Referentieniveaus in taal- en rekenmethodes

Transcriptie

1 Referentieniveaus in taal- en rekenmethodes Een reisgids door bladzijden lesmateriaal SLO nationaal expertisecentrum leerplanontwikkeling

2

3 Referentieniveaus in taalen rekenmethodes Een reisgids door bladzijden lesmateriaal Een inventarisatie van leerstof uit actuele taal- en rekenmethodes voor po, vo en mbo volgens de referentieniveaus van de expertgroep Doorlopende Leerlijnen Taal en Rekenen. Enschede, september 2009

4 Verantwoording Stichting leerplanontwikkeling (SLO), Enschede Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen, of enige andere manier zonder voorafgaande toestemming van de uitgever. Auteur: Tiddo Ekens Redactie: Tiddo Ekens, Leonne Leurink In opdracht van: Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap Informatie: SLO Secretariaat O&A Postbus 2041, 7500 CA Enschede Telefoon (053) Internet: AN:

5 Inhoud 1. Inleiding 3 2. Verantwoording 5 3. De inventarisatie onder de loep Een leerstofparagraaf Een domein Een methode in zijn geheel Methodegegevens gebruiken Overzicht geïnventariseerde methodes Referentieniveaus taal in het kort Referentieniveaus rekenen in het kort Meer informatie 17

6

7 1. Inleiding SLO heeft een inventarisatie gemaakt van leerstof in actuele taal- en rekenmethodes. Deze inventarisatie biedt scholen de mogelijkheid om de relatie te verkennen tussen hun leermiddelen en de referentieniveaus voor taal en rekenen. De volledige inventarisatie is beschikbaar op Verbetering taal- en rekenvaardigheden De Expertgroep Doorlopende Leerlijnen Taal en Rekenen heeft vier niveaus voor taal en rekenen beschreven, niveau 1F tot en met niveau 4F. Het doel van deze niveaus is om de taalen rekenvaardigheid van leerlingen op een hoger plan te brengen. Hiermee wil de Expertgroep tegemoetkomen aan de zorg in onderwijs en samenleving dat de taal- en rekenvaardigheid van leerlingen de laatste jaren is achteruitgegaan. Niveau 2F als maatschappelijk gewenst niveau De Expertgroep geeft aan dat zij niveau 2F als noodzakelijk beschouwt om maatschappelijk goed te kunnen functioneren op het gebied van taal en rekenen. Dit niveau is volgens het advies een voorwaarde voor het functioneren als burger in de samenleving. Doorlopende leerlijnen zonder drempels De vier taal- en rekenniveaus zijn te gebruiken in het hele onderwijsstelsel, zowel in primair onderwijs, voortgezet onderwijs, middelbaar beroepsonderwijs als hoger onderwijs. Hierdoor kunnen de niveaus als referentiepunt dienen bij de overgang van bijvoorbeeld po naar vo of van vo naar mbo. De beschrijving van taal- en rekenvaardigheden kan bovendien helpen de drempels (overgangen) tussen onderwijstypen weg te nemen en daarmee voor een doorlopende leerlijn zorgen. Tot slot kunnen leerlingen dankzij de niveaubeschrijvingen beter ingedeeld, gevolgd en gestimuleerd worden door docenten. De relatie tussen niveau, schooltype en drempel beschrijft de Expertgroep als volgt: Niveau Basiskwaliteit Drempel 1F eind primair onderwijs van po naar vo 2F eind vmbo van vo fase 1 naar vo fase 2 / van vmbo naar mbo 3F eind mbo-4 en havo van vo naar mbo en ho 4F eind vwo van vo naar wo De Expertgroep beschrijft de taal- en rekenvaardigheidsniveaus in vier domeinen: Taalvaardigheid Rekenvaardigheid " Mondelinge taalvaardigheid " Getallen " Leesvaardigheid " Verhoudingen " Schrijfvaardigheid " Meten en meetkunde " Taalbeschouwing en taalverzorging " Verbanden Leerstofindeling per domein De inventarisatie van actuele taal- en rekenmethodes voor primair, voortgezet onderwijs en middelbaar beroepsonderwijs is zoals gemeld beschikbaar op Bij ieder taal- en rekendomein treft u in deze inventarisatie de titels van bijbehorende! 3

8 leerstofparagrafen uit de methode aan. Zo kunt u snel zien op welke plaats een methode aandacht besteedt aan de referentieniveaus. Ook krijgt u een indruk van de hoeveelheid aandacht in pagina s die een methode over de leerjaren heen aan een bepaald leerstofonderwerp besteedt.! 4

9 2. Verantwoording Het aanbod van methodes taal en rekenen is groot en gevarieerd. Niet alleen zijn er tal van titels van verschillende uitgevers, ook bestaat een enkele methode uit een keur aan producten. Naast een leerlingenboek stelt een methode bijvoorbeeld werkboeken, differentiatieboeken, themakaternen en/of online-oefenmateriaal beschikbaar. In het vo en het mbo zijn deze methodes bovendien voor verschillende niveaus beschikbaar. Een inventarisatie dwingt tot keuzes en daardoor is het huidige overzicht beperkt tot een beschrijving van pagina s leerstofaanbod voor taal en rekenen. De onderliggende keuzes in de inventarisatie lichten we hieronder toe. Meest gebruikte methodes In het najaar van 2008 zijn de meest gebruikte methodes voor taal en rekenen (wiskunde) gelegd naast het referentiemodel voor de doorlopende leerlijnen taal en rekenen. Van iedere paragraaf van deze methoden is een inschatting gemaakt welk (sub)domein van het referentiemodel het meest hiermee correspondeert. In eerste instantie is van ieder boek de inhoudsopgave overgenomen in de inventarisatie. Vervolgens is per paragraaf gekeken welk (sub)domein uit het referentiemodel het meest hiermee overeenkomt. De belangrijkste functie van de inventarisatie is die van een spoorboekje. De gebruiker kan dankzij de inventarisatie namelijk snel zijn weg vinden in het aanbod van leermiddelen. Dankzij het spoorboekje kan de docent-gebruiker sneller en gemakkelijker leermiddelen screenen om vervolgens zelf te beslissen hoe hij met zijn leerlingen het beste de referentieniveaus kan bereiken. Voortdurend under construction De inventarisatie lijkt een gestolde weergave van het totale leermiddelenaanbod voor taal en rekenen. Dat is slechts gedeeltelijk waar. Ten eerste vernieuwen taal- en rekenmethodes zich voortdurend. Dat betekent dat van enkele methodes de nieuwste editie slechts voor een of enkele jaardelen beschreven kon worden. Daarnaast bieden de meeste methodes hun leerstof aan op vier of vijf niveaus, bijvoorbeeld voor de basisberoepsgerichte leerweg, kaderberoepsgerichte/gemengde/theoretische leerweg en de theoretische leerweg in het vmbo alsook voor havo en vwo. In de inventarisatie zijn uitsluitend de kgt- en de havo-delen beschreven. Met deze twee niveaus proberen we een globaal beeld te geven van het aanbod in het vmbo en havo/vwo. Tot slot bevat de inventarisatie niet alle methodes. Om op korte termijn echter een zo groot mogelijke groep docenten te bereiken, bevat de inventarisatie alleen de meest gebruikte taalen rekenmethodes. Kwantitatieve benadering De methodes taal en rekenen zijn kwantitatief beschreven. De inventarisatie maakt duidelijk hoeveel aandacht een methode besteedt aan bepaalde leerstof. De hoeveelheid aandacht uit zich in de inventarisatie op twee manieren. Allereerst kan het aantal pagina s gescoord worden als indicatie van de omvang van de aandacht. Daarnaast kan vastgesteld worden hoe vaak specifieke leerstof door de jaren heen behandeld wordt. De aandacht in pagina s is overigens niet altijd maatgevend voor de werkelijke aandacht. Soms is één pagina genoeg om uitputtend één vaardigheid aan de orde te stellen, terwijl anderzijds! 5

10 één pagina ook tot vele uren intensieve onderwijstijd kan leiden. Met andere woorden, er is op basis van de inventarisatie geen verband te leggen tussen de omvang in pagina s, de hoeveelheid lestijd per vaardigheid en de kwaliteit van het leerproces door de leerling. Indeling per domein De leerstofparagrafen zijn ingedeeld in één van de domeinen taal en rekenen. In de meeste gevallen is deze indeling mogelijk op basis van de titel van de paragraaf. Dit geldt helaas niet voor methodes uit het basisonderwijs. Thematische titels van lessen benemen soms het zicht op de feitelijke inhoud en het hoofddoel van de lessen. Tegelijk komt het voor dat binnen een les van een half uur verschillende vaardigheden uit verschillende subdomeinen worden toegepast. Dat maakt een glasharde indeling onmogelijk. Hetzelfde geldt overigens voor projecten, thematische opdrachten of taken in de methodes voor alle schooltypen. Dergelijke lessen zijn alleen in de inventarisatie opgenomen mits er expliciet aandacht besteed is aan het aanleren of toepassen van leerstof.! 6

11 3. De inventarisatie onder de loep De inventarisatie van taal- en rekenmethodes bevat gegevens over de inhoud en de omvang van de leerstof. Deze gegevens bieden op verschillende niveaus informatie, respectievelijk op paragraafniveau, op het niveau van een domein en op het niveau van de hele methode. 3.1 Een leerstofparagraaf De kleinste eenheid in de inventarisatie is de beschrijving op het niveau van een leerstofparagraaf. Een leerstofparagraaf varieert van één tot enkele tientallen bladzijden. Op dit niveau biedt de inventarisatie vooral het gemak van de vindbaarheid van leerstof. Gezochte leerstof kan snel in de methode worden opgespoord. Voorbeeld 1 Rekenen in het vmbo: Moderne wiskunde (Noordhoff Uitgevers) deel hs leerstof vanaf pg. kgt 1A 4 Delen en verdelen Decimale getallen Rekenmachine Afronden Procenten Deze tabelregel biedt de volgende informatie: " Moderne Wiskunde behandelt in hoofdstuk 4 leerstof over getallen; " de leerstof is geschreven voor leerjaar 1 van vmbo-kgt en staat in methodedeel 1A; " het hoofdstuk bevat 5 paragrafen over getallen; " het hoofdstuk begint op pagina 82; " de totale aandacht in dit hoofdstuk is 14 pagina s. Voorbeeld 2 Taal in het mbo: Via, A2 mbo-breed (Uitgeverij Deviant) deel hs leerstof vanaf pg. hb 3 Presenteren Deze tabelregel biedt de volgende informatie: " via behandelt in hoofdstuk 3 leerstof over presenteren; " de leerstof staat in het handboek (hb); " de paragraaf Presenteren begint op bladzijde 105; " de totaal aandacht in hoofdstuk 3 van het handboek is 9 pagina s.! 7

12 3.2 Een domein De inventarisatie laat de hoeveelheid aandacht per domein zien. Dat maakt het mogelijk om gegevens te interpreteren, bijvoorbeeld of de juiste onderwerpen voor uw leerlingen aan de orde komen. Ook kan de leerlijn door de jaren heen gewaardeerd worden in relatie tot de wensen van uw school. Voorbeeld 1 Gespreksvaardigheid in Taallijnen havo 4 en 5 (Malmberg) deel hs leerstof vanaf pg. hb 2 Discussiëren Een discussie voorzitten Debatteren Observeren en commentaar geven wb4 1 Veilig spreken; luistervragen Gericht kijken en luisteren; stemgebruik en lichaamstaal; veilig spreken 3 Retorische middelen; observatieformulier voordracht Debat; typen redenering; aanvaardbaarheid van betoog Debat; betogende voordracht; observeren en commentaar geven 4 Een radioprogramma als bron gebruiken Een debat voorbereiden Een debat voeren en observeren 5 Discussies Probleemoplossende discussie Observeren; voorzitten Discussie wb5 1 Het debat De discussie totaal 81 Dit domeinoverzicht biedt onder andere de volgende informatie: " Taallijnen behandelt gespreksvaardigheid in havo 4 en 5 in verschillende hoofdstukken; " de methode bestaat uit een handboek (hb) en werkboeken (wb); " het handboek biedt een theoretisch overzicht van totaal 8 pagina s; " het werkboek besteedt in het vierde leerjaar 33 pagina s aandacht aan gespreksvaardigheid en in het vijfde leerjaar in totaal 40 pagina s; " in leerjaar 5 komen het debat en de discussie aan de orde.! 8

13 Voorbeeld 2 Meten en meetkunde in De wereld in getallen, groep 7 en 8 (Malmberg) deel hs leerstof vanaf pg. 7A 1 Taak 2 De fietsvakantie 6 2 Taak 5 De fietsvakantie 12 2 Taak 8 De fietsvakantie 18 2 Taak 14 De fietsvakantie Taak 17 De haven 42 2 Taak 20 De haven 48 2 Taak 23 De haven 54 2 Taak 26 De haven 60 2 Taak Taak 35 De supermarkt 84 2 Taak 38 De supermarkt 90 2 Taak Taak 41 De supermarkt 96 2 Taak Taak 47 Verhuizen Taak 50 Verhuizen Taak 53 Verhuizen B 1 Taak 2 De krant 6 2 Taak 5 De krant 12 2 Taak 8 De krant 18 2 Taak 11 De krant 24 2 Taak 14 Toets Taak 20 De politie 48 2 Taak 23 De politie 54 2 Taak 26 De politie 60 2 Taak Spel Taak 32 Het Schoolkamp 78 2 Taak 35 Het Schoolkamp 84 2 Taak 38 Het Schoolkamp 90 2 Taak 41 Het Schoolkamp A 8B Taak Taak 47 Het Openluchtmuseum Taak 50 Het Openluchtmuseum Taak 53 Het Openluchtmuseum Taak 56 Toets Taak 2 Sport 6 2 Taak 5 Sport 12 2 Taak 8 Sport 18 2 Taak 11 Sport 24 2 Taak 14 Sport Taak 17 Meten en kijken 42 2 Taak 20 Meten en kijken 48 2 Taak 23 Meten en kijken 54 2 Taak 26 Meten en kijken 60 2 Taak 29 Meten en kijken Taak 32 Verkeer 78 2 Taak 35 Verkeer 84 2 Taak 38 Verkeer 90 2 Taak 41 Verkeer Taak 50 Steeds meer afval Taak 53 Steeds meer afval Taak 56 Toets Taak 2 Schaatsen 6 2 Taak 5 Schaatsen 12 2 Taak Taak 11 Post Taak 20 Wonen 42 2 Taak 23 Wonen 48 2 Taak 26 Wonen 54 2 totaal 119 Dit domeinoverzicht biedt onder andere de volgende informatie: " De wereld in getallen behandelt in alle delen van groep 7 en 8 het onderdeel meten en meetkunde; " binnen een hoofdstuk komt meten en meetkunde in meer dan één paragraaf aan de orde; " een paragraaf telt twee bladzijden; " de totale aandacht voor meten en meetkunde bedraagt 119 pagina s in groep 7 en 8.! 9

14 3.3 Een methode in zijn geheel De inventarisatie biedt bij iedere methode een totaaloverzicht van de leerstof per domein. In dit overzicht ziet u de aandacht in pagina s van de methode per domein. Voorbeeld 1 Zin in taal groep 7 en 8 (Zwijsen) Methode Zin in taal 1 Mondeling 216p Schooltype po groep 7 en 8 2 Lezen 136p Editie 2 (2008) 3 Schrijven 92p Niveau 1F 4 Taalbeschouwing 72p Dit totaaloverzicht biedt onder andere de volgende informatie: " de methode is van recente datum: 2008; " Zin in taal besteedt in groep 7 en 8 aan alle domeinen aandacht; " de methode besteedt vooral aandacht aan mondelinge taalvaardigheid; " de methode besteedt in pagina s minder aandacht aan taalbeschouwing. Voorbeeld 2 Op niveau havo 1, 2 en 3 ( Thieme Meulenhoff) Methode Op Niveau 1 Mondeling 38p Schooltype havo Lezen 391p Editie vanaf Schrijven 61p Niveau 2F 4 Taalbeschouwing 191p Dit totaaloverzicht biedt onder andere de volgende informatie: " de methode is sinds 2007 beschikbaar; " Op niveau besteedt in havo 1 tot en met 3 aan alle domeinen aandacht; " de methode besteedt vooral aandacht aan lezen en taalbeschouwing; " de methode besteedt in pagina s minder aandacht aan mondelinge taalvaardigheid en schrijven. Voorbeeld 3 Rekenvaardigheid mbo (NijghVersluys) Methode Rekenvaardigheid 1 Getallen 11p Schooltype mbo 2 Verhoudingen 13p Editie 3 Meten en meetkunde 0p Niveau 2F 4 Verbanden 59p Dit totaaloverzicht biedt onder andere de volgende informatie: " Rekenvaardigheid mbo besteedt vooral aandacht aan verbanden; " de methode besteedt geen aandacht aan meten en meetkunde; " de methode besteedt in gelijke mate aandacht aan getallen en verhoudingen. Voorbeeld 4 Moderne wiskunde havo 1, 2 en 3 (Noordhoff Uitgevers) Methode Moderne wiskunde 1 Getallen 122p Schooltype havo (vwo) Verhoudingen 62p Editie 8 3 Meten en meetkunde 280p Niveau 2F 4 Verbanden 382p Dit totaaloverzicht biedt onder andere de volgende informatie: " Moderne wiskunde besteedt relatief veel aandacht aan meten en meetkunde en aan verbanden; " de methode besteedt relatief weinig aandacht aan verhoudingen.! 10

15 4. Methodegegevens gebruiken Dit hoofdstuk demonstreert hoe u gebruik kunt maken van de methode-inventarisatie. In elk voorbeeld zijn taal- en rekenambities van de school naast het aanbod uit de methodes gezet. Op basis van deze vergelijking kan de school besluiten tot vervolgacties om taal- en rekenvaardigheid op een hoger niveau te brengen. Wat doet Moderne Wiskunde in vmbo-kgt 1 met domein 1 Getallen? Ambities van de school We willen in leerjaar 1 extra aandacht besteden aan hoofdrekenen met hele getallen, zowel optellen, aftrekken, delen als vermenigvuldigen. Zodat iedereen hetzelfde basisniveau heeft. Moderne wiskunde heeft geen aparte hoofdstukken hoofdrekenen. Wel zijn er tien herhalingsbladzijden in deel 1A. Die gaan we achter elkaar oefenen voordat leerlingen aan hoofdstuk 4 Decimale getallen beginnen. Aandacht voor domein Getallen in deel 1 van de Moderne wiskunde volgens de inventarisatie Moderne wiskunde, kgt1a 4 Decimale getallen 4.1 Delen en verdelen 4.2 Decimale getallen 4.3 Rekenmachine 4.4 Afronden 4.5 Volgorde bij berekenen Moderne wiskunde, kgt1b 9 Negatieve getallen 9.1 Positief en negatief 9.2 Negatief in assenstelsel 9.3 Blokjes in de ketel 9.4 Heksentaal gebruiken 9.5 Blokjes eruit Wat doet Taal actief aan spreekvaardigheid? Ambities van de school We willen in groep 7 en 8 meer aandacht besteden aan spreekvaardigheid buiten school. Taal actief groep 7 en 8 besteedt al aandacht aan spreekvaardigheid. We gaan deze lessen bekijken en daarna beslissen wat wij onze leerling extra willen aanbieden. Ons plan is om elke les van 25 minuten uit te breiden tot een uur. Ook willen we de leerlingen maandelijks een buitenschoolse opdracht geven waarvan ze een verslagje maken. Aandacht voor subdomein Spreekvaardigheid in groep 7 en 8 van Taal actief volgens de inventarisatie Taal actief groep 7 blok 2 les 11 Voor Vimla blok 3 les 11 Sport Vandaag blok 6 les 6 Ik wil je iets vertellen over blok 6 les 11 Love blok 7 les 2 Robot blok 9 les 11 Spreekbeurt blok 10 les 2 Heb je overal aan gedacht? blok 10 les 5 Hoe zou jij het zeggen? Taal actief groep 8 blok 4 les 11 Vandaag wil ik jullie iets vertellen over blok 6 les 2 Wat een verhaal! blok 6 les 4 Mag ik u verzoeken? blok 7 les 6 En toen, en toen blok 9 les 11 Je kunt erop wachten! 11

16 Wat doet Talent in mbo-administratie aan niveau 3F? Ambities van de school We willen onze leerlingen goed voorbereiden op de beroepspraktijk. Gespreksvaardigheid en schrijfvaardigheid moeten daarom feilloos beheerst worden. Daarom gaan we het onderdeel taalbeschouwing en taalverzorging volledig uitvoeren in nauwe aansluiting met de schrijfvaardigheid. We gaan wel zo vroeg mogelijk checken hoe het met de schrijf- en vooral spellingvaardigheid van onze nieuwe leerlingen gesteld is. Bij het onderdeel gesprekken wordt er gelukkig veel aandacht besteed aan vergaderen. Dat vinden wij belangrijk en gaan we daarom in één aaneensluitende module uitvoeren. Voor luistervaardigheid gaan we extra oefenmateriaal zoeken of maken. Met collega s gaan we ook nog om tafel om te kijken of we fictie meer aan bod willen laten komen. Nu doen we het vaak voor de leuk en als het zo uitkomt. Misschien schaffen we een deelmethode fictie aan of gaan we zelf een module ontwikkelen. Aandacht voor niveau 3F in Talent voor mboadministratie Talent, handboek zakelijke communicatie Talent, werkboek administratie niveau 3/4 Domein Subdomein Pag. 1 Mondelinge taalvaardigheid 2 Lezen Gesprekken 161 Luisteren 0 Spreekvaardigheid 28 Zakelijke teksten 35 Fictionele en literaire teksten 3 Schrijven Taalbeschouwing en taalverzorging totaal 521 Wat doet Alles telt in groep 7 en 8 aan niveau 1F? Ambities van de school We willen dat de kinderen zo breed mogelijk hun rekenvaardigheid ontwikkelen. Daarom gaan we met behulp van de inventarisatie kijken in hoeverre de leerstof in groep 7 en 8 inhoudelijk overeenkomt met referentieniveau 1F voor rekenen. Alles telt besteedt gelukkig al evenwichtig aandacht aan alle domeinen. We gaan checken of dat voor alle leerlingen voldoende is. Aandacht voor niveau 1F in Alles telt groep 7 en 8 Alles telt 7A en 7B Alles telt 8A en 8B Methode Alles telt 1 Getallen 42p Schooltype PO groep 7 en 8 2 Verhoudingen 25p Editie 1 3 Meten en 30p meetkunde Niveau 1F 4 Verbanden 23p! 12

17 5. Overzicht geïnventariseerde methodes Onderstaande methodes zijn opgenomen in de inventarisatie zoals deze beschikbaar is via Het aantal methodetitels wordt in de loop van 2009 verder uitgebreid. Taalmethodes: Methode Schooltype Niveau Accent mbo 3F Nieuw Nederlands vmbo kgt 1-4 2F Nieuw Nederlands havo 1-3 2F Nieuw Nederlands havo 4-5 3F Op niveau onderbouw havo 1-3 2F Op niveau havo 4-5 3F Op niveau vmbo kgt 1-4 2F Pluspunt po groep 7 en 8 1F Taal actief po groep 7 en 8 1F Taal in beeld po groep 7 en 8 1F Taal op maat po groep 7 en 8 1F Taaldomein vmbo kgt 1-4 2F Taaldomein havo 1-3 2F Taaldomein havo 4-5 3F Taallijnen kgt 1-4 2F Taallijnen havo 1-3 2F Taallijnen havo 4-5 3F Talent mbo 3 / 4 3F Trema Digitaal mbo 2F Via mbo 2F Zin in taal po groep 7 en 8 1F Rekenmethodes: Methode Schooltype Niveau Alles telt groep 7 en 8 po groep 7 en 8 1F Beroepsgerichte wiskunde basisvaardigheden mbo 2F De wereld in getallen po groep 7 en 8 1F Moderne wiskunde vmbo kgt 1-4 2F Moderne wiskunde havo 1-3 2F Pluspunt po groep 7 en 8 1F Rekenrijk po groep 7 en 8 1F Rekenvaardigheid mbo 2F Talrijk po groep 7 en 8 1F! 13

18 6. Referentieniveaus taal in het kort Niveau 1F Niveau 2F Niveau 3F Niveau 4F Domein 1 Mondelinge taalvaardigheid Gesprekken Kan eenvoudige gesprekken voeren over vertrouwde onderwerpen in het dagelijks leven op en buiten school. Luisteren Spreken Kan luisteren naar eenvoudige teksten over alledaagse, concrete onderwerpen of over onderwerpen die aansluiten bij de leefwereld. Kan luisteren naar eenvoudige teksten over alledaagse, concrete onderwerpen of over onderwerpen die aansluiten bij de leefwereld van de leerling. Kan in eenvoudige bewoordingen een beschrijving geven, informatie geven, verslag uitbrengen, uitleg geven en instructie geven in alledaagse situaties in en buiten school. Kan in eenvoudige bewoordingen een beschrijving geven, informatie geven, verslag uitbrengen, uitleg en instructie geven in alledaagse situaties in en buiten school. Kan gesprekken voeren over alledaagse en niet alledaagse onderwerpen uit dagelijks leven, werk en opleiding. Kan uiting geven aan persoonlijke meningen, kan informatie uitwisselen over vertrouwde onder-werpen en gevoelens onder woorden brengen. Kan in gesprekken over alledaagse en niet alledaagse onderwerpen uit leefwereld en (beroeps) opleiding uiting geven aan persoonlijke meningen, kan informatie uitwisselen en gevoelens onder woorden brengen. Kan luisteren naar teksten over alledaagse onderwerpen, onderwerpen die aansluiten bij de leefwereld van de leerling of die verder van de leerling af staan. Kan redelijk vloeiend en helder ervaringen, gebeurtenissen, meningen, verwachtingen, gevoelens onder woorden brengen uit het alledaagse leven of interessegebied. Kan redelijk vloeiend en helder ervaringen, gebeurtenissen, meningen, verwachtingen, gevoelens onder woorden brengen over onderwerpen uit de (beroeps)opleiding en van maatschappelijke aard. Kan op effectieve wijze deelnemen aan gesprekken over onderwerpen van maatschappelijke en beroepsmatige aard. Kan op effectieve wijze deelnemen aan gesprekken over onderwerpen uit de (beroeps)opleiding en van maatschappelijke aard. Kan luisteren naar een variatie aan teksten over alledaagse, opleidings- en beroepsgebonden en maatschappelijke onderwerpen. Kan luisteren naar een variatie aan teksten over onderwerpen uit de (beroeps)opleiding en van maatschappelijke aard. Kan monologen en presentaties houden over opleidings- en beroepsgerelateerd e onderwerpen waarin ideeën worden uitgewerkt en voorzien van relevante voorbeelden. Kan monologen en presentaties houden over onderwerpen uit de (beroeps)opleiding en van maatschappelijke aard, waarin ideeën worden uitgewerkt en voorzien van relevante voorbeelden. Kan in alle soorten gesprekken de taal nauwkeurig en doeltreffend gebruiken voor een breed scala aan onderwerpen uit opleiding, beroep of maatschappelijk leven. Kan in alle soorten gesprekken de taal nauwkeurig en doeltreffend gebruiken voor een breed scala van onderwerpen uit (beroeps)opleiding, en van maatschappelijke aard. Kan luisteren naar een grote variatie aan, ook complexe, teksten over opleidings- en beroepsgebonden en maatschappelijke onderwerpen en over en abstracte onderwerpen. Kan luisteren naar een grote variatie aan, ook complexe, teksten over onderwerpen uit de (beroeps)opleiding en van maatschappelijke aard, die ook abstracte thema s kunnen behandelen Kan duidelijke, gedetailleerde monologen en presentaties houden over tal van onderwerpen. Kan daarbij subthema s integreren, specifieke standpunten ont-wikkelen en het geheel afronden met een passende conclusie. Kan duidelijke, gedetailleerde monologen en presentaties houden over tal van onderwerpen uit de (beroeps)opleiding en van maatschappelijke aard. Kan daarbij subthema s integreren, specifieke standpunten ontwikkelen en het geheel afronden met een passende conclusie.! 14

19 Domein 2 Lezen Zakelijke teksten Fictionele, narratieve en literaire teksten Domein 3 Schrijven Schrijven Niveau 1F Niveau 2F Niveau 3F Niveau 4F Kan eenvoudige teksten lezen over alledaagse onderwerpen en over onderwerpen die aansluiten bij de leefwereld. Kan jeugdliteratuur belevend lezen. Kan korte, eenvoudige teksten schrijven over alledaagse onderwerpen of over onderwerpen uit de directe leefwereld van de schrijver. Kan korte, eenvoudige teksten schrijven over alledaagse onderwerpen of over onderwerpen uit de leefwereld. Domein 4 Begrippenlijst en taalverzorging Begrippenlijst en " Metatalige begrippen taalverzorging " Spelling " Leestekens " Grammaticale begrippen Kan teksten lezen over alledaagse onderwerpen, onderwerpen die aansluiten bij de leefwereld van de lezer en over onderwerpen die verder van de lezer afstaan. Kan teksten lezen over alledaagse onderwerpen, onderwerpen die aansluiten bij de leefwereld van de leerling en over onderwerpen die verder van de leerling afstaan. Kan eenvoudige adolescentenliteratuur en zeer eenvoudige volwassenenliteratuur belevend en herkennend lezen. Kan eenvoudige adolescentenliteratuur herkennend lezen. Kan samenhangende teksten schrijven met een eenvoudige, lineaire opbouw, over uiteenlopende vertrouwde onderwerpen binnen school, werk en maatschappij. Kan samenhangende teksten schrijven met een eenvoudige, lineaire opbouw, over uiteenlopende vertrouwde onderwerpen uit de (beroeps)opleiding en van maatschappelijke aard. Kan een grote variatie aan teksten over opleidingsgebonden, beroepsgebonden en maatschappelijke onderwerpen zelfstandig lezen. Leest met begrip voor geheel en details. Kan een grote variatie aan teksten over onderwerpen uit de (beroeps)opleiding en van maatschappelijke aard zelfstandig lezen. Leest met begrip voor geheel en details. Kan adolescentenliteratuur en eenvoudige volwassenenliteratuur kritisch en reflecterend lezen. Kan gedetailleerde teksten schrijven over opleidings-, beroepsgebonden en maatschappelijke onderwerpen waarin informatie en argumenten uit verschillende bronnen bijeengevoegd en beoordeeld worden. Kan gedetailleerde teksten schrijven over onderwerpen uit de (beroeps)opleiding en van maatschappelijke aard, waarin informatie en argumenten uit verschillende bronnen bijeengevoegd en beoordeeld worden. Kan een grote variatie aan teksten lezen over tal van algemeen maatschappelijke of beroepsgebonden onderwerpen in detail begrijpen. Kan een grote variatie aan teksten lezen over tal van onderwerpen uit de (beroeps)opleiding en van maatschappelijke aard en kan die in detail begrijpen. Kan volwassenenliteratuur interpreterend en esthetisch lezen. Kan goed gestructureerde teksten schrijven over allerlei maatschappelijke, opleiding- en beroepsgerelateerde onderwerpen. Kan relevante belangrijke kwesties benadrukken, standpunten uitgebreid uitwerken en ondersteunen met redenen en relevante voorbeelden. Kan goed gestructureerde teksten schrijven over allerlei onderwerpen uit de (beroeps)opleiding en van maatschappelijke aard. Kan relevante belangrijke kwesties benadrukken, standpunten uitgebreid uitwerken en ondersteunen met redenen en relevante voorbeelden.! 15

20 7. Referentieniveaus rekenen in het kort Bij rekenen is er sprake van drie niveaus. Niveau 4 ontbreekt omdat het rekenen op dat niveau deel uitmaakt van meer geavanceerde wiskunde. De drie referentieniveaus worden op twee manieren beschreven: " de fundamentele kwaliteit 1F, 2F en 3F " de streefkwaliteit 1S, 2S, 3S De publicatie Over de drempels met rekenen beschrijft de niveaus aan de hand van onderstaande indeling. Getallen A Notatie, taal en betekenis - uitspraak, schrijfwijze en betekenis van getallen, symbolen en relaties - wiskundetaal gebruiken B Met elkaar in verband brengen - getallen en getalrelaties - structuur en samenhang C Gebruiken - memoriseren, automatiseren - hoofdrekenen (noteren van tussenresultaten toegestaan) - hoofdbewerkingen (+,-,x,:) op papier uitvoeren met gehele getallen en decimale getallen - bewerkingen met breuken (+,-,x,:) op papier uitvoeren - berekeningen uitvoeren met gehele getallen, breuken en decimale getallen - rekenmachine op een verstandige manier inzetten Meten en Meetkunde A Notatie, taal en betekenis - maten voor lengte, oppervlakte, inhoud en gewicht, temperatuur - tijd en geld - meetinstrumenten - schrijfwijze en betekenis van meetkundige symbolen en relaties B Met elkaar in verband brengen - meetinstrumenten gebruiken - structuur en samenhang tussen maateenheden - verschillende representaties, 2D en 3D C Gebruiken - meten - rekenen in de meetkunde Verhoudingen A Notatie, taal en betekenis - uitspraak, schrijfwijze en betekenis van getallen, symbolen en relaties - wiskundetaal gebruiken B Met elkaar in verband brengen - verhouding, procent, breuk, decimaal getal, deling, deel van met elkaar in verband brengen C Gebruiken - in de context van verhoudingen berekeningen uitvoeren, ook met procenten en verhoudingen Verbanden A Notatie, taal en betekenis - analyseren en interpreteren van informatie uit tabellen, grafische voorstellingen en beschrijvingen - Veel voorkomende diagrammen en grafieken B Met elkaar in verband brengen - verschillende voorstellingsvormen met elkaar in verband brengen - gegevens verzamelen, ordenen en weergeven - patronen beschrijven C Gebruiken - tabellen, diagrammen en grafieken gebruiken bij het oplossen van problemen - rekenvaardigheden gebruiken! 16

21 8. Meer informatie In het kader van de Inhaalslag Taal & Rekenen worden in de periode augustus 2008 tot augustus 2012 verschillende activiteiten ondernomen die bijdragen aan de inhoudelijke en didactische kennis en vaardigheden van leraren, de verbetering van de aansluiting tussen schoolsoorten, de beschikbaarheid van leermiddelen, de transparantie van de leerresultaten en de overdracht van geslaagde praktijken. Deze activiteiten worden uitgevoerd door de volgende onderwijsondersteunende instellingen: " APS " CINOP " CITO " CPS " Expertisecentrum Nederlands " Freudenthal Instituut " KPC Groep " PO-raad " SLO Bij bijna alle activiteiten wordt samengewerkt met scholen en leraren. De samenwerkingspartners van de Inhaalslag Taal & Rekenen zullen gedurende de projectduur van vier jaar hun bevindingen, adviezen en aanbevelingen publiceren. Op de website vindt u relevante informatie op het gebied van taal en rekenen, zoals: " uitwerkingen van referentieniveaus " publicaties " toetsen " good practices! 17

22

23

24 SLO is het nationaal expertisecentrum voor leerplanontwikkeling. Al 30 jaar geven wij inhoud aan leren en innovatie in de driehoek tussen overheid, wetenschap en onderwijspraktijk. Onze expertise bevindt zich op het terrein van doelen, inhouden en organisatie van leren. Zowel in Nederland als daarbuiten. Door die jarenlange expertise weten wij wat er speelt en zijn wij als geen ander in staat trends, ontwikkelingen en maatschappelijke vraagstukken te duiden en in een breder onderwijskader te plaatsen. Dat doen we op een open, innovatieve en professionele wijze samen met beleidsmakers, scholen, universiteiten en vertegenwoordigers uit het bedrijfsleven. SLO Piet Heinstraat JE Enschede Postbus CA Enschede T F E info@slo.nl