Klas: L3e. Groep: 4. Namen: - Martin Speksnijder - Eric de Vrij - Carlo Bilardie. L - Barry Perfors - Mischa in t Hout. L

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Klas: L3e. Groep: 4. Namen: - Martin Speksnijder - Eric de Vrij - Carlo Bilardie. L - Barry Perfors - Mischa in t Hout. L"

Transcriptie

1 Klas: L3e. Groep: 4. Namen: - Martin Speksnijder - Eric de Vrij - Carlo Bilardie. L - Barry Perfors - Mischa in t Hout. L 1

2 Inhoudsopgave Voorwoord 3 Hoofdstuk 1: Wat waren de biografieën van de crew? 4 Hoofdstuk 2: Wat waren de eigenschappen van de shuttle? 9 Hoofdstuk 3: Welke fouten zijn er gemaakt? 12 Hoofdstuk 4: Speelde geld een rol bij de crash? 16 Hoofdstuk 5: Wat kon er mis zijn met de shuttle? 20 Hoofdstuk 6: Wat was hun Missie in de ruimte? 23 Hoofdstuk 7: Kon de bemanning van de shuttle nog gered worden? 26 Hoofdstuk 8: Zijn er andere ongelukken gebeurd in de ruimtevaart? 28 Hoofdstuk 9: Wat is er teruggevonden van de shuttle? 30 Nawoord 32 Alle bronnen 34 2

3 Voorwoord Eric de vrij Wij hebben dit onderwerp gekozen omdat het ons erg aansprak toen we naar een onderwerp aan het zoeken waren. We dachten er veel informatie over te vinden dus gingen we ermee aan de slag. Het gaat over de spaceshuttle Columbia die op 1 februari na 16 dagen in de ruimte te zijn geweest, is neergestort toen het op de 16 de dag terug zou keren naar de aarde. De bemanning, bestaande uit 7 leden, is daarbij gestorven en dus vonden wij dat we moesten uitzoeken wat er nou precies gebeurd was. Informatie over hun missie en oorzaak van de crash is te vinden in verdere hoofdstukken. De hoofdvraag is: Wat was de aanleiding van de crash van de shuttle Columbia? Nadat we de hoofdvraag besproken hadden en we daar uit waren, gingen we de taken verdelen en deelvragen bedenken. Dit hebben we nu geheel uitgewerkt, gekopieerd en aan elk lid van onze groep gegeven waardoor we nu allemaal op de hoogte van het werk zijn dat ons te wachten staat. Met deze informatie zijn we nu aan de slag gegaan en we hopen er een goed werkstuk te leveren. 3

4 Hoofdstuk 1 Wat waren de biografieën van de crew? Mischa in t Hout De bemanning van STS-107 Columbia Rick Husband David Brown Ilan Ramon Kalpana Chawla Laurel Clark Michael Anderson Willie McCool De eerste persoon in de raket was Rick Husband hij was de commandant. Naam: Rick C. Husband. Positie: Commandant. Leeftijd: 45 jaar oud. Militaire plaats: U.S. kolonel van de luchtmacht. Geboorteplaats: Amarillo, Texas. Opleiding: Texas Technische Universiteit 1980, hij kon goed met machines omgaan.california Universiteit, Fresno, Familie: Getrouwd en hij heeft 2 kinderen. Vlieg ervaring: Piloot bij STS-96 in Hij was een heel kalm en vriendelijk persoon in zijn groep. - Hij werd geïnspireerd door de eerste mercury vluchten. En bij de Apollo maan missie s. - "It was just a very, very exciting time and certainly something I looked at with a lot of desire and motivation, thinking, I really want to be an astronaut when I grow up," Dit zei Rick Husband als kind al. - Hij was astronaut maar hij zong ook in een kerkkoor. Hij zat op een hogere zang opleiding. Daarna zat hij op een andere school waar je leerde zingen in Texas. - "One of the most enjoyable things about flying in space is getting to see God's creation from a different perspective," zei Husband. Dus hij vond het mooiste aan de ruimte dat je kunt zien wat God allemaal heeft gemaakt. Vanaf allemaal verschillende punten. - "And just seeing the difference in the contrast between the land and the water" En dat je het contrast goed kon zien tussen land en water. - Hij was geselecteerd door NASA in december De tweede persoon in de raket was David Brown hij was de missie specialist. Naam: David M. Brown. Positie: Missie Specialist. Leeftijd: 46 jaar oud. Militaire plaats: U.S. Marine Kapitein. 4

5 Geboorteplaats: Arlington, Va. Opleiding: Biologie gestudeerd in 1978, dokteropleiding in medicijnen op Eastern Virginia Medical School in Familie: alleenstaand, woonde met meerdere mensen samen in Washington. Vlieg ervaring: dit was zijn eerste vlucht. Ander werk: hij bracht veel tijd door in het circus als acrobaat. - Hij zei altijd dat er veel overeenkomsten waren tussen vliegen en acrobaat. Bij allebei reis je veel en heb je niet al te veel ruimte. - "I told my gymnastics team coach there at college, in Williamsburg, that I'm going to set the record for the highest backflip of anybody on the team," zei hij. Dus dat hij het record backflip zou halen van zijn team. En dat deed hij ook. - Hij wist niet dat ze een foto innamen via een satelliet. - Het was wel een van zijn hoogtepunten zei hij. - Hij was de enige alleenstaande van de groep. - Voor de vlucht zat hij vol zelfvertrouwen over de veiligheid van de shuttle. - Hij zei tegen zijn ouders dat ze geen haast hadden en de mensen waren heel zeker dat de shuttle klaar was voor ze er in gingen. - Hij woonde ook in Houston waar hij enkele astronauten trainingen kreeg. Dat was 30 tot 40 miles rijden. - Hij was geselecteerd door NASA in april De derde persoon in de raket was Ilan Ramon en hij was je Payload specialist. Dat is dat hij heel erg nuttig was hij de vlucht. Naam: Ilan Ramon. Positie: Payload specialist. Leeftijd: 48 jaar oud. Militaire plaats: Israëlische luchtmacht kolonel. Geboorteplaats: Tel Aviv, Israël. Opleiding: Met elektronica en computers, Universiteit Tel Aviv in Israël. Familie: Getrouwd met Rona Ramon, en hij heeft 4 kinderen. Vlieg ervaring: Dit was zijn eerste vlucht. - Hij was de eerste Israëlische astronaut in zijn land en dat vierde hij. - Veel aandacht ging naar of hij een terrorist was maar dat duwde hij als het ware weg, en dan zei hij dat hij de wereld wilde verdedigen. - Hij had tegen zijn familie gezegd dat de shuttle veilig was. - Hij dat dat het voelde alsof het nog veiliger was als normaal. - Hij wou wel zijn sabbat hebben elke zondag. Want de sabbat betekende heel erg veel voor hem en dat wou hij gewoon. - Hij had niet zo veel Israëliërs verwacht bij zijn vertrek. - Hij geloofde dat de harten en zielen van het Israëlische volk bij hun was. - Hij had een eigen Computer en elektriciteit s bedrijf. - Hij was verbaasd van wat hij allemaal zag onder de reis. - Hij zei dat de wereld zo vredig en zo mooi was. - Hij was goedgekeurd in

6 De vierde persoon in de raket was Kalpana Chawla en zij was ook een missie specialist. Naam: Kalpana Chawla. Positie: Missie specialist. Leeftijd: 41 jaar oud. Militaire plaats: FAA verzekert vlieg instructrice. Geboorteplaats: Karnal in India. Opleiding: Engineers college in India 1982, Universiteit in Texas 1984, dokter opleiding in Colorado Familie: Getrouwd, ze had geen kinderen. Vlieg ervaring: STS-87 in Ze was een vurige pilote, en ze hield veel van stuntvliegen. - Het was haar 2 de vlucht. En ze had een goed oog op de ruimtevaart. - ze hield heel erg veel van stuntvliegen en vond het altijd een hele uitdaging om de ruimte in te gaan en te zijn waar je nog nooit geweest bent. - Ze kon superlang doorpraten over de details die er waren gebeurt en ze was altijd heel erg enthousiast. - Het leuks vond ze de verbrandingswijze van een satelliet. - Haar gewicht vond ze ook heel leuk in de ruimte. - Ze zag de reflectie van de aarde in een satelliet. En dat de aarde voor de helft met zonlicht werd beschenen. - Geselecteerd door NASA december 1994 De vijfde persoon in de raket was Laurel Blair Clark en zij was ook een missie specialist. Naam: Laurel Blair Salton Clark Positie: Missie specialist. Leeftijd: 41 jaar oud. Militaire plaats: U.S. Marine Commandant. Geboorteplaats: Considers Racine, Wisconsin Opleiding: een studie over dieren in 1983 en medische hulp Familie: Getrouwd en 1 kind. Vlieg ervaring: dit was haar eerste keer. - Zij werd aangemoedigd om de ruimte in te gaan. - Zij stak veel tijd in onderzeeërs. Een heel erg geïsoleerde shuttle. - Het was heel erg ver weg van een ziekenhuis. - Zij deed ook de medische dingen op de Columbia en ze had medische ervaring. - Zij nam de risico s voor de beloning. - Zij zei dat het op een marathon leek waar de finish lijn nog een kilometer ver was. - Zij had een 8 jarige zoon. - Zij werd door NASA geselecteerd in april

7 De zesde persoon van de raket was Michaël Anderson en hij was een nuttige gezagvoerder. Naam: Michaël P. Anderson. Positie: Nuttige gezagvoerder. Leeftijd: 43 jaar oud. Militaire plaats: U.S. Luchtmacht luitenant kolonel. Geboorteplaats: Considers Spokane, Washington. Opleiding: Natuurkunde en astronomie op Universiteit in Washington in Leraar in Natuur en wetenschap in Familie: Getrouwd en hij had 2 kinderen. Vlieg ervaring: STS-89, shuttle-mir missie, Als kind hield hij van sience fictie films zoals Star Trek en Lost in Space. - Hij deed zijn plichten altijd. - Hij was optimistisch en hij was een van de weinige Afrikaanse Astronauten. - Hij wist dat hij heel er hard moest werken en het systeem te verslaan. - Hij groeide op in Spokane in Washington. - Hij keek dus vroeger naar science fictie films en dan zei hij altijd dat die mensen in die films de beste banen van de wereld hadden. - Zijn vaders positie had heel veel inspiratie op hem. Hij wou net zo als zijn vader worden. En dat was hij ook. Luitenant kolonel. - Staat niet bij wanneer hij was geselecteerd. De zevende persoon in de raket was William McCool en hij de piloot van de space shuttle. Naam: William C. McCool. Positie: Piloot. Militaire plaats: U.S. Marine Commandant. Leeftijd: 41 jaar oud. Geboorteplaats: San Diego, Calif. Opleiding: U.S. Marine academie 1983, Leraar Computer Universiteit in Maryland 1985 en Astronomie op U.S. Naval Postgraduate School in Familie: Getrouwd en had 3 kinderen. Vlieg ervaring: Dit was zijn eerste vlucht. - Hij was pas in de dertig toen hij realiseerde dat dit de juiste opleiding voor hem was. - Zijn droom kwam dus pas heel erg laat. - "I can't say that I dreamed of being an astronaut as a child," zei hij dus hij droomde er vroeger niet van. - Eerst deed hij een central academie en daarna deed hij een vliegsport, vliegkunst. - Als test piloot realiseerde hij dat op het goede spoor zat om astronaut te worden. Op zijn dertigste solliciteerde hij voor een baan en de 2 de keer slaagde hij. - Zijn moeder gaf les op een school in Texas waar ook Rick C. Husband op school zat. (dat was 1 van zijn medepassagiers). - Hij verborg het niet dat hij de ruimte in ging. 7

8 - Hij bestede veel tijd aan satellieten. - Zijn vrouw heet Lani McCool. - Hij was geselecteerd door NASA in april Kalpana Chawla. Ilan Ramon. Laurel Clark. Michael Anderson. Rick Husband. Willie McCool. David Brown Bronnen

9 Hoofdstuk 2 Wat zijn de eigenschappen van de shuttle? Carlo Bilardie Inleiding Als wij gaan onderzoeken wat de oorzaak is van de crash van shuttle Columbia van 1 februari 2003 dan moeten we wel wat over die shuttle weten, zoals hoe die eruit zag, hoeveel missies die al had gehad, hoe oud de shuttle was en andere eigenschappen. Dat ga ik nu onderzoeken en verzamelen. Hoe oud? De shuttle Columbia had zijn eerste vlucht in De Columbia is dus zo n 24 jaar oud. Ze had haar eerste opstijging bij het Kennedy space center in maart En de laatste vlucht eindigde op 1 februari. De naam Columbia is vernoemd naar een boot, die boot was een zeil boot en kreeg de opdracht om de mond van de rivier Columbia te verkennen. Die boot kwam uit Boston, Een van de eerste schepen van de Amerikaanse marine om rond de aarde te vliegen. De landingsnaam voor Apollo11 was ook Columbia. De naam Columbia is afkomstig van de ontdekkingsreiziger Christopher Columbus. De Columbia wordt ook wel OV-102 genoemd, dat betekent Orbiter - Vehicle 102. Missies De shuttle Columbia heeft 28 missies gedaan. Of eigenlijk 27 omdat de Columbia bij de laatste missie gecrasht is. Op deze missies moesten de astronauten veel verschillende dingen doen zoals telescopen repareren, planeten observeren, monsters nemen van andere planeten of gewoon onderzoek doen voor de wetenschap 9

10 De bemanning In de Columbia zaten zeven mensen. De meeste piloten hadden geen goede ervaring omdat het hun eerste vlucht was. In het schip zaten: Commandant, piloot, last commandant, last specialist en 3 missie specialisten. Zoals ik al zei had een groot deel van de bemanning nog geen ervaring, zij zouden iets te maken kunnen hebben met het ongeluk maar dat wordt onderzocht in een ander hoofdstuk. Landen Zoals we weten is de shuttle Columbia gecrasht tijdens het landen. Het risico dat er tijdens het landen iets fout gaat was er altijd al. Als de missie klaar is en de shuttle aan de andere kant van de wereld van de landingsplaats is geeft mission control het bevel om terug te komen Dan moet de shuttle ondersteboven gaan vliegen met de neus voorop daarna moeten de RCS thrusters worden afgevuurd zodat de staart voorop komt te vliegen Daarna moet de OMS aangezet worden zodat de shuttle terugvalt naar aarde, dat duurt ongeveer 25 minuten. Daarna moeten de RCS thrusters nog een keer worden afgevuurd zodat de neus weer voorop komt te liggen. Uiteindelijk moet de overgebleven brandstof van de shuttle ook verbrand worden dat is voor de veiligheid. Als de shuttle de atmosfeer in is gekomen kan de shuttle vliegen als een vliegtuig. De shuttle zal niet in een rechte baan vliegen maar kronkelend om de snelheid te laten dalen. Wanneer de Shuttle 610 meter boven de grond is wordt de neus opgetrokken om het dalen langzamer te laten gaan. Zodra de grond wordt geraakt laat de commandant de parachute en de snelheidsremmen uit. 10

11 De Shuttle De Shuttle is 184 ft lang is 76 ft hoog en 78 ft breed. Het gewicht was lb. Het laadruim is 60 ft lang en de diameter is 15 ft Snelheid is km per uur De shuttle koste ongeveer 2.1 biljoen dollar De Columbia is de tweede Space Shuttle Orbiter ze zijn gemaakt in deze volgorde Enterprise, Columbia, Challenger, Discovery, Atlantis and Endeavour. Als een shuttle gebruikt is worden ze tentoongesteld of opgelapt voor meer gebruik Bronnen

12 Hoofdstuk 3 Welke fouten zijn er gemaakt? Barry Perfors Inleiding Al 81 seconden na de lancering van de Columbia vielen er drie stuken schuim van de brandstoftank en de linker vleugel van de shuttle. Dit is niets bijzonders. De space shuttle kan dan zonder problemen de missie voltooien en veilig landen. (In 1992 en 1997 was de schuim al eerder beschadigd door een hagelstorm tijdens het vervoer naar het lanceerplatform en moest eerst gerepareerd worden). Dit schuim wordt gebruikt voor de isolatie van vloeibare waterstof en zuurstof in de brandstoftank omdat vloeibare watersof en zuurstof zo koud zijn dat er zonder het schuim aan de buitenkant van de tank ijsafzettingen komen en dat is slecht voor de apparatuur, bedrading en de gezondheid van de bemanning. Het schuim wordt op de tank gespoten en wordt dan hard en licht. Ook breekt de wand van de tank eerder als die bevroren is. Vloeibare waterstof en zuurstof zijn de brandstoffen van de raket van de space shuttle. Deze raket wordt gebruikt om mee te liften naar de ruimte en in de ruimte wordt de raket afgeworpen en komt in zee, zodat de raket opnieuw gebruikt kan worden. De space shuttle heeft zelf ook straalraketten maar die worden alleen in de ruimte gebruikt voor kleine afstanden en ze kunnen ook niet genoeg kracht leveren om aan de zwaartekracht van de aarde te ontsnappen. Als ze bij de lancering als wisten wat er zou gebeuren bij de terugkeer dan hadden ze vlak na de lancering de Columbia terug laten komen, voor de shuttle in de ruimte was. Dat is best een grote fout want als er drie stukken schuim van de shuttle afvallen, kan je beter het zekere voor het onzekere nemen en de vlucht afbreken voordat de shuttle in de ruimte is. De Columbia tijdens de lancering. Hier is goed te zien dat er na de lancering iets aan de hand was met de linkervleugel. 12

13 Bij de lancering was er met de linker vleugel nog niets aan de hand dus kon de vleugel niet voor de lancering gemaakt worden. De bemanning heeft de vleugel niet gerepareerd in de ruimte omdat er wel vaker een stukje schuim van de space shuttle af valt en ze konden niet goed zien waar de schade zat en hoe groot de schade was. Ze dachten dat de schade wel mee viel. Ze konden dit wel controleren door foto s van satellieten maar dat maakte weinig uit dus dat deden ze niet. De Hubble Space Telescope (erg sterke verrekijker in de ruimte die foto s maakt van onder andere: de maan, andere zonnestelsels, zwarte gaten en meteorieten) kon ook geen gedetailleerde foto s van de schade maken omdat de telescoop zo krachtig is dat het, om de maan te fotograferen al 130 aparte foto s moet maken. De bemanning kon niet doorvliegen naar de ISS (International Space Station) om daar de vleugel te repareren omdat daar niet genoeg brandstof voor was. Toch was het niet zo slim van NASA, en ook van de bemanning van de Columbia, om door te vliegen naar de ruimte als je weet dat er iets van de vleugel afgevallen is. Ze hadden vast moeten denken aan de terugtocht want tijdens de terugtocht vliegen ze met hoge snelheid door de dampkring. Daarbij moet de shuttle niet alleen tegen hitte kunnen maar ook tegen ruimteafval. Ruimteafval is een verzameling kleine brokstukjes die rond de aarde zweven, zo nu en dan valt er eentje naar beneden omdat ze dan in het bereik van de zwaartekracht van de aarde komen. Meestal verbranden ze helemaal in de dampkring, maar soms zijn ze zo groot (sommige stukken wel eens een doorsnee van 20 centimeter) dat ze niet helemaal verbranden en op aarde inslaan. Daar merken wij niet zo veel van. Dat ruimteafval komt van afgebroken stukken van raketten, ruimtestations, space shuttles, meteoren en satellieten. Space shuttles kunnen tegen stukken ruimteafval zo groot als een knikker maar als een shuttle met hoge (soms wel 72 kilometer per seconde) snelheid tegen een stuk van 20 centimeter botst, kan de shuttle best kapot gaan en de vleugels zijn de zwakke plekken van de shuttle (omdat die het meest uitsteken). (Space shuttles zijn niet de enige die last hebben van ruimteafval, satellieten en de ISS worden steeds zachtjes geraakt door het ruimteafval. De Hubble telescoop is al een tijdje in de ruimte en is helemaal bedekt met deukjes van ruimteafval. De hitte waar de shuttle mee te maken krijgt is het ergst bij de neus en de vleugels daarom heeft de shuttle ongeveer hittebestendige plaatjes die gemaakt zijn van RCC (reinforced carbon-carbon), dat is gemaakt van versterkte koolstof. Ook zijn sommige plaatjes van silicium gemaakt, dat gebeurt op ongeveer dezelfde manier als dat ze van zand glas maken. Die plaatjes kunnen temperaturen van graden Fahrenheit weerstaan. Op de plaatsen waar de meeste hitte komt, de neus en de vleugels zitten extra sterke RCC plaatjes. Als zo n plaatje breekt kan je er niet even naar toe gaan om het te maken want ze zitten erg stevig aan elkaar vast en de Columbia had geen reserve plaatjes bij zich om de schade te repareren. En ook al had de Columbia extra koolstofplaatjes bij zich dan konden ze de vleugel nog niet repareren omdat ze geen jetpacks hadden en onder de vleugel is niks om je aan vast te grijpen. Een van de redenen dat de Columbia uit elkaar viel was omdat de linkervleugel kapot was en daardoor het aluminium in de vleugel smolt. Doordat het aluminium smolt viel de shuttle uit elkaar in de dampkring. In de linkervleugel werd gas waargenomen van wel graden Fahrenheit. Plasma wordt in de atmosfeer gevormd als gas zo heet wordt dat het een elektrisch geladen licht gevende substantie achter laat. Plasma 13

14 wordt ook wel een vierde stadium van een stof genoemd omdat het eigenlijk niet meer tot gas gerekend mag worden (de eerste drie stadia zijn: vast, vloeibaar, gas). Plasma kan worden gemaakt in een laboratorium maar komt in de natuur voor als meteoren of ruimte afval inslaan op aarde, rond zwarte gaten, de zon en andere sterren. Waarschijnlijk kwam er een heet gas wat nog net geen plasma was in de linkervleugel terecht. Een andere reden dat de Columbia uit elkaar viel was misschien omdat de shuttle explosieven aan boord had die afgegaan zijn door de hitte, dat zou natuurlijk een grote fout zijn als die explosieven verkeerd verpakt waren en daarom af zouden gaan op het verkeerde moment. Bij explosieven denken de meeste mensen aan harde ongecontroleerde knallen. Maar de explosieven die de Columbia bij zich had waren ervoor om bijvoorbeeld metaal te snijden in geval van nood of als de landingsparachute niet open gaat kan een kleine bom de parachute naar buiten laten komen. Die explosies zijn meestal computergestuurd en zouden geen gevaar moeten vormen voor de bemanning, de shuttle of de missie. Er zijn mensen die denken dat de NASA expres niets deed aan de schade aan de Columbia toen het nog kon omdat de Columbia de oudste shuttle was. De NASA wachtte ook op een aanleiding om meer geld te vragen om de shuttles te verbeteren en zich vast voor te bereiden op 2025 want dan willen ze misschien een nieuwe vloot shuttles bouwen die beter zijn dan de bestaande shuttles. De NASA leverde zijn budgetaanvraag voor 2003 op 3 februari (twee dagen na de ramp) in bij het witte huis. Dat de Columbia neerstortte kwam wel goed uit voor de NASA zodat ze tegen de president konden zeggen dat de oude shuttles niet goed genoeg waren. De Black box. Eigenlijk mag je het geen black box noemen omdat het niet hetzelfde is als een black box in een vliegtuig, eigenlijk heet het een data recorder. De data recorder is een onderdeel van de bemanning omdat in het geval van de Columbia de bemanningsleden overleden zijn en de data recorder het enige is waaruit nog informatie gehaald kan worden over wat er gebeurd is. De data recorder is compleet terug gevonden op 19 maart 2003 in Texas. Voor het onderzoek naar de gebeurtenissen van Columbia is de informatie in de data recorder het enige wat er nog is. Alle gesprekken tussen de bemanningsleden en het controle centrum op de grond worden in de data recorder opgeslagen. Ook als de verbinding met de grond is verbroken worden de gesprekken van de bemanningsleden geregistreerd. Ook wordt geregistreerd waar een defect is in de space shuttle en waardoor deze veroorzaakt is. Zo is ook een superheet gas waargenomen in de linkervleugel tijdens de terugkeer naar de aarde. 14

15 De data recorder van de Columbia. Bronnen Het boek: De ruimte in van David Owen, uitgeverij Librero

16 Hoofdstuk 4 Speelde geld een rol bij de crash? Mischa in t Hout Inleiding NASA staat voor: National Aeronautics and Space Administration. De NASA lag aardig onder vuur na de crash van de Columbia. Ze hebben waarschijnlijk de veiligheidsregels genegeerd. Vorig jaar meldde de adviescommissie dat de reparatie van de shuttle te lijden had onder de bezuinigingen. De voorzitter toen zei toen dat hij heel erg bezorgd was over de veiligheid van de space Shuttle. De NASA negeerde alle rapporten van de Commissieleden. Er moesten toen 5 commissie leden stoppen met hun werk. Dat had volgens de NASA-woordvoerster niets te maken met de inhoud van de Rapporten. Maar ze vonden dat er meer jong personeel moest komen. Tekst De nieuwe Commissieleden zeiden dat ze de beschuldigingen gelijk uit gingen zoeken. De NASA-functionarissen zeiden dat het ongeluk te maken had met hittewerende tegels. Het toestel is aan de onderkant hiermee bedekt. Meteen na de ramp werd gezegd dat de linker vleugel beschadigd was. Er was een stuk isolatieschuim afgebroken bij de brandstoftank. 'Iedereen is meteen tot de conclusie gekomen dat dat de oorzaak was. Ik ben nog niet bereid dat te zeggen' zei onderdirecteur Bill Readdy. Specialisten van de NASA onderzochten de vleugels tijdens de vlucht. Na nieuwere onderzoeken bleek dat er wel iets mis was met de linkervleugel. De tempratuur in de linker vleugel steeg veel sneller dan die in de rechter vleugel. Er was ook veel meer weerstand onder de linker vleugel. Het zou kunnen zijn dat er een paar tegels los waren geraakt. Het hitteschild van de Space Shuttle kreeg te Maken met temperaturen Van 1500 graden Celsius. Er zijn ook een aantal andere oorzaken mogelijk: - De eerste mogelijkheid is dat 2 kg brandstof met een snelheid van 800 km per uur tegen de linkerzijvleugel was gebotst. Dat onderzoek is afgemaakt en het was niet de oorzaak van de ramp. - De tweede mogelijkheid is dat er een stuk ruimtepuin of een meteoriet tegen de linkerzijvleugel is aangekomen. En dat er tegels zijn losgeraakt en beschadigd. Maar 16

17 ze houden meteoren en ruimtepuin wel in de gaten van af de aarde maar er is 1 probleem. Blokjes kleiner dan 1 cm kunnen vanaf de aarde niet worden gezien en ook meteoren die ongeveer 30 km per seconde gaan kunnen niet worden gezien. Er wordt wel gemiddeld 1 ontwijking van een botsing met een meteoor per vlucht gedaan. Dit heet een "Collision Avoidance Maneuver". Dit wordt niet uitgesloten. Het kan zijn dat een kettingreactie is ontstaan toen de space shuttle de dampkring binnen kwam. En dat hij daarom kapot was. - Er wordt niet meer vanuit gegaan dat een stuk isolatieschuim heeft losgelaten. Want het ruimteveer programma denkt dat het schuim veel te licht was om de tegels van het hitteschild te beschadigen. - De derde mogelijkheid is een terroristische aanslag omdat er een Israëlische astronaut aan boord was van de Columbia. Dit wordt uitgesloten omdat de shuttle te snel ging om met een raket te raken. - De vierde mogelijkheid is dat er een fout is gemaakt bij de besturing. Het kan ook een software fout in de besturing zijn. Het ongeluk gebeurde vlak voor de landing. De snelheid van de raket moet van ongeveer km per uur terug worden gebracht naar 1000 km per uur. Volgens Deskundigen is dit het gevaarlijkste van de vlucht. Het gaat om 30 satellieten, die gaan minstens 10 jaar mee. Dit kost 3,25 miljard euro. In maart ondertekenden 10 bedrijven om 200 miljoen te investeren tussen 2001 en Het International Space Station (ISS) Wie is de leider van NASA? Sean O Keefe is de nieuwe baas van NASA. Hij volgt Daniël Gordin op, hij heeft bijna 10 jaar aan de top van de ruimtevaartorganisatie gestaan. Door hem waren er grote successen, maar ook een paar flinke tegenslagen. Er werden een paar grote ruimtetelescopen gelanceerd. En er werd een begin gemaakt aan de bouw van een Internationaal ruimtestation. O Keefe is benoemd door president Bush en hij moet er voor zorgen dat de Financiën van NASA weer positief komen te staan. O Keefe heeft een militaire achtergrond. Hij werkte in het Witte huis en was adjunct-directeur van Office of Management and Budget. Daarom was hij erg betrokken bij de onderzoeken naar de oorzaak dat NASA vijf miljard euro schuld had. Dat is een grove Budgetoverschrijding. 17

18 18

19 Algemene Informatie Eerste crash bij landing. In 42 jaar is de NASA nooit een ruimtevaartuig verloren. In 1986 explodeerde de Challenger, met zeven bemanningsleden aan boord, dit gebeurde vlak na het opstijgen. De Columdia was de oudste space shuttle en werd in 1981 voor het eerst gelanceerd. Een NASA-woordvoerder zei tegenover BBC dat iedereen bij de ruimtevaartorganisatie zich zorgen moest maken omdat de raket al zo oud was. Conclusie Dus waarschijnlijk heeft de bezuiniging wel een grote rol gespeeld omdat ze dachten dat hij niet echt kapot was. Ze dachten dat het geen kwaad kon doen en dat de shuttle het wel zou houden. En zo n reparatie kost veel geld dus ze dachten dat hij het wel zou houden en net dat hij in de brand vloog en in allemaal stukken uit elkaar zou vallen. Nog een keer alle personen die mee waren op een rijtje: Rick Husband William McCool Kalpana Chawla David Brown Mike Anderson Laurel Clark Ilan Ramon Bronnen Film Hoofdstuk 5 19

20 Wat kon er mis zijn met de shuttle? Martin speksnijder Inleiding Op 1 februari verongelukte de shuttle Columbia. Op een hoogte van 60 kilometer spatte de shuttle uiteen. Hierbij kwamen alle astronauten om het leven. Iedereen was het erover eens dat er iets mis moest zijn met de shuttle. Er werden 3 onderzoeken gestart, met dezelfde uitkomst er was iets mis met de vleugel en het hitteschild. De shuttle was de oudste in zijn soort, de eerste vlucht van de shuttle vond plaats op 12 april De shuttle heeft in totaal 27 vluchtten uitgevoerd en is tijdens de 28 ste vlucht verongelukt. De shuttle was gebouwd op 100 vluchtten dus er moest wel iets mis zijn met de shuttle. De tekst Er wordt op dit moment druk naar oorzaken gezocht. Er zijn een aantal mogelijke oorzaken gezocht hier komen er een paar. De eerste: tijdens de lancering vloog er een stuk van 2 kilo van de brandstof tank met 800 kilometer per uur tegen de linkervleugel. Deze gebeurtenis is door NASA onderzocht toen de Columbia nog in de ruimte verbleef de conclusie was dat dit niet de oorzaak was van de ramp maar dit onderzoek is weer heropend. De tweede: de Columbia zou een stuk ruimte puin of een meteoriet kunnen hebben geraakt. Hierbij zouden een paar tegels van het hitteschild zijn geraakt. Deze zijn losgeraakt tijdens de terugkeer in de dampkring. Het ruimtepuin wordt goed in de gaten gehouden maar stukjes van kleiner dan 1 cm kunnen niet gesignaleerd worden. Als een meteoriet met 30 kilometer per seconde tegen de shuttle aanbotst dan kan dat natuurlijk een probleem geven. De derde: het noodmechanisme van het landingsgestel is per ongeluk aangezet Deze oorzaak zou een mogelijke aanduiding zijn dat de besturing het niet goed deed. 20

21 De mogelijkheid van een terroristische aanslag wordt ook wel eens genoemd omdat er een Israëlische astronaut aan boord was. Deze optie is vrijwel uitgesloten omdat de shuttle te snel ging om met een raket in aanraking te komen. De vluchtgegevens geven aan dat vlak voor de crash de temperatuur in de linkervleugel ongewoon steeg. Op het moment van de crash had de shuttle een snelheid van km per uur. Dit veroorzaakt ernstige wrijving bij het inkomen van de dampkring. De onderkant van de shuttle moet tegen enorme temperaturen opgewassen zijn hier is dan ook het hitteschild geplaatst. Het schild bestaat uit verschillende tegels die de shuttle moeten beschermen tegen temperaturen van 1500 graden. De tegels kunnen temperaturen aan van 1760 graden. Als er een tegeltje mist is dat geen probleem want de overige tegels kunnen de warmte goed afvoeren tijdens een vlucht raken er wel meer tegels beschadigd deze worden bij de volgende vlucht vervangen maar als er meerdere aaneengesloten tegels missen dan kunnen de andere tegels het niet meer aan en kan er dus een ongeluk gebeuren. Vlak voor het verlies van het radiocontact is er nog geprobeerd de linkervleugel bij te sturen. Te vergeefs. Onderzoekers hebben in Texas een groot stuk van een vleugel teruggevonden de NASA weet niet of dit wel onderzocht moet worden. Wat vast staat is dat er een gaatje in de linkervleugel zat waar heet plasmagas doorheen stroomde er zit altijd een laag plasmagas om de shuttle als beschermlaagje. Deze missie was bedoeld om experimenten uit te voeren en niet aan het internationale ruimtestation. Bij vorige ongelukken stond het ruimteverkeer een lange tijd aan de grond maar bij deze ramp is dat onwaarschijnlijk want de mensen van de ISS moeten van voorraden voorzien worden. De vraag is of de shuttle weer gemaakt wordt en opnieuw gaat vliegen. Sommige zeggen dat de shuttle nooit meer zal vliegen en andere zeggen dat de shuttle in juni weer zal vliegen omdat hij een belangrijke rol speelt in het voortzetten van de constructie van het ruimtestation ISS. De brokstukken De brokstukken spelen een belangrijke rol in het onderzoek naar de ramp. Overal zijn stukken van de shuttle neergekomen. De meeste brokstukken zij neergekomen in Texas en Lousiana maar ook in Californië. De brokstukken worden afgezet en bewaakt. Verschillende maatregelen worde genomen om ze te beschermen tegen mensen die de brokstukken meenemen als souvenir. Deze mensen kunnen een boete krijgen van dollar of een celstraf van 10 jaar, deze toch wel harde maatregelen moeten diefstal van de brokstukken verkomen. 21

22 De brokstukken die zie je hier vliegen. Bronnen Ik heb ook verschillende zoekmachines gebruikt Dit gebeurde helaas niet. Conclusie De shuttle had een beschadiging aan de linkervleugel doordat er een hitteschild tegenaan was gevallen. Doordat dit hitteschild weg was kon de shuttle ook weer verder beschadigd worden zodat er op meerdere zwakke plekken waren en de shuttle te veel was beschadigd en de terugkeer naar de aarde niet kon voltooien. Hoofdstuk 6 Wat was de missie in de ruimte? Barry Perfors 22

23 De lancering was om 09:39 Am (plaatselijke tijd) op 16 januari 2003 en verliep goed, alleen vielen er drie stukken schuim van de draagraket en de linkervleugel. Eenmaal in de ruimte gingen ze niet naar de ISS wat vaak het geval was omdat de ISS langzaam door de zwaartekracht naar de aarde wordt getrokken. De vluchten van de shuttle zijn er dan voor om voorraden naar het internationale ruimtestation te brengen of om het ruimtestation naar een hogere baan om de aarde te duwen dat hij niet neerstort op aarde De ISS is heel groot en als die op aarde zou neerstorten zou dat een enorme ramp zijn, de ISS is ook heel duur en als de NASA hem per ongeluk op aarde zou laten vallen dan zouden de mensen in Amerika protesteren omdat de NASA betaald wordt van het belastinggeld van de Amerikanen. Foto van de astronauten die met de Columbia mee waren en het missie embleem. Maar deze keer ging de Columbia niet naar de ISS maar hij ging 72 experimenten uitvoeren in de ruimte. De experimenten waren er voor om de gezondheid van mensen op aarde te verbeteren en levens te redden. Deze experimenten zijn heel belangrijk voor onder andere de ruimtevaart, wetenschap en biologie. Op aarde kan je bijvoorbeeld de metalen lithium en aluminium niet mengen maar in de ruimte wel. Dat komt door de gewichtloosheid. Ze deden onderzoek naar medicijnen en andere hulpmiddelen om de mensen op aarde te helpen. Je kunt misschien wel goede medicijnen tegen kanker of aids vinden in de ruimte. Of misschien kan je wel een oplossing vinden voor het probleem met de ozonlaag. Eerdere shuttle vluchten hebben al veel onderzoeken gedaan en heel veel dingen uit het dagelijkse leven komen uit de ruimtevaart (CCD camera s worden nu gebruikt voor operatie s maar de camera was oorspronkelijk bedoeld voor de Hubble telescoop). De laatste onderzoeken en experimenten op de Columbia werden rechtstreeks naar aarde gezonden dus de uitkomsten van de experimenten zijn niet vergaan. Maar veel hebben ze er niet aan gehad want de sommige experimenten gingen helemaal fout en zijn mislukt. 23

24 De missie (het missienummer was: STS-107) duurde in totaal 15 dagen, 22 uur en 20 minuten. De hele missie verliep goed, ondanks de mislukte experimenten, tot ze weer terug naar aarde gingen om te landen. 16 Minuten voor de geplande landing op 1 februari kregen ze problemen met de linkervleugel en viel de Columbia uit elkaar. De brokstukken vielen neer in Arizona, New Mexico, Nevada, Utah en Texas. Het missie embleem van de laatste vlucht van de Columbia. Je ziet de aarde, de namen van de astronauten en het missienummer (STS-107). Een foto gemaakt door de SOR (Starfire Optical Range), je ziet bij de linkervleugel schade een rookpluim erachter. (De SOR is een grote telescoop die op de aarde staat en de ruimte in kijkt, de SOR is bedoeld om satellieten te volgen.) Een foto van de Columbia toen die nog niet neergestort was. 24

25 Bronnen Het Boek: De ruimte in van David Owen, uitgeverij Librero Hoofdstuk 7 Kon de bemanning van de shuttle nog gered worden? Eric de Vrij Inleiding Uit voorgaande hoofdstukken is het wel duidelijk geworden op wat voor een missie de Columbia werd gestuurd. Missie STS-107 was geheel gewijd aan een wetenschappelijk onderzoek waarbij er geëxperimenteerd werd met allerlei dingen. Helaas gebeurde er op de terugweg een vreselijke ramp waarbij de shuttle met de bijna gehele inhoud en de bemanning werden vernietigd. Maar stel je eens voor wat er anders had kunnen gaan. Had de bemanning misschien nog gered kunnen worden als alles op een andere manier ging? Wij hebben deze deelvraag gekozen omdat het belangrijk is om te weten of het allemaal misschien ook op een andere manier had gekund. Het is natuurlijk wel duidelijk dat de crash al gebeurd is en het lijkt daarom onzinnig om een deelvraag te maken over iets dat toch niet gebeurd is maar juist door deze vraag te beantwoorden komt er misschien meer waarheid aan het daglicht. Dit houdt bijvoorbeeld in dat de NASA wel eens wat dingen achterhoudt, door je af te vragen of de bemanning nog gered kon worden misschien wel duidelijk wordt. 25

26 NASA was gewaarschuwd Het is natuurlijk erg raar als je een shuttle laat terugkomen terwijl er al mankementen zijn tegengekomen. Voormalig NASA ingenieur Don Nelson had president Bush vorige zomer in augustus al gewaarschuwd voor ongelukken met ruimteveren en stelde een stopzetting van alle vluchten voor totdat alle fouten totaal waren weggewerkt. Bij inspecties waren er namelijk veel defecten ontdekt en er was tijd nodig om ze volledig te herstellen. Al fouten bij de lancering Toch ging de lancering van het toestel door en op 16 januari 2003 startte het de lancering. Toen al ging er iets fout toen er kortsluiting ontstond waardoor er van de hoofdcomputer 2 van de 3 motoren uitvielen. Andere vluchten werden door dit incident afgelast en de Columbia ging gewoon verder met zijn vlucht. En dit was niet alles aangezien Ron Dittemore, directeur van het Shuttle programma van NASA, op Zaterdagavond 1 februari 2003 (na de crash) meldde dat er een half uur voor de geplande lancering zich al problemen voordeden aan de linkerkant van het toestel. Een losgeraakt stuk isolatieschuim aan de buitenste brandstoftank zou er mee te maken hebben. Kon de bemanning dit dan niet repareren? Hadden ze er het materiaal niet voor? Het antwoord is nee. Er was geen bruikbaar materiaal aan boord. En al zouden deze middelen aan boord zijn dan zou een ruimtewandeling uitgesloten zijn omdat de bemanning er gewoon niet op getraind was om zo n gevaarlijke expeditie te ondernemen aan de onderkant van de vleugel van de shuttle. Bovendien dachten ze bij NASA dat het waarschijnlijk toch geen groot probleem zou zijn en dus werd het niets ernstig. NASA is onvoorzichtig Het leek erop dat de NASA erg onvoorzichtig was. Ze hadden namelijk ook nog de mogelijkheid om doormiddel van een telescoop, satellieten en ze hadden zelfs contact kunnen zoeken met het internationale ruimtestation om te vragen of zij er een blik op konden werpen. Maar helaas werd ook hier niet aan gedacht omdat ze bij NASA bleven denken dat er geen probleem was en ze dus ook niet bezorgd hoefden te zijn. Jammer genoeg ging het niet zoals ze hadden verwacht. Nog een mogelijkheid op redding Nog een mogelijkheid was het sturen van een ander ruimteveer om bemanning van de shuttle op te halen of om het schip te repareren door het juiste materiaal te leveren. Dit had waarschijnlijk erg goed gekund want normaal duurt de lancering van een ruimteveer volgens NASA ongeveer 4 maanden maar bij noodsituaties zou het waarschijnlijk in wel minder dan een week kunnen als ze al de testen voor het lanceren zouden overslaan en het toestel meteen gereed maken voor de lancering. Aangezien er een shuttle genaamd Atlantis klaarstond om op het platvorm opgesteld te worden en zo tijdig de ruimte ingeschoten te worden was er een goede kans van slagen. De Columbia had tenslotte nog genoeg brandstof over en kon, als de 26

27 bemanning er zuinig mee waren, waarschijnlijk nog lang genoeg in de ruimte blijven tot er een ander ruimteveer langs kwam en in dit geval dus de Atlantis. Konden de astronauten niet aan boord van het ruimtestation gaan? En als laatste, konden de astronauten niet aan boord van het ruimtestation gaan? Nee, dit was niet mogelijk omdat de shuttle zich in een totaal andere baan bevond dan het ruimtestation. Hierdoor was er te weinig brandstof om die afstand af te leggen. En ook al zou dit niet het geval zijn dan had de Columbia nog niet kunnen aanleggen omdat de shuttle niet voor ontworpen was. Conclusie Na al de informatie die gevonden is, is het allemaal al veel duidelijker geworden. Ik denk namelijk dat er een goede kans was op het terughalen van de shuttle of tenminste de bemanning. De crash had in feiten nooit mogen gebeuren en het is dan ook een schande voor de NASA en de Amerikaanse regering. Het was heel goed mogelijk om een ander ruimteveer erop af te sturen aangezien de Atlantis al klaar was voor vertrek. De dood van 7 astronauten is dus het gevolg van NASA s slordigheid. Bronnen Hoofdstuk 8 Zijn er andere ongelukken gebeurd in de ruimtevaart? Carlo Bilardie Inleiding Op 1 februari 2003 crashte de shuttle Columbia 6766 meter boven Texas dat was niet het enige ongeluk dat is gebeurd in de ruimtevaart. Er zijn meerdere ongelukken gebeurd in het verleden en ik ga onderzoeken of die een verband hadden met de ramp op 1 februari. Ik zal moeten kijken hoe en wanneer deze ongelukken zijn gebeurd en kijken of ik een verband kan leggen. Ik ga dus onderzoeken of er andere ongelukken zijn gebeurd in de ruimtevaart. De andere ongelukken Er zijn in totaal 4 andere ongelukken gebeurd in de ruimtevaart. Dat zijn de: Challenger, Soyuz11, Soyuz1 en Apollo1.Ik zal uitleggen wat er is misgegaan. Apollo1 27

28 Omdat het programma achterliep sloeg NASA de voorbereidende tests over, die test was dat de capsule moest worden gevuld met pure zuurstof. Toen de Astronauten de aftel procedure ging oefenen klaagden de piloten over een rare geur maar er werd niks gevonden. Toen alles afgesloten werd en het zuurstof level steeg hoor de Mision Control geschreeuw in de capsule en zei 1 van de astronauten We have a fire in the spacecraft. De astronauten konden de druk niet omlaag krijgen en konden dus niet de deur open rijgen het was te laat. Soyuz1 Tijdens de reis ging een zonnepaneel kapot waardoor de Soyuz1 nog maar halve kracht had. Toen de Soyuz1 bevel kreeg om terug te keren en dat deed crashte de Soyuz1 met 500 km per uur op de grond. De Retro raketten ontploften toen de shuttle de grond raakte waardoor het hele schip verbrande Soyuz11 De astronauten van deze shuttle waren dood toen het de shuttle had geland. Het blijkt uit nader onderzoek dat een lucht ventiel geactiveerd was waardoor alle lucht wegstroomde en de astronauten dus stierven. Challenger De Challenger ontplofte 73 seconden na opstijging het blijkt dat er een rubberen ring kapot was die diende om een gat dicht te maken bij het starten van de raketten. Men denkt dat het weer er ook iets mee te maken had. Ik heb geen verband kunnen vinden tussen de bovenstaande ongelukken en mijn het ongeluk van de Columbia Missies van de andere ongelukken Ik ga onderzoeken wat de missie is van de andere ongelukken om te kijken of ik daar een verband bij kan vinden. Apollo1 Bemanning: Gus Grissom, Ed White en Roger Chaffee Missie was om naar de maan te vliegen (27 jan. 1967) Soyuz1 Bemanning: Vladimir Komarov Missie was de bemanning omwisselen met Soyuz2 (25 april 1967) Soyuz11 Bemanning: Viktor Patsayev, Vladislav Volkov en Georgy Dobrovolsky Missie was het onderzoeken op het ruimtestation Salyut1 (29 juni 1971) Challenger Bemanning: Francis "Dick" Scobee, Michael J. Smith, Ellison S. Onizuka, Judith A. Resnik, Ronald E. McNair, Gregory B. Jarvis en Sharon Christa McAuliffe Missie was het observeren van de kommeet Halley en lesgeven vanuit de ruimte(28 jan. 1986) 28

29 Bronnen Hoofdstuk 9 Wat is er teruggevonden van de shuttle? Eric de Vrij We maakten deze deelvraag omdat er veel waarheid zit in de teruggevonden onderdelen van de shuttle. Dit is zo omdat er misschien nog intacte delen in voorkomen die ons van informatie en bewijzen kunnen voorzien. Deze deelvraag kan dus erg nuttig zijn voor het werkstuk. De crash op Texas Toen het ruimteveer de Columbia verongelukte op 1 februari 2003, is het in vele stukken uiteengevallen en rond het gebied van Texas is het meeste ook neergekomen. De Columbia viel 6 minuten voordat Hij in Florida terecht zou komen boven Texas uiteen waardoor hier de brokstukken terechtkwamen. Er waren veel ooggetuigen die konden vertellen dat ze condensstrepen in de atmosfeer hadden ontdekt en een harde knal hadden gehoord bij het neerstorten van de Columbia. 29

30 Gevaarlijke brokstukken Natuurlijk trekken condensstrepen in de atmosfeer en een harde knal de aandacht van mensen aan en ondanks dat de NASA en de autoriteiten de mensen waarschuwingen gaven over dat de brokstukken giftig konden zijn, zijn er dan ook veel mensen op af gegaan om de plek te verkennen. Als gevolg moesten er tientallen mensen medisch behandeld worden toen ze de brokstukken aanraakten. Verder wil de NASA voorkomen dat de brokstukken mee worden genomen omdat ze nodig zijn voor verder onderzoek. De brokstukken worden daarom bewaakt door de politie. Gevonden lichamen In een veld bij Hemphill in het oosten van Texas werden de menselijke resten van de bemanningsleden van de Columbia gevonden. Ze waren bedekt met brokstukken van de Columbia en men neemt aan dat ze meteen stierven bij de crash. Datarecorder gevonden Helm van de Israëlische astronaut Donderdag 20 Maart 2003 werd er een datarecorder geheel intact gevonden. Dit was een zeer verrassende ontdekking aangezien er in dagen geen belangrijke ontdekking was gedaan. Het apparaat werd de vrijdag daarna afgeleverd bij Imation s Discovery Technology Center (hardwarebedrijf) gebruikt voor verder reiniging en begin april werd het reinigen afgerond en was de tape geheel gereinigd. Imation was overigens ook behulpzaam was bij de zoektocht naar intacte delen van shuttle Columbia met NASA en met de CAIB (Columbia Accident Investigation Board). De tape waas afkomstig uit de OEX (Orbiter Experiment Support System) en werd gebruikt om informatie op te slaan over bijvoorbeeld temperatuur, druk of vibraties en nog andere gegevens doormiddel van honderden sensoren. De tape werkte alleen enkel bij de lancering en de landing en sloeg gegevens op die niet naar het grondstation werden gestuurd. De tape werd daarna naar de NASA gestuurd voor overbrenging naar het Johnson Space Center in Houston waar de data zullen worden afgespeeld. Neus van raket gevonden Maandag 3 februari vond men een groot deel van de neus van het ruimteveer Columbia. Hierdoor heeft de NASA de schade die er voor de crash al aanwezig was weer eens onder de loep genomen. De vondst van de neus is erg belangrijk voor het onderzoek omdat onderzoekers nu denken de schade voor de fatale crash onderschat te hebben. 30

31 Waarschijnlijk geen terroristische actie Er zijn volgens de Amerikaanse regering geen aanwijzingen op dat het een aanslag zou zijn. Wel werd president Bush meteen geïnformeerd over de situatie en ging hij meteen van zijn buitenverblijf Camp David naar het Witte Huis. Toch werd er door iemand van NASA gezegd dat een ruimteveer zeer moeilijk te raken is bij een aanslag en het ruimteveer bevond zich nog buiten het bereik van raketten toen het in brokken uiteenviel. Conclusie Er is wellicht wel aardig wat gevonden dat de NASA van informatie zou kunnen voorzien en NASA ervan op de hoogte stellen van wat er nou eigenlijk daar in de shuttle gebeurde voordat de crash plaatsvond. Helaas hebben wij hier nog niet veel aan aangezien er nog geen informatie van de NASA is losgekomen. De deelvraag is nu dus wel beantwoord maar veel hebben we er helaas niet aan gehad. Bronnen euws/buitenland/2003/februari/050203/columbia.html Nawoord Martin Speksnijder (Mischa in t Hout) De taakverdeling Eric: Hij was de voorzitter en deed de deelvraag Konden de bemanningsleden nog gered worden? en Wat is er teruggevonden van de shuttle? Martin: Hij was de secretaris en deed de deelvraag Wat kon er mis zijn met de shuttle? Carlo: Hij verzorgd de lay-out en deed de deelvraag Was er een fout door de bemanning gemaakt? Mischa: Hij verzorgd ook de lay-out en deed de deelvraag Had geld een rol bij de crash? en hij deed de biografie van de bemanningsleden Barry: Hij deed de deelvragen Wat was hun missie in de ruimte? En Welke fouten zijn er gemaakt. Informatie Bijna alle informatie hebben we van het Internet gehaald. Alleen Barry heeft een boek gebruikt waar hij informatie uit heeft gehaald. En we hebben een filmpje op 31

32 Internet gevonden. We hebben zo veel Internet gebruikt omdat hier bijna geen boeken van zijn omdat het nog te actueel is. De ontmoetingen We hebben elkaar ontmoet op de volgende manieren: Elke geschiedenis les Andere lessen waarin we bespraken hoe we het gingen doen Op de rapporten vergadering zijn we naar Eric geweest. De problemen - Martin, Carlo, Barry en Eric waren alle drie een tijd ziek en daarom konden we de deelvragen niet verdelen, na een tijdje hebben we de vragen gewoon verdeeld omdat Carlo nog steeds ziek was, gelukkig was Carlo de volgende dag beter en konden we de indeling bespreken en dat verliep verder goed. - Heel erg veel informatie in het engels. Mischa had een probleem dat hij bijna niets kon vinden over de financiën van NASA. En Martin had donderdag zijn werkstuk niet bij zich, dus moesten we het maken van de lay-out uitstellen. Toen zei hij vrijdag dat hij het zou mailen. Maar dat heeft hij niet gedaan. Dus zou hij het zaterdag naar Mischa mailen maar dat heeft hij ook niet gedaan. Dus wij belden hem zondag op of hij het wou mailen. Hij zei dat hij het die dag zou sturen. Toen belde we weer om te vragen of hij het mailde maar toen zei hij dat hij het bestand waar hij het in had opgeslagen niet meer kon openen. Daarom moest de Lay-out het nawoord zelf schrijven. Hij neemt maandag een briefje mee waar het opstaat. Nieuwe vragen Eric had nog een nieuwe vraag bedacht en die vraag is: Wat is er teruggevonden van de shuttle? Carlo had ook nog een nieuwe vraag bedacht en die vraag is: Zijn er andere ongelukken gebeurd in de ruimtevaart? De beantwoording van de hoofdvraag Het antwoord op de hoofdvraag is eigenlijk een samenloop van omstandigheden Het slechte werk van NASA, de onervaren bemanningsleden en het losgeraakte hitteschild en de scheur in de vleugel zijn de shuttle waarschijnlijk te fataal geworden. Deze ramp had voorkomen kunnen worden als NASA snel had ingegrepen en een reddingsactie had gestart dan was de bemanning gered en was de shuttle waarschijnlijk in de ruimte blijven zweven. De shuttle was ook al heel oud en de kans dat er een kleine beschadiging optrad was redelijk groot en dit is ook gebeurd. Het antwoord op hoofdvraag bestaat dus ook uit meerdere delen. Ten eerste: de oude shuttle. Ten tweede: de onervaren bemanning. 32

I n h o u d Tim Jaarsveld

I n h o u d Tim Jaarsveld I n h o u d H1 Wat kon de bemanning doen om een ongeluk te voorkomen? pagina 7 H2 Wat zijn de hitte-bestendige tegels? pagina 9 H3 H4 Hebben andere shuttles ook problemen gehad met de hitte-bestendige

Nadere informatie

3.5. Werkstuk door een scholier 1384 woorden 27 maart keer beoordeeld. Inhoudsopgave

3.5. Werkstuk door een scholier 1384 woorden 27 maart keer beoordeeld. Inhoudsopgave Werkstuk door een scholier 1384 woorden 27 maart 2004 3.5 23 keer beoordeeld Vak ANW Inhoudsopgave Voorwoord H1 Columbia ontploft bij het landen H2 Bemanning tijdens de laatste vlucht H3 De videobeelden

Nadere informatie

Eindexamen vmbo gl/tl Nederlands 2011 - I

Eindexamen vmbo gl/tl Nederlands 2011 - I Tekst 1 Verkeerschaos dreigt in het heelal 5 10 15 20 25 30 35 40 (1) Kortgeleden beleefde de ruimte zijn eerste serieuze verkeersongeluk. Op ongeveer 800 kilometer boven Siberië kwamen een Amerikaanse

Nadere informatie

Inleiding. Ik heb hiervoor gekozen omdat ik het heel interessant vind en ik had een onderwerp nodig.

Inleiding. Ik heb hiervoor gekozen omdat ik het heel interessant vind en ik had een onderwerp nodig. Het heelal Inleiding Ik heb hiervoor gekozen omdat ik het heel interessant vind en ik had een onderwerp nodig. Hoofdstukken Hoofdstuk 1 Het Heelal. blz. 3 Hoofdstuk 2 Het Zonnestelsel. blz. 4 Hoofdstuk

Nadere informatie

inhoud blz. De zeppelin 1. Graaf von Zeppelin 2. Hoe vliegt een zeppelin? 3. Zeppelin of blimp 4. De ramp met de Hindenburg 5. Filmpjes Pluskaarten

inhoud blz. De zeppelin 1. Graaf von Zeppelin 2. Hoe vliegt een zeppelin? 3. Zeppelin of blimp 4. De ramp met de Hindenburg 5. Filmpjes Pluskaarten De zeppelin inhoud blz. De zeppelin 3 1. Graaf von Zeppelin 4 2. Hoe vliegt een zeppelin? 7 3. Zeppelin of blimp 10 4. De ramp met de Hindenburg 12 5. Filmpjes 13 Pluskaarten 14 Bronnen en foto s 16 Colofon

Nadere informatie

IEDEREEN AANBOORD! HET RUIMTESTATION GAAT WERELDWIJD

IEDEREEN AANBOORD! HET RUIMTESTATION GAAT WERELDWIJD IEDEREEN AANBOORD! Het missie STS-123 embleem van de astronauten HET RUIMTESTATION GAAT WERELDWIJD De komende spaceshuttle missie STS-123 zal twee nieuwe onderdelen naar het internationaal ruimtestation

Nadere informatie

We wensen jullie veel succes en een leuke en leerzame Eureka Cup!

We wensen jullie veel succes en een leuke en leerzame Eureka Cup! Space exploration gaat over ruimtevaart. Nergens is techniek zo belangrijk als in de ruimtevaart. De allernieuwste technieken worden gebruikt in spaceshuttles en marslandertjes. Nieuwe materialen worden

Nadere informatie

Een vreemde planeet groep 5-8

Een vreemde planeet groep 5-8 Een vreemde planeet groep 5-8 Hoe weten we wat voor weer het is op Mars? Of uit welk materiaal de ringen van Saturnus bestaan? De leerlingen onderzoeken in deze les zelfgemaakte planeten. Ze leren dat

Nadere informatie

Werkstuk Nederlands De Ruimte werkstuk

Werkstuk Nederlands De Ruimte werkstuk Werkstuk Nederlands De Ruimte werkstuk Werkstuk door Denise 1472 woorden 24 maart 2019 0 keer beoordeeld Vak Nederlands Het zonnestelsel Inhoudsopgave Inleiding Onderzoeksvraag Het ontstaan Planeten De

Nadere informatie

Slide 1. Slide 2. Slide 3. Slide 4

Slide 1. Slide 2. Slide 3. Slide 4 Slide 1 De Saturn V (Saturnus 5), het grootste lanceervoertuig ooit gebouwd, vliegt de nachtelijke hemel in op 17 december 1972. De raket was meer dan 110 meter hoog (langer dan een voetbalveld) en 10

Nadere informatie

Die aantrekkingskracht noemt men ook de zwaartekracht.

Die aantrekkingskracht noemt men ook de zwaartekracht. Als we iets uit onze hand loslaten, valt het steeds op de grond. Als we springen, komen we vanzelf weer op de grond terecht. Voorwerpen en lichamen worden als het ware naar de aarde toegetrokken. Die aantrekkingskracht

Nadere informatie

Het verhaal van de schepping (Genesis 1 en 2)

Het verhaal van de schepping (Genesis 1 en 2) Het verhaal van de schepping (Genesis 1 en 2) Toen God begon met zijn schepping, was het donker en leeg. Maar God zei: Laat er licht zijn! En opeens was er licht. Nu was het niet donker meer, maar nog

Nadere informatie

De mens verovert de ruimte

De mens verovert de ruimte Hugo Vanderstraeten Russen eerst Voor de Russen was dit het derde ruimtesucces op rij. In 1957 hadden ze het eerste ruimtetuig, de Spoetnik I, in een baan om de aarde gebracht. De Spoetnik I, de eerste

Nadere informatie

dag en nacht Vragen behorende bij de clip dag en nacht op

dag en nacht Vragen behorende bij de clip dag en nacht op RUIMTE Naam: dag en nacht Vragen behorende bij de clip dag en nacht op www.schooltvbeeldbank.nl 1. Planeten Uit hoeveel planeten bestaat ons zonnestelsel? De aarde en dan nog.. planeten. (vul aantal in)

Nadere informatie

Introductie Ruimtemissie Rosetta

Introductie Ruimtemissie Rosetta Introductie Ruimtemissie Rosetta klas 1-2 Tien jaar kostte het ruimtesonde Rosetta om op de plaats van bestemming te komen: komeet 67P/Churyumov-Gerasimenko: een reis van bijna 6,4 miljard kilometer. Rosetta

Nadere informatie

inhoud 1. Inleiding 3 2. Wat is een maan? 4 3. Het ontstaan van de maan 4. De maan en de maanden 5. Kijken naar de maan 6. Landing op de maan

inhoud 1. Inleiding 3 2. Wat is een maan? 4 3. Het ontstaan van de maan 4. De maan en de maanden 5. Kijken naar de maan 6. Landing op de maan De maan inhoud 1. Inleiding 3 2. Wat is een maan? 4 3. Het ontstaan van de maan 5 4. De maan en de maanden 6 5. Kijken naar de maan 7 6. Landing op de maan 8 7. Het weer op de maan 9 8. Het maanlanschap

Nadere informatie

Auditieve oefeningen bij het thema: de ruimte

Auditieve oefeningen bij het thema: de ruimte Auditieve oefeningen bij het thema: de ruimte Boek van de week: 1; Ik wil de maan 2; De ruimte 3; Papa pak je de maan voor mij 4; Aarde, zon en sterren Verhaalbegrip: Bij elk boek stel ik de volgende vragen:

Nadere informatie

Verslag Anders De ruimtevaart. De ruimtevaart. Verslag door Marie 2016 woorden 20 september keer beoordeeld. 1. start van de ruimtevaart

Verslag Anders De ruimtevaart. De ruimtevaart. Verslag door Marie 2016 woorden 20 september keer beoordeeld. 1. start van de ruimtevaart Verslag Anders De ruimtevaart Verslag door Marie 2016 woorden 20 september 2017 0 keer beoordeeld Vak Anders De ruimtevaart 1. start van de ruimtevaart 1. Het begin In de 1 e eeuw na Christus had men al

Nadere informatie

14 God ging steeds voor hen uit, overdag in een wolk, s nachts in licht en vuur.

14 God ging steeds voor hen uit, overdag in een wolk, s nachts in licht en vuur. Psalmen Psalm 78 1 Een lied van Asaf. De lessen van het verleden Luister allemaal naar mijn woorden. Luister goed, want ik wil jullie iets leren. 2 Wijze woorden wil ik spreken, wijze woorden over het

Nadere informatie

Het International Space Station. ISS (juni 2006)

Het International Space Station. ISS (juni 2006) Het International Space Station ISS (juni 2006) Sverre Kolman groep 6 - Marijke; De Blijberg 18 maart 2012 1 Inhoudsopgave Hoofdstuk 1: Inleiding 3 Hoofdstuk 2: De geschiedenis van de ruimtevaart 4 Hoofdstuk

Nadere informatie

SPACESHUTTLE STS-126 SPECIAL aangeboden door SPACE.Cweb.NL - All rights reserved

SPACESHUTTLE STS-126 SPECIAL aangeboden door SPACE.Cweb.NL - All rights reserved pagina:1/7 STS-126 - De grote verbouwing van het ruimtestation Als de vierde spaceshuttle missie van dit jaar voltooit zal zijn dan is het Internationaal ruimtestation ISS een volwaardige woning in de

Nadere informatie

Apollo 9. De Eerste Lunar Module Test

Apollo 9. De Eerste Lunar Module Test Apollo 9 De Eerste Lunar Module Test Wat Voorafging Mercury MR-3 Freedom 7 Shepard 05.05.1961 15 m MR-4 Liberty Bell 7 Grissom 21.07.1961 15 m MA-6 Friendship 7 Glenn 20.02.1962 4 h 55 m MA-7 Aurora 7

Nadere informatie

DE ONTDEKKING VAN DE AARDE

DE ONTDEKKING VAN DE AARDE DE ONTDEKKING VAN DE AARDE Lezing Ledenavond Galileo, 25 januari 2019 In de kerstnacht van 1968 werd de aarde ontdekt Vijftig jaar geleden zagen mensenogen de aarde voor het eerst zoals ze werkelijk is

Nadere informatie

Satellieten worden vanaf de aarde met raketten naar de juiste hoogte in een baan om de aarde gebracht.

Satellieten worden vanaf de aarde met raketten naar de juiste hoogte in een baan om de aarde gebracht. Rond onze aarde draaien heel veel satellieten. Die noemen we ook wel eens kunstmanen. Net zoals een maan draaien ze in een vaste baan om een planeet, vandaar kunstmaan. Satellieten worden vanaf de aarde

Nadere informatie

Voor Indigo en Nhimo Papahoorjeme_bw.indd :02

Voor Indigo en Nhimo Papahoorjeme_bw.indd :02 Papahoorjeme_bw.indd 2 05-05-11 15:02 Papahoorjeme_bw.indd 3 05-05-11 15:02 Voor Indigo en Nhimo Tamara Bos Papa, hoor je me? met tekeningen van Annemarie van Haeringen Leopold / Amsterdam De liefste

Nadere informatie

Kramat bvba Hulshoutsesteenweg Westerlo - Belgium Tel./fax.: +32 (0) Wettelijk Depot: D/2012/7085/16 Nur: 283

Kramat bvba Hulshoutsesteenweg Westerlo - Belgium Tel./fax.: +32 (0) Wettelijk Depot: D/2012/7085/16 Nur: 283 Zoo de ruimte in! De auteur heeft getracht alle rechthebbenden van het illustratiemateriaal te achterhalen. Mochten personen of instanties desondanks van mening zijn dat fotorechten zijn geschonden, dan

Nadere informatie

Auditieve oefeningen bij het thema: de ruimte

Auditieve oefeningen bij het thema: de ruimte Auditieve oefeningen bij het thema: de ruimte Boek van de week: 1; Een hapje maan 2; De ruimte 3; Papa pak je de maan voor mij 4; Verhaalbegrip: Bij elk boek stel ik de volgende vragen: Wat staat er op

Nadere informatie

DOEL VAN HET ONDERZOEK:

DOEL VAN HET ONDERZOEK: Opdracht door een scholier 1682 woorden 18 november 2001 7,4 74 keer beoordeeld Vak ANW De opdracht: Al heel lang denken mensen na over een bemande vlucht naar de planeet Mars. Zo n ruimtereis naar Mars

Nadere informatie

Boekverslag Engels Stepmom door Maggie Rob

Boekverslag Engels Stepmom door Maggie Rob Boekverslag Engels Stepmom door Maggie Rob Boekverslag door een scholier 2078 woorden 25 april 2003 6,1 17 keer beoordeeld Auteur Maggie Rob Eerste uitgave 1998 Vak Engels 1. Zakelijke gegevens a. Auteur:

Nadere informatie

Chr. Oranjevereniging Marken en Oranje Herdenking 4 mei 2017 Thema: Verhalen van de oorlog

Chr. Oranjevereniging Marken en Oranje Herdenking 4 mei 2017 Thema: Verhalen van de oorlog Chr. Oranjevereniging Marken en Oranje Herdenking 4 mei 2017 Thema: Verhalen van de oorlog Pieter er Zeeman en de konvooien naar Moermansk Pieter Zeeman (geboren op Marken op 20 december 1914) voer in

Nadere informatie

Werkstuk Natuurkunde Negen planeten

Werkstuk Natuurkunde Negen planeten Werkstuk Natuurkunde Negen planeten Werkstuk door een scholier 1608 woorden 3 januari 2005 5,7 93 keer beoordeeld Vak Natuurkunde Planeten Ontstaan van het zonnestelsel Vlak na een explosie, de Big Bang

Nadere informatie

Ruimtetoerisme Binnenkort realiteit? Lore De Brabander

Ruimtetoerisme Binnenkort realiteit? Lore De Brabander Ruimtetoerisme Binnenkort realiteit? Lore De Brabander Hogent - Vastgoed Landmeten Wat is ruimtetoerisme? Ruimte toerisme is het reizen naar de ruimte, maar niet om op onderzoek te gaan. Eerder mensen

Nadere informatie

Een grote sprong voor de mensheid

Een grote sprong voor de mensheid Archipeldictee 2018 Een grote sprong voor de mensheid Het is bijna 50 jaar geleden dat de eerste mens op de maan landde. Het thema van het Archipel Dictee is dit jaar dan ook ruimtevaart. Ronde 1 De schrijver

Nadere informatie

Test je kennis! De heelalquiz

Test je kennis! De heelalquiz Test je kennis! heelalquiz Introductie les 3 Planeten, sterren, manen, de oerknal. Het zijn termen die leerlingen vast wel eens voorbij hebben horen komen. Maar wat weten de leerlingen eigenlijk al van

Nadere informatie

Het draait allemaal om de Zon!

Het draait allemaal om de Zon! Het draait allemaal om de Zon! De zon: een doodgewone ster Henny J.G.L.M. Lamers Sterrenkundig Instituut Universiteit Utrecht lamers@astro.uu.nl astro.uu.nl Een reusachtige gloeiend hete gasbol De zon

Nadere informatie

Inhoud. 1. Algemenen weetjes 2. Reizen naar Mars 3. Ruimtestations 4. Satellieten 5. Ruimtesondes 6. Waarom een werkstuk over ruimtevaart?

Inhoud. 1. Algemenen weetjes 2. Reizen naar Mars 3. Ruimtestations 4. Satellieten 5. Ruimtesondes 6. Waarom een werkstuk over ruimtevaart? Inhoud 1. Algemenen weetjes 2. Reizen naar Mars 3. Ruimtestations 4. Satellieten 5. Ruimtesondes 6. Waarom een werkstuk over ruimtevaart? 1. Algemenen weetjes Duizenden jaren geleden konden mensen beelden

Nadere informatie

'U heeft eventueel recht op compensatie als uw vlucht vertraagd of geannuleerd is

'U heeft eventueel recht op compensatie als uw vlucht vertraagd of geannuleerd is 'U heeft eventueel recht op compensatie als uw vlucht vertraagd of geannuleerd is De vakantietijd is weer voorbij en dat is standaard de tijd dat we veel klachten horen van mensen die in vertraagde of

Nadere informatie

Soorten vulkanen. Tefra vulkaan: Werkende vulkaan: Er zijn heel veel soorten vulkanen en ik ga er 6 opnoemen en er wat over vertellen dat zijn,

Soorten vulkanen. Tefra vulkaan: Werkende vulkaan: Er zijn heel veel soorten vulkanen en ik ga er 6 opnoemen en er wat over vertellen dat zijn, Voorwoord Ik doe mijn werkstuk over vulkanen, ik doe hem over vulkanen omdat ik er echt niets over wist, en het leek me een superleuk en interessant onderwerp, ik ga u iets leren wat voor soorten uitbarstingen

Nadere informatie

wat is dat eigenlijk? Denk mee over acht grote vragen

wat is dat eigenlijk? Denk mee over acht grote vragen Geloven, wat is dat eigenlijk? Denk mee over acht grote vragen pagina 10 Hoe is de wereld ontstaan? pagina 26 Waarom bestaat de mens? pagina 42 Wat is geloven? pagina 58 Wie is God? pagina 74 Waarom heeft

Nadere informatie

Werkstuk ANW Ruimtevaart-projecten

Werkstuk ANW Ruimtevaart-projecten Werkstuk ANW Ruimtevaart-projecten Werkstuk door een scholier 1884 woorden 23 mei 2003 5,6 37 keer beoordeeld Vak ANW Welke belangrijke projecten heeft de NASA uitgevoerd? De NASA heeft al veel projecten

Nadere informatie

Werkbladen In NEMO. Zoeken naar leven. Naam. School. groep 7-8. Klas

Werkbladen In NEMO. Zoeken naar leven. Naam. School. groep 7-8. Klas Zoeken naar leven groep 7-8 Naam School Werkbladen In NEMO Klas Zoeken naar leven Wat is leven, wat is dood en wat is levenloos? Jij leeft, een plant leeft en een hond ook. Een steen leeft niet. Maar leeft

Nadere informatie

inhoud IK ZEI JE TOCH BOB: EET NIET TEVEEL BRUINE BONEN.

inhoud IK ZEI JE TOCH BOB: EET NIET TEVEEL BRUINE BONEN. De ruimtevaarder inhoud Inleiding 3 1. Het werk van de ruimtevaarder 4 2. Hoe word je ruimtevaarder? 6 3. Het ruimtepak 8 4. Wonen in de ruimte 11 5. Ruimteweetjes 13 6. Filmpjes 15 Bronnen en foto s 16

Nadere informatie

Zoeken naar leven. Jouw werkbladen. In NEMO. Ontdek zélf hoe de wereld werkt! Mijn naam:

Zoeken naar leven. Jouw werkbladen. In NEMO. Ontdek zélf hoe de wereld werkt! Mijn naam: Zoeken naar leven Jouw werkbladen In NEMO Mijn naam: Mijn school: Ik zit in groep: Ontdek zélf hoe de wereld werkt! Zoeken naar leven Groep 7-8 Leerlingen In NEMO versie 10-2013 1 Zoeken naar leven Wat

Nadere informatie

Ons milieu, een kostbaar goed

Ons milieu, een kostbaar goed 1 Ons milieu, een kostbaar goed Datum Blz. 1. Inleiding 4 2. Soorten vervuiling 5 2.1. Luchtverontreiniging 5 2.2. Bodemvervuiling 6 2.3. Lichtvervuiling 7 2.4. Geluidsoverlast 7 2.5. Watervervuiling 8

Nadere informatie

Zoeken naar leven. Jouw werkbladen. In NEMO. Ontdek zélf hoe de wereld werkt! Mijn naam:

Zoeken naar leven. Jouw werkbladen. In NEMO. Ontdek zélf hoe de wereld werkt! Mijn naam: Zoeken naar leven Jouw werkbladen In NEMO Mijn naam: Mijn school: Ik zit in groep: Ontdek zélf hoe de wereld werkt! Zoeken naar leven Groep 7-8 Leerlingen In NEMO versie 11-2014 1 Zoeken naar leven Wat

Nadere informatie

Heb je wifi in de ruimte?

Heb je wifi in de ruimte? Lesbrief bij het boek Heb je wifi in de ruimte? van André Kuipers Vind jij de ruimte spannend? Zou je zelf een reis naar de ruimte willen maken? Dan heb je vast het boek Heb je wifi in de ruimte? gelezen.

Nadere informatie

Don zit naast Jamiro. Ze zit omgekeerd in haar stoel en kijkt door de achterruit.

Don zit naast Jamiro. Ze zit omgekeerd in haar stoel en kijkt door de achterruit. Botsing Jamiro kijkt door de ruit van de auto. Hij zit achter het stuur, maar hij let niet goed op de weg. Jamiro heeft geen rijbewijs. Hij heeft de auto gestolen. Samen met Don. Don zit naast Jamiro.

Nadere informatie

De snelheid van het geluid

De snelheid van het geluid De snelheid van het geluid Hoe snel gaat geluid eigenlijk? Uit ervaring weet je dat het heel snel gaat. Als je met andere mensen praat, dan hoor je meteen wat ze zeggen. Toch weet je ook dat geluid tijd

Nadere informatie

De ontelbaren is geschreven door Jos Verlooy en Nicole van Bael. Samen noemen ze zich Elvis Peeters.

De ontelbaren is geschreven door Jos Verlooy en Nicole van Bael. Samen noemen ze zich Elvis Peeters. Over dit boek De ontelbaren is geschreven door Jos Verlooy en Nicole van Bael. Samen noemen ze zich Elvis Peeters. Dit boek bestaat uit twee delen. Het eerste deel gaat over een man die vlucht naar Europa.

Nadere informatie

Klik op een stip... En krijg een wat als...?

Klik op een stip... En krijg een wat als...? Klik op een stip... En krijg een wat als...? Wat als er geen wetenschappers waren? Wat als je onzichtbaar was voor een dag? Wat als mensen staarten hadden? Wat als er iemand precies het zelfde was als

Nadere informatie

We wensen jullie veel succes en een leuke en leerzame Eureka Cup!

We wensen jullie veel succes en een leuke en leerzame Eureka Cup! Space exploration gaat over ruimtevaart. Nergens is techniek zo belangrijk als in de ruimtevaart. De allernieuwste technieken worden gebruikt in spaceshuttles en marslandertjes. Nieuwe materialen worden

Nadere informatie

De mens verovert de ruimte!

De mens verovert de ruimte! Gerwin De Decker Astronowat? Geschiedenis van de astronomie Heel lang geleden al dachten mensen na over de beweging van de hemellichamen. Ze gebruikten die om wat op aarde gebeurde te verklaren of om voorspellingen

Nadere informatie

Praktische opdracht ANW De zon en ons klimaat

Praktische opdracht ANW De zon en ons klimaat Praktische opdracht ANW De zon en ons klimaat Praktische-opdracht door een scholier 1325 woorden 3 juni 2004 6,9 41 keer beoordeeld Vak ANW De zon en ons klimaat 1. a. Wat is een zonnevlek? Zonnevlekken

Nadere informatie

TRANSPORT 3.5 Krachten

TRANSPORT 3.5 Krachten Schooljaar: 2015-2016 TRANSPORT 3.5 Krachten KLAS 2A 2B 2C 2D 2G Algemene Techniek Mnr. Baromeo 1. Transport & Krachten Op transportmiddelen kunnen de volgende krachten werken. 1) Aandrijvingskracht (de

Nadere informatie

inhoud 1. Overal sterren 2. Wat is een ster? 3. Het leven van een ster 4. Een ster dichtbij 5. De zon 6. Sterren en kleuren 7.

inhoud 1. Overal sterren 2. Wat is een ster? 3. Het leven van een ster 4. Een ster dichtbij 5. De zon 6. Sterren en kleuren 7. Sterren inhoud 1. Overal sterren 3 2. Wat is een ster? 4 3. Het leven van een ster 5 4. Een ster dichtbij 6 5. De zon 7 6. Sterren en kleuren 8 7. Een vallende ster 9 8. De melkweg 10 9. Verrekijkers en

Nadere informatie

Langetermijn weersvoorspelling

Langetermijn weersvoorspelling Langetermijn weersvoorspelling Heb je ooit geprobeerd een model te maken of een patroon te volgen en de instructies waren niet duidelijk? Hoe voelde dat? Toen God aan Noach vroeg om een ark te bouwen,

Nadere informatie

Praktische opdracht ANW Ruimtereizen

Praktische opdracht ANW Ruimtereizen Praktische opdracht ANW Ruimtereizen Praktische-opdracht door een scholier 2988 woorden 27 oktober 2008 5,9 15 keer beoordeeld Vak ANW Het onderwerp van mijn Praktische Opdracht is ruimtereizen. Ik behandel

Nadere informatie

WERKBOEK. Lest we Forget

WERKBOEK. Lest we Forget 1 WERKBOEK Lest we Forget 2 Lest we Forget Dit is een uitgave van de stichting Aircraft Recovery Groep 1940-1945 Contact: Secretaris Stichting A.R.G. 1940-1945, Dorpsstraat 204H, 1566 AT Assendelft. Website:

Nadere informatie

inhoud blz. Helikopters 3 1. De geboorte van de helikopter 4 2. De delen van de helikopter 6 3. In de cockpit 7 4. De rotor 8 5.

inhoud blz. Helikopters 3 1. De geboorte van de helikopter 4 2. De delen van de helikopter 6 3. In de cockpit 7 4. De rotor 8 5. Helikopters inhoud blz. Helikopters 3 1. De geboorte van de helikopter 4 2. De delen van de helikopter 6 3. In de cockpit 7 4. De rotor 8 5. Het gebruik van helikopters 9 6. Filmpjes 13 Pluskaarten 14

Nadere informatie

E.H.B.O. Werkstuk Vera Kleuskens, groep 7

E.H.B.O. Werkstuk Vera Kleuskens, groep 7 E.H.B.O. Werkstuk Vera Kleuskens, groep 7 1 Vera Kleuskens groep 7 Inhoudsopgave Voorwoord... 3 Inleiding... 4 1. Wat is E.H.B.O... 5 2. E.H.B.O. vereniging... 6 3. Cursus... 7+8+9 4. Reanimatie en A.E.D....

Nadere informatie

The fault in our stars

The fault in our stars Boekverslag door F. 1798 woorden 17 januari 2016 3,3 4 keer beoordeeld Auteur John Green Eerste uitgave 2012 Vak Engels The fault in our stars auteur: John Green jaar van verschijnen: 2012 plaats van verschijnen:

Nadere informatie

De droom. De sneeuw dwarrelt in de ruimte.

De droom. De sneeuw dwarrelt in de ruimte. De droom Hassan droomt dat het sneeuwt. De sneeuw dwarrelt in het donker. Hij valt niet naar beneden, want er is geen beneden. En er is geen boven. Hij valt niet van de hemel naar de aarde, want er is

Nadere informatie

Zoeken naar leven. Jouw werkbladen. In NEMO. Ontdek zélf hoe de wereld werkt! Mijn naam:

Zoeken naar leven. Jouw werkbladen. In NEMO. Ontdek zélf hoe de wereld werkt! Mijn naam: Zoeken naar leven Jouw werkbladen In NEMO Mijn naam: Mijn school: Ik zit in groep: Ontdek zélf hoe de wereld werkt! Zoeken naar leven Groep 7-8 Leerlingen In NEMO versie 01-09-2015 1 Zoeken naar leven

Nadere informatie

Assemblage ISS opent perspectieven voor Europa

Assemblage ISS opent perspectieven voor Europa Assemblage ISS opent perspectieven voor Europa Marco van der List De assemblage van het International Space Station (ISS) is na een lange pauze weer opgepakt. Na een periode van enkele jaren waarin vooral

Nadere informatie

Secundaire Scholen De Wedstrijd

Secundaire Scholen De Wedstrijd Secundaire Scholen De ruimte lijkt erg ver weg, maar dat is ze niet. Het Internationaal Ruimtestation ISS draait rond de Aarde op een hoogte van zo'n 400km. Wanneer hij niet naar het ISS moet vliegt de

Nadere informatie

Klanttest 2. Sint- Petrusschool Diemen Groep 7. Nicole Blok Top-ondernemen

Klanttest 2. Sint- Petrusschool Diemen Groep 7. Nicole Blok Top-ondernemen Klanttest 2 Sint- Petrusschool Diemen Groep 7 Nicole Blok Top-ondernemen Inhoudsopgave Voorwoord Verwachtingen van de Klanttest De doelgroep Klanttest Conclusie Foto s van de opdracht Voorwoord Op donderdag

Nadere informatie

Haarbandjes en wedstrijdkriebels

Haarbandjes en wedstrijdkriebels Barbara Scholten Haarbandjes en wedstrijdkriebels Uitgeverij Ploegsma Amsterdam Bijna verkering Ik heb zo veel zin in de eerste hockeywedstrijd zaterdag! Dat was de openingszin van Lola en ik geloofde

Nadere informatie

Lancaster ED470. Wie, wat, waar en hoe?

Lancaster ED470. Wie, wat, waar en hoe? Lancaster ED470 Wie, wat, waar en hoe? Hier is het toestel neer gekomen en ontploft. Een groot gat kwam in de grond. Wat gaan we doen? Het verhaal Vliegtuigcrash. 23 september 1944 De vliegbasis Skellingthorpe

Nadere informatie

Werkstuk ANW Spaceshuttle

Werkstuk ANW Spaceshuttle Werkstuk ANW Spaceshuttle Werkstuk door een scholier 4137 woorden 23 december 2004 6,2 125 keer beoordeeld Vak ANW De Spaceshuttle De mens heeft van nature een zeer nieuwsgierige aard, dus dingen ontdekken

Nadere informatie

Edward van de Vendel. De grote verboden zolder

Edward van de Vendel. De grote verboden zolder Edward van de Vendel De grote verboden zolder Amsterdam Antwerpen Em. Querido s Kinderboeken Uitgeverij 2017 www.queridokinderboeken.nl www.edwardvandevendel.com Copyright 2017 Edward van de Vendel Niets

Nadere informatie

ACTIVITEIT 1 : Verhaaltje «Joris en de Ikkietikkietijd»

ACTIVITEIT 1 : Verhaaltje «Joris en de Ikkietikkietijd» INTRODUCTIE Waarom minder energie verbruiken? We hebben elke dag energie nodig om van alles en nog wat te kunnen doen; koken, onszelf warm houden, machines laten werken Die energie maken kan op heel veel

Nadere informatie

MINISTERE DES MINISTERIE VAN COMMUNICATIONS VERKEER EN E T D E INFRASTRUCTUUR L INFRASTRUCTURE

MINISTERE DES MINISTERIE VAN COMMUNICATIONS VERKEER EN E T D E INFRASTRUCTUUR L INFRASTRUCTURE MINISTERE DES COMMUNICATIONS ETDE L INFRASTRUCTURE MINISTERIE VAN VERKEER EN INFRASTRUCTUUR CELLULE D ENQUETES D ACCIDENTS ET D INCIDENT D AVIATION CEL VOOR ONDERZOEK VAN LUCHTVAART ONGEVALLEN-EN INCIDENTEN

Nadere informatie

LES 2. Invloed van je gezin. Lees. Lees. Maak Maak een voorbeeld van een dier. Leer. Bid Bid dat je een positieve invloed zal.

LES 2. Invloed van je gezin. Lees. Lees. Maak Maak een voorbeeld van een dier. Leer. Bid Bid dat je een positieve invloed zal. Invloed van je gezin De ouders van Debbie gingen scheiden toen zij 6 jaar was. Ze was haar hele leven naar de kerk gegaan-- soms met haar moeder en soms met haar vader, omdat zij een verschillend geloof

Nadere informatie

de aanbieding reclame, korting De appels zijn in de a Ze zijn vandaag extra goedkoop.

de aanbieding reclame, korting De appels zijn in de a Ze zijn vandaag extra goedkoop. Woordenlijst bij hoofdstuk 4 de aanbieding reclame, korting De appels zijn in de a Ze zijn vandaag extra goedkoop. alleen zonder andere mensen Hij is niet getrouwd. Hij woont helemaal a, zonder familie.

Nadere informatie

De sprookjesverzamelaar

De sprookjesverzamelaar De sprookjesverzamelaar Lieve ogen die dit boek lezen, lieve warme handen die het vasthebben. Sprookjes zijn de beste reizigers en de succesvolste migranten die ooit op onze prachtige planeet hebben bestaan.

Nadere informatie

7,5. Boekverslag door een scholier 2788 woorden 1 juli keer beoordeeld. Roman, Fantasy & SF Eerste uitgave 1957

7,5. Boekverslag door een scholier 2788 woorden 1 juli keer beoordeeld. Roman, Fantasy & SF Eerste uitgave 1957 Boekverslag door een scholier 2788 woorden 1 juli 2002 7,5 185 keer beoordeeld Auteur Genre Nevil Shute Roman, Fantasy & SF Eerste uitgave 1957 Vak Engels Peter is een Australische Luitenant-Commandant.

Nadere informatie

sarie, mijn vriend kaspar en ik

sarie, mijn vriend kaspar en ik sarie, mijn vriend kaspar en ik Leen Verheyen sarie, mijn vriend kaspar en ik is een theatertekst voor kinderen vanaf 4 jaar en ging in première op 12 september 2009 bij HETPALEIS in Antwerpen 1 ik: het

Nadere informatie

MAXX IN DE RUIMTE MRI VOOR KINDEREN

MAXX IN DE RUIMTE MRI VOOR KINDEREN MAXX IN DE RUIMTE MRI VOOR KINDEREN onze dank aan: Prof. Dr. Brigitte Stöver, Chariteé University Hospital Berlin, Germany, voor de wetenschappelijke en medische supervisie Copyright Bayer Healthcare,

Nadere informatie

Zweven en zwaartekracht

Zweven en zwaartekracht Leerkrachtinformatie - pag 1 Zweven en zwaartekracht Doelgroep Dit educatieve programma is bestemd voor groep 5 t/m 8. Onze begeleiders stemmen de opdrachten af op het niveau van uw groep. Geef relevante

Nadere informatie

Voor jongeren in het praktijkonderwijs. temperatuur is er min twintig. De harde wind maakt het nog kouder. Daardoor voelt het als min vijftig.

Voor jongeren in het praktijkonderwijs. temperatuur is er min twintig. De harde wind maakt het nog kouder. Daardoor voelt het als min vijftig. PrO -weekkrant Week 02 januari 2014 Voor jongeren in het praktijkonderwijs 6-12 januari 2014 Eenvoudig Communiceren Winterweer in Amerika Foto: Shutterstock Foto: Shutterstock In grote delen van Amerika

Nadere informatie

Op hun knieën blijven ze wachten op het antwoord van Maria. Maar het beeld zegt niets terug.

Op hun knieën blijven ze wachten op het antwoord van Maria. Maar het beeld zegt niets terug. 1950 Het huilende beeld De zon schijnt met hete stralen op het kleine dorpje. Niets beweegt in de hitte van de middag. De geiten en koeien slapen in de schaduw. De blaadjes hangen stil aan de bomen. Geen

Nadere informatie

RES GESTA PAR EXCELLENTIAM

RES GESTA PAR EXCELLENTIAM Mission Control RES GESTA PAR EXCELLENTIAM Panama-conferentie 2018 Door: Jorien Klaver, Coen Stoop, Eva van der Velden, Hajo Degeling, Karin Leliveld en Wim Koersen Hogeschool Inholland (Alkmaar) 0 Mission

Nadere informatie

De wederkomst van Jezus & de Dag des Oordeels

De wederkomst van Jezus & de Dag des Oordeels De wederkomst van Jezus & de Dag des Oordeels Sarang s Visioen Een visioen van de wederkomst van Jezus en de Dag des Oordeels door een jong Aziatische meisje genaamd Sarang. Dit is een interview met Sarang

Nadere informatie

MONTE CARLO. Gemaakt door: Dilara Koç Klas: 3G1

MONTE CARLO. Gemaakt door: Dilara Koç Klas: 3G1 MONTE CARLO Gemaakt door: Dilara Koç Klas: 3G1 1. Zakelijke gegevens A. De titel van het boek is Monte Carlo B. De naam van de auteur is Peter Terrin C. De naam van de uitgever is De bezige bij, ik heb

Nadere informatie

Hoe ik talent voor het leven kreeg

Hoe ik talent voor het leven kreeg Hoe ik talent voor het leven kreeg in makkelijke taal Rodaan Al Galidi Dit boek heeft het keurmerk Makkelijk Lezen 1 Mijn naam is Semmier Kariem. Ik ben in 1991 gevlucht uit Irak. Daar was Saddam Hoessein

Nadere informatie

Talenten: Gebruik ze of verlies ze!

Talenten: Gebruik ze of verlies ze! Talenten: Gebruik ze of verlies ze! Denk eens terug toen je pas leerde fietsen. Kon je het meteen de eerste keer? Neen? Sommige dingen leren, kost nu eenmaal tijd. Op dezelfde manier moeten wij oefenen

Nadere informatie

Ik doe mijn spreekbeurt over de ruimte omdat ik het een interessant onderwerp vind en ik er graag meer over wilde weten.

Ik doe mijn spreekbeurt over de ruimte omdat ik het een interessant onderwerp vind en ik er graag meer over wilde weten. Boekverslag door J. 1981 woorden 29 juli 2003 6.3 208 keer beoordeeld Vak Nederlands Ik doe mijn spreekbeurt over de ruimte omdat ik het een interessant onderwerp vind en ik er graag meer over wilde weten.

Nadere informatie

Schrijver Trent Stewart

Schrijver Trent Stewart Schrijver Trent Stewart Door : Thomas Pereira School : het Baken Klas : 7A Datum : 2010-02-15 Pagina: 1 Inhoudsopgave Inhoudsopgave... 2 1. Inleiding... 3 2. Biografie... 4 3. Boeken die geschreven staan....

Nadere informatie

Werkstuk Biologie Zee-otter

Werkstuk Biologie Zee-otter Werkstuk Biologie Zee-otter Werkstuk door een scholier 1340 woorden 8 maart 2003 5,8 129 keer beoordeeld Vak Biologie Waar leeft de zee-otter? Vroeger kwamen ze nog in het grootste deel van de grote oceaan

Nadere informatie

De steen die verhalen vertelt.

De steen die verhalen vertelt. De steen die verhalen vertelt. Heel lang geleden kenden de mensen geen verhalen, er waren geen verhalenvertellers. Het leven zonder verhalen was heel moeilijk, vooral gedurende de lange winteravonden,

Nadere informatie

Sinterklaas en de pieten

Sinterklaas en de pieten Sinterklaas en de pieten Pieten! In de rij. Alle pakjes moeten voor 5 december ingepakt zijn, dus aan de slag. Hallo pieten. Hallo Sinterklaas. Lekker speculaas aan het bakken? Ja, Sinterklaas. Mag ik

Nadere informatie

Begrijpend lezen Strategie 3 en 4. Extra oefenen Niveau B

Begrijpend lezen Strategie 3 en 4. Extra oefenen Niveau B Begrijpend lezen Strategie 3 en 4 Extra oefenen Niveau B Remediëringsbladen - strategie 3 en 4 Niveau B 2 Wat weet ik al? En welke vragen heb ik? Je hebt al geleerd om een voorspelling te maken voordat

Nadere informatie

Over astronauten, raketten en satellieten

Over astronauten, raketten en satellieten REIS NAAR DE STERREN Over astronauten, raketten en satellieten AngEliquE Van OMbErgEn & Stijn IlsEn MEt illustraties van Katinka VandErSandE Voor Moeke. Voor Meme. Voor nonkel. Voor Femke. Angelique Voor

Nadere informatie

De koude oorlog Jesse Klever Groep 7

De koude oorlog Jesse Klever Groep 7 De koude oorlog Jesse Klever Groep 7 1 Voorwoord Tijdens het maken van mijn spreekbeurt over Amerika kwam ik de Koude oorlog tegen. De koude oorlog leek mij een heel interessant onderwerp waar ik niet

Nadere informatie

Mijn verhaal. Over mij en over jou. Op zoek naar vrijheid, liefde, rust en geluk

Mijn verhaal. Over mij en over jou. Op zoek naar vrijheid, liefde, rust en geluk Mijn verhaal Over mij en over jou Op zoek naar vrijheid, liefde, rust en geluk 1 Mijn leven heeft geleid naar vrijheid in alle opzichten. Dat is altijd het allerbelangrijkste voor me geweest. En ik wist

Nadere informatie

hoe we onszelf zien, hoe we dingen doen, hoe we tegen de toekomst aankijken. Mijn vader en moeder luisteren nooit naar wat ik te zeggen heb

hoe we onszelf zien, hoe we dingen doen, hoe we tegen de toekomst aankijken. Mijn vader en moeder luisteren nooit naar wat ik te zeggen heb hoofdstuk 8 Kernovertuigingen Kernovertuigingen zijn vaste gedachten en ideeën die we over onszelf hebben. Ze helpen ons te voorspellen wat er gaat gebeuren en te begrijpen hoe de wereld in elkaar zit.

Nadere informatie

Verhaal: Jozef en Maria

Verhaal: Jozef en Maria Verhaal: Jozef en Maria Er was eens een vrouw, Maria. Maria was een heel gewone jonge vrouw, net zo gewoon als jij en ik. Toch had God haar uitgekozen om iets heel belangrijks te doen. Iets wat de hele

Nadere informatie

Tijd. 10 min. 55 minuten

Tijd. 10 min. 55 minuten Tijd GROEP 5-6 50 55 minuten 1, 23, 32, 44, 45 en 51 De leerling: weet hoe dag en nacht ontstaan weet dat de tijd niet overal op de wereld hetzelfde is weet met welke instrumenten je tijd kunt meten kent

Nadere informatie

Elke miskraam is anders (deel 2)

Elke miskraam is anders (deel 2) Elke miskraam is anders (deel 2) Eindelijk zijn we twee weken verder en heb ik inmiddels de ingreep gehad waar ik op zat te wachten. In de tussen tijd dacht ik eerst dat ik nu wel schoon zou zijn, maar

Nadere informatie