ingenieursbureau Land Postbus BH EDE T: F: Kwaliteitsbaggeren Landsmeer

Transcriptie

1 ingenieursbureau Land Postbus BH EDE T: F: Kwaliteitsbaggeren Landsmeer

2

3 Inhoud 1 Inleiding Aanleiding De onderzoekslocatie Landsmeer Doelen onderzoek Resultaat onderzoek Aanpak Leeswijzer Literatuur gegevens nutriëntenonderzoek Interne eutrofiëring Algemeen Baggernut, maatregelen baggeren en nutriënten Achtergrondwaarden oppervlaktewater Het Watersysteem Landsmeer Milieuhygiënisch en nutriëntenonderzoek Milieuhygiënisch onderzoek Doel van het nader onderzoek Historie Uitvoering onderzoek Nutriëntenonderzoek Vooronderzoek nutriëntenonderzoek Nutriëntenonderzoek Resultaten inmeting waterbodem Ringvaart Opbouw waterbodem Uitvoering werkzaamheden nutriëntenonderzoek Resultaten milieuhygiënisch onderzoek Inleiding Resultaten Asbest Invloed waterbodem op de waterkwaliteit Analyseresultaten nutriëntenonderzoek Oppervlaktewater veldanalyses Oppervlaktewater analyses Ringvaart Landsmeer Waterkwaliteit algemeen IJzer en sulfaat en overige parameters... 33

4 5.2.3 Fosfor Conclusies oppervlaktewaterkwaliteit Sedimentanalyses Conclusies sedimentanalyses Porievocht analyses Potentiële fosfaatnalevering Conclusie poriewateranalyse Quick scan Conclusie N en P nalevering Nutriëntenbalans Inleiding Water-nutriëntenbalans Doel Inlaat Kwel Uit en afspoeling Overstort uit gemengd rioolstelsel Neerslag (direct) Afstromend regenwater verhard Meemesten Foutieve aansluitingen Bladval Hondenpoep Eendenpoep Flux uit de waterbodem Conclusies Samenvatting, conclusies en maatregelen Samenvatting Doelen onderzoek Resultaat onderzoeken Conclusies Maatregelen Literatuurlijst \80 Kwaliteitsbaggeren Landsmeer

5 Bijlage(n) 1. Situatieoverzicht 2. Memo: milieuhygiënisch waterbodemonderzoek 3. Ligging monsterpunten 4. Locaties asbest 5. Oppervlaktewater veldgegevens 6. Oppervlaktewater overige gegevens 7. Sedimentanalyses 8. Poriewateranalyses

6

7 1 Inleiding 1.1 Aanleiding In verband met de overdracht van de Provincie naar Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier (HHNK) van de zogenaamde C-locaties (geen spoed en humaan risico) heeft Ingenieursbureau Land (IB Land) van HHNK de opdracht gekregen om onderzoek uit te voeren op 8 locaties. De locaties 1 t/m 7 betreffen een actualiserend waterbodemonderzoek om de huidige milieuhygiënische status vast te stellen. Tevens zijn de resultaten getoetst aan de Handreiking Beoordeling Waterbodems. Van de 7 locaties zijn aparte rapportages opgesteld. Locatie 8 betreft Landsmeer, waar in 2009 reeds milieuhygiënisch onderzoek is uitgevoerd. Deze locatie zal eveneens getoetst worden aan de KWR, middels de Handreiking. Aanvullend zal een kwaliteitsonderzoek van de waterbodem uitgevoerd worden. Het onderzoek moet gericht zijn op: 1. het toetsen en interpreteren van de resultaten van voorgaand onderzoek betreffende de milieuhygiënische kwaliteit van de waterbodem; 2. of de aanwezige verontreinigingen in de waterbodem van invloed zijn op de KRW doelen van het gebied; 3. het vaststellen of en in welke mate de waterbodem bijdraagt aan de toename van fosfor (P) en stikstof (N) concentraties in het oppervlaktewater; 4. het aantonen van de noodzaak om de kwaliteit van het watersysteem te verbeteren middels baggeren (kwaliteitsbaggeren); 5. resultaten en voorkeuren vertalen naar documenten, die ter besluitvorming in het bestuur moeten worden gebracht over eventuele vervolgstappen De onderzoekslocatie Landsmeer In het rapport Prioriteren van verontreinigde waterbodems voor HHNK van 27 november 2012 opgesteld door Ecofide heeft prioritering plaatsgevonden volgens de Waterwet. Het eindbeoordeling laat zien dat voor 7 locaties nader onderzoek noodzakelijk is. Deze 7 locaties zijn beschreven in de desbetreffende milieuhygiënische rapporten van Ingenieursbureau Land (IB Land). Locatie 8, de Ringvaart in Landsmeer is een toegevoegde locatie. Voor deze locatie dient een verificatieonderzoek naar de milieuhygiënische kwaliteit van de waterbodem plaats te vinden (Handreiking Beoordelen Waterbodems). Eveneens dient voor de Ringvaart een haalbaarheidsonderzoek (nutriëntenonderzoek waterbodem) plaats te vinden. Het onderzoek naar de nutriëntenflux vanuit de waterbodem richting oppervlaktewater is uitgevoerd door Adviesbureau Waterschakel.

8 Met de Handreiking Beoordelen Waterbodems, kan vastgesteld worden in hoeverre het niet behalen van de kwaliteitsdoelen (chemisch, ecologisch of KRW-normen) wordt veroorzaakt door de milieuvreemde stoffen of nutriënten in de waterbodem. Voor het bepalen of de waterbodem bijdraagt aan een verslechtering van de waterkwaliteit (naleveren van nutriënten uit de waterbodem richting waterfase) zijn vele factoren van belang en spelen vele processen. 8 Binnen het project BaggerNut zijn twee instrumenten ontwikkeld, waardoor het mogelijk is om de interne belasting op een betrouwbare manier te kunnen kwantificeren. Dit zijn de Quick scan en de bodemdiagnose tool. Met de Quick scan wordt vastgesteld hoe groot de belasting van de waterbodem is op de waterkwaliteit (interne belasting). En met de bodemdiagnosetool kan worden vastgesteld hoe groot deze belasting is ten opzichte van de totale belasting binnen het watersysteem en welke maatregelen de nalevering beperkt kan worden. Gelijk aan de uitkomsten vermeld in de rapporten, wordt er vanuit gegaan dat de nalevering van stikstof sterk gecorreleerd is aan die van fosfor. Gezien de uitvraag (noodzaak tot kwaliteitsbaggeren) is het noodzakelijk dat een water- en nutriëntenbalans kan worden opgesteld. Op grond van een systeemanalyse zullen de maatregelen vastgesteld worden. 1.3 Doelen haalbaarheidsonderzoek toetsen of de mogelijk aanwezige verontreinigingen in de waterbodem van invloed zijn op de KRW doelen van het gebied; het vaststellen of en in welke mate de waterbodem bijdraagt aan de toename van fosfor (P) en stikstof (N) concentraties in het oppervlaktewater; 1.4 Te behalen resultaten onderzoek De output van het onderzoek moet bestaan uit: inzichtelijk maken (milieuhygiënisch onderzoek) op welke locatie en hoeveel verontreinigde baggerspecie aanwezig is; aangeven of en in welke mate de waterbodemkwaliteit belemmerend is in het behalen van de kwaliteitsdoelen en gebruiksfuncties van het watersysteem; aangeven of en van welke waterbodemlagen er een flux van fosfor en stikstof uit de waterbodem richting waterfase gaat (naleveringsflux); inzichtelijk maken wat deze nalevering betekent voor het totale watersysteem; de mogelijke maatregelen die met name de flux van nutriënten tegengaan vermelden.

9 1.5 Aanpak Het kwaliteitsbaggeronderzoek is uitgevoerd aan de Ringvaart volgens de methodiek van Baggernut (bodemdiagnose). Aangezien er meerdere doelstellingen in het onderzoek zijn beschreven is ook gebruik gemaakt van gegevens die in andere rapporten beschreven zijn en of openbare gegevens. Zeer recentelijk is voor het hele stroomgebied van HHNK onderzoek uitgevoerd naar de achtergrondwaarden in het oppervlaktewater (met name nutriënten) door Alterra (2013,2014). Dit onderzoek is uitgevoerd om de effectiviteit van maatregelen voor de KRW te kunnen bepalen. Daar waar nodig zal naar informatie uit de genoemde rapporten worden vermeld en gebruikt worden, voor een meer integrale benadering en analyse van de resultaten en interpretatie hiervan. 1.6 Leeswijzer In hoofdstuk 2 is relevante informatie weergegeven met betrekking tot het uitgevoerde onderzoek (Baggernut en onderzoek Alterra (deelrapport 15). In hoofdstuk 3 wordt het veldonderzoek beschreven, zowel voor het milieuhygiënische onderzoek als voor nutriëntenonderzoek. In hoofdstuk 4 worden de resultaten gepresenteerd. Hierbij dient een koppeling plaats te vinden (indien mogelijk op basis van beschikbare gegevens) tussen de toetsing en de functies van de watergang. Uit deze beoordeling komt naar voren of er een waterkwaliteitsproblemen zijn door niet behalen van de waterkwaliteitsdoelen of de gebruikersfuncties veroorzaakt door de waterbodem. Eveneens is getoetst voor de kwaliteitsonderzoeksresultaten van de waterbodem (hoofdstuk 5). De eerste analyse is volledig gericht op bodemdiagnose tool (Quick scan) om te bepalen of de waterbodem P en N nalevert. De analyse van het watersysteem Landsmeer, gering op de Ringvaart staat vermeld in hoofdstuk 6. Hier wordt vermeld hoe groot de bijdrage is van N en P van de waterbodem ten opzichte van de totale bijdrage. Ten slotte in hoofdstuk 7 wordt een samenvatting van het onderzoek gegeven en een overzicht van de uit te voeren maatregelen. 9

10

11 2 Literatuur gegevens nutriëntenonderzoek 2.1 Interne eutrofiëring Een belangrijke bron van nutriënten kan de waterbodem zijn, waaruit veel nutriënten kunnen vrijkomen. Dat wordt interne eutrofiëring of nalevering genoemd. Uit diverse publicaties blijkt dat onderzoek aantoont dat de hoeveelheden nutriënten die uit de bodem vrijkomen bijzonder groot kunnen zijn. Deze interne eutrofiëring kan zo sterk zijn dat herstel van de natuurkwaliteit met meer dan tien jaar wordt vertraagd of zelfs geheel wordt verhinderd. Eveneens is aangetoond dat ook al worden alle haalbare en betaalbare maatregelen uitgevoerd er geen 100% doelbereik wordt gerealiseerd met betrekking tot de KRW doelen. In die gevallen zal er gezocht moeten worden naar KRW-maatregelen om de interne eutrofiëring sterk te verminderen. Volgens voorlopige schattingen zal dat voor 50% van de waterlichamen in Nederland nodig zijn. Helaas was de mate van interne nalevering tot op heden niet eenvoudig te kwantificeren. En ook niet opgenomen in een bron als de emissieregistratiedatabase, die zich puur focust op de externe bronnen. Door de uitvoering van de onderzoeken in het kader van BaggerNut en het opstellen van de bodemdiagnosetool, is het nu mogelijk om onderzoek uit te voeren naar de interne eutrofiëring. In figuur 2.1. wordt het proces van interne eutrofiering weergegeven (baggernut, maatregelen baggeren en nutriënten, overkoepelend rapport, 2012). 11 Figuur 2.1 Processen van interne eutrofiëring: 3 = desorptie, 4 resuspensie door woelen van vissen, 5, 6 flux van P, N uit de waterbodem, oxidatie tot fosfaat en nitraat, 7=diffusie uit waterbodem naar waterlaag, 8 = opname door planten.

12 2.2 Algemeen IJzer speelt een belangrijke rol bij de immobilisatie van fosfaat in de waterbodem. Fosfaat wordt in de bodem vastgelegd in de vorm van Fe 3 (PO 4 ) 2 (vivianiet) en FePO 4 (strengiet). Ook wordt een belangrijk deel van het fosfaat geadsorbeerd aan tweewaardige of driewaardige ijzer(hydr)oxiden. Naarmate een groter deel van het ijzer in de bodem gebonden is aan sulfide zal er minder fosfaat gebonden kunnen worden in de bodem, waardoor de fosfaatconcentratie in het bodemwater van de onderwaterbodem stijgt. Tegelijkertijd zal als gevolg van de vorming van slecht oplosbaar ijzersulfide, de ijzerconcentratie van het bodemwater dalen. Hoge ijzerconcentraties in het bodemwater gaan, zolang de waterlaag voldoende zuurstof bevat, de nalevering van fosfaat naar de waterlaag tegen. Dit heeft te maken met het feit dat relatief goed oplosbaar gereduceerd ijzer (Fe 2+ ) in het geoxideerde toplaagje van het sediment wordt geoxideerd tot slecht oplosbaar Fe 3+. Dit Fe 3+ kan samen met fosfaat neerslaan als ijzerfosfaat of als slecht oplosbaar ijzer(iii)(hydr)oxide en in de bodem neerslaan (de ijzerval ) (zie figuur 2.2 en 2.3). Sulfaat fungeert in natte anaerobe bodems als alternatieve elektronenacceptor voor zuurstof waardoor het de afbraak van organisch materiaal versnelt. 12

13 Bij deze afbraak komen nutriënten vrij in de vorm van fosfaat en ammonium, alsmede sulfide. Het bij de sulfaatreductie gevormde sulfide reageert verder met in de bodem aanwezige ijzercomplexen waarbij ijzersulfiden (FeS x ) worden gevormd (zie figuur 2.3). Zolang er dus voldoende gereduceerd ijzer in het bodemwater in oplossing is en de waterlaag voldoende zuurstof bevat, zal de nalevering van fosfaat naar de waterlaag beperkt zijn. Wanneer door een toename van de sulfaatreductie de ijzergehalten in het bodemwater dalen en de fosfaatconcentraties stijgen, kan er op een gegeven moment onvoldoende ijzer in het toplaagje voorhanden zijn om het fosfaat te binden. Hierdoor zal de nalevering van fosfaat naar de waterlaag toenemen. Voor de nalevering van fosfor is, zolang de waterlaag aeroob is, de ratio tussen de ijzer en de fosfor concentratie van het bodemwater van belang. 13 Figuur 2.2: Functionering van de ijzerval in zuurstofrijke wateren, in blauw de waterlaag in bruintinten (licht: aërobe laag, donker: de anaërobe laag) de bodem. (eindrapportage Waterbodembeheer in Nederland, 2012).

14 O 2 SO 4 HCO 3 / CO 2 O 2 FeS x C / N / P / S (veen) FeO x PO 4 NH 4 14 FeO x PO 4 NO 3 Figuur 2.3. Schematische weergave van de oxidatieprocessen in de waterbodem Wanneer er voldoende zuurstof aanwezig is dan kan zuurstof de bodem binnen dringen, waardoor er oxidatie van gereduceerde ijzerverbindingen kan plaatsvinden. Het geoxideerde ijzer kan goed fosfaat binden, waardoor dit wordt geïmmobiliseerd en de fosfaatconcentratie in het bodemwater laag blijft. Sulfaat zal vrijkomen door de oxidatie van gereduceerd zwavel en nitraat wordt gevormd door de oxidatie van ammonium (nitrificatie).

15 FeS SO 4 x HCO 3 / CO 2 N 2 / NH 4 Fe 2+ S 2 C / N / P / S (veen) FeO x PO 4 NO 3 FeO x PO 4 15 Figuur 2.4 Schematische weergave van de reductieprocessen in de waterbodem Wanneer de bodem anaeroob wordt (geen zuurstof aanwezig), wordt het geoxideerde ijzer gereduceerd en komt ijzergebonden fosfaat vrij in oplossing. Bij hoge sulfaatconcentraties kan ook sulfaatreductie plaatsvinden, waarbij sulfide wordt gevormd. Dit sulfide bindt beter aan ijzer dan fosfaat, waardoor en nog meer fosfaat, dat aan ijzer gebonden was, in oplossing komt. Het aanwezige nitraat wordt gedenitrificeerd of omgezet naar ammonium (figuur 2.4)

16 2.3 Baggernut, maatregelen baggeren en nutriënten In het project Baggernut zijn een tweetal instrumenten ontwikkeld waardoor op een betrouwbare en relatief eenvoudige methode de interne belasting kan worden gekwantificeerd. 1. De Quickscan tool: om te bepalen hoe groot de P en N flux is richting waterfase 2. De bodemdiagnose tool: om te bepalen hoe groot de rol van deze belasting is op het watersysteem en met welke maatregelen de nalevering kan worden beperkt In project Baggernut is zowel een uitgebreid literatuuronderzoek uitgevoerd, als nieuwe onderzoeken en experimenten. De resultaten zijn middels diverse rapporten gepubliceerd. Op basis van de onderzoeksresultaten zijn een aantal algemene handvatten opgesteld. Onderstaand worden deze kort weergegeven. Om vast te stellen wat de beste indicator is om een voorspelling te geven van de P flux richting waterfase geldt dat dit mede afhankelijk is van de omstandigheden of de gegevens die beschikbaar zijn. Uit de veldexperimenten en metingen is naar voren gekomen dat de concentratie opgelost fosfor (ortho-p) of totaal P in het bodemvocht van de toplaag, de meest nauwkeurige voorspelling geeft van de nalevering van fosfor uit de bodem bij een lage ijzerconcentratie. De totaal P concentratie in porievocht bestaat uit ortho-fosfaat (opgelost en opneembaar fosfaat). Dit is de waarschijnlijk de reden dat de parameters nog wel eens door elkaar worden gebruikt. Voor het vaststellen van de nalevering van de waterbodemlagen (zie hoofdstuk 4) zijn beide parameters opgenomen. Voor bodems met een hoog aandeel van beschikbaar ijzer geldt dat de relatie een andere is. De Fe:P en de Fe:S ratio s in het porievocht kunnen dan gebruikt worden om een goede inschatting van de nalevering te maken. Tevens is het mogelijk om de nalevering van P door middel van totaalgehalten van de bodem te maken. Dan is totaal P de beste indicator. Dit geldt alleen wanneer de Fe- S/P ratio kleiner is dan 1,4. Om te bepalen wat de nieuwe waterbodem nalevert na baggeren, geldt dat het Olsen-P gehalte de beste relatie geeft om de P nalevering vast te stellen. Dit geldt eveneens met name voor bodems met een (Fe-S)/P ratio kleiner dan 1,4. Voor bodems met een (Fe-S) /P ratio groter dan 4,0 is het naleveringsrisico klein. De nalevering van fosfor neemt lineair toe met de temperatuur. De correctiefactoren zijn opgenomen in de quickscan tool. Aangezien geen temperatuurreeksen bekend zijn van de Ringvaart zijn bij het vaststellen van de naleveringsflux middels de quickscan tool, geen temperatuur correcties toegepast.

17 De nalevering neemt toe bij hogere sulfaatconcentratie. In het rapport wordt alleen gesproken van hoog en laag, de concentratie wordt niet verder gekwantificeerd. Uit de veldexperimenten bleek dat bij een verhoogd sulfaatgehalte er meer P nalevering plaatsvindt, de gemiddelde toename factor bedraagt 1,9. De sulfaatconcentratie is verwerkt in de quickscan. De nalevering van fosfor correleert goed met de nalevering van stikstof. De relatie geldt met name voor bodems met een P nalevering hoger dan 1 mg P.m 2 /dag. De quickscan is ontwikkeld met name gericht op de chemische route van nalevering. Naast de chemische route geldt dat er ook nalevering kan plaatsvinden via de biologische route of de fysische route. De biologische route is met name gericht op de nalevering van opgeloste en geadsorbeerde nutriënten vanuit de bodem via planten en dieren naar de waterlaag. De fysische route is met name opwerveling van bodemmateriaal. Een overzicht van de fysisch-chemische en (micro) biologische routes staat weergegeven in figuur Figuur 2.5 Belangrijkste routes voor fosfor en stikstof tussen waterbodem en waterkolom (Baggernut, maatregelen baggeren en nutriënten, 2012) Wat betreft deze laatste zal dit aspect zeer gering zijn wanneer we kijken naar de stroomsnelheid of windinvloed.

18 In de wateren van de Ringvaart zijn zeker vissen aanwezig, onder anderen zullen ook karpers aanwezig zijn. Met name Karpers kunnen voor opwerveling van de bodem zorgen. In het rapport: De rol van vissen, planten, zuurstof en temperatuur bij de nalevering van nutriënten (2012) wordt aangegeven dat de rol van benthivore vissoorten een belangrijke rol spelen bij de mobilisatie van nutriënten en de vorming van bagger. De precieze biologische mechanismen zijn momenteel nog onduidelijk, meer onderzoek is hiervoor nodig. Er wordt meestal vanuit gegaan dat de activiteit van benthivore vissen leidt tot verhoogde mobilisatie van nutriënten door opwerveling, terwijl de inbreng van zuurstof juist ook kan leiden tot immobilisatie van fosfaat. En de opwerveling kan tevens leiden tot een verhoogde baggerproductie. De Ringvaart wordt gekenmerkt door vrij veel harde oevers. Langs de oevers, met name aan de westzijde is een smalle Rietkraag aanwezig. 18 Figuur 2.6 De Ringvaart vanaf de brug naar recreatiegebied Het Twiske (naar zuiden gericht). Er zijn weinig ondergedoken waterplanten aanwezig. Tevens is er tijdens de veldwerkzaamheden nergens een kroosdek aangetroffen. Bekend is dat grote hoeveelheden snel groeiende soorten ondergedoken waterplanten, zoals Grof Hoornblad en Smalle Waterpest, in staat zijn om grote hoeveelheden in de bodem opgeslagen nutriënten zeer effectief op te nemen. Echter, uit de experimenten die zijn uitgevoerd binnen BaggerNut is naar voren gekomen dat de afbraak van waterplanten (weer) kan leiden tot een grote flux van nutriënten naar de waterlaag. Bij een maximale bedekking kan dit een flux van 100 mg P / m 2.dag opleveren gedurende de eerste 50 dagen afbraak.

19 2. De bodemdiagnose tool kwantificeert de interne processen zoveel mogelijk en bepaald wat de impact van deze processen is ten opzichte van de externe processen. De interne processen die worden gekwantificeerd zijn: diffusie / dispersie, opwerveling en bezinking van zwevend stof en de productie van detritus. Bodemdiagnosetool kan middels 3 modules worden toegepast: zwevende stof, nutriënten of zuurstofconcentratie. Wanneer de nutriënten het probleem zijn dan wordt deze module toegepast. Voor de nutriëntenmodule moet een water- en stoffenbalans worden ingevoerd. Voor de Ringvaart in Landsmeer geldt dat in eerste instantie de kwaliteit van de waterbodem (verontreinigingen) mogelijk een probleem kan zijn. Na vaststellen van de naleveringsflux van fosfor uit de waterbodem zal met behulp van deze balans worden vastgesteld hoe groot de naleveringsflux is (in percentage) ten opzichte van de totale fosfor input 2.4 Achtergrondwaarden oppervlaktewater Het HHNK heeft verschillende onderzoeken uitgevoerd. Belangrijk onderzoek dat door Alterra is uitgevoerd is het afleiden van de theoretische achtergrondconcentraties en het herleiden naar de bron voor stikstof en fosfor van het oppervlaktewater in het beheergebied van HHNK. Er zijn voor het bepalen van de achtergrondwaarden in het oppervlaktewater 15 rapporten opgeleverd. Het rapport over de achtergrondconcentraties in het oppervlaktewater van HHNK, Deelrapport 15: Analyse achtergrondconcentraties voor stikstof en fosfor op basis van water- en nutriëntenbalansen voor deelgebied Waterland is hiervoor met name gebruikt. Het doel van vaststellen van de achtergrondconcentraties in het oppervlaktewater is dat op basis van deze informatie de KRW-doelstellingen (beter) kunnen worden afgeleid en keuzes voor maatregelen beter kunnen worden onderbouwd. Bekend is dat de stikstof- en fosforconcentraties in het oppervlaktewater in het beheergebied van HHNK te hoog zijn, om aan de huidige landelijke doelstellingen van de KRW te kunnen voldoen. 19 Aan de hand van informatie uit, met name het rapport achtergrondconcentraties oppervlaktewater Waterland (van Boekel e.a. (Alterra) 2014) samen met de gegevens uit rapport waterbalansen (2011), uitgangspunten modellering waterkwaliteit Purmerend ( 2010) en de openbare gegevens van HHNK, is getracht de stoffen en nutriëntenbalans op te stellen.

20 2.5 Het Watersysteem Landsmeer Het watersysteem Landsmeer behoort tot het afwateringsgebied Waterland. In Waterland ligt het recreatiegebied t Twiske, dat binnen Waterland als een apart deelgebied wordt beschouwd, dit gebied loost haar water op de boezem van Waterland. De Ringvaart loopt oostelijk langs het recreatiegebied het Twiske. De Ringvaart behoort tot een van de primaire watergangen van het gebied. Waterland heeft een eigen boezem op NAP - 1,54 m die water kan innemen via drie routes. Veel water wordt ingelaten vanuit het Markermeer. De hoofduitlaat is gemaal Kadoelen (Noordzeekanaal), secondaire uitlaat is De Poel (Markermeer). Dit houdt in dat het water uit de Ringvaart (hoofdzakelijk) afwatert via de sluis bij Kadoelen (en dus in noord-zuidelijke richting stroomt).voor opstellen van nutriëntenbalans houdt dit in dat de overstortlocaties in Landsmeer zelf (stedelijk gebied) niet op de Ringvaart afwateren, maar afwateren richting Nieuwe Gouw en het Twiske (zie ook hoofdstuk 6). 20 In de Ringvaart zelf, en tevens in de Kerkebreek en in de Zuidwestplas liggen geen meetpunten van HHNK. De meetpunten die het dichtst bij liggen, liggen westelijk en oostelijk van de Ringvaart. De Ringvaart zelf behoort tot het KRW afvoergebied. De meetpunten zijn of BMW (basis meetnet waterkwaliteit) of waterkwaliteitsmeetpunten algemeen. Ten westelijk van de Ringvaart liggen de volgende meetpunten, van zuid naar noord. Ten zuiden van het Twiske bij de Appelweg ligt meetpunt , in het Twiske ligt meetpunt en , in de Stootersplas ligt BDV 044 en ten noorden hiervan ligt BDV 046. Ten oosten van de Ringvaart liggen ook nog enkele BMV meetpunten, deze zijn: bij de Dorre Ilp, en BDV 033 in het Ilperveld. Tevens liggen er nog enkele oude (historische) meetpunten waar recentelijk geen metingen zijn uitgevoerd. Oudere gegevens van de Krekebeek geven aan dat de concentratie totaal P tot jaartal 2000 liggen rond de 1,0 mg P/l, iets noordelijker aan de oostzijde van de Ringvaart was de concentratie totaal P gelegen tussen de 0,2 en 0,6 mg P/l tot De totaal N concentraties op deze locaties in dezelfde periode liggen tussen de 2 en 6 mg totaal N/l. Recente concentraties van totaal P en totaal N (tot 2012) liggen beduidend lager. De totaal P concentratie ligt in de directe omgeving van de Ringvaart (met name in het Twikse) maximaal rond de 0,20 mg P/l. De totaal N concentratie ligt tussen 1 en 2 mg totaal N/l. Oostelijk van de Ringvaart (meetpunt BDV033 en ) liggen de totaal N concentraties respectievelijk, tussen de 2-5 en 4-10 mg totaal N/l. Voor totaal P liggen de concentraties tussen de 0,2-0,4 voor meetpunt en voor meetpunt BDV033 grofweg rond de 0,5 mg P/l, met uitschieters tot 1,5 en 3,0 mg P/l in Deze waarden liggen beduidend hoger dan in omgeving van het Twiske. (voor verdere info:

21 Voor het opstellen van de nutriëntenbalans is de concentratie N en P afgestemd met de gebruikte concentraties in het rapport: Achtergrondconcentraties in het oppervlaktewater van HHNK. Deelrapport 15. Analyse achtergrondconcentraties voor stikstof en fosfor op basis van water- en nutriëntenbalansen voor deelgebied Waterland (mei 2014). Daar is de afgeleide theoretische achtergrondconcentratie van stikstof en fosfor in het oppervlaktewater in deelgebied Waterland voor stikstof vastgesteld op 2,17 mg/l N en voor fosfor 0,45 mg/l P. 21

22 3 Milieuhygiënisch en nutriëntenonderzoek 3.1 Milieuhygiënisch onderzoek In 2009 is de ringvaart onderzocht door Tijhuis ingenieurs (kenmerk A09111, d.d. oktober 2009 ). Bij dit onderzoek is de Ringvaart ingedeeld in 23 vakken. In bijlage 1 staat een overzicht van de locatie weergegeven voor het uitvoeren van het milieuhygiënisch waterbodemonderzoek Landsmeer. Het volledige onderzoek staat weergegeven in de Memo: Milieuhygiënisch onderzoek Landsmeer van IB Land (dd ) Doel van het onderzoek Het onderzoek heeft plaatsgevonden in verband met het voornemen de watergang te baggeren. Het doel van het verkennend waterbodemonderzoek was het verkrijgen van een gedetailleerd beeld van de verspreiding van bekende verontreinigingen en de hoeveelheid baggerspecie in de ringvaart. Daarnaast is ingegaan op de relatie van de milieuhygiënische kwaliteit van de waterbodem in de ringvaart met de aanwezige verontreinigingen van de landbodem in de omgeving Historie Voor de uitvoering van het vooronderzoek is de NEN 5717 (ontwerpnorm) als leidraad gehanteerd. Uit het vooronderzoek is onder andere gebleken dat tussen circa 1930 en 1990 de omgeving van de onderzoekslocatie (Ilperveld) gebruikt is als stortplaats voor huisvuil en bedrijfsafval. In de omgeving is grond opgehoogd met (asbesthoudend) puin, slakken en ander bodemvreemd materiaal. Deze activiteiten zijn de oorzaak van veel van de aanwezige land- en waterbodemverontreinigingen Uitvoering onderzoek. Per vak zijn met een zuigerboor tien boringen verricht. Van elke boring is de sliblaag bemonsterd. De mengmonsters zijn in het geaccrediteerd laboratorium Stichting Waterproef onderzocht volgens NEN 5720 pakket A met aanvulling van afslibbaarheid (fractie <16 µm). De analyseresultaten zijn getoetst aan het Besluit Bodemkwaliteit (Bbk)en de normen uit de Vierde Nota Waterhuishouding (NW4). Gedurende de veldwerkzaamheden zijn lichte olie-waterreacties waargenomen in de vakken 2 en 17. In vak 15 is een bijmenging met puin in het slib aangetroffen.

23 3.2 Nutriëntenonderzoek Vooronderzoek nutriëntenonderzoek Op 24 december 2013 zijn door IB land in de watergang op 20 locaties dwarsprofielen opgenomen (zie ook bijlage 1) op basis waarvan de hoeveelheid baggerspecie is vastgesteld. Aan de hand van de controle boringen voor het opstellen van de dwarsprofielen is de opbouw van de waterbodem in kaart gebracht. Op basis hiervan is bepaald welke bodemlagen bemonsterd en geanalyseerd worden Nutriëntenonderzoek Het nutriëntenonderzoek wordt ingezet volgens de quick-scan methode. Dit houdt in dat op basis van veldmetingen en analyses de relatie wordt gelegd tussen de eigenschappen van de bodem en de naleveringsflux van fosfaat. Dit betekent dat er zowel analyses worden uitgevoerd aan het poriewater als aan de vaste stof. De monsters voor poriewater (bodemvocht) worden verzameld met keramische cups. Voor het nutriëntenonderzoek is de Ringvaart in 3 vakken opgedeeld. Per vak zijn er 10 boringen gezet. In bijlage 3 staat de indeling van de vakken en de 30 boringen weergegeven. 3.3 Resultaten inmeting waterbodem Ringvaart Opbouw waterbodem Uit de recente baggervolume berekeningen blijkt dat in de watergang m 3 slib aanwezig is, waarvan m 3 binnen de gehanteerde leggers. Uit de boringen blijkt dat de waterbodem varieert over de lengte van de watergang. Van Zuid naar Noord varieert de vaste bodemhoogte tussen 1,20 en 1,75 m-wp. En de hoogte van de sliblaag van 0,70 tot 1,40 m-wp. De waterbodem is opgebouwd uit slib, veen, zand en klei. In niet alle bodemprofielen is zand en/of klei aangetroffen. In de zijwatergangen, richting Ilperveld varieert de vaste bodemhoogte van 1,25 tot 2,30 m-ws. De slibhoogte in de zijwatergangen varieert van 0,70 tot 1,80 m-ws. Hier is de waterbodem eenduidig opgebouwd uit een sliblaag met veen als vaste waterbodem. Figuur 3.1 geeft een duidelijke visualisatie van de twee verschillende bodemprofielen. De bovenste figuur is duidelijk onder de veenlaag een vaste waterbodem zichtbaar, op de onderste foto is duidelijk dat de veenlaag de vaste waterbodem is (tot 2,0 m-ws).

24 24 Figuur 3.1 Boorprofielen van de Ringvaart.

25 Uit de boorprofielen blijkt dat er maar op 3 locaties klei aanwezig is. Dit zijn allen locaties in vak 1 (boring 3, 4 en 10). Van de overige 27 boringen bestaat de vaste waterbodem in 9 boringen uit zand. Opvallend is dat in alle boringen in vak 3 de waterbodem uit veen bestaat (voor de bodemprofielen zie de bijlagen in de memo: milieuhygiënisch waterbodemonderzoek, bijlage 2). Op basis van deze gegevens zijn de volgende waterbodemlagen onderscheiden en bemonsterd: Vak 1: baggerspecie; veen; zand Vak 2: baggerspecie; veen; zand Vak 3: baggerspecie; veen 3.4 Uitvoering werkzaamheden nutriëntenonderzoek De bemonstering van het oppervlaktewater en de waterbodem is uitgevoerd op 23 en 24 januari De bemonstering is uitgevoerd onder leiding van de heer B. Lenting van IB Land. Naast het oppervlaktewater onderzoek worden zowel de parameters weergegeven die per sedimentlaag zijn onderzocht als de parameters uitgevoerd aan het poriewater. 25 Oppervlaktewater Voorafgaand aan de 30 boringen is op elke boorlocatie de kwaliteit van het oppervlakte water gemeten (veldmetingen). Alle veldmetingen zijn uitgevoerd aan een monster genomen net boven het waterbodemoppervlak (circa 10 cm) en net onder de waterspiegel (20-30.cm). De volgende veldanalyses zijn uitgevoerd: temperatuur ( C); doorzicht (secchischijf meting)(m); troebelheidsmeting (FTU); EGV (ms/m); zuurstof (mg/l en %); redoxpotentiaal (mv); ph.