De oogst van 10 jaar Waterliniewerk. Enveloppe Diefdijk-Loevestein

Transcriptie

1 De oogst van 10 jaar Waterliniewerk Enveloppe Diefdijk-Loevestein

2 VOORWOORD ANNEMIEKE TRAAG De Liniepont; een bijzondere pont in de Nieuwe Hollandse Waterlinie De samenwerking in het Nationaal Project Nieuwe Hollandse Waterlinie werkt! Dit blijkt overduidelijk ten zuiden van de Lek waarvoor het Pact van Loevestein zich verantwoordelijk heeft gesteld. Al in 2002 hebben regionale partijen zich onder die noemer verenigd. Het gemeenschappelijk doel is om ons cultuurhistorisch erfgoed en het bijzondere landschap te behouden door ontwikkeling. Inmiddels zien we vele zichtbare resultaten: forten en waterwerken worden gerestaureerd, recreatieve infrastructuur wordt aangelegd, landschap en natuur versterkt, verkeersvoorzieningen worden getroffen en culturele manifestaties afgestemd. Dit boekje geeft een mooie weerslag van allerlei successen. De koers voor de nabije toekomst is helder. Ons streven: de aanmelding van de Nieuwe Hollandse Waterlinie als UNESCO Werelderfgoed. Een hoge ambitie maar gezien het succes van de afgelopen jaren geen onrealistische. Ik ga er voor! Dr. Annemieke Traag Voorzitter van het Pact van Loevestein, Lid van Gedeputeerde Staten van Gelderland De Liniepont vaart over de Lek tussen drie historische Waterliniewerken; Fort Honswijk aan de Schalkwijk/ Houtense kant, Fort Everdingen en Werk aan het Spoel aan de Culemborgse kant. Een afstand van bijna 3 km en een vaartijd van ruim 30 minuten. Tijdens de vaartocht vertellen we over de forten en varen we langs rustgebieden van watervogels, ganzen, futen, waterhoentjes en aalscholvers. Er is veel te zien. Natuurlijk letten we goed op de andere scheepvaart: de plezierjachten, waterskiërs en de beroepsvaart. Al drie seizoenen varen we met veel plezier op onze bijzondere Liniepont. Koos Boekema vrijwilliger, schipper Liniepont Meer info: VAARSCHEMA 2013 Lek Houten, Vianen, Culemborg (liniepont) april mei weekend / 09 t/m 12 / 18 t/m 20 en mei juni / /15-16 / / juli / / dagelijks 20 juli tot 26 augustus augustus dagelijks tot 26 augustus / zaterdag 31 augustus september zondag 01 / /14-15 / Vaststellen Gebiedsvisie Zuid (Waterliniegebied ten zuiden van de Lek) door bestuurders Waterliniegemeenten. Dit is de aanleiding tot het oprichten van het Pact van Loevestein.

3 Werk aan het Spoel, CulemborgDefinitief ontwerp Werk aan t Spoel Snel doorrijden dacht ik vroeger als ik langs het Spoel kwam: vervallen barakken met krakers erin. Maar wat is het nu een prachtig terrein geworden met overal uitzicht naar de omgeving. Je ziet ook weer echt dat het een fort was. Maar nu is er ook een amfitheater en een heel mooi restaurant. We komen er vaak: elke week zijn er wel activiteiten of kun je bij kunstenaars terecht. Maar het mooiste is eigenlijk nog wel na een wandeling over de dijk of door de uiterwaarden op het terras van het forthuis te zitten en te genieten van de zonsondergang. Sander Booms beleidsadviseur stadsontwikkeling gemeente Culemborg 30 Kanonkazemat Diefdijk Zuid In 1935 is deze kazemat aan de Diefdijk gebouwd. De taak van de kazemat aan de Diefdijk was om samen met een 2e kazemat, die iets noordelijker gebouwd is, de Rijksweg A2 te beschermen. Na de restauratie is de kanonkazemat in eigendom gekomen van Stichting Militair Erfgoed. In 2012 wordt nog gewerkt aan de toegankelijkheid en het gebruik: onder andere een stalen toegangsdeur volgens het oorspronkelijk ontwerp, het aanbrengen van verlichting volgens het model 1940 en het aanbrengen van een publieksvriendelijke ingang in de aarden wal Tracébesluit minster Peijs over verbreding A2: afgezien wordt van ecoduct bij Molenkade, wat de weg vrijmaakt voor de ontwikkeling van Molenkade 2003 Opening Waterliniepad

4 Diefdijklinie Van mei tot en met juni 2010 deden leerlingen op de scholen van OBS Lingewaal mee met het EDU-ART project Zichtbaar Schuilen. Een beeldend project over erfgoed rond vier groepsschuilplaatsen in de directe omgeving van Fort Asperen. Met de eigen leerkracht verdiepten kinderen zich in de vertrouwde, voor hen vaak onopvallende kolossen in het landschap. In de klas maakten de kinderen ontwerpen op maquettes van de bouwwerken. Op basis van die ontwerpen, transformeerde de kunstenaar op de locatie zelf het object in een groots kunstwerk. De ontwerpen van de leerlingen werden tentoongesteld in het Fort. Als leerkrachten zijn wij generalisten, maar kunstenaars kijken anders en denken associatief. Dat zie je terug in hoe kinderen hun verbeelding aanspreken. Als werkvoorbereider bij een aannemingsbedrijf voel ik me bevoorrecht om samen met een groep enthousiaste medewerkers werkzaamheden te verrichten aan cultuurhistorisch erfgoed. Je bouwt een band op met objecten die je restaureert en/of herbestemt. Toen we twee maanden werkten aan schuilplaatsen van de Diefdijklinie, deden we een ontdekking. We reconstrueerden de centimeters dikke houten deuren van bunkers. Bij het openen van één van de schuilplaatsen (door een verzakte betonplaat was hier al 28 jaar niemand in geweest) vonden we handgeschreven Duitse teksten op de wanden. Als je zoiets leest, komt de geschiedenis van een bouwwerk écht tot leven. De Hollandse Waterlinie is, vind ik, net als andere verdedigingsstellingen, een essentieel onderdeel van de Nederlandse geschiedenis. De ontdekkingen en schitterende vondsten dragen bij aan de historische, bouwkundige en archeologische kennis voor ons en toekomstige generaties. Mark de Reus werkvoorbereider G. van der Ven B.V. Aannemingsbedrijf Luc Tromp directeur OBS De Zandheuvel, Asperen Diefdijklinie Verschijnen Panorama Kraijenhoff, het Linieperpectief Opening herstelde kanonkazemat Diefdijk Zuid

5 Molenkade Het 75 hectare grote project Molenkade werd als één van de eerste Nieuwe Hollandse Waterlinieprojecten gerealiseerd. De eerste initiatieven voor dit project stammen uit begin In 2008 startte de uitvoering. Er is 10 ha aan (permanente) inundatie-velden gerealiseerd. Dat betekent dat je nu kunt zien hoe het was als het gebied onder water stond (geïnundeerd was). Zo is meteen ook extra waterberging gerealiseerd. Ook is het linielandschap weer open. Er is moeras, nat grasland en griend aangelegd voor de verbindingsroute voor planten en dieren tussen Lek en Biesbosch. Tot slot zijn er nu wandelroutes die aansluiten op het Waterliniepad en die ook via de doorgezaagde bunker lopen. Werk aan het Spoor bij de Diefdijk werd in 1880 gebouwd aan weerszijden van de spoorweg Dordrecht - Elst. De bijzondere brug voor dit werk is in 2010/2011 gerestaureerd. De brug is in 2011 feestelijk geopend met het opvoeren van het bruggenlied door kinderen van kleuterklas De Madeliefjes van de Wilgenhoek in Leerdam. Het bijzondere van een kraanbrug is dat een deel kan worden weggedraaid. Daarmee werd voorkomen dat de brug - zoals een klapbrug - een doelwit was voor vijandelijk vuur. De kraanbrug is ook in 1880 gebouwd. Het is een vinding van spoorwegingenieur F.C. Conrad ( ). Hij ontwikkelde een systeem van wegdraaibare spoorrails, dat gedragen werd door zogenaamde kraanliggers. De doorgezaagde groepsschuilplaats is een ontwerp van Ronald Rietveld en Erick de Lyon dat in 2011 een Dutch Design Award won. De zaagsnede van de bunker gaat over in een steiger en een dubbele rij palen. Zo zie je een lijn op N.A.P. die de hoogte van het water aangeeft als het land onder water gezet zou worden. De Kraanbrug voor Werk aan het Spoor bij de Diefdijk Tijdens het festijn Licht op de Linie in 2011 genoten mensen van een lichtvoorstelling met muziek. Bezoekers konden ervaren hoe het is om onder water te verdwijnen. Met groen laserlicht en muziek werd het onder water zetten van de linie verbeeld. Gemeente Culemborg besluit af te zien van bouwen 2005 in schootsvelden van Werk aan het Spoel 2006 Herstel wallen Fort Altena 1 ste Programmaplan Diefdijk Loevestein

6 Gemaal en sluis De Oude Horn In 2011 zijn het voormalig gemaal en de tot dan toe bijna helemaal onder aarde en struikgewas verdwenen sluis gerestaureerd. Dankzij de inzet van een groep vrijwilligers, die daarvoor Stichting De Oude Horn hebben opgericht, is een restauratieplan opgesteld en met hulp van subsidies uitgevoerd. Deze speciale plek is met zijn rijke historie toegankelijk gemaakt voor passanten en bezoekers: er loopt een wandelpad over de sluis. Van daar is het glaskunstwerk in het water goed te bewonderen. Het kunstwerk heet eiland wuivend riet en is van glaskunstenaar Bernard Heesen. Hij heeft in het gemaal zijn ambachtelijke glasblazerij. Het glazen eiland, de aardwerken en het water brengen de elementen water, vuur en aarde hier wel heel letterlijk bij elkaar. Adrienne Keizer Architectenburo Mazzola Partners Trekpontje over de Culemborgse Vliet Wij en de omgeving vinden het trekpontje een aanwinst. Veel individuele wandelaars maar ook wandelverenigingen, joggers en fietsers maken er dankbaar gebruik van. Er zijn veel meer mogelijkheden, ook door het Kooise wandelpad. Vooral mensen uit Leerdam en Schoonrewoerd maken er gebruik van. Johan de Jong eigenaar van de Kooise Camping Oplevering gerestaureerde Papsluis Oplevering Kruitmagazijn Woudrichem

7 KunstFort Asperen Inundatiesluizen bij Asperen Wij, de vrijwilligers, werken in twee groepen: de ene s morgens, de andere s middags. Is iemand verhinderd, dan is er altijd wel een ander bereid om in te vallen. We hebben in de loop der jaren een fijne band opgebouwd, de sfeer hier is echt geweldig. En: we kunnen nog wel enkele collega s gebruiken! Ik vind vooral de verschillende bezoekers leuk. Veel bezoekers komen gericht op een tentoonstelling af, anderen komen juist voor het Fort als cultuurhistorisch monument. En weer anderen pauzeren tijdens een fietstocht op deze idyllische plek bij de Taveerne en willen dan een kijkje nemen. Kortom je ontmoet iedere dag weer nieuwe mensen. Voor mij zijn de pas gerestaureerde waaiersluizen bij fort Asperen de mooiste plek van de Waterlinie. De cultuurhistorie is hier voelbaar en blijft gelukkig ook voor de toekomst behouden. Via deze sluizen kon met Lingewater het omliggende poldergebied onder water worden gezet. De sluizen waren sterk in verval geraakt en zijn onlangs gerestaureerd. Voor mij als landschapper is dit type sluis een juweeltje van technisch vernuft. Ingenieus hoe de sluisdeuren - zelfs tegen de waterdruk in - open en dicht gezet kunnen worden. Petje af voor Jan Blanken, die dit in het begin van de 19e eeuw heeft bedacht! Richard van Doorn omgevingsmanager versterking Diefdijklinie, Waterschap Rivierenland Wat ook bijzonder is zijn de vleermuizen: fascinerende dieren. In het fort zitten vier soorten vleermuizen, in Nederland zijn er zo n twintig. Albert Folkerts vrijwilliger Kunst Fort Asperen 2009 Oplevering baggerwerk Inundatiekanaal Tiel 2010 JULI Opening Liniepont

8 Van Fort Bij Nieuwe Steeg naar GeoFort Fort Vuren Toen in 2005 het fort vrij kwam van erfpacht is eerst de toegangsbrug gerestaureerd en zijn we vervolgens gestart met het zoeken van een exploitant voor een herbestemming van het fort. Het waren Bart en Willemijn die eind 2005 met het idee kwamen om hier GeoFort te ontwikkelen. Een lange adem en enorme inzet bleek noodzakelijk om uiteindelijk de schop in de grond te kunnen zetten, maar het resultaat mag er dan ook zijn! Afgelopen jaar is GeoFort geopend met de samen met Staatsbosbeheer ontwikkelde vleermuisspeurtuin: een aanwinst voor de streek. Ook hier werd bij de restauratie maar weer eens duidelijk hoe ingenieus de Waterliniewerken in elkaar steken. Piet Hopman Staatsbosbeheer Als je zoals ik al bijna een mensenleven lang op een steenworp afstand van Fort Vuren woont, heb je het gevoel dat het ook een beetje jouw Fort is. In de jaren zestig vorige eeuw was het Fort verboden gebied. Het was eigendom van Defensie en men zei dat er munitie lag opgeslagen. De fortwachter liep er dagelijks zijn rondjes met twee angstaanjagende Rottweilers. Geen kans dus om het fort te verkennen, wat we juist zo graag wilden! Onze wildste fantasie was dat er een tunnel onder de rivier doorliep naar Slot Loevestein. Anno 2012 mogen we het Fort zomaar bezoeken, we kunnen er een biertje drinken en als we willen kunnen we er zelfs overnachten. Alles comfortabel en gezellig, terwijl de mysterieuze sfeer en de magie van vroeger zijn behouden. Corry Breeden bewoonster aan de dijk Groep 7/8 van basisscholen Het Kompas en De Vuurvlinder uit Vuren deden in 2011 mee aan de Open Monumenten Klassendag: De gids nam ons mee door het Fort, dat vonden wij erg leuk. De leerlingen speurden met een vragenkaart door de keuken, kruitkamers, slaapvertrekken en de geheime gang. Docent Luuc Wilschut: De kinderen zijn zich goed bewust geworden van de geschiedenis van dit mooie culturele erfgoed SEPTEMBER Opening gebied Molenkade en doorgezaagde bunker JANUARI APRIL Onthulling herstelde Tankversperring Opening fietspad Tielerwaard West

9 Ondernemers laten Linie leven Wij feliciteren het Pact van Loevestein met haar tienjarig jubileum. De prachtige bouwwerken en het omringende landschap van de Nieuwe Hollandse Waterlinie liggen er stralend bij. Ondanks het economisch tij, gaven ondernemers opgeknapte forten nieuwe functies en maakten ze exploitabel en rendabel. Een prachtig bewijs dat de Nieuwe Hollandse Waterlinie volop kansen biedt om te ondernemen. Het middeleeuwse Slot Loevestein, het oude vissersstadje en vesting Woudrichem, Fort Vuren en vesting Gorinchem zijn verbonden door fiets- en voetveren. Het eerste veerrecht dateert hier al uit Mijn kookstudio Heerlijk en Eerlijk zit midden in de vestingstad Woudrichem. Veel van mijn gasten komen met de watertaxi vanuit Gorinchem: even uitwaaien op het water voordat ze hier lekker gaan koken en eten. En het voordeel van gevaren worden is natuurlijk dat ik er dan ook een wijntje bij kan schenken. Geweldig die verbinding met de boot! Dat geeft net wat extra s aan zo n avondje uit. s Zomers zie ik ook veerboten vol toeristen met hun fiets door de Vesting3hoek gaan. Loevestein is veruit de meest populaire bestemming met de pont. Ronald van den Ende eigenaar Kookstudio De veelzijdigheid van de Nieuwe Hollandse Waterlinie kent zijn weerga niet. Je kunt er fietsen, wandelen, vergaderen, overnachten, voorstellingen bezoeken, lekker eten of avontuur zoeken. Ons motto is dan ook: De Waterlinie is alles. Dat alles zetten wij samen met (forten)ondernemers op de kaart bij recreërend Nederland. We organiseren liniebrede evenementen en ontwikkelen (innovatieve) linieproducten. Aan ondernemers bieden we kennis, ervaring en service op het gebied van marketingcommunicatie en alternatieve wegen van projectfinanciering. Ook de komende tien jaar helpen wij graag bruggen te bouwen tussen ondernemers en overheden. Samen kunnen we het unieke erfgoed van de Nieuwe Hollandse Waterlinie behouden voor volgende generaties. GORINCHEM FORT VUREN SLEEUWIJK LOEVESTEIN WERKENDAM WOUDRICHEM Veerdiensten BRAKEL VEEN HERWIJNEN AALST Juke van Niekerk en Titia de Zeeuw Stichting Liniebreed Ondernemen 2011 SEPTEMBER Oplevering Fort Pannerden 2011 SEPTEMBER Oplevering gerestaureerde Kraanbrug Trekpontje Culemborgse Vliet

10 Van Waterlinie naar Hadrians wall De Waterlinie verbindt verschillende onderdelen en is daardoor meer dan de som der delen. Die meerwaarde moet je zien en de beste manier is het lopen van het Waterliniepad (LangeAfstandWandelpad). Het landschap, de versterkingen, opgeknapt en vervallen, haar plaats in de geschiedenis. En zo liep ik een jaar later langs en op Hadrians Wall, dat maar zo n kleine 1500 jaar ouder is dan Loevestein. Het landschap, de versterkingen, opgeknapt en als Loevestein vrijwilliger kom je nog eens ergens! Jan Ritzema vrijwilliger Slot Loevestein Slot Loevestein Batterij onder Pouderoijen De batterij onder Pouderoijen ligt in de Bommelerwaard. Het ligt midden in een authentiek Waterlinie landschap. De Stichting Behoud Waterlinie Bommelerwaard maakt zich al jaren sterk voor het behoud van de batterijen onder Pouderoijen en Brakel. Het omgaan met al die verschillende partijen, de kleine stapjes voorwaarts, maken dat ónze batterij letterlijk vol blijft was een belangrijk jaar waarin we veel tastbaars hebben kunnen doen: niet alleen de prachtige nieuwe toegangsbrug maar ook de restauratie van de gevel van batterij Pouderoijen. Doordat we elk jaar het publiek een dag ontvangen, weten we bijna lijfelijk waar we mee bezig zijn waar we het voor doen: we zien de mensen genieten. Peter Scheer voorzitter Stichting Behoud Waterlinie Bommelerwaard 2012 APRIL Oplevering Forten Altena en Bakkerskil 2012 APRIL Opening Liniepad Oplevering Landgoed Kraaiveld foto: Annelieke Kelderman

11 Liniepad Heusden-Altena, door prachtig polderlandschap Landgoed Kraaiveld in ere hersteld Tussen Sleeuwijk en Woudrichem heeft honderden jaren landgoed Kraye Velt (later Kraaiveld) gelegen. Aan het begin van de vorige eeuw is het landgoed omgezet in landbouwgrond waarmee een bijzonder cultuurhistorisch verleden in de Brabantse klei veloren ging. Dankzij de rood-voor-groen regeling nieuwe landgoederen werkt Wilco de Zeeuw, een jonge agrarische ondernemer met een ecologisch landbouwbedrijf, vanaf 2001 aan een nieuw landgoed op deze plaats. Het nieuwe landgoed krijgt steeds meer vorm en biedt een bijzondere combinatie van wonen, werken, zorg, natuur en recreatie. Carlo Braat coördinator Landschapsbeheer Brabants Landschap Het Liniepad is een recreatieve route voor wandelaars en fietsers langs onderdelen van de Waterlinie in het Land van Heusden en Altena. Onderweg passeer je de Papsluis, Fort Bakkerskil, Fort Altena, de Uppelse en Zandwijkse molens, Landgoed Kraaiveld en de vesting Woudrichem. Je loopt langs groepsschuilplaatsen, koepelkazematten en door een prachtig polderlandschap. Een luxe overnachting is mogelijk op Fort Bakkerskil en diegenen die iets simpels zoeken kunnen terecht in een van de groepsschuilplaatsen op Landgoed Kraaiveld. Voor de verzorging van de inwendige mens biedt Fort Altena volop mogelijkheden. Carlo Braat coördinator Landschapsbeheer Brabants Landschap 2012 MEI Oplevering restauratie gemaal en sluis de Oude Horn 2012 JUNI Oplevering Fort Werk aan het Spoel

12 Fort Altena Fort Bakkerskil Zalig zijn de vredestichters. Het is een wonder dat de Nieuwe Hollandse Waterlinie nog bestaat. Fort Altena was meer dood dan levend. Fort Bakkerskil een brakke molshoop. We mogen de uitvinders van de restauratie eeuwig dankbaar zijn. Tijdens de Week van Het Landschap mocht ik in een bunker verhalen vertellen. Ik stond niet in de bunker, maar buiten de bunker, om te genieten van een oude meester. Twee molens, opgeknapte helden, een slingerend watertje en Fort Altena. De wonderschone waterlinie. Een stoet van mensen kwam voorbij. Ze vertelden allemaal verhalen aan mij. Piet Hartman In november 2006 werden we door het Brabants Landschap benaderd om van het Fort een Bed & Breakfast te maken. Het idee was door het Fort een andere bestemming te geven, dit onderdeel van de Nieuwe Hollandse Waterlinie te behouden voor het nageslacht. Het Fort was nodig aan restauratie toe. En dat is in de afgelopen 5 jaar gerealiseerd, met subsidies van onder andere Provincie Brabant, EU en de Nationale Postcode Loterij. Sinds 20 april 2012 is in Fort Bakkerskil een prachtige Bed & Breakfast gevestigd, waar mensen in onverwachte luxe en rust kunnen overnachten. Marjolein Lucas Bed & Breakfast Fort Bakkerskil 2012 JUNI Oplevering herstelde Diefdijkgebouwtjes 2012 JUNI Oplevering gerestaureerde Inundatiesluizen bij Asperen

13 De Papsluis De Papsluis is de meest zuidelijke inundatiesluis van de Nieuwe Hollandse Waterlinie. Deze sluis is gebouwd in 1815 om de Uppelsche Polder onder water te kunnen zetten. De sluis is voorzien van waaierdeuren. Deze deuren kunnen, tegen de waterdruk in, worden geopend. Het vlakbij gelegen Fort Bakkerskil beschermde de sluis. De sluis werd open gezet in geval van mobilisatie van het Nederlands leger. De Duitsers gebruikten de sluis in 1944 voor de laatste keer: om het geallieerde leger vanuit het zuiden tegen te houden. Daarna vernielden ze de sluis. Eigenaar Hoogheemraadschap Land van Heusden en Altena besloot tot restauratie. Die restauratie is in 2007 voltooid. Daarbij zijn de oorspronkelijke houten waaierdeuren teruggebracht in plaats van de latere ijzeren deuren. Er is een zoektocht gestart naar een mooie recreatieve functie van deze bijzondere sluis. Kruitkelders Woudrichem Wat verscholen achter het Arsenaal en ingegraven in de stadswal bevinden zich twee voormalige kruitmagazijnen. Ze zijn gebouwd in Ze herinneren aan de tijd dat Woudrichem nog een militaire functie had en onderdeel was van de Nieuwe Hollandse Waterlinie. De opvallend dikke muren beschermden de gebouwen tegen bominslagen. Toen de kelders hun functie verloren, raakten ze in verval. Ze ontsierden de inmiddels opgeknapte omgeving. In 2005 nam de Stichting Ontwikkeling gemeente Woudrichem het initiatief de kelders te restaureren. De kelders moesten weer gaan leven. Architect Theo Elsing maakte een restauratieplan en in april 2007 gaf burgemeester Frank Petter het officiële startschot voor de restauratie. Aannemer Koninklijke Woudenberg uit Ameide gaf jonge mensen de gelegenheid zich werkendeweg in het restauratievak te bekwamen. Eind december 2007 werd de restauratie officieel afgerond. Waar vroeger munitie werd bewaard kun je nu met een gerust hart een kopje koffie drinken of een goed idee opdoen. Teus van Tilborg Historische Kring Het Oude Land van Heusden en Altena 2012 JUNI Oplevering gerestaureerde Taveerne KunstFort Asperen 2012 JUNI Opening FortNieuwe Steeg

14 Inundatiekanaal Tiel Fort Pannerden,,Dit is een plekje waar niemand zo gauw aan zou denken. Maar het heeft nu een prachtige recreatieve functie. Ik geniet ervan als ik langs het Inundatiekanaal mijn rondje hardlopen pak. Het kanaal is vroeger gegraven als onderdeel van de nieuwe Hollandse Waterlinie. In de loop der tijd heeft het een recreatief nut gekregen. Je ziet aan weerszijden veel mensen vissen, op zondag is het hier prachtig wandelen. Het kanaal ligt ook prachtig tussen de woonwijk en de natuur. Maar in de nieuwe plannen voor het waterbeheer krijgt het kanaal een belangrijke functie. In tijden van overvloedige regenval moet dan al het water worden opgevangen. In de wijk erachter - de Hertogenwijk en het gebied tot aan Kwadrant - wordt binnenkort drainage aangelegd dat overtollig hemelwater naar het kanaal afvoert. Mooi om te zien hoe we zo n oud verdedigingswerk kunnen gebruiken voor een nieuw doel. Corry van Rhee-Oud Ammerveld wethouder voor de PvdA Een vaak vergeten Fort in de linie is Fort Pannerden. Een schitterende lokatie op het splitsingspunt van de Rijn in de Waal en het Pannerdensche Kanaal. Hier is een heel verhaal te vertellen; een Fort waar we als Staatsbosbeheer menig uurtje aan besteed hebben. Het Fort was sinds 1988 in erfpacht bij de Stichting Fort Pannerden en werd in 2000 gekraakt. In 2006 werd het Fort ontruimd en opnieuw gekraakt. Vervolgens functioneerden de krakers als tijdelijk beheerders totdat Staatsbosbeheer, gemeente Pannerden en Stichting Fort Pannerden de restauratieplannen startten. In december 2008 werd gestart met het eerste restauratiewerk. Inmiddels is ook de tweede fase van de restauratie afgerond en wordt de derde fase uitgewerkt in de vier elementen aarde, water, vuur en lucht. Wie had toen kunnen bedenken dat we nu zo ver zouden zijn: samen kom je verder! Piet Hopman Staatsbosbeheer 2012 JUNI Oplevering B&B in contrescarp Fort Vuren 2012 SEPTEMBER Oplevering reconstructie brug Batterij onder Pouderoijen en restauratie gevel

15 Batterij Een opstellingsplaats voor een aantal stukken geschut. Groepsschuilplaats Een in zwaar gewapend beton uitgevoerd militair bouwwerk bedoeld als schuilplaats voor man. Inundatiekanaal Een kanaal dat gebruikt wordt om polders onder water te zetten. Inundatiesluis Een inundatiesluis is een sluis waarmee bij dreigend oorlogsgevaar het voor het inunderen benodigde water kan worden ingelaten. Kraanbrug Een kraanbrug is een systeem van wegdraaibare spoorrails, dat gedragen wordt door zogenaamde kraanliggers. Het bijzondere van een kraanbrug is dat een deel kan worden weggedraaid. Waaiersluis Door via omloopriolen extra water in de sluis te laten, wijzigt de druk op de deuren zodat deze ook tegen de stroom in open en dicht gedraaid kunnen worden. hollandsewaterlinie.nl