BEELDVORMING VAN ANTILLIANEN IN NEDERLANDSE MEDIA Berichtgeving in de Telegraaf, de Volkskrant, het Eindhovens Dagblad, EénVandaag en het NOS

Transcriptie

1 BEELDVORMING VAN ANTILLIANEN IN NEDERLANDSE MEDIA Berichtgeving in de Telegraaf, de Volkskrant, het Eindhovens Dagblad, EénVandaag en het NOS Journaal van 1 september 2010 t/m 31 oktober Reflectie Naam: Tessa Jansen School: Fontys Hogeschool Journalistiek Studentnummer: Datum: 18 oktober 2011 INHOUDSOPGAVE Hoofdstuk 1 Inleiding Inleiding 1.2 Hoofdvraag 1.3 Deelvragen 1.4 Begrippen 1.5 Indeling Hoofdstuk 2 Literatuuronderzoek 2.1 Inleiding 2.2 Beeldvorming 2.3 Media en de multiculturele samenleving 2.4 Berichtgeving over Antillianen 2.5 Conclusie Hoofdstuk 3 Analyse 3.1 Inleiding 3.2 Onderzoeksmethode 3.3 Analyse 3.4 Conclusie Hoofdstuk 4 Interviews 4.1 Inleiding 4.2 Berichtgeving over Antillianen 4.3 Werkwijze journalisten 4.4 Conclusie Hoofdstuk 5 Reflectie Bronvermelding Bijlage Analyse van Eindhovens Dagblad Analyse van Volkskrant Analyse van de Telegraaf Analyse van EénVandaag Analyse van NOS Journaal Interview met John Graat Interview met Trix van Bennekom Interview met Jean Mentens Interview met Henrik-Willem Hofs

2 HOOFDSTUK 1 INLEIDING 1.1 Inleiding In april 2011 beviel een 12-jarig meisje uit Groningen van een kind. Een aantal dagen later bekende haar vader het meisje te hebben misbruikt en zwanger gemaakt te hebben. Hoewel het in veel media niet genoemd werd, was de vader een Antilliaan van Sint Maarten. 1 Een paar dagen later was ik op een verjaardag waar er over dit nieuws werd gesproken en gediscussieerd. Een kennis beweerde dat die vader natuurlijk een buitenlander was en dat Antillianen echt gevaarlijk zijn. Ze vond dat Antillianen altijd gekke dingen doen en dat we ze moeten terugsturen naar de Antillen. Ik vond het interessant om bij deze discussie te zitten, omdat ik zelf al jaren het nieuws over Antillianen volg. En altijd al was ik benieuwd naar de reactie van mensen op bepaalde gebeurtenissen rondom Antillianen en de rol die berichtgeving daarbij speelt. Het idee voor een reflectie over Antillianen was geboren. Op internet zijn veel onderzoeken te vinden over berichtgeving en de multiculturele samenleving, allochtonen, migranten en noem maar op. Specifiek onderzoek naar berichtgeving over Antillianen is niet gedaan. Een goede aanleiding voor mij om daar onderzoek naar te doen voor deze reflectie. Op zoek naar goede bronnen kwam ik het boek Het stereotype voorbij tegen van Coen Heijes. Hij onderzocht de beeldvorming, samenwerking en het onbegrip tussen Curaçaoënaars en Nederlanders in Nederland en op Curaçao. Niet helemaal wat ik zelf wil doen, want hij keek naar de beeldvorming op de werkvloer. Maar in het boek wordt gesproken over de rol van de media en het beeld dat journalisten schetsen van de Antilliaanse cultuur. Heijes kijkt naar zowel de Antillianen als de Nederlanders. Zo zeggen Antillianen dat Nederlanders bemoeizuchtig en paternalistisch zijn. Andersom vinden Nederlanders Antillianen laks en hebben ze een gebrek aan verantwoordelijkheid. Die stereotypering zie je soms ook terug in de media, zegt Heijes. 2 Heijes schrijft dat er misverstanden en onbegrip zijn ontstaan door de eeuwenlange relatie tussen Nederland en de Antillen en dat de meningen van veel mensen gebaseerd zijn op vooroordelen en generalisaties. Zoals Heijes dit zegt, zou dat ook kunnen gelden voor journalisten in Nederland die over Antillianen schrijven. 2 Omdat ik niet alleen benieuwd ben naar de onderwerpen waarover journalisten schrijven, ga ik ook met ze in gesprek over hun keuzes bij de verslaggeving van nieuws over Antillianen. Verslaan zij alleen het nieuws of proberen ze ook het nieuws negatiever of positiever te brengen? [I1] Naast een literatuuronderzoek en een analyse bestaat deze reflectie dan ook uit een serie interviews met journalisten. 1.2 Hoofdvraag De hoofdvraag die ik probeer te beantwoorden in deze reflectie is: Hoe berichten journalisten over Antillianen en welk beeld ontstaat er van Antillianen in vijf Nederlandse media? Ik vind dat deze reflectie relevant is, omdat er relatief weinig onderzoeken zijn gedaan naar specifieke berichtgeving over Antillianen. Ik ben nieuwsgierig naar de werkwijze van journalisten wanneer zij over Antillianen schrijven en ik ben benieuwd of zij denken dat ze een positief, negatief of neutraal beeld creëren. Statistisch gezien vormen Antillianen maar een kleine groep in Nederland, er wonen ongeveer Antillianen in Nederland. 3 Antillianen komen regelmatig in het nieuws, waardoor het interessant is om de berichtgeving over hen verder te analyseren. Verder hoop ik dat andere journalisten bij het lezen van mijn reflectie zich bewust worden van hun rol bij berichtgeving over Antillianen. Daarnaast is er bijna altijd discussie over de berichtgeving over de multiculturele samenleving door de Nederlandse media. Al sinds de jaren 60 zijn daar onderzoeken, scripties en studies naar gedaan. 4 Interessant dus om te zien dat het nog steeds een belangrijk onderwerp is voor onderzoekers. Ik wil met mijn reflectie daar een steentje aan bijdragen. 1.3 Deelvragen Ik splits mijn reflectie op in deelvragen die ik per hoofdstuk probeer te beantwoorden. 1. Wat is beeldvorming? (hoofdstuk 2) 2. Hoe gaan media om met de multiculturele samenleving volgens eerdere onderzoeken? (hoofdstuk 2) 3. Is de berichtgeving over Antillianen positief, negatief of neutraal in de periode september en oktober 2010 in een aantal Nederlandse kranten en televisieprogramma s? (hoofdstuk 3) 4. Welke thema s worden in diezelfde periode het meest besproken in diezelfde Nederlandse kranten en televisieprogramma s? (hoofdstuk 3) 5. Wat is de werkwijze van journalisten bij berichtgeving over Antillianen? (hoofdstuk 4) 1.4 Begrippen Een aantal begrippen dat ik gebruik in mijn reflectie leg ik hieronder kort uit. Antillianen Personen die geboren of afkomstig zijn van de voormalig Nederlandse Antillen, te weten Curaçao, Sint Maarten, Bonaire, Saba en Sint Eustatius. Wanneer ik over de inwoners van Aruba praat, duid ik hen aan als Arubanen. Ik maak dus een verschil tussen Antillianen en Arubanen. 5 Nederlandse Antillen Op 10 oktober 2010 hielden de Nederlandse Antillen op te bestaan als land. Binnen het Koninkrijk der Nederlanden zijn nu vier landen: Nederland, Aruba, Curaçao en Sint Maarten. De eilanden Bonaire, Saba en Sint Eustatius zijn bijzondere gemeenten van Nederland. 6 Antilliaan is eigenlijk ook geen goede benaming meer, maar omdat het makkelijker is en er geen alternatief is, spreek ik nog steeds van Antillianen en de Antillen als het over de mensen en de eilanden gaat. [I2] Multiculturele samenleving Meerdere culturen die naast elkaar leven in één land. Dat kan op basis van gelijkwaardigheid en met behoud van eigen cultuur. 7 Vaak heeft het begrip betrekking op vier etnische groepen: Marokkanen, Turken, Surinamers en Antillianen. Nederlandse media

3 Ik kan voor deze reflectie niet alle media in Nederland analyseren. Ik heb gekozen voor drie kranten: de Telegraaf, de Volkskrant en het Eindhovens Dagblad en twee televisieprogramma s: EénVandaag en het NOS Journaal (13:00 uur en 20:00 uur uitzendingen). Ook analyseer ik een special van de NOS over de ontmanteling van de Nederlandse Antillen. Waar ik in deze reflectie dus uitspraken doe over Nederlandse media, kan ik alleen spreken over de media die ik hierboven genoemd heb. Positieve aanleiding en/of berichtgeving Het is lastig om een definitie te geven van positief nieuws. Ik vind dat er sprake is van positieve berichtgeving als er op een positieve manier over Antillianen wordt gesproken. Bijvoorbeeld berichtgeving over goede scholing, weinig overlast, succesvolle Antillianen of oplossingen voor problemen. Maar ook als Antillianen veel aan het woord komen of als er veel verschillende meningen te lezen zijn. Negatieve aanleiding en/of berichtgeving Negatieve berichtgeving vind ik makkelijker te verwoorden. In het bericht of in de reportage is er sprake van een probleem door of van Antillianen. Dat kan te maken hebben met criminaliteit, geweld, wapenbezit, integratie of andere problemen voor de maatschappij. Maar ik vind het ook negatief als Antillianen niet worden gesproken in onderwerpen die over hen gaan en als er geen hoor- en wederhoor is toegepast.[i3] Neutrale aanleiding en/of berichtgeving Soms is een reportage niet in de categorie positief of negatief te plaatsen. Omdat het te kort is of omdat het een beschrijving is van een gebeurtenis. Zoals de ontmanteling van de Nederlandse Antillen en de staatkundige veranderingen. Dat is een gebeurtenis en heeft niets te maken met problemen of oplossingen. Het verhaal is neutraal als beide kanten worden belicht, er geen standpunt wordt ingenomen en voldoende informatie wordt gegeven. In mijn analyse maak ik onderscheid tussen de nieuwsaanleiding en de berichtgeving. Beide kwalificeer ik als positief, neutraal of negatief. Een nieuwsaanleiding kan bijvoorbeeld negatief zijn, maar de berichtgeving daarover positief. Bijvoorbeeld de protestmars van Antillianen tegen geweld. De nieuwsaanleiding is negatief (geweld onder Antillianen), maar de berichtgeving is positief (Antillianen willen het zelf veranderen). Ik geef dus twee beoordelingen. In hoofdstuk 3 wordt dat duidelijker.[i4] 1.5 Indeling In hoofdstuk 2 verdiep ik me verder in beeldvorming, media en de multiculturele samenleving. Ik beschrijf wat beeldvorming precies is. Dat doe ik door een literatuuronderzoek waarbij ik gebruik maak van boeken, onderzoeken en andere artikelen die over dit onderwerp zijn geschreven. Hierdoor heb ik een beter idee van alle meningen en onderzoeken die al geschreven zijn over dit onderwerp. Met een analyse wil ik te weten komen hoe een aantal Nederlandse media nieuws over Antillianen brengen. Ik analyseer drie kranten en twee televisieprogramma s. Door twee verschillende media te kiezen kan ik een vergelijking maken tussen de media. Krant en televisie lagen voor mij het meest voor de hand, omdat deze het makkelijkst terug te zoeken zijn via internet. Krantenreportages heb ik geanalyseerd met het programma LexisNexis en de uitzendingen van EénVandaag en het NOS Journaal zijn te vinden via Uitzending Gemist. Ik bekijk de berichtgeving in de Telegraaf, Volkskrant en het Eindhovens Dagblad. Ik heb gekozen voor twee landelijke kranten en een regionale krant, om te zien of er op een andere manier wordt bericht. Daarnaast bekijk ik reportages uit EénVandaag en het NOS Journaal over Antillianen. Ik heb steeds gezocht op vier trefwoorden: Antillianen, Antilliaan, Nederlandse Antillen en Curaçao, omdat ik denk dat deze zoektermen de meeste hits opleveren. Ik heb de berichtgeving geanalyseerd van 1 september 2010 t/m 30 oktober 2010, omdat ik weet dat er in die periode veel over Antillianen werd bericht. Ik heb gekozen voor verhalen over Antillianen in Nederland en verhalen over de Nederlandse Antillen. Het gaat me namelijk over het beeld van Antillianen, dus dat kan in Nederland of op de Antillen zijn. In de analyse geef ik een samenvatting van het nieuws, geef ik dat nieuws een hoofdthema en een frame. Daarmee kan ik laten zien dat er over één nieuwsonderwerp op verschillende manieren (frames) kan worden gesproken of geschreven. Vervolgens deel ik de berichten in bij negatief, positief en neutraal qua nieuwsaanleiding en qua berichtgeving. Vervolgens bespreek ik met een aantal journalisten wat zij vinden van de algemene berichtgeving over Antillianen en hoe zij te werk gaan. Ik probeer van elk medium één journalist te spreken om met hem of haar de berichtgeving te bespreken. Ik kies voor deze journalisten, omdat ik hun berichtgeving heb geanalyseerd en deze journalisten meer kennis zouden moeten hebben over de berichtgeving over Antillianen. De belangrijkste bevindingen uit deze interviews voeg ik samen en ik bekijk op welke punten de journalisten het eens of oneens met elkaar zijn. Uiteindelijk schrijf ik in hoofdstuk 5 mijn reflectie en conclusie aan de hand van het literatuuronderzoek, de analyse en de interviews. Ook geef ik aanbevelingen voor verder onderzoek en eventueel voor de journalisten in Nederland. Voetnoten Heijes (2004) Het stereotype voorbij Van Emmerik-Levelt en Teulings (1967) Buitenlandse arbeiders in Nederland 5. Van Dale woordenboek, via

4 HOOFDSTUK 2 LITERATUURONDERZOEK 2.1 Inleiding In dit hoofdstuk schrijf ik over de resultaten van mijn literatuuronderzoek. Ik verdiep me eerst in beeldvorming en wat voor effecten beeldvorming heeft op het publiek. Verder kijk ik hoeveel andere onderzoeken er gedaan zijn naar media en de multiculturele samenleving. Ook richt ik me specifiek op onderzoeken over Antillianen en beeldvorming. Uiteindelijk probeer ik antwoord te geven op de twee deelvragen: 1. Wat is beeldvorming? 2. Hoe gaan media om met de multiculturele samenleving volgens eerdere onderzoeken? Het hoofdstuk sluit ik af met een eigen visie op het literatuuronderzoek en een korte samenvatting van mijn bevindingen. 2.2 Beeldvorming De eerste wetenschappers die onderzoek deden op het terrein van communicatiewetenschap schreven bijna allemaal een grote macht toe aan de media. Hoewel die onderzoekers niet allemaal dezelfde theorie gebruikten, waren er toch een aantal overeenkomsten tussen hun theorieën. Namelijk dat de boodschap van de zender (de media) effect had op de ontvanger (de kijker). Bij deze theorie, de almacht van de media-theorie, gingen onderzoekers er van uit dat de ontvanger de boodschap passief en kritiekloos overneemt. Maar de invloed van media is volgens veel onderzoekers al redelijk afgezwakt[i5], maar ze concludeerden wel allemaal dat media op een of andere manier macht hebben. 1 Dus ondanks dat veel mensen het grootste gedeelte van de dag blootgesteld staan aan massamediaboodschappen, hebben die slechts een beperkte invloed op hen. Er bestaat namelijk geen direct verband tussen de inhoud van de boodschap en de invloed daarvan op de ontvanger schrijven De Boer en Brennecke. Mensen kunnen dezelfde boodschap op een verschillende manier verwerken. Daarnaast onthouden mensen ook niet alles wat zij te zien of te horen krijgen. Zij hebben de neiging om alleen die informatie te onthouden die overeenkomt met hun eigen opvattingen en verwachtingen. Dat geldt dus ook voor nieuws over Antillianen. Sommige zullen een negatief beeld ontwikkelen, anderen pikken het nieuws op een andere manier op of vergeten het. 1 Wat echt, belangrijk en geloofwaardig is, wordt niet zozeer gedicteerd door de inhoud van een verhaal, maar eerder door het verhaal waarin het wordt verteld.[i6] Zowel het medium als de kijkers gebruiken regels en afspraken, codes en conventies, zonder dat zij zich daarvan voortdurend bewust zijn. Daardoor kunnen teksten een bepaalde betekenis aan de kijker of lezer opleggen zeggen Hermes en Reesink. 2 Televisie kan publieksgroepen niet rechtstreeks beïnvloeden en heeft geen onmiddellijke effecten, hoewel journalisten dat wel proberen, zeggen Hermes en Reesink. Maar doordat het publiek een eigen mening heeft, vormt zij een tegenmacht. Een goed voorbeeld is reclame: we kopen lang niet altijd de producten waarvoor reclame gemaakt wordt. Natuurlijk hebben televisieteksten wel een bepaald effect, want anders zou er geen discussie over zijn vinden Hermes en Reesink.[I7] 2 Maar wat voor effect dat heeft bij mening van mensen over Antillianen, is nog nooit onderzocht. Dat is ook lastig, want niet alleen informatie via de media speelt daarbij een rol. Beeldvorming wordt deels bepaald door berichtgeving in de media, maar andere factoren, zoals de inhoud van de mediaboodschap[i8] of sociale en demografische variabelen spelen een rol van betekenis, zegt Vergeer. 3 Tonnaer en Serveas omschrijven beeldvorming als een cultureel proces waarbij individuen en/of sociale groepen op basis van contacten en relaties met omgevingsobjecten de werkelijkheid waarin die objecten zich bevinden, interpreteren en dat beeld vervolgens toetsen aan de eigen werkelijkheid. Beeldvorming gebeurt dus niet alleen op basis van de zichtbare omgeving van de mens. 4 Dat kan betekenen dat je een andere mening ontwikkeld over Antillianen als je ze in werkelijkheid vaak ziet of spreekt. De media kunnen op verschillende manieren bijdragen aan de beeldvorming van mensen. Daar is niet één manier voor en ook de invloed en de rol van de media is punt van discussie. Maar massamedia zijn volop aanwezig in het leven van mensen. Journalisten bepalen wat het publiek leest, ziet of hoort. Journalisten kunnen het publiek beïnvloeden door hun onderwerpskeuze en invalshoek, maar ook door de hoeveelheid aandacht voor een bepaald onderwerp. Hoe vaker er aandacht aan wordt besteed, hoe meer het publiek zal denken dat het belangrijk is. 1 De media kunnen een bepaald beeld van een persoon, organisatie of nieuwsfeit laten zien dat niet per se met de werkelijkheid of de feiten overeen hoeft te komen. Zij hebben de macht, maar kiezen er meestal voor om de werkelijkheid weer te geven. Omdat ook journalisten beïnvloed worden door verschillende processen, kiezen zij (bewust of onbewust) voor een bepaald beeld. Het is daarom per journalist verschillend hoe hij een onderwerp benaderd. 1 Een van de theorieën over de macht van de media is Priming & Framing. Met Priming bedoelen onderzoekers dat de invloed van de media (mocht die er zijn) verder gaat dan alleen het agenderen van een onderwerp. Hierdoor zullen mensen niet alleen over het onderwerp nadenken, de media beïnvloeden ook de manier waarop ze over dat onderwerp nadenken. Framing heeft dan te maken met de wijze waarop een onderwerp wordt gepresenteerd en geïnterpreteerd in de mediaberichtgeving. Een voorbeeld van Priming: het woord slaan activeert het deel van het geheugen waarin ook informatie over geweld en ruzie is opgeslagen en niet het deel van het geheugen over plezier en gezondheid. 1 Daardoor kan het dus gebeuren dat als je veel berichten over Antillianen en geweld leest of ziet, je deze twee begrippen sneller aan elkaar zult koppelen. De volgende keer dat je dan iets leest of ziet over Antillianen of geweld, wordt ook het begrip geweld of Antillianen daar aan toegevoegd, ongeacht waar het bericht over gaat. Dat ligt natuurlijk wel genuanceerder. Want hoe meer kennis men heeft over een onderwerp, hoe minder invloed berichtgeving heeft op die informatie in het geheugen. Je kunt het nieuws dan beter relativeren. 1 Bij het gebruik van frames is het de keuze van de journalist hoe hij het nieuws wil laten zien. Daarbij wordt hij beïnvloed door interne en externe factoren.

5 Interne factoren zijn waarden en normen, agenda, routine en opvattingen over nieuwswaarde. Externe factoren zijn belangengroepen, de politiek en voorlichters. Allen oefenen invloed uit op de keuze van de journalist om het nieuws op een bepaalde manier te brengen. 1 En door het nieuws in een bepaald frame te laten zien, kan het publiek ook op die manier naar het nieuws gaan kijken. Als er in de berichtgeving over geweld bij Antillianen veel nadruk wordt gelegd op Antillianen zelf, richt de aandacht van het publiek zich ook meer op Antillianen. Ik heb vijf frames gebruikt in mijn eigen analyse om te zien hoe er over Antillianen wordt bericht. De frames die ik daarvoor gebruik zijn 1 : 1. Conflict frame (nadruk op conflict tussen individuen, groepen, wie wint of verliest?) 2. Economisch frame (economische gevolgen voor individu, groep, land) 3. Verantwoordelijkheidsframe (verantwoordelijkheid voor het probleem/de oplossing ligt bij overheid, de groep zelf of het individu) 4. Human-interest frame (persoonlijk, dramatisch, emotioneel) 5. Moraliteitsframe (morele beschrijving van het onderwerp) In hoofdstuk drie zal ik hier verder op ingaan en geef ik voorbeelden per frame om het te verduidelijken. Wanneer er onderzoeken gedaan zijn naar beeldvorming hebben die vaak als onderwerp media en de multiculturele samenleving. Omdat Antillianen onder de multiculturele samenleving vallen, [I9] behandel ik in de volgende paragraaf eerdere onderzoeken naar media en de multiculturele samenleving. 2.3 Media en de multiculturele samenleving Beeldvorming is niet alleen afkomstig van de media, maar is ook geaard in patronen van afkomst, opvoeding, onderwijs en taal, zegt Heijes. 5 Dat geldt ook voor beeldvorming over de multiculturele samenleving in Nederland. Er zijn al veel onderzoeken gedaan naar de berichtgeving over de multiculturele samenleving in Nederland. Hieronder vat ik de belangrijkste conclusies van die onderzoeken samen. De manier waarop er over de multiculturele samenleving wordt bericht is veel besproken in de media en tussen journalisten onderling. Het benadrukken van verschillen, problemen signaleren en taboes doorbreken hoort daarbij, aldus Deuze. 6 Er is een constante discussie over multiculturalisme en de media. Volgens Deuze zijn daarin drie aspecten te onderscheiden: kennis, representatie en verantwoordelijkheid. Bij kennis gaat het om wat journalisten weten van de multiculturele samenleving. Representatie gaat over de beeldvorming over migranten, het aantal journalisten op de werkvloer en in de verslaggeving. In een democratie zijn er bepaalde verwachtingen van de media, dus zij hebben ook een verantwoordelijkheid in berichtgeving over de multiculturele samenleving. 6 De wijze waarop etnische minderheden in het nieuws komen de beeldvorming van deze groepen is een belangrijk thema in de multiculturalisering van de Nederlandse maatschappij, schrijft Deuze. 6 Het professionele zelfbeeld van de journalist als neutrale buitenstaander komt daarmee onder druk te staan. Liesbet van Zoonen schrijft in Media, cultuur & burgerschap dat er bij berichtgeving over etnische minderheden vaak geldt, dat: - Er weinig aandacht is voor hen. Zowel qua frequentie als de omvang van de berichten. - Het meestal negatieve berichtgeving is. Het gaat dan om problemen, overlast, misdaad en geweld. - Er sprake is van stereotypering. Als er over etnische minderheden wordt gesproken zijn ze vaak ondergeschikt. Of er wordt over hen gesproken als succesvol artiest of sporter. Maar ook vaak als misdadiger of probleemgeval. - Het accent ligt op (gewelddadige) incidenten in plaats van op de achtergrond, cultuur of het dagelijks leven van minderheden. - Het vaak vanuit het wij-zij perspectief wordt bekeken. 7 Ook wordt er, volgens haar, vaker de afkomst vermeld als het om gekleurde misdadigers gaat. Kleurlingen als geïnterviewde op straat komen best vaak voor, maar etnische minderheden zijn bijna nooit deskundige of woordvoerder in de media. De conclusie van Van Zoonen: media bieden over het algemeen geen positieve, sociale identiteit aan zwarten. 7 Maurice Vergeer promoveerde in 2000 in Nijmegen op een studie naar de relatie tussen blootstelling aan media en opvattingen over etnische minderheden. Zijn conclusie: negatieve berichtgeving zorgt niet automatisch voor negatieve beeldvorming bij krantenlezers. Hij spreekt dus van een geringe macht van de media. 3 Om misverstanden en vooroordelen te voorkomen, speelt het informeren van alle burgers over diversiteit in de samenleving een belangrijke rol en krijgen de media een eigen rol toegedicht in het bevorderen van integratie, zeggen D Haenens en Koeman. 8 De media bepalen welke onderwerpen de politiek en het publiek belangrijk vinden en sturen voor een groot deel de opinievorming over deze onderwerpen. Door deze machtstoename groeit ook de publieke verantwoordelijkheid van de media, vinden D Haenens en Koeman. Dat gaat dus ook over de presentatie van minderheden en hun integratie. 8 Deuze komt ook tot een soortgelijke conclusie. Het meest zichtbare aspect is volgens hem de representatie van etnische minderheden bij redacties, in het netwerk van de journalist en uiteindelijk ook in het nieuws. Zo wordt er van de allochtone Deskundigengids (een gids met allerlei deskundigen van allochtone afkomst), maar weinig gebruik gemaakt, zegt Deuze. 6 Een aantal organisaties in Nederland hebben in publicaties en debatten uitgesproken dat (Nederlandse) journalisten over het algemeen weinig moeite lijken te doen om meer kennis te krijgen van verschillende culturen en etnische groepen. Daardoor lukt het niet om migranten op een niet-stereotyperende manier in het nieuws te brengen, vinden zij. 6 Uiteindelijk lezen, horen of zien mensen wat ze zelf willen lezen, horen of zien. Daarbij speelt taalgebruik een rol. Inhoudsanalyses van Nederlandse media suggereren dat etnische minderheden niet alleen in een negatieve context in het nieuws komen, maar ook veelal worden gedepersonaliseerd vanuit een dominant wit perspectief. Bijvoorbeeld dat er gesproken wordt over wij-zij of dat de minderheid zelf niet aan het woord komt.

6 Er zijn twee opvattingen over het schrijven over de multiculturele samenleving: 1. Verslaggeving over de multiculturele samenleving is niet anders dan de rest van de journalistieke onderwerpen en 2. Juist alles over dit onderwerp moet de journalist extra uitleggen. De eerste benadering doet net alsof sociale ongelijkheid niet bestaat, terwijl de tweede er juist voor kan zorgen dat vooroordelen aangewakkerd worden of bevestigd. Meer berichtgeving over multiculturele samenleving is dus niet per se een oplossing. 6 Het pleidooi voor een meer kleurrijke of etnisch diverse redactie gaat uit van de veronderstelling dat het aannemen van meer journalisten met verschillende etnische achtergronden leidt tot meer diversiteit en nuance in de verslaggeving, aldus Deuze. 6 Surveys onder Amerikaanse journalisten met verschillende etnische achtergronden laten zien dat er geen verschillen in waarden, normen of rolpercepties te vinden zijn tussen blanke en zwarte reporters in Amerika. Journalisten leunen in hun berichtgeving vooral op officiële en elitaire bronnen: een netwerk van voornamelijk blanke mannen in overheid en zakenleven. Daardoor lijkt het alsof minderheden worden uitgesloten. 6 Het veelal autochtone netwerk van journalisten lijkt de participatie van allochtone zegslieden en deskundigen in de weg te staan, zegt Deuze. Toch komen er steeds meer allochtone bronnen in het netwerk van de journalist. De verantwoordelijkheid van journalisten geldt vooral op het gebied van afspiegeling en controle: de media zijn een representatieve spiegel van de maatschappij aldus Deuze. Interessant is om te bepalen of onderwerpen die de multiculturele samenleving betreffen een eigen portefeuille nodig hebben, zoals dat gebeurt bij sport, economie en cultuur. De bestaande kennis over allochtonen, migranten en andere culturen lijkt bij journalisten niet per definitie te berusten op eigen ervaringen schrijft Deuze. 6 Journalisten moeten meer ervaringskennis opdoen, vindt Deuze. Ze moeten persoonlijke contacten met achterstandswijken onderhouden of bijvoorbeeld een andere taal leren. 6 Door de Concessiewet uit 2000 is de publieke omroep verplicht tijd te besteden aan multiculturele onderwerpen. 15 Dat geldt voor de media-inhoud en voor het personeel. De commerciële omroepen opereren vanuit economisch oogpunt en zien allochtonen dus als onderdeel van het publiek. Diversiteit is dan slechts een reflectie van wat de markt zou willen. 8 In de optiek van veel allochtonen zijn de media geen goede afspiegeling van de multiculturele samenleving en worden de positieve kanten van de multiculturele samenleving te weinig benadrukt. Ook is er sprake van negatieve beeldvorming schrijven D Haenens en Koeman. Enerzijds is dat te verklaren vanuit het genre nieuws en actualiteitenrubrieken dat altijd op zoek is naar het afwijkende, het problematische. Goed nieuws is geen nieuws voor journalisten. Anderzijds is dat te verklaren vanuit het gebrek aan verscheidenheid van allochtone groepen in de media en de meestal gebrekkige kennis bij journalisten over die allochtonen. Vooral het gebrek aan variatie in de keuze van gesprekspartners uit de etnische minderheidsgroepen verkleint de kans dat autochtone kijkers die personen zien als individuen. 8 Datzelfde geldt voor allochtonen in Vlaamse media. Allochtonen werden, in Vlaamse media, vaak geassocieerd met probleemgroepen en/of criminaliteit. Allochtonen zijn vooral op zoek naar herkenningspunten in de media blijkt uit onderzoeken. 8 Andra Leurdijk schrijft in haar onderzoek Televisiejournalistiek over de multiculturele samenleving dat nieuwsmedia vooral over allochtonen berichten met negatieve zaken als werkloosheid, criminaliteit en drugs. Zij vindt dat de invloed van de media vooral te maken heeft met het beschikbaar maken van informatie over mensen, waardoor het publiek een beeld kan vormen over de voor hen sociale werkelijkheid. 9 Over het algemeen denken journalisten dat de brede thematiek van de multiculturele samenleving slechts weinig Nederlanders echt interesseert. De persoonlijke achtergrond en het zelfbeeld van journalisten heeft invloed op zijn of haar werk en daarmee dus op de inhoud van de media. Uit de meeste onderzoeken blijkt dus dat er over etnische minderheden vooral negatief wordt geschreven naar aanleiding van incidenten rondom criminaliteit, werkloosheid en drugs. Er is meer aandacht voor negatieve, dan positieve ontwikkelingen. Als verklaring geven een aantal onderzoekers daarvoor dat berichten over etnische minderheden en de multiculturele samenleving vooral vanuit Nederlands perspectief worden bericht. Daardoor staan de problemen over andere culturen centraal, omdat dat niet dezelfde cultuur is als de Nederlandse. Ook is er weinig kennis onder Nederlandse journalisten, gebruiken zij voornamelijk witte bronnen en is er te weinig diversiteit op Nederlandse redacties. Specifieke onderzoeken over Antillianen en beeldvorming bespreek ik in de volgende paragraaf. 2.4 Berichtgeving over Antillianen Onderzoeken die specifiek gaan over beeldvorming, berichtgeving en Antillianen zijn er niet. Er zijn wel onderzoeken gedaan naar beeldvorming over Antillianen op de werkvloer, maar daar wordt de rol van de media niet in vermeld. In veel onderzoeken naar Antillianen en over Antillianen wordt er wel vaak gesproken over een negatieve houding van de media in de berichtgeving over Antillianen. Dat wordt in geen van die onderzoeken onderbouwd, maar gaat over een gevoel. Als we Antillianen onder de noemer multiculturele samenleving scharen, dan wordt er ook over hen negatief geschreven (dus vooral over problemen, wapenbezit, drugs, geweld, schooluitval en overlast) volgens Van Zoonen. 7 Er wordt gebruik gemaakt van stereotypering en het accent ligt vooral op incidenten in plaats van op de achtergrond van Antillianen, de Antilliaanse cultuur en hun dagelijks leven. 8 In De Curaçaose jeugd van Valdemar Marcha vertelt een politiefunctionaris bij Politie Haaglanden over de Curaçaose probleemjeugd in Nederland. Zij vindt dat de media extra benadrukken als er problemen zijn met Antilliaanse jongeren. Terwijl die problemen volgens haar ook voorkomen bij Nederlandse, Marokkaanse en Turkse jongeren. Zij geeft als reden dat Antilliaanse jongeren zichtbaar aanwezig zijn met hun problemen, omdat ze veel buiten zijn. Als reden voor het grote aantal Antilliaanse jongeren in de statistieken geeft zij: door onjuiste interpretatie worden meer meldingen opgetekend van overlast door Antillianen dan terecht is. Daardoor laten statistieken over Curaçaose jongeren en overlast mogelijk onzuivere cijfers zien. 10 In een lezing uit 2003 beschrijft Justus Veenman de beeldvorming over Antillianen. Hij vindt dat ze er slecht vanaf komen, zowel bij cijfers over het onderwijs als bij cijfers over de werkeloosheid en uitkeringen. Hij vindt dat vooral over criminaliteit veel wordt geschreven in de media. Hij zegt dat de tweede generatie Antillianen erin geslaagd is om de opleidingsachterstand op autochtonen weg te werken. En volgens hem zijn het vooral de

7 nieuwe jonge migranten van de Antillen met wie het niet goed gaat. Hij vindt dat een nuance het negatieve beeld van Antillianen kan veranderen. 11 Stiana Sibon heeft in haar afstudeeropdracht gekeken naar krantenartikelen over Antillianen en andere etnische groepen in Nederland. Zij wilde weten of die artikelen een representatief beeld geven van Antillianen (en andere groepen) die in aanraking komen met criminaliteit. Haar conclusie was dat dagbladen geen representatief beeld geven van Antillianen (en Turken, Marokkanen en Surinamers). Zij concludeert dat de aandacht voor minderheden en criminaliteit naar verhouding soms overdreven maar net zo vaak onderbelicht is. Soms krijgt de Antilliaanse etniciteit te veel aandacht, zowel in hoeveelheid berichten als in plaatsing en vormgeving, maar net zo vaak krijgt het onderwerp te weinig aandacht. Een interessante conclusie is nog dat volgens Sibon het aantal artikelen waarin de Antilliaanse etniciteit wordt genoemd relatief is toegenomen in Op internet vind ik ook veel interviews met Antillianen over de beeldvorming over hen in de media. Zij vinden eigenlijk allemaal dat de Nederlandse media een negatief beeld laten zien van Antillianen. Zo vertelt Raymond Labad (voorzitter MAAPP Movimentu Antiano i Arubano pa Promové Partisipahon) dat hij zich ergert aan vooroordelen over Antillianen die bij veel andere Nederlanders leven. Racistische stereotypering als bolletjesslikkers en gewelddadige messentrekkers worden volgens hem veel gebruikt. Hij vindt het erg dat veel Nederlanders niet weten dat Antillianen de Nederlandse nationaliteit hebben. Volgens Labad blijft de etniciteit van een Antilliaan achterwege als hij maatschappelijk succesvol is. Maar als hij wordt bestempeld als crimineel of probleemjongere, dan wordt zijn etniciteit benadrukt. 13 Het is lastig om aan te geven waarom er bij veel mensen het idee heerst dat Antillianen negatief in het nieuws komen en of dit ook echt zo is. Het is nooit echt wetenschappelijk onderzocht. In hoofdstuk 4 zal ik aan de hand van mijn eigen analyse een conclusie trekken over de periode september en oktober Ik kan dan concluderen of er in die periode een negatieve, positieve of neutrale berichtgeving is over Antillianen en wat de aanleiding is voor berichtgeving over Antillianen. 2.5 Conclusie Journalisten en media hebben een grote macht bij het laten zien van de werkelijkheid aan mensen. Zij kunnen die werkelijkheid vertekenen en zorgen voor stereotypering, eenzijdige of negatieve beeldvorming, maar vanuit hun sociale verantwoordelijkheid doen ze dat zo min mogelijk. Soms proberen ze zelf het stereotype beeld te doorbreken. 6 Bij berichtgeving over de multiculturele samenleving zouden journalisten er rekening mee moeten houden dat ze niet alleen maar berichten over problemen bij etnische minderheden zegt Deuze. Hierdoor blijft het beeld dat van Antillianen bestaat ook in stand. Omdat er vanuit de Nederlandse cultuur wordt gekeken naar de multiculturele samenleving blijft het wij-zij denken onder journalisten bestaan. 6 Het blijven herhalen van berichten over criminaliteit, drugs en wapenbezit kan er voor zorgen dat de publieke opinie over allochtonen veranderd. Veel negatieve berichten kunnen ervoor zorgen dat er vooroordelen ontstaan in een samenleving en tegen allochtonen in het bijzonder, maar positieve berichtgeving kan die vooroordelen ook in stand houden. Daarom is het belangrijk dat journalisten goed nadenken bij het vermelden van de etniciteit van een persoon. Zoals ook de Leidraad voor de Journalistiek aanraadt: alleen vermelden als het relevant is en het toegevoegde waarde heeft. 14 Uit eerdere onderzoeken blijkt namelijk dat het beeld dat over de multiculturele samenleving wordt geschetst niet representatief is. Er is veel aandacht voor problemen, zoals criminaliteit en werkloosheid. Doordat redacties over het algemeen blank zijn, is ook daar sprake van eenzijdigheid. Hierdoor is de kans groot dat journalisten anders berichten over de werkelijkheid, omdat zij onderwerpen weergeven vanuit de eigen optiek (in dit geval de blanke, mannelijke journalist). 9 Deskundigen, onderzoekers en journalisten zijn het over eens dat de media een belangrijke rol spelen bij beeldvorming. Ook veel geïnterviewde Antillianen praten over het negatieve imago van Antillianen in Nederlandse media. Zij vinden de berichtgeving eenzijdig en benadrukken dat het maar een kleine groep is die voor problemen zorgt. Doordat Antillianen (of andere allochtone onderzoekers) weinig worden gesproken voor reportages, wordt er meer over dan met ze gepraat. Om een representatief beeld van Antillianen (en de multiculturele samenleving) te laten zien is het belangrijk dat er ook aandacht is voor gevarieerde berichtgeving. In mijn analyse kan ik kijken of er in de periode september oktober 2010 aandacht is voor negatieve, positieve of neutrale berichtgeving. Voetnoten 1. De Boer en Brennecke (2003) Media en publiek 2. Hermes en Reesink (2004) Inleiding televisiestudies 3. Vergeer (2000) Een gekleurde blik op de wereld 4. Servaes en Tonnaer (1992) De nieuwsmarkt: vorm en inhoud van de internationale berichtgeving 5. Heijes (2004) Het stereotype voorbij 6. Deuze (2002) Gekleurd nieuws in Journalistieke cultuur in Nederland 7. Van Zoonen (2002) Media, cultuur en burgerschap 8. d'haenens en Koeman (2005) De blinde vlek in het nieuws: multiculturaliteit in de Nederlandse en Vlaamse televisieberichtgeivng in Nieuws op televisie 9. Leurdijk (1999) Televisiejournalistiek over de multiculturele samenleving 10. Marcha (2010) De Curaçaose jeugd 11. Veenman (2003) Allochtonen: kans of bedreiging? via Sibon (2005) Berichtgeving over allochtonen en criminaliteit via (2010)

8 HOOFDSTUK 3 ANALYSE 3.1 Inleiding In dit hoofdstuk beschrijf ik hoe een aantal Nederlandse media nieuws over Antillianen brengen. Ik analyseer daarvoor drie Nederlandse kranten en twee televisieprogramma s. Ik heb voor twee verschillende media gekozen om zowel iets te kunnen zeggen over kranten (alleen woorden) als televisie (beeld, geluid en tekst). Ik wil nagaan hoe de berichtgeving van deze media is over Antillianen in een bepaalde periode. Daarmee geef ik antwoord op de deelvragen: 1. Is de berichtgeving over Antillianen positief, negatief of neutraal in de periode september en oktober 2010 in een aantal Nederlandse kranten en televisieprogramma s? 2. Welke thema s worden in diezelfde periode het meest besproken in diezelfde Nederlandse kranten en televisieprogramma s? Ik heb gekozen voor de twee landelijke kranten de Telegraaf en de Volkskrant en de regionale krant het Eindhovens Dagblad. Via het programma LexisNexis vond ik de artikelen terug. De uitzendingen van EénVandaag en het NOS Journaal zijn terug te zien via Uitzending Gemist en de losse reportages zijn ook te zien op de websites van de programma s. 1 Er zijn vier zoektermen waarop ik de reportages heb geselecteerd. Dat waren: Antilliaan, Antillianen, Nederlandse Antillen en Curaçao. De periode waarin ik gezocht heb, was van 1 september 2010 t/m 31 oktober Ik heb voor deze periode gekozen omdat er begin september een aantal geweldsincidenten met Antillianen waren en op 10 oktober 2010 de Nederlandse Antillen werden ontmanteld. Hierdoor wist ik dat er reportages te vinden moesten zijn. In de paragraaf onderzoeksmethode zal ik verder uitleggen hoe mijn analyse tot stand is gekomen. Ik bespreek mijn belangrijkste bevindingen per medium en ik geef een aantal voorbeelden uit de analyse. Ik sluit af door al mijn bevindingen in de conclusie samen te vatten. 3.2 Onderzoeksmethode De berichtgeving over Antillianen heb ik uitgebreid geanalyseerd. Het waren artikelen en reportages van media uit de periode 1 september 2010 t/m 31 oktober Via de website van Uitzending Gemist heb ik de reportages van EénVandaag en het NOS Journaal teruggevonden. Ik heb de uitzendingen van 13:00 uur en 20:00 uur van het NOS Journaal bekeken. Op zondag verviel de uitzending van 13:00 uur, die vervangen werd door een uitzending om 12:00 uur. Ik heb gekeken naar reportages waarin duidelijk werd vermeld dat het om Antillianen ging of om nieuws over de Nederlandse Antillen of het eiland Curaçao (dat het grootste eiland van de Antillen is). Ik heb eerst gekeken hoe er over het nieuws werd bericht, welk frame daarvoor werd gebruikt en of het nieuws en/of de aanleiding positief, negatief of neutraal te noemen is. Hierdoor kan ik aan het einde concluderen of er positief, negatief of neutraal over Antillianen wordt geschreven door verschillende media en op welke manier (met welk frame). In het analyseschema geef ik een samenvatting van het nieuws, geef ik dat nieuws een hoofdthema en een frame. Daarmee kan ik laten zien dat er over één nieuwsonderwerp op verschillende manieren (frames) kan worden gesproken of geschreven. Vervolgens deel ik de berichten in bij negatief, positief en neutraal. In één of twee zinnen probeer ik duidelijk te maken waar de reportage over gaat. Bijvoorbeeld: Nederland krijgt veel nieuwe planten en diersoorten in Nederland door de ontmanteling van de Nederlandse Antillen (Telegraaf, 9 oktober 2010). Thema Elke reportage heb ik een thema gegeven, om te kunnen zien over welke onderwerpen het meest wordt bericht als het om Antillianen gaat. Daarbij probeer ik alles zoveel mogelijk in hoofdcategorieën te plaatsen. Dus geweld, wapenbezit en schietpartijen voeg ik allemaal samen onder de noemer criminaliteit. Andere thema s kunnen zijn: de ontmanteling van de Nederlandse Antillen, etnische registratie, reisverhalen en portretinterviews. Frames Ik heb vijf frames gebruikt in mijn analyse om te laten zien hoe er over Antillianen wordt bericht. De frames die ik daarvoor gebruik, zijn: 1. Conflict frame (nadruk op conflict tussen individuen, groepen, wie wint of verliest?) Uit de Telegraaf van 6 september: een partycentrum in Zoetermeer moet dicht na een schietpartij met Antillianen, conflict tussen de eigenaar en de gemeente (Maatregelen tegen feestzaal na moord). 2. Economisch frame (economische gevolgen voor individu, groep, land) Uit het NOS Journaal (20:00 uur) van 8 oktober 2010 een reportage over Sint Maarten: over de economische gevolgen en kansen voor Sint Maarten door de ontmanteling van de Nederlandse Antillen. 3. Verantwoordelijkheidsframe (verantwoordelijkheid voor het probleem/de oplossing ligt bij overheid, de groep zelf of het individu) Uit het Eindhovens Dagblad van 4 oktober 2010 een reportage over een protestmars van Antillianen tegen geweld: er worden meningen gegeven over wie dit probleem moet oplossen: de Antilliaanse gemeenschap of de politiek. 4. Human-interest frame (persoonlijk, dramatisch, emotioneel) Uit de Volkskrant van 18 september 2010 de reportage Ik ben geen crimineel, ik werk hard, maak huiswerk : buurtbewoners, Antillianen, hulpverleners aan het woord over de problemen met Antillianen, verschillende persoonlijke verhalen. 5. Moraliteitsframe (morele beschrijving van het onderwerp) Vaak columns of ingezonden brieven. Uit de Volkskrant van 25 september: ingezonden brief over de registratie van Roma en de Antillianen-index voor criminelen. Positieve aanleiding en/of berichtgeving Het is lastig om een definitie te geven van positief nieuws. Ik vind dat er sprake is van positieve berichtgeving als er op een positieve manier over Antillianen wordt gesproken. Bijvoorbeeld berichtgeving over goede

9 scholing, weinig overlast, succesvolle Antillianen of oplossingen voor problemen. Maar ook als Antillianen veel aan het woord komen of als er veel verschillende meningen te lezen zijn. Negatieve aanleiding en/of berichtgeving Negatieve berichtgeving vind ik makkelijker te verwoorden. In het bericht of in de reportage is er sprake van een probleem door of van Antillianen. Dat kan te maken hebben met criminaliteit, geweld, wapenbezit, integratie of andere problemen voor de maatschappij. Maar ik vind het ook negatief als Antillianen niet worden gesproken in onderwerpen die over hen gaan en als er geen hoor- en wederhoor is toegepast. Neutrale aanleiding en/of berichtgeving Soms is een reportage niet in de categorie positief of negatief te plaatsen. Omdat het te kort is of omdat het een beschrijving is van een gebeurtenis. Zoals de ontmanteling van de Nederlandse Antillen en de staatkundige veranderingen. Dat is een gebeurtenis en heeft niets te maken met problemen of oplossingen. Het verhaal is neutraal als beide kanten worden belicht, er geen standpunt wordt ingenomen en voldoende informatie wordt gegeven. Het analysemodel ziet er als volgt uit: Titel: Datum: Uit: Journalist: 1. Conflict frame (nadruk op conflict tussen individuen, groepen, wie wint of verliest?) 2. Economisch frame (economische gevolgen voor individu, groep, land) 3. Verantwoordelijkheidsframe (verantwoordelijk van het probleem/oplossing ligt bij overheid, de groep zelf of individu) 4. Human-interest frame (persoonlijk, dramatisch, emotioneel) 5. Moraliteitsframe (morele beschrijving van het onderwerp) 3.3 Analyse In dit gedeelte probeer ik antwoord te geven op mijn deelvragen: 3. Is de berichtgeving over Antillianen positief, negatief of neutraal in de periode september en oktober 2010 in een aantal Nederlandse kranten en televisieprogramma s? 4. Welke thema s worden in diezelfde periode het meest besproken in diezelfde Nederlandse kranten en televisieprogramma s? Ik laat zien hoe vaak er over Antillianen wordt geschreven in de periode september-oktober 2010 in de kranten Telegraaf, Volkskrant, het Eindhovens Dagblad en de programma s EénVandaag en het NOS Journaal. De resultaten heb ik ook verwerkt in een diagram om te laten zien over welke onderwerpen het meest wordt gesproken en welke frames het meest gebruikt zijn. Vervolgens zal ik ingaan op de resultaten van mijn analyse aan de hand van bovenstaand schema. De gehele analyse staat in de bijlage, omdat dit nogal wat pagina s zijn. De belangrijkste bevinden en conclusies beschrijf ik in deze paragraaf. In totaal heb ik 122 uitzendingen van het NOS Journaal bekeken. Dat aantal bestaat uit 12:00/13:00 uuruitzendingen en 20:00 uur-uitzendingen. In die periode waren er 43 uitzendingen van EénVandaag die ik heb bekeken. Qua hits kreeg ik met de drie kranten in totaal 241 hits op mijn vier zoektermen. Daarvan heb ik uiteindelijk in totaal 77 artikelen geanalyseerd. Waarom ik bepaalde reportages niet analyseer heb ik per zoekterm, per medium duidelijk gemaakt in de bijlage. Uit de uitzendingen van EénVandaag heb ik één reportage geanalyseerd. Uit de NOS-uitzendingen heb ik in totaal 11 reportages geanalyseerd die over Antillianen gaan. Ook heb ik een speciale uitzending van de NOS op over de ontmanteling van de Antillen bekeken. Daarover geef ik een algemeen oordeel, dus ik analyseer niet alle losse reportages en onderdelen van die uitzending. In totaal dus 77 artikelen en 13 reportages bekeken is 90 analyses. Eindhovens Dagblad In totaal krijg je met de vier zoektermen 56 hits in LexisNexis. Daarvan heb ik uiteindelijk 15 verhalen geanalyseerd en die verhalen verdeeld in 2 thema s: criminaliteit en de ontmanteling van de Nederlandse Antillen. De meest gebruikte frames zijn frame 3 en frame 4. De meeste verhalen hebben een negatieve aanleiding en een neutraal verhaal, een negatieve aanleiding en een positief verhaal of een neutrale aanleiding en een neutraal verhaal. Het waren dus vooral negatieve aanleidingen om verhalen te maken over Antillianen, maar die verhalen werden over het algemeen neutraal gemaakt. Thema s 1. Criminaliteit (10 verhalen) 2. Ontmanteling van de Nederlandse Antillen (5 verhalen)

10 Frames Aanleiding en berichtgeving Eindhovens Dagblad Volkskrant In totaal 114 hits in LexisNexis, waarvan een groot gedeelte weerberichten en het colofon is. Uiteindelijk heb ik 27 analyses gemaakt. Veel verhalen over de ontmanteling van de Nederlandse Antillen en etnische registratie in Nederland. Ook wel wat verhalen over criminaliteit, maar niet zo veel als bij de andere media. Er zijn drie frames die het meest gebruikt worden: human-interest, moreel en conflict. Human-interest is vooral van toepassing op de reportages over de Antillen en het conflictframe vooral op de etnische registratie van Roma. De meeste verhalen hebben een neutrale aanleiding en een neutraal of positief verhaal. De meeste aanleidingen zijn neutraal bij verhalen over Antillianen en worden vertaald naar een positief verhaal. Thema s 1. Ontmanteling van de Antillen (9 verhalen) 2. Criminaliteit (5 verhalen) 3. Etnische registratie (5 verhalen) 4. Portretten (2 verhalen) 5. Economie in het Caribisch gebied (2 verhalen) 6. Werkgelegenheid (1 verhaal) 7. Integratie (1 verhaal) 8. Tienermoeders (1 verhaal) 9. Proces Geert Wilders (1 verhaal)

11 Frames Aanleiding en berichtgeving Volkskrant Telegraaf In totaal 71 hits in LexisNexis bij de Telegraaf. Uiteindelijk heb ik 35 analyses gemaakt. Veel verschillende verhalen over verschillende onderwerpen, soms niet direct gericht op Antillianen of de Nederlandse Antillen. Grootste aanleiding om te schrijven blijft criminaliteit en daarna de ontmanteling van de Nederlandse Antillen. Er is vooral veel gebruik gemaakt van het human-interest frame, om verhalen persoonlijker en emotioneler te maken. Hierdoor pakken de verhalen ook vaker positief uit dan bij de andere twee kranten. De meeste verhalen hebben dan ook een neutrale aanleiding en een positief verhaal. Ook veel neutrale verhalen in de Telegraaf over veel verschillende onderwerpen, waarbij Antillianen dan kort genoemd worden. Thema s 1. Criminaliteit (10 verhalen) 2. Ontmanteling (8 verhalen) 3. Koningshuis (3 verhalen) 4. Economie in het Caribisch gebied (3 verhalen) 5. Amstel Curaçao Race (2 verhalen) 6. Duurzaamheid (2 verhalen) 7. Portretten (2 verhalen) 8. Vakantie (2 verhalen) 9. Prijsvragen (1 verhaal) 10. Curaçao North Sea Jazz (1 verhaal) 11. Geschiedenis (1 verhaal)

12 Frames Aanleiding en berichtgeving Telegraaf EénVandaag Er is in de onderzochte periode maar één reportage gemaakt over Antillianen. Dat was na aanleiding van een negatief verhaal: schietincidenten in de Antilliaanse gemeenschap. De reportage is neutraal gemaakt, omdat er twee meningen te horen zijn over het probleem. Thema is criminaliteit en de vraag die gesteld wordt: wie is er verantwoordelijk voor het oplossen van dit probleem met Antillianen? Daarom frame 3. Ik heb geen grafieken gemaakt voor EénVandaag, omdat er slechts één reportage geanalyseerd is. Criminaliteit (1 verhaal) Frame: 3. Negatieve aanleiding, neutraal verhaal. NOS Journaal Met de vier zoektermen vond ik in totaal 17 reportages. Ik heb 12 verhalen geanalyseerd, waaronder de speciale uitzending over de ontmanteling. Het zijn veel verhalen over de ontmanteling van de Nederlandse Antillen. Ook een aantal verhalen over criminaliteit onder Antilliaanse jongeren. Er is vooral veel gebruik gemaakt van het human-interest frame en het conflictframe. Uiteindelijk zijn er het meest positieve verhalen gemaakt over neutrale aanleidingen. Dat komt omdat de reportage uitgebreid was en veelzijdig. De meeste aanleidingen voor verhalen zijn neutraal, en de verhalen zelf zijn positief. Thema s 1. Ontmanteling (7 verhalen) 2. Criminaliteit (4 verhalen) 3. Proces Geert Wilders (1 verhaal)

13 Frames Aanleiding en berichtgeving NOS Journaal Totaal In totaal zijn er 259 hits bij alle media. Daarvan heb ik in totaal 90 analyses gemaakt. Het meest voorkomende thema is criminaliteit, gevolgd door de ontmanteling van de Nederlandse Antillen (dat scheelt één verhaal). In deze periode werd er veruit het meest over deze onderwerpen bericht. Thema s (16) Aantal reportages (90) Percentage (100%) Criminaliteit 30 33,3 Ontmanteling van de Nederlandse Antillen 29 32,2 Etnische registratie 5 5,6 Economie in het Caribisch gebied 5 5,6 Portretten 4 4,4 Koningshuis 3 3,3 Proces Geert Wilders 2 2,2 Amstel Curaçao Race 2 2,2 Duurzaamheid 2 2,2 Vakantie 2 2,2 Werkgelegenheid 1 1,1 Integratie 1 1,1 Tienermoeders 1 1,1 Prijsvraag 1 1,1 Curaçao North Sea Jazz 1 1,1 Geschiedenis 1 1,1 De meeste verhalen zijn geschreven met frame 4. Dat betekent veel persoonlijke verhalen, emotionele reacties. Deze verhalen behandelen vooral de mening van mensen over het onderwerp en geven het nieuws iets persoonlijks.

14 Frames (5) Aantal reportages (90) Percentage (100%) 1. Conflict 20 22,2 2. Economisch 19 21,1 3. Verantwoordelijkheid 12 13,3 4. Human-interest 25 27,7 5. Moreel 14 15,5 De verhalen hebben vooral een neutrale aanleiding en dan een neutraal of positief verhaal. Op deze manier zijn de meeste verhalen gemaakt. Een van de neutrale aanleidingen was de ontmanteling van de Nederlandse Antillen. De reportages van alle media zijn over het algemeen neutraal gemaakt. Daarmee bedoel ik dat er hoor- en wederhoor is toegepast, dat het een beschrijving is van het nieuws, zonder er een positief of negatief oordeel aan te geven. Aanleiding Verhaal Aantal (90) Percentage (100%) Negatief negatief 7 7,7 Negatief neutraal 14 15,5 Negatief positief 10 11,1 Neutraal negatief 10 11,1 Neutraal neutraal 21 23,3 Neutraal positief 21 23,3 Positief negatief - 0 Positief neutraal 2 2,2 Positief positief 5 5,5 Aanleiding (90) Percentage (100%) Verhaal (90) Percentage (100%) Negatief 31 34, ,7 Neutraal 52 57, ,1 Positief 7 7, ,1

15 Ik geef een aantal voorbeelden om mijn analyse te illustreren, omdat ik niet alle analyses hier zal weergeven. Alle analyses zijn terug te vinden in de bijlage. Ik geef van alle media voorbeelden om te laten hoe ik de verhalen geanalyseerd heb. Sommige voorbeelden komen ook weer terug in de interviews, omdat ik deze reportages met de journalisten heb besproken. Voorbeeld 1 Negatieve aanleiding, negatief verhaal Aantal: 7 Uit: de Telegraaf, 7 september 2010 Gegraai brengt besluit over Antillen in gevaar Aanleiding voor het nieuws: laatste vergadering met Antilliaanse bestuurders en Nederlandse bestuurders over de ontmanteling van de Antillen. Negatief verhaal: Door ruzie tussen politici over geld op de Antillen ontstaat er een conflict met de SP en PVV. Het is een negatief verhaal, omdat er geen mening wordt gevraagd van Antilliaanse politici. Er wordt alleen over hen gesproken door de SP en PVV. Ze krijgen geen wederhoor. Frame 1: Een conflict tussen Nederlandse en Antilliaanse politici. Ontmanteling van de Nederlandse Antillen. Voorbeeld 2 - Negatieve aanleiding, neutraal verhaal Aantal: 14 Uit: Eindhovens Dagblad, 2 oktober 2010 Antillianen zijn het nu beu Aanleiding voor het nieuws: er is veel geweld en wapenbezit onder Antillianen in Nederland. Neutraal verhaal: er wordt gesproken met een deskundige over het gebruik van geweld in de Antilliaanse gemeenschap. Ik heb gekozen voor neutraal, omdat er met een deskundige over wordt gepraat. Was deze deskundige een Antilliaan geweest, had ik het een positief verhaal genoemd, omdat er dan met iemand uit de gemeenschap gesproken wordt. Frame 3: Dit frame is van toepassing omdat de insteek van verhaal is om te onderzoeken wie er verantwoordelijkheid neemt om dit probleem op te lossen. In dit geval de Antillianen zelf, omdat ze een protestmars willen organiseren. Criminaliteit. Voorbeeld 3 Negatieve aanleiding, positief verhaal Aantal: 10 Uit: de Volkskrant, 18 september 2010 Ik ben geen crimineel, ik werk hard, maak huiswerk Aanleiding voor het nieuws: Problemen en criminaliteit bij Antillianen in Den Helder. Positief verhaal: De insteek van het verhaal is dat het nu de goede kant op gaat met de Antillianen. Er wordt met Antillianen zelf gesproken en ook met jongerenwerkers. Omdat er over Antillianen wordt gesproken is het goed dat er ook om hun mening wordt gevraagd. Frame 4: Het gaat vooral om de persoonlijke verhalen van de Antillianen in Den Helder. Criminaliteit. Voorbeeld 4 Neutrale aanleiding, negatief verhaal Aantal: 10 Uit: de Volkskrant, 7 september 2010 Werkgever kiest eerder voor autochtone werknemer Aanleiding voor het nieuws: cijfers uit de Discriminatiemonitor over migranten op de werkvloer. Negatief verhaal: als het op Antillianen aankomt in dit verhaal, is dat negatief. Er wordt gezegd dat Antillianen niet worden aangenomen omdat ze geassocieerd worden met problemen (dat blijkt uit het rapport). Algemene reden daarvoor is het beeld in de media. Verder wordt daar geen aandacht meer aanbesteed, waardoor de conclusie negatief is voor Antillianen. Frame 1: over conflicten tussen werknemers en werkgevers bij het aannemen van migranten. Werkgelegenheid. Voorbeeld 5 Neutrale aanleiding, neutraal verhaal Aantal: 21 Uit: NOS Journaal 20:00 uur, 6 oktober 2010 Laatste uren voor de Nederlandse Antillen Aanleiding voor het nieuws: de ontmanteling van de Nederlandse Antillen. De laatste vergadering, ceremonies en reacties van mensen op straat. Neutraal verhaal: Gerri Eickhof behandelt in zijn reportage de laatste dag van Curaçao als onderdeel van de Nederlandse Antillen. Neutraal omdat er van alles wordt besproken over de ontmanteling. Frame 4: omdat het vooral gaat om de mening van de bewoners van Curaçao. Ontmanteling van de Nederlandse Antillen. Voorbeeld 6 Neutrale aanleiding, positief verhaal Aantal: 21 Uit: Eindhovens Dagblad, 30 oktober 2010 Gemengde gevoelens (column van correspondent) Aanleiding voor het nieuws: de ontmanteling van de Nederlandse Antillen. Positief verhaal: correspondent Trix van Bennekom op Bonaire vertelt over de eerste weken na de ontmanteling op haar eiland. Ze ziet alleen positieve dingen, maar bespreekt ook de negatieve kanten die mensen voelen, maar concluderend is het verhaal positief. Frame 5: de kijk van de correspondent op de ontmanteling van de Antillen en de gebeurtenissen daaromheen. Ontmanteling van de Nederlandse Antillen. Voorbeeld 7 Positieve aanleiding, negatief verhaal

16 Dit type is nergens voor gekomen. Voorbeeld 8 Positieve aanleiding, neutraal verhaal Aantal: 2 Uit: de Telegraaf, 1 september 2010 Terug naar thuisland Aanleiding voor het nieuws: groot muzikaal festival op Curaçao waar de Antilliaanse zangeres Giovanca gaat optreden. Neutraal verhaal: dit verhaal zou ook positief kunnen zijn, maar het is alleen het persoonlijke verhaal van Giovanca over haar band met de Antillen. Frame 4: de mening en het leven van Giovanca staan centraal in dit interview. Portretinterview, omdat het om Giovanca zelf gaat. Voorbeeld 9 Positieve aanleiding, positief verhaal Aantal: 5 Uit: de Telegraaf, 11 september 2010 Wij worden het groenste Caribische eiland Aanleiding voor het nieuws: er komen allerlei nieuwe projecten op Aruba om het eiland duurzamer te maken. Positief verhaal: de initiatiefnemer en de premier van Aruba komen uitgebreid aan het woord om te benadrukken hoe graag zij het eiland duurzaam willen maken. Frame 2: Vooral de economische aspecten, voor- en nadelen van de projecten komen aan bod. Duurzaamheid. 3.4 Conclusie Nu kan ik in deze conclusie antwoord geven op de twee deelvragen: 3. Is de berichtgeving over Antillianen positief, negatief of neutraal in de periode september en oktober 2010 in een aantal Nederlandse kranten en televisieprogramma s? 4. Welke thema s worden in diezelfde periode het meest besproken in diezelfde Nederlandse kranten en televisieprogramma s? Ik kan concluderen dat van de 90 reportages die ik bekeken heb, de meeste reportages een neutraal verhaal laten zien, ongeacht wat de aanleiding is voor de reportage. Alle vijf de media maken vooral neutrale verhalen over Antillianen. Daarmee bedoel ik het gebruik van hoor- en wederhoor, diverse meningen en geen vooringenomen standpunt. Qua nieuwsaanleiding zit er nog wel verschil tussen de vijf media. Het Eindhovens Dagblad, de Telegraaf en EénVandaag maakte vooral verhalen met als aanleiding of thema criminaliteit. De Volkskrant en het NOS Journaal met het thema de ontmanteling van de Nederlandse Antillen. Hiermee zie ik geen verschil tussen krant en televisie of zelfs tussen landelijk en regionale kranten. Ik kan concluderen dat de berichtgeving over het algemeen neutraal is in de periode september en oktober Aanleiding voor deze verhalen zijn deels negatief en deels neutraal. De thema s die het meest gebruikt zijn, waren criminaliteit en de ontmanteling van de Nederlandse Antillen. Dat waren de twee hoofdthema s in deze periode, verder alleen losse verhalen over Antillianen, waarin zij zijdelings betrokken zijn. Qua thema s is vooral het human-interest frame veel gebruikt, dat geldt voor alle media. De mening van mensen staat centraal of het verhaal wordt persoonlijker gemaakt. Hierdoor komt het nieuws dichterbij voor mensen. Opvallend vond ik verder dat Antillianen niet in alle onderwerpen over hen ook zelf aan het woord komen. Dat miste ik soms in berichtgeving, waardoor ik die reportage dan als negatief heb bestempeld. Voetnoten 1.

17 HOOFDSTUK 4 INTERVIEWS 4.1 Inleiding Nadat ik alle reportages geanalyseerd heb en een literatuuronderzoek heb gedaan, deed ik interviews met Nederlandse journalisten die bij de media werken die ik heb geanalyseerd. Daarbij heb ik alle journalisten benaderd die in deze periode een of meerdere reportages hebben gemaakt over Antillianen. Ik heb niet van alle journalisten antwoord gekregen. Sommige journalisten heb ik face-to-face geïnterviewd, andere via de telefoon of via . Ik heb ook twee correspondenten op de Antillen gesproken via en Skype. In dit hoofdstuk wil ik aan de hand van hun antwoorden, antwoord geven op de vraag: 5. Wat is de werkwijze van journalisten bij berichtgeving over Antillianen? Ik bespreek verschillende onderdelen uit de interviews, bijvoorbeeld de algemene berichtgeving over Antillianen of de redactionele regels rondom het schrijven over de multiculturele samenleving. Ik bekijk op welke punten de journalisten het met elkaar eens zijn of dezelfde werkwijze hebben. Hieruit moet blijken hoe deze journalisten over Antillianen schrijven en wat hun ideeën zijn over de berichtgeving. De volledige interviews met de journalisten zijn opgenomen in de bijlage. De journalisten die ik benaderd heb en/of gesproken: Eindhovens Dagblad 6. Verslaggever John Graat: gesproken in een interview. 7. Correspondent Trix van Bennekom: vragen beantwoord via . Volkskrant 8. John Wanders: niet aanwezig door vakantie. 9. Jan Hoedeman: geen reactie. 10. Eileen Ros: geen reactie. 11. Charlotte Huisman: ze wilde niet meewerken aan een interview, te weinig kennis over Antillianen. 12. Mariëlle van Bussel: geen reactie. 13. Correspondent Jean Mentens: gesproken via Skype en . Telegraaf - Jenny van der Zijden: geen reactie. - Reisjournalist Jos van Noord: geen reactie. - Eric de Brouwer: geen reactie. - Pieter Klein Beernink: geen reactie. EénVandaag - Marc Schrikkema: afspraak gemaakt, afgezegd, geen reactie meer gehad. NOS Journaal - Henrik Willem Hofs: gesproken via de telefoon en . - Lidwien Gevers: geen reactie. - Gerri Eickhof: geen reactie. - Jeroen Wollaars: via , niet veel verstand van Antillianen. - Kees van Dam: op vakantie. Ik heb dus gesproken met John Graat (ED), Trix van Bennekom (ED), Jean Mentens (Volkskrant) en Henrik- Willem Hofs (NOS). In de volgende paragrafen bespreek ik de belangrijkste punten uit die interviews. Eerst praat ik over de algemene berichtgeving over Antillianen en de mening van de journalisten daarover. Vervolgens schrijf ik over hun eigen werkwijze bij de berichtgeving over Antillianen en de regels die zij wel of niet moeten volgen. Ik sluit af met een conclusie waarin ik de belangrijkste punten samenvat. 4.2 Berichtgeving over Antillianen Alle journalisten zijn het over eens dat het algemene beeld van Antillianen in de Nederlandse media niet positief is. Zo zegt John Graat van het ED: omdat Antillianen op veel aspecten afwijken van het normale, zijn zij nieuwswaardig. Correspondent Trix van Bennekom somt alles bij elkaar op: criminaliteit, veel geweld, tienermoeders, gebroken gezinnen en Antillianen die vaak slecht Nederlands spreken. Jean Mentens, correspondent van de Volkskrant, geeft voor een deel ook de politiek de schuld van die negatieve berichtgeving. Hij zegt dat als een politieke partij veel aandacht geeft (op een negatieve manier) aan een bevolkingsgroep, dat zij automatisch ook negatief in het nieuws komen. NOS-verslaggever Henrik-Willem Hofs sluit zich daarbij aan. Hij vertelt over de onmacht van het Nederlandse gezag en de Antilliaanse gemeenschap om een einde te maken aan de criminaliteit onder Antilliaanse jongeren. Die zorgen volgens hem vooral voor het negatieve beeld. Over het noemen van etniciteit van daders verschillen de meningen. John Graat vindt dat het per bericht bekeken moet worden. Als het verder op de achtergronden van het nieuws ingaat, past het in de Antillianenproblematiek en dan is het zeker relevant. Maar noem ze niet automatisch Antillianen, zegt hij. Beide correspondenten vinden het moeilijk daar iets over te zeggen. Ze volgen weinig Nederlands nieuws en lezen vooral Antilliaanse kranten of bijdrages van collega-correspondenten. Jean Mentens zegt dat het niets met etniciteit of woordkeuze te maken heeft. Hij vindt dat er met standaard clichés wordt gewerkt, waardoor een bepaald beeld wordt geschetst. Dat heeft volgens hem vooral met een gebrek aan kennis te maken. Dat gebrek aan kennis beamen alle journalisten. Trix van Bennekom zegt dat ze dat vooral terugziet in berichtgeving over de Nederlandse Antillen. De zes eilanden zijn ontzettend verschillend, maar vanuit Nederland lijken ze één geheel, is haar mening. Het beeld van Antillianen in Nederlandse media wordt bepaald door een kleine groep die voor grote overlast zorgt, zegt Van Bennekom. Jean Mentens zegt dat er over alle multiculturele groepen negatief wordt geschreven, niet alleen over Antillianen. Ook hij vindt dat er te weinig kennis is bij Nederlandse journalisten over de Antilliaanse cultuur. Hij zegt dat journalisten te veel achter hun bureau blijven, in plaats van op pad gaan. Reportagewerk brengt meer verlichting vindt Mentens. Of er meer Antilliaanse journalisten op redacties moeten komen, daar verschillen de meningen over. John Graat denkt dat het erg goed zou zijn, bij het Eindhovens Dagblad zijn vrijwel geen allochtone journalisten. Toch vindt

18 hij dat je als journalist je moet kunnen verdiepen in alle onderwerpen in de samenleving. Hij denkt wel dat een Antilliaanse journalist beter kan doordringen in die gemeenschap. Ook Trix van Bennekom en Jean Mentens vinden het een meerwaarde om Antilliaanse journalisten te hebben op redacties. Mentens zegt dat zij gedeeltelijk een andere kijk op het nieuws hebben, de achtergrond van iemand bepaalt zijn blik. Wel vinden ze allemaal dat een Antilliaanse journalist niet alleen maar onderwerpen zou moeten maken over de Antillianen. Henrik-Willem twijfelt een beetje. Hij denkt dat er meer cultuurbesef en eventueel beter contact zou zijn met de Antilliaanse gemeenschap, maar of er daardoor betere verhalen komen, betwijfelt hij. Allemaal zeggen ze dat het een voordeel is als de journalist Papiaments spreekt. Volgens John Graat wordt er meer over dan met Antillianen gesproken als zij in het nieuws komen. Maar hij ziet wel verbetering, er wordt minder vanuit instanties gesproken. Maar dat is de taak van de journalist, hij moet op pad en mensen spreken. Hij vindt dat het te weinig gebeurd, want het is erg belangrijk om Antilliaanse contacten op te bouwen. Trix van Bennekom vindt wel dat er genoeg met Antillianen wordt gesproken. Zij verwijst naar een aantal talking heads die vaak terugkomen in de media. Jean Mentens vindt juist van niet, hij zegt dat er te weinig gesprekpartners zijn. Hij vindt het van groot belang om moeite te doen om Antillianen aan het woord te laten over hun eigen problemen. Henrik-Willem is het met Trix van Bennekom eens. Maar hij zegt wel dat het moeilijk blijft om bijvoorbeeld probleemjongeren te spreken. Helemaal als dat voor een camera moet. 4.3 Werkwijze journalisten John Graat (ED) maakt vooral verhalen op eigen initiatief. Als hij iets hoort, probeert hij in contact te komen met de groep waarover het gaat. Hij vindt het vooral noodzakelijk om Antillianen zelf te interviewen. Dat heeft vooral met investeren te maken en volgens hem is dat het grote probleem van de journalistiek. De correspondenten werken net iets anders. Zij houden vooral het nieuws bij op de eilanden en onderhouden daar hun netwerk. Uiteindelijk kiezen zij onderwerpen die interessant moeten zijn voor de Nederlandse lezers of kijkers. Zij schrijven dus veel meer over de eilanden dan over Antillianen als probleemgroep, zegt Van Bennekom. Mentens vertelt dat de Volkskrant ook wel eens opdrachten geeft voor een verhaal, bijvoorbeeld bij de ontmanteling van de Nederlandse Antillen. Hij vindt het erg belangrijk dat er een correspondent op de eilanden is. Henrik-Willem gaat bij verhalen over Antillianen niet anders te werk dan anders. Bronnen raadplegen, rondbellen en sprekers regelen. Het nieuws komt volgens hem vooral via officiële kanalen. Trix van Bennekom denkt zelf niet veel na over het vermelden van etniciteit of afkomst. Ze is wel voor openheid en zegt dat via internet toch alles te achterhalen is. Ook Jean Mentens vindt dat het eigenlijk altijd vermeld zou moeten worden. Als leeftijd en geslacht relevant is, is nationaliteit dat ook, vindt hij. Maar journalisten moeten wel oppassen voor stereotypering. De etniciteit is een bijkomstigheid volgens hem. Henrik- Willem vindt dat het alleen vermeld moet worden als het relevant is. Bij een losstaand incident is het vermelden van etniciteit niet relevant, vindt hij. Maar bij een trendverhaal over meerdere schietpartijen juist weer wel. Alle journalisten zijn niet bezig met het beeld dat bestaat van Antillianen. Hun doel: laten zien wat er gebeurt en de lezer of kijker informeren. John Graat vindt dat je zowel de positieve als de negatieve dingen moet signaleren, je moet alles zien, zegt hij. Hij vindt het nieuws vrij eenzijdig, verschillende ontwikkelingen ontbreken soms in het nieuws. Trix van Bennekom probeert in haar verhalen de werkelijkheid te laten zien. Ze stelt zich op als waarnemer, een soort antropoloog en vanuit die invalshoek maakt ze het verhaal. Jean Mentens denkt geen seconde na over het beeld dat kan ontstaan. Hij wil kennis overbrengen op de lezer, dat vindt hij het belangrijkst. Ook Henrik-Willem vindt dat het beeld soms eenzijdig is. Maar als journalist heb je te maken met nieuws, zegt hij. Schietende Antilliaanse criminelen komen vaker in het nieuws dan de hardwerkende Antillianen. Dat is een feit en dat weet een kijker ook, zegt hij. Met taalgebruik kun je precies aangeven dat je niet over de hele gemeenschap praat, aldus Hofs. Dus criminele Antilliaanse jongeren in plaats van Antillianen maakt al een heel verschil. John Graat denkt dat je als journalist het beeld wel een beetje kunt beïnvloeden. Door nuances te brengen bijvoorbeeld. Hij denkt dat journalisten dat wel proberen, maar dat het niet lukt door een gebrek aan kennis en te weinig moeite om zich te verdiepen in het onderwerp. Hij vindt dat journalisten moeten uitkijken dat het probleem niet groter wordt gemaakt. Ook Trix van Bennekom probeert een waarheidsgetrouw beeld te laten zien. Dat kan negatief zijn, maar is volgens haar dan enkel en alleen de waarheid laten zien en proberen om meerdere kanten te belichten. Henrik-Willem is ook niet bezig met beeldvorming, hij houdt zich bezig met nieuws. Dat nieuws kan bestaan uit stereotypen die voor bepaalde beeldvorming zorgen. Maar zolang het feitelijk klopt wat je vertelt, is het geen probleem. Op geen enkele redactie zijn er redactionele regels rondom het schrijven over Antillianen of de multiculturele samenleving. John Graat zegt dat je bij criminaliteitsverhalen ook vaak afhankelijk bent van de politie en de informatie die zij geven. Hij probeert alles in perspectief te plaatsen. Hij vindt wel dat je sommige dingen beter kunt benoemen dan openlaten. Dan is het vermelden van etniciteit bijvoorbeeld handig om duidelijkheid te scheppen. Alle journalisten zijn het er wel over eens dat schrijven over een andere cultuur lastig kan zijn als Nederlandse journalist. John Graat zegt dat andere aspecten van de Antilliaanse cultuur je natuurlijk wel opvallen. Hij vindt dat je daar open voor moet staan en niet te snel een oordeel moet geven. Hij ziet ook ontzettend veel overeenkomsten. Hij heeft veel Antilliaanse bronnen die hij kan bellen voor duiding of aanvullende informatie. Trix van Bennekom zegt dat je jezelf moet opstellen als onafhankelijke waarnemer. Ze zegt wel dat het meespeelt dat er een gemeenschappelijke geschiedenis is tussen Nederland en de Antillen. Henrik-Willem vindt dat het wel meevalt. Je moet je alleen wel verdiepen in het onderwerp en de historie kennen. Hij spreekt al jaren met mensen uit de Antilliaanse gemeenschap, waardoor hij genoeg context heeft om erover te berichten. Eigenlijk krijgen alle journalisten weinig reacties van lezers of kijkers op hun verhalen. Meestal zijn die reacties positief. Antillianen waarderen het als je je verdiept in hun cultuur. Ook al ben je kritisch, je besteedt tenminste aandacht aan hun gemeenschap. John Graat vindt het erg belangrijk om reacties serieus te nemen, hij heeft het liefst dat zijn lezers kritisch zijn. Trix van Bennekom krijgt ook vaak positieve reacties en zegt dat haar verhalen soms leiden tot vragen in de Tweede Kamer. Jean Mentens krijgt meestal inhoudelijke reacties van mensen die iets toe willen voegen omdat ze meer weten.

19 4.4 Conclusie De vier journalisten spreken allemaal over een gebrek aan kennis over Antillianen, hun cultuur en de Nederlandse Antillen. Journalisten zitten te veel achter hun bureau in plaats van de straat op te gaan om mensen te spreken. Ze vinden dat er een negatief beeld van Antillianen bestaat, maar dat daar weinig aan te doen is: het nieuws is nu eenmaal zo. Of het vermelden van etniciteit daar invloed op heeft, verschillen de meningen. Soms kan het relevant zijn, vindt John Graat van het ED. Meer Antilliaanse journalisten op redacties kan helpen voor meer kennis, duiding en contacten, maar in principe zou de berichtgeving hetzelfde moeten blijven. Een Antilliaanse journalist zou niet alleen onderwerpen moeten maken over Antillianen. Het is wel een groot voordeel als je Papiaments spreekt als Nederlandse journalist. Er worden steeds meer Antillianen aan het woord gelaten over onderwerpen over de Antilliaanse gemeenschap. Maar volgens Jean Mentens van de Volkskrant nog steeds te weinig. Het is van groot belang om Antillianen aan het woord te laten, maar het blijft ook moeilijk om bijvoorbeeld probleemjongeren voor de camera te krijgen. Journalisten schrijven niet anders over Antillianen dan over andere onderwerpen. Ze zijn niet bezig met beeldvorming, maar willen de kijker informeren en laten zien wat er gebeurt in de wereld. Maar er moet oog zijn voor zowel positieve als negatieve zaken. Allemaal proberen de journalisten de werkelijkheid te laten zien en kennis over te brengen op de kijker of lezer. Henrik-Willem Hofs van het NOS Journaal denkt dat taalgebruik wel voor nuance kan zorgen. Geen enkele redactie heeft redactionele regels rondom het schrijven over Antillianen of de multiculturele samenleving. De journalisten denken wel dat het lastiger is als Nederlandse journalist om te schrijven over een andere cultuur. Maar ze vinden dat je over alles zou moeten kunnen schrijven. Een kwestie van meer verdieping en moeite doen. Veel journalisten hebben Antilliaanse bronnen in hun netwerk. Die gebruiken ze vooral voor duiding over bepaalde onderwerpen. Om antwoord te geven op mijn deelvraag: Wat is de werkwijze van journalisten bij berichtgeving over Antillianen? Journalisten schrijven niet anders over Antillianen dan over andere onderwerpen. Zij vinden dat ze kijkers of lezers moeten informeren, hen de waarheid moeten laten zien en kennis overbrengen. Wel vinden de journalisten dat er een gebrek aan kennis is bij journalisten over de Antilliaanse cultuur, waardoor nuances soms ontbreken. Antilliaanse bronnen zijn van groot belang, maar het is aan de journalist om meer moeite te doen contacten op te bouwen in de gemeenschap. Dat gebeurt nu veel te weinig.

20 HOOFDSTUK 5 REFLECTIE In dit laatste hoofdstuk geef ik antwoord op mijn hoofdvraag: Hoe berichten journalisten over Antillianen en welk beeld ontstaat er van Antillianen in vijf Nederlandse media? Aan de hand van mijn analyse, literatuuronderzoek en de interviews met vier journalisten schrijf ik deze reflectie. Ik vind dat ik hiermee voldoende bronnen en informatie heb gebruikt, om een goed onderbouwde conclusie te schrijven. In de periode van 1 september t/m 31 oktober 2010 was de berichtgeving in de Nederlandse media neutraal over Antillianen. Daarmee wil ik zeggen dat er over Antillianen niet positief of negatief werd geschreven in de meeste gevallen. De berichtgeving over hen was neutraal, wat inhoudt dat er geen standpunt werd ingenomen, er hoor en wederhoor werd toegepast en dat er voldoende informatie over het onderwerp werd gegeven door de journalist. De aanleiding voor het nieuws is in veel gevallen negatief of neutraal. Daaruit kan ik wel opmaken dat wanneer er nieuws over Antillianen bekend wordt, dat in veel gevallen negatief of neutraal is. In ieder geval nooit een positieve aanleiding.[i10] In de onderzochte periode waren er twee momenten waarop er veel over Antillianen werd gesproken. Dat was in begin september, een aantal geweldsincidenten in de Antilliaanse gemeenschap en rondom 10 oktober toen de Antillen werden ontmanteld. Twee verschillende aanleidingen, waardoor er ook verschillende verhalen werden geschreven. Bij de verhalen met als thema criminaliteit was de aanleiding altijd negatief. De berichtgeving echter verschilde enorm. Het Eindhovens Dagblad maakte bijvoorbeeld een aantal positieve verhalen, door met Antillianen zelf of hulpverleners van Antilliaanse afkomst te praten. Hierdoor werd er niet over Antillianen gesproken, maar met ze. Dat vond ik een positief teken, maar de verhalen waren ook vaak neutraal. Dan werd er gesproken met een onderzoekster of een politicus, maar zonder dat er een oordeel werd gegeven over het probleem. Dat is goed om te concluderen, omdat journalisten waarnemers horen te zijn bij het nieuws. Dat is in veel gevallen in mijn analyse wel het geval. De journalisten die ik heb gesproken over de berichtgeving over Antillianen zijn het over sommige dingen met elkaar eens, maar lang niet bij alles. De belangrijkste conclusie van de vier, is dat journalisten te weinig kennis hebben van de Antilliaanse cultuur en gemeenschap en daar ook te weinig moeite voor (willen) doen. Hierdoor blijven zij bepaalde woordkeuzes maken of kunnen zij het nieuws niet goed duiden. De rol van het vermelden van etniciteit is hierbij ondergeschikt in de berichtgeving, vind ik. Sommige journalisten vinden het niet relevant (vooral bij losse incidenten), maar anderen vinden etniciteit altijd van belang, net zoals leeftijd of geslacht dat is. Uiteindelijk vinden alle journalisten het belangrijk dat er ook met Antillianen wordt gesproken over het nieuwsfeit. En daar ben ik het mee eens, maar het is wel een investering die de journalist moet maken. Ze moeten Antillianen meer in het nieuws betrekken. Investeren in de Antilliaanse gemeenschap en daar een aantal goede bronnen onderhouden. De andere belangrijke conclusie is dat journalisten niet anders te werk gaan bij het schrijven over Antillianen, dan bij andere onderwerpen. Ze zijn zich bewust van beeldvorming, maar denken daar nooit over na tijdens het werken. Nieuws blijft nieuws. Journalisten willen de kijker informeren, laten zien wat er gebeurt in de wereld en vooral kennis bijbrengen over de Antilliaanse gemeenschap. Toen ik aan dit onderzoek begon, was ik van mening dat er over het algemeen negatief wordt bericht over Antillianen. Dat gold zowel voor de nieuwsaanleiding als voor de manier waarop journalisten schreven over de Antilliaanse gemeenschap. Maar na mijn analyse moet ik mijn veronderstelling aanpassen. Ik heb gezien dat de berichtgeving van de vijf media over het algemeen neutraal is. De berichtgeving is niet enkel negatief, hoewel de nieuwsaanleidingen toch nog vaak negatief zijn. De periode die ik gekozen heb, is een uitzondering, ben ik van mening. Het is een periode waarin twee grote verhalen rondom Antillianen leefden. Ik denk dat als ik een andere maand had gekozen, er minder berichten zouden zijn over Antillianen. Aan de ene kant vind ik dat jammer, want er zou meer bericht kunnen worden over de Antilliaanse gemeenschap,[i11] maar aan de andere kant: als er geen nieuws is, hoeft er ook niet over geschreven te worden. Want hoe meer media berichten over problemen bij Antilliaanse jongeren, hoe groter de kans op een negatief beeld bij het publiek. [I12] Dat de media invloed hebben op de kijker of lezer heb ik onderzocht in hoofdstuk 2. Daarin heb ik gekeken wat beeldvorming nu precies is. Hoe meer mensen een negatief beeld voorgeschoteld krijgen door de media, hoe groter de kans dat zij gaan geloven dat dit beeld de werkelijkheid is. Hier geldt wel, dat hoe meer kennis de kijker of lezer heeft, hoe kleiner de kans dat de media invloed hebben op de beeldvorming van die persoon. Uit eerdere onderzoeken over de multiculturele samenleving en media blijkt vaak dat de media erg negatief over allochtonen berichten. Ik heb dat met deze analyse niet kunnen bewijzen. Dat Antillianen vooral in het nieuws komen als er iets fout gaat, dat is wel een feit. Maar in deze periode komen ze ook vaak in de media door een neutraal nieuwsfeit, in dit geval de ontmanteling van de Nederlandse Antillen. Ik denk dat dit eerder een uitzondering op de regel is, dan dat deze gebeurtenissen vaker zullen voorkomen. De ontmanteling was een gebeurtenis op zich. De criminaliteit onder Antillianen is nog steeds bezig en komt met vlagen weer in het nieuws. Ook dacht ik dat het vermelden van etniciteit een groot discussiepunt zou zijn bij journalisten. Na de interviews blijkt dat zij weinig nadenken over het vermelden en dat het geen opvallend onderdeel is van het verhaal. Veel journalisten zeggen dat het alleen vermeld moet worden als het relevant is[i13]. Bijvoorbeeld in een grote reportage over wapenbezit bij Antilliaanse jongeren. Maar als er een losse schietpartij wordt gemeld, is het noemen van etniciteit minder relevant. Vooral Volkskrant-correspondent Jean Mentens is van mening dat etniciteit altijd van belang is, het zou dus altijd vermeld moeten worden. Hij vindt etniciteit te vergelijken met leeftijd of geslacht. Ik deel zijn mening ook, omdat ik denk dat het beter is om het probleem te benoemen, dan het open te laten. Mensen kunnen dan eerder zelf een conclusie gaan trekken, die niet altijd juist is. Daarom vind ik dat in veel gevallen het vermelden van etniciteit wel moet, maar dan moet het ook