten worden geexhibeerd ; alsmeede het zelve behoorlijk te doen uitmeten en daarvan laten vervaardigen vier evengelijke kaarten die binnen een jaar na dato dezes aan ons ten approbatie zullen moeten werden gebragt, op poene van te verbeuren ten behoeve van den Edele Sociteit hospitaal alhier voor ijder maand vijftig guldens holl: na expiratie van het jaar, en van welke kaarten één voor de Edele Societeit voornoemd, één voor ons, één om benevens deze warand ter secretarij dezer kolonie te worden geregistreerd, en één voor den eigenaar zal zijn ; en dat bij deze twee honderd en taggentig akkers land bij continuatie altoos zullen moeten sijn en blijven geeffectiveerd ten minsten zes stuks slaaven, alles op poene dat in geval hij aan de stipulatien in deze voormeld niet en voldoet, hij de facto en buiten form van proces van deze consesie zal zijn vervallen en worden gepriveerd en dat hetzelve land weder zal retourneren in den boesem van den Edele Sociteit om daarmede te handelen zoals bevonden zal worden te behooren, ten welkers behoeven ook in cas van verkoop ten allen tijden het regt van naasting werd gereserveerd, voorts zal hij copie autentiek van deze warand aan den heer Raad fiskaal dezer kolonie onder recipisse moeten ter hand stellen en dezelve benevens één der daarvan te maken kaarten annexeeren bij het verzoek van approbatie op deze warand aan gemelde Edele Sociteit ; en zal mede gehouden zijn bij het verzoek van approbatien op deze warand aan haar Edele Groot Achtbaar de Heeren Directeuren der Edel Geoctroijeerde Sociteit dezer kolonie te annexeeren kopie authentiek der bewijzen van eigendom van voorn: grond ingevolge hoogst derzelve resolutie de dato 2 april 1771 en zal meede gehouden zijn indien aldaar aan anderen eenige landen nader mogte weeder gegeven, alsdan aan dezelve door dit verkreege stuk land de vrije Passage te moeten geven en laten ; ook zal hij niets vermoogen te onderneemen tot nadeel der vrije indiaanen ofte eenige voorige consessien ; en zo er natuurlijke kreken door dit land mogten loopen dezelve niet toe te vallen ofte stoppen maar word verstaan voor een ieder open en vrij te moeten blijven om te kunnen bevaaren. Aldus gedaan en met ons zeegel bekragtigd alhier aan Parmaribo deezen zesden november s jaars seventien honderd vijf en zeventig / was geteekend / Jan Nepveu / onderstond / ter ordonnatie van den heer gouvernements secr: / en getekend / J: F: Ulrici gesw: clerc nevens appositie van het zeegel van der heer gouveneur in rood lak accordeert met zijn originale / get / J: F: Ulrici gesw: clerc De resolutie van haar Edel Groot Achtbaare de heeren Directeuren der Edele Geotroijeerde Societeit dezer kolonie in dato 6 november 1776 waarbij de hiervoren staande warand word geaprobeerd is aan ons op heden vertoond actum Parmaribo den 16 januarij 1778 / was getekend / Jan Nepveu / onderstond / ter ordonnantie van den heer gouverneur / en geteekend / J: F: Ulrici gesw: klerck accordeert met zijn origin: voor copie konform de sekretaris van het gouvernement Certifikaat Relatief de houtgrond L' Inguietude gelegen in boven Para aan beide zijden der Carolinakreek tusschen de landen van Gabriel Schultz en F: Albinus welke onderwerpelijke grond als aankomende J: L: Matile als erfgenaam van H: F: Matile bij den Eerste Exploicteur dezer kolonie onder executie is.

7 Van deze grond zijn mij hoegenaamd geen bewijzen van eigendom overgelegt, en bij naspooring in het archief is mij alleenlijk het volgende gebleeken als: 1. Dat dezelve bestaat uit vier perceelen land en het agterland. 2. Het eerste perceel op de natenoemene kaart door mij gemerkt met de L: G: is primitif verleend aan mej: M: M: Wulfsberg ten jare 1762 waarvan bij erfenis eigenaar is geworden haar vader F: A: Wulfsberg ; het stuk L: H: is ten jare 1762 verleend aan hem Wulfsberg in persoon ; zijnde de stukken gemerkt I en K door aankoop het eigendom van voornoemde Wulfsberg geworden ; al hetwelk blijkt uit de hierna sub 3 te noemen warand. 3. Het agterland is ter groote van 280 akkers verleend door den heer gouverneur J: Nepveu aan Wulfsberg voornoemd bij warand dd 6 november 1775, geapprobeerd bij resolutie van de heeren Directeuren der Geoctroijeerde Sociteit dezer kolonie dd 6 november 1776 ; bij dezelve wordt voor de bedoelde 280 akkers de betaling van een recognitie of kanongeld opgelegd van 4 st: hollandsch per akker ; kopij autentiek dezer warand is aanwezig in het archief ter gouvernements secretarij warande prothocol no. 5 folio 648 ; kopijen authentiek dezer warand ofwel een nieuwe warand van deze vijf perceelen land tezamen worden vereischt, zo ter aanvulling van het archief der civile secretarij als voor de eigenaar of eigenaars. 4. Van deze gronden is een kaart geformeerd door den landmeeter Lieftink dd 12 november 1777 geapprobeerd door den heer gouverneur J: Nepveu dd 16 januarij 1778 ; op dezelve worden de vier voorlanden en het agterland in derzelver geheel vertoond. Deze kaart is in originali aanwezig in het archief ter gouvernements secretarij portefeuille van Para en Wanika en wel folio 2 van dezelve, zijn door mij op heden twee kopijen geformeerd ter aanvulling van het archief der civiele secretarij en om onder berusting van de eigenaars te blijven. 5. Deze gronden zijn geleegen aan de Carolinakreek en ook aan de noordzijde van het Oranje pad of de Oranjeweg, hebbende aan deze weg eene breedte van 30 kettingen 59 voeten, lopende van dien weg regthoekig met denzelven noord op naar de Carolinakreek, de oostlijn heeft volgens bovenaan gehaalde kaart waaraan ik mij refereere eene lengte van 338 kettingen 46 voeten, en de westlijn eene lengte van 325 kettingen 64 voeten, zijnde de agterlijn breedt 33 ketting 29 voeten, namentlijk die lijn welke in de bedoelde kaart door de lijn gemerkt D: C: aangeduid en door de Carolina kreek doorsneden wordt, als loopende deze kreek door het agterland dezer gronden. Ten oosten worden deze gronden bepaald door het land van Gabriel Schultz en ten westen door dat van F: Albinus zoals de aangehaalde kaart van den landmeeter Lieftinck alles nader is exhibeerende door de figuur gemerkt C: D: E: F: 6. Deze voor en agter gronden zijn volgens het aangehaalde tezamen groot /1000 akkers land. 7. Nog is mij gebleeken dat aan den eigenaar van dezen houtgrond nog meer gronden en bosschen ter bewrking van hout zijn verleend bij permitten te weten: door de gouverneur Bentinck en Bonham op onderscheidene dagteekeningen om in de onbegeven gronden gelegen bezuiden of boven het Oranje pad hout te mogen werken hetgeen blijkt ter gouvernements secretarij uit het waranden prothocol (mei 1801/ feb: 1813) no. 9 folio 495, 659 en 660, welke permitten alnu vervallen als zijnde tot wederopzegging toe verleend en geen erfelijk bezit daarstellende, terwijl de voormelde in allodialen en erfelijke eigendom uitgegeven gronden bij executieven verkoop het eigendom van eenen andere zullen worden, zodanig dat de meergenoemde houtgrond L'Inquietude geene gronden in eigendom bezit bezuiden of over het Oranje pad en niet grooter is dan /1000 akkers. 8. Daar het gebleken is dat deze gronden allen zijn vergeeven voor den jare 1795 is derzelver uitgifte vallende in de termen van art 1 van Z: M: besluit dd 13 mei 1825 no. 29 (koloniaale gouvernements blad van den jare 1825 no. 7) en behoort de giftbrief of warand te worden beschouwd als voldoende bewijs van allodialen eigendom Aldus gedaan en in triplo afgegeven door mij ondergeteekend geswore landmeeter dezer kolonie alhier aan Paramaribo den 21 februarij 1826, Esser geapprobeerd bij resolutie van zijne excellentie de heer generaal-majoor gouverneur der kolonie Suriname van dingsdag den 21 februarij 1826 no. 21 de secretaris van het gouvernement

8 meetkaart Ingevolge warand door de WelEd: Gestr: Heer Jan Nepveu Gouverneur Generaal over de Colonie van Suriname, Rivieren & Districten van dien &&&. Verleend aan Th: A: Wulfsberg in dato den 6 november En op ordre van dezelve heb ik ondergeschreeven gemeeten deszelfs nieuwe Concessien, groot 280 ackers met 30 ketting 59 voet facade, conform de figuur A:B:C:D: geleegen agter deszelfs grond L' Jnguietude aan de weg Orange en agter de grond van wijlen deszelfs dogter M: M: Wulfsberg te zaamen groot 424 4/10 ackers, alsmede agter de aangekogte gronden van J: Schot groot /100 akker, en van George Engelbrecht groot /100 ackers,dus alles te zaamen groot /1000 ackers conform de figuur E:F:B:A:. Dus dat de plantage L'Jnquietude door deeze nieuwe Concessie thans groot is /1000 ackers alles zoo & in diervoegen, als de neevenstaande figuur E:F:C:D: is exhiberende. ActumParamaribo & 12 november 1777 (was getekend) F: Lieftinck geexam: & geprom: Ing: & Landmeeter Gezien de nevenstaande kaarte der uitmeetinge door den gezwore landmeeter F: Lieftinck gedaan approbeeren dezelve in alle sijne leeden en deelen. Actum Paramaribo 16 januarij 1778 (getekend) Jan Nepveu Ter ordonnantie van den Heer Gouverneur (getekend) J: F: Ulrici gesw: clercq Aldus nevenstaande kaart met deszelfs schrifture getrouwelijk gecopieert naar de originele berustende ter Gouvernements Secretarij Portefeulle van Parra & Wanica folio door mij ondergeteekende geswoore landmeeter dezer Kolonie alhier aan Paramaribo den 21 februarij 1826 Esser