Overheid. Steden zijn bij uitstek in staat een belangrijke rol te vervullen in het sociale domein. Samenwerkingsverbanden en gemeentelijke herindeling

Transcriptie

1 Overheid Jaargang 16, nummer 2, november 2013 Wiebe Draijer Steden zijn bij uitstek in staat een belangrijke rol te vervullen in het sociale domein Samenwerkingsverbanden en gemeentelijke herindeling

2 2 Overheid november 2013 Inhoudsopgave 4 De crisis vraagt om een bedrijfsmatige blik 11 Digitale Veiligheid 6 8 De gemeente van de toekomst Samenwerkingsverbanden Hoe effectief is het gemeentelijk klimaatbeleid? Plein Public

3 3 Overheid november 2013 Turbulente tijden Voorwoord Marita de Hair sectorleider EY Government & Public Per 1 juli 2013 heb ik de voorzittershamer overgenomen van Rob Ellermeijer, die 14 jaar lang sectorleider EY Government & Public was. Hierbij wil ik hem bedanken voor alles wat hij gedaan heeft. Met zijn kennis, enthousiasme en oprechte interesse heeft Rob onze praktijk een ontzettend herken baar gezicht naar de overheidsmarkt gegeven. Wij duiken voor 100 procent in de situatie van klanten, zo staan we bekend. We denken mee, maar zijn eerlijk en kritisch als het moet. En dat heeft de publieke sector nodig - nu meer dan ooit. Kijk alleen al naar de decentralisatie van al die overheidstaken en de enorme bezuinigingen die hierbij komen kijken. Samenwerken en méér doen, maar met minder middelen en dicht bij de burger: dat is het devies. Daarom zien we de overheid steeds bedrijfsmatiger handelen. En dat vraagt om een andere mindset op het gebied van governance, financiën, fiscaliteit, controlling en verantwoording. Hoe stomen we bestuurders en toezicht houders klaar voor nieuwe samenwerkings verbanden en een breder takenpakket, zodat zij hun verantwoordelijk kunnen nemen? Welke gevolgen hebben shared service centers, waar steeds meer gemeenten mee werken om schaal voor delen te creëren? En met welke risico scenario s moeten onderwijsinstellingen rekening houden nu al die veranderingen in vraag en aanbod ontstaan? Grote vraagstukken waar de overheid nu voor staat. Het belangrijkste is dat de huidige vernieuwingen op lange termijn houdbaar zijn én ten goede komen aan de dienstverlening aan de burger, vind ik. Wat dat betreft raakt Building a Better Working World, de nieuwe tagline van EY, het hart van onze overheidssector. Want werken aan een toekomstbestendige overheid, dát is wat wij doen. Samen met een fantastisch en betrokken team heb ik er veel zin in om de publieke sector in Nederland naar the next level te brengen. Marita de Hair, sectorleider EY Government & Public

4 4 Overheid november 2013 De crisis vraagt om een bedrijfsmatige blik Ook de overheid zit middenin een turbulente periode. Meer doen met minder, dat is het motto. Een complex spanningsveld, merkt Leo Nelis van de gemeente Den Bosch dagelijks. Een dubbelinterview met hem en huisaccountant Marita de Hair van EY. Over overheidsuitdagingen, keuzes en oplossingen.

5 5 Overheid november 2013 Dat de crisis vooral bedrijfsleven en burgers raakt, is een groot misverstand. Inkomsten, bijvoorbeeld uit bouwleges, nemen af, terwijl de uitgaven juist toenemen, vertelt Leo Nelis, directeur sector Financiën, Belastingen en Informatievoorziening gemeente Den Bosch. Uitkeringen groeien en de rijksoverheid legt steeds meer taken decentraal neer. Dit wringt, en vraagt om bedrijfsmatige keuzes. EY ondersteunt de organisatie hierbij uitstekend, vindt hij. Of het nu gaat om financiële, fiscale of juridische issues. Marita de Hair: We zijn inmiddels drie jaar de accountant van de gemeente Den Bosch. Naast de jaarlijkse controle werken we à la carte : is er een vraag? Kunnen we een rol spelen? Dan springen we bij. Dezelfde dag nog, als dat gewenst is. Bijvoorbeeld toen voetbalclub FC Den Bosch op de rand van faillissement balanceerde. In opdracht van ons voerde EY een boekenonderzoek uit en onderzocht de juridische partner, Holland Van Gijzen, of gemeentelijke steun mogelijk was, vertelt Nelis. Een opdracht met veel publieke emoties en grote tijdsdruk, waar we zeer tevreden over zijn. Bekende benchmark EY is van honderden overheidsorganisaties in Nederland de huisaccountant. Juist omdat we bij zo veel organisaties over de vloer komen, kennen we de markt, legt De Hair uit. Bijvoorbeeld bij nieuwe gemeentetaken in de Jeugdzorg of de AWBZ. Of op het gebied van vastgoed posities en grondexploitaties. Een ontzettend complex thema, benadrukt Nelis. Verkeerd geschatte waarderingen kunnen tot grote verliezen leiden en de financiële positie in gevaar brengen. Zo ondersteunt EY bij de exploitatie van het bedrijventerrein Heesch-West, waarin de gemeente Den Bosch 55 miljoen euro investeert. Ze kijken niet alleen naar de waar deringen, maar ook naar samen werkingsvormen en fiscale vraagstukken. Het complete plaatje dus. De accountantsrol gaat dan ook veel verder dan vinkjes zetten. De Hair: Neem de managementletter en accountantsverklaring, die niet alleen voor klanten, maar ook voor hun stakeholders van grote waarde zijn. Daarom besteden we veel zorg aan de leesbaarheid en lay-out. We kunnen zelfs een ipad-versie uitbrengen. In control Ook op fiscaal terrein worstelen overheden met steeds meer uitdagingen. Neem de voorgenomen vpb-verplichting voor overheidsbedrijven, die waar schijnlijk in 2016 ingaat. Hierover krijgen onze belastingadviseurs veel vragen, vertelt De Hair. We houden klanten nauwgezet op de hoogte van de laatste ontwikkelingen, en kijken welke voorbereidingen nodig zijn. Of horizontaal toezicht, ook zo n hot topic. Nelis: Den Bosch was de eerste gemeente die het convenant hiervoor ondertekende. Samen met EY en ons interne projectteam hebben we onze organisatie binnen één jaar in control gemaakt. Een recordtijd. Nelis en zijn collega s zijn blij met de samenwerkingsvorm met de Belastingdienst. Het risico op naheffingen van een paar miljoen? Nee, dat lopen we amper meer. We werken nu op basis van vertrouwen. Alles gaat in overleg. Zij controleren niet meer jaarlijks, wij hebben een meldplicht. Vakkundig en menselijk Prettig is dat EY verschillende dienstverlening onder één dak heeft, ervaart Nelis. Ook op het gebied van IT bijvoorbeeld. De Hair: Zo helpen we overheidsorganisaties die met DigiD werken bij de verplichte beveiligingsassessments. Zijn hun koppelingen en systemen wel tegen hackers beschermd? En voldoet alles aan de richtlijnen? Overkoepelend benadrukt Nelis de klik met de mensen van EY. De werksfeer is goed. Ze zijn vakkundig, maar ook menselijk, betrokken. Dat past bij onze Brabantse organisatie. Ook de EY Public Classes, bijvoorbeeld over vpb of modern financieel beheer, spreken aan. Nelis en zijn collega s bezoeken ze dan ook graag. EY ers delen hun kennis, zodat wij op eigen kracht verder kunnen. Een prachtig uitgangspunt. Voor meer informatie: drs. Marita de Hair RA marita.de.hair@nl.ey.com

6 6 Overheid november 2013 Digitale Veiligheid Werk in uitvoering: ICT-beveiligingsassessments DigiD Beveiliging van informatie staat in de schijnwerpers. Massale aanvallen op Nederlandse organisaties beheersten de afgelopen periode het nieuws, waardoor belangrijke diensten niet beschikbaar waren. Ook in de periode daarvoor stonden incidenten ten aanzien van veiligheid en beschikbaarheid van DigiD al op de voorpagina s van de kranten. In dit artikel geven wij u een kijkje in de keuken van de DigiD beveiligingsassessments en geven wij u onze visie op de stand van informatiebeveiliging in Nederland. Als reactie op de incidenten zijn begin 2012 de ICT-Beveiligingsrichtlijnen voor webapplicaties beschikbaar gekomen. De richtlijnen bieden organisaties een leidraad voor het toepassen van bewezen maatregelen, gericht op het veiliger ontwikkelen, beheren en aanbieden van webapplicaties en diensten. Ook vanuit het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties is er aandacht voor het onderwerp informatiebeveiliging in het beleidsthema Digitale Veiligheid. Uiteraard is de vraag in hoeverre de genoemde richtlijnen daadwerkelijk gaan leiden tot een verbetering van de kwaliteit van beveiliging in Nederland. Kijkje in de keuken Momenteel worden in het gehele land DigiD beveiligingsassessments uitgevoerd bij de organisaties die gebruik maken van DigiD koppelingen. Dit strekt zich uit van organisaties als UWV, Belastingsdienst, RDW, maar ook gemeenten, provincies, waterschappen en bijvoorbeeld zorgverzekeraars. De resultaten van deze onderzoeken geven een hoog over beeld van de stand van de beveiliging van de genoemde koppeling in Nederland. Op het moment van schrijven van dit artikel liggen de belangrijkste bevindingen op het gebied van: Dataclassificatie Beheersing van de omgeving Aantoonbaarheid van de getroffen maatregelen

7 7 Overheid november 2013 Inmiddels is het zo dat de meeste overheidsorganisaties sterk afhankelijk zijn geworden van ICT, waardoor de eisen aan continuïteit en betrouwbaarheid alleen maar toenemen. Om voorbereid te zijn op deze groeiende afhankelijkheid moeten organisaties vaststellen welke gegevens kritiek zijn binnen de processen en welke (beveiligings)eisen worden gesteld aan deze gegevens. In de praktijk kan dit door een pragmatische manier van data classificatie toe te passen. Wij adviseren u te inventariseren welke kritieke gegevens u opslaat en verwerkt binnen uw gemeente en hier afdoende beveiligingsmaatregelen rondom in te richten. Voor gemeenten kan de nieuwe Baseline Informatiebeveiliging Nederlandse Gemeenten een goed uitgangspunt vormen. Vervolgens komen we in de praktijk tegen dat de omgevingen die de DigiD koppeling faciliteren complex zijn: webapplicaties met interfaces naar midoffice omgevingen, complexe infrastructuren, hosting en ontwikkeling door derden. Organisaties die zelf een deel van het beheer van de DigiD koppeling uitvoeren moeten veel maatregelen ingericht hebben, wat leidt tot forse investeringen in apparatuur en tijd. Daarnaast vraagt dit professioneel beheer met de nodige kennis op het gebied van informatiebeveiliging. In de praktijk staan budgetten van ICT-organisaties echter onder druk, waardoor dit voor de meeste organisaties een grote uitdaging wordt. Ons advies is dan ook om op zeer korte termijn de inventa risaties van de aanwezige beheersingsmaatregelen af te ronden, zodat een actieplan voor de organisatie ontstaat op basis waarvan u tijdig stappen kunt ondernemen om de aansluiting bij de norm te zoeken. Onze ervaring is dat het oplossen van de bevindingen, afhankelijk van het aantal van toepassing zijnde maatregelen, de nodige tijd in beslag neemt. Tot slot bestaat het probleem dat organisaties moeite hebben om getroffen maatregelen aantoonbaar te maken aan externe auditors, waardoor het afleggen van verantwoording moeilijk is. Het komen tot aantoonbare beveiligingsmaatregelen maakt een verandering in mindset noodzakelijk. Dit is vaak makkelijker gezegd dan gedaan. Samengevat Op basis van de vele DigiD assessments die EY uitvoert, stellen we vast dat gemeenten nog een flink aantal verbeteringen op het gebied van beveiliging moeten doorvoeren om te kunnen voldoen aan de standaard. Kritisch kijkend betekent deze constatering nogal wat. De assessments tonen aan dat in het verleden te weinig aandacht is besteed aan het onderwerp Informatiebeveiliging. De norm van Logius is een goede eerste stap, maar kent een beperkt aantal maatregelen en wordt met een beperkte scope uitgevoerd, zoals de GBA-audit en de SUWInet-audit. Samengevat geldt dat gemeenten in Nederland momenteel voor een grote opgave staan om voor het einde van dit jaar te kunnen voldoen aan de norm van Logius. Het professionaliseren van informatie beveiliging staat nog in de kinderschoenen, hoewel de eerste zonnestralen inmiddels zichtbaar zijn. Voor meer informatie: Ad Buckens ad.buckens@nl.ey.com Tel

8 8 Overheid november 2013 De gemeente van de toekomst Van verzorgingsstaat naar verzorgingsstad Met de enorme decentralisatie van taken in het sociale domein staan gemeenten voor de grootste uitdaging ooit. Een uitdaging met enorme financiële risico s. Zijn de risico s wel beheersbaar, vragen veel colleges zich af. Zeker omdat niet duidelijk is wat er precies op de gemeenten afkomt en welke middelen het Rijk daar tegenover stelt. Ondanks de grote onzekerheden is afwachten geen optie. Met samen werking, het delen van kennis en ervaring en het stimuleren van sociaal ondernemerschap is veel winst te halen. De gemeente wordt nog meer regisseur.

9 9 Overheid november 2013 Steden zijn bij uitstek in staat een belangrijke rol te vervullen in het sociale domein De wijzigende verhoudingen tussen rijk, gemeenten en regio s waren hét thema van de 22e bijeenkomst van EY en BNG Bank, dit keer gehouden in Amsterdam. We moeten met minder geld een meer sociale stad bouwen, stelde wethouder Pieter Hilhorst van Amsterdam bij de aftrap van het congres. Dicht bij de mensen staan en problemen zoveel mogelijk bij de bron aanpakken. En tegelijk efficiënter en goedkoper werken. In Amsterdam zijn we deze weg al ingeslagen. Stad en stadsdelen geven per jaar nu al 462 miljoen minder uit. Maar goedkoper werken mag geen alibi zijn voor louter en alleen bezuinigen. De enorme decentralisaties die het Rijk voor ogen heeft, dwingen ons anders te gaan werken. Maatschappelijke kostenbatenanalyses maken om risico s te beperken, kennis en ideeën uitwisselen en niet alles zelf gaan bedenken. Dat is het devies. Beter goed gejat dan slecht bedacht. De 3D s als kans Wiebe Draijer, Kroonlid en voorzitter van de SER, ziet in de grootschalige decen tralisatie een enorme kans. Decentralisatie van taken van het Rijk naar gemeenten is op zich niet nieuw. De omvang en impact van de aankomende 3D s zijn dat wel. Het is een majeure verschuiving, maar zal zeker niet de laatste zijn. Draijer doelde in dit verband op de uitvloeiselen van het Energieakkoord, terwijl ook op het gebied van de arbeidsmarkt steeds meer taken en verantwoordelijkheden op het bord van de gemeente komen te liggen. De nieuwe verzorgingssteden Draijer: Steden zijn bij uitstek in staat een belangrijke rol te vervullen in het sociale domein. Het gaat hierbij om een grotere beheersbaarheid van de uitgaven, het wegnemen van perverse prikkels en zelfversterkende effecten die bij aansturing vanuit het Rijk optreden. Gemeenten zijn in staat betere integrale afwegingen te maken van alle belangen. Risico s zijn er ontegenzeggelijk ook, erkent Draijer. Grote risico s zelfs. Sociaal, maar beslist ook financieel. Zeperds zullen er ongetwijfeld komen en binnen de gemeentegrenzen zijn maar weinig mogelijkheden tegenvallers op te vangen. Bovendien zullen er verschillen in de kwaliteit van de uitvoering ontstaan en kan de ongelijkheid in dienstverlening door de burger worden uitgespeeld. Hoe zorg je voor positieve en succesvolle veranderingen? Draijer gaf een aantal adviezen voor succesvol veranderen. Blijf de hogere doelstelling omarmen en herhalen. Waarom is dit allemaal nodig? Erken bovendien uw sterke en uw minder sterke kanten en ga op zoek naar mensen en partijen die u kunnen helpen. Stimuleer sociaal ondernemerschap binnen de gemeentegrenzen. Dit is een nog grotendeels onbenutte rijkdom met ongekende mogelijkheden. Belangrijk is verder het programma goed vorm te geven: houd het behapbaar en uitlegbaar. Breng uw veranderingen terug tot maximaal vijf thema s op één A4. Juist financiële mensen kunnen hierin een belangrijke rol vervullen. Maak bovendien de financiële grenzen van de gemeente inzichtelijk. De rol van poortwachter is geen leuke, maar stringent toezicht is wel belangrijk om de financiële risico s te beperken. Zie de komende decentralisatie niet als een grote zwarte wolk, maar als een lerende uitdaging, meent Draijer. Ga met elkaar dit verkennende traject in en zoek de dialoog op. En stimuleer sociaal ondernemerschap, want daarin is de grootste winst te halen. Debat wethouders financiën Tijdens de daaropvolgende Lagerhuisdebat onder leiding van bestuursvoorzitter Carel van Eykelenburg van BNG Bank, werd duidelijk dat het maken van een goede (financiële) inschatting van de

10 10 Overheid november 2013 impact van de decentralisaties bijna onmogelijk is. Dat baart de zowel wethouders als de concerncontrollers zorgen. Gemeenten hebben te maken met een groot aantal onzekerheden. Onduidelijk is welke middelen de gemeenten gaan ontvangen voor het uitvoeren van de taken in het sociale domein. Ook is niet duidelijk welke regels Den Haag meegeeft en in hoeverre het Rijk beleidsvrijheden daadwerkelijk overhevelt. Tot slot is er onduidelijkheid over de tijdlijn van de decentralisatie. De kunst van het loslaten Meer taken decentraal neerleggen kan, zo stellen de wethouders, maar dit moet wel inhouden dat het Rijk niet moet blijven tornen aan plannen en afspraken en gemeenten de ruimte geeft de gedecentraliseerde taken zelf in te vullen. De kunst van het loslaten. De kaders vanuit Den Haag wijzigen nog wel eens en gemeenten moeten het maar oplossen. Hoe, dat weet niemand. Gemeenten lopen enorme risico s, zeker in dit domein. Een afwijking van 1% van het begrote bedrag kan grote tekorten veroorzaken. Belangrijk is te blijven hameren op de gemeentelijke beleidsvrijheid en de verschillen in uitvoering die zullen ontstaan. Je moet op je strepen durven staan, luidde één van de conclusies van het debat. De grote stad als trekker in de regio In de uitvoering van taken fungeren de gemeenten in de regio als trekker. Een logische ontwikkeling die op tal van plekken al is ingezet. Toch zijn er behoorlijke verschillen en ook de vorm van samenwerken en de governance zijn nog lang niet overal ingevuld. Bovendien moet worden gewaakt voor een te omvangrijke vergadercultuur. Mirjam de Rijk (wethouder Financiën van Utrecht): Samenwerking is bedoeld voor meer efficiency, maar kan meer tijd kosten door voortdurend met alle partijen van gedachten te moeten wisselen. Zeker in het sociale domein ligt dit gevaar op de loer. Het is zaak hiervoor te waken. Boodschap voor Den Haag Hoewel op veel plekken de voorbereidingen in volle gang zijn, blijft de onzekerheid overheersen. Die moet zo snel mogelijk worden weggenomen, vinden de wethouders nadert al snel en we kunnen niet wachten. Geef ons de tijd zaken voor te bereiden en stop met het telkens doorvoeren van veranderingen. Houd je aan de afspraken. Dat is onze boodschap aan Den Haag. Thema s lunchdebat wethouders en concerncontrollers Een groot deel van het middagprogramma van de bijeenkomst bestond uit een debat van wethouders financiën en concerncontrollers over zes thema s in het kader van de decentralisatie van taken in het sociale domein naar de gemeenten. Control Control is beheersen, maar dat is lastig als je niet weet wat je moet beheersen Zorg voor grip op de eerstelijnsvoorzieningen. Wijkgericht werken is de basis voor het inrichten van de gemeentelijke organisatie. Financiën Concerncontrollers moeten zich meer in het sociale domein wurmen. Middelen reserveren als buffer om tegenvallers op te vangen. Risicofinanciering heeft nog maar weinig aandacht bij gemeenten. Door alle onzekerheden is het niet mogelijk nu al goede financiële inschattingen te maken. Risico management Vooruit sparen voor toekomstige risico s. Met zorgaanbieders zoeken naar innovatieve mogelijkheden. Scenarioplanning gebruiken als aanvulling op risicomanagementsysteem. What-if scenario methodisch toepassen. Best practices verzamelen en beschikbaar maken voor alle gemeenten. Rol van de raad Communicatie met de raad en verwachtingsmanagement erg belangrijk. Geef raadsleden inzicht in het proces en laat zien dat er wel eens zaken mis kunnen gaan. Samenwerking Zorg voor voldoende grip op de samenwerking Meer kennisuitwisseling tussen gemeenten. Samenwerking: nieuw domein met nieuwe dynamiek. Niet vasthouden aan traditionele grenzen. Gelijkheidsbeginsel Regionale gelijkheid niet laten frustreren door zaken die op de achtergrond meespelen. Zoeken naar innovaties niet dichtregelen door beheersingsmaatregelen en control De dichte schutting tussen Rijk en gemeenten moet een open volleybalnet worden: je ziet elkaar en je trekt je aan elkaar op.

11 11 Overheid november 2013 Samenwerkingsverbanden EY onderzoekt gemeentelijke herindeling versus samenwerking Samenwerken of een fusietraject starten? Een vraagstuk waar veel Nederlandse gemeenten momenteel voor staan. Behoud van eigen identiteit en dichtbij de burger zijn voor veel kleinere gemeenten argumenten om geen gemeentelijke herindeling na te streven. Hoe dan toch de kwetsbaarheid van een kleinere organisatie, mede gelet op de aanstaande decentralisaties, het hoofd te bieden? Er zijn meerdere vormen van samenwerking en welke vorm het beste bij uw gemeente past is en blijft maatwerk.

12 12 Overheid november 2013 Recentelijk hebben twee gemeenten aan EY de opdracht verstrekt over mogelijke samenwerking danwel fusie van deze gemeenten. De beide colleges hebben inmiddels de eindrapportage in een gezamenlijke bijeenkomst besproken en over vervolgstappen wordt gesproken. Het onderzoek is opgebouwd uit meerdere elementen, waarbij in alle openheid een kijkje in elkaars keuken is gegeven op het gebied van begrotingen, jaarrekeningresultaten en processen. Voor de verschillende samenwerkingsvormen zijn de schaal- en efficientievoordelen in beeld gebracht en is aandacht besteed aan de fiscale aspecten. Ook is onderzoek gedaan naar de effecten van het regeerakkoord. Inmiddels heeft een tweede combinatie van gemeenten een soortgelijke opdracht aan EY verstrekt. Aangevuld met de praktijkervaringen die EY heeft bij de reeds bestaande samenwerkings verbanden als Groningen- Ten Boer, de BEL-gemeenten en Amstelveen-Aalsmeer zijn we niet alleen in staat aan de voorkant een onderzoek uit te voeren vanuit theorie, maar kan de praktijkervaring daar direct in verweven worden. Normaliseren meerjarenbegrotingen Hoe financieel solide is mijn samenwerkingspartner? Als het komt tot een fusiegemeente, hoe financieel solide zijn dan de partners? Op basis van de programmabegrotingen 2013 is een uitgebreide analyse uitgevoerd voor beide gemeenten. Daarbij heeft de nadruk gelegen op het vergelijkbaar maken van de twee begrotingen. Verschillen in kostentoerekening, activeringsbeleid en tariefbepaling zijn naar voren gekomen. De mate waarin de gemeenten in staat zijn om de begroting realistisch op te stellen is beoordeeld aan de hand van de geconstateerde afwijkingen ten opzichte van de jaarrekeningen ten opzichte van de begrotingen. In dit geval waren de verschillen beperkt. In de praktijk komen we regelmatig tegen dat de verschillen groot zijn. Een diepgaande analyse van de consequenties van die afwijkingen voor het meerjarenbeeld is dan noodzakelijk, is er sprake van structurele of incidentele afwijkingen? Welk effect heeft dit op de vermogenspositie van de gemeenten? In onderhavige casus kwam bijvoorbeeld naar voren dat het dekkingspercentage van de leges sterk verschillend is. Wanneer een centrumgemeente-constructie wordt overwogen is het minder van belang om de financiële soliditeit met elkaar te vergelijken, maar ligt de nadruk op het vast stellen in welke mate sprake is van eenduidigheid in opzetten van de begroting. Tenslotte is eenduidigheid in dat geval een randvoorwaarde om schaalen efficiencyvoordelen te behalen. Effecten van het regeerakkoord Kan onze gemeente haar taken anno 2015 en verder aan? De gemeentelijke financiën van de toekomst lijken op dit moment veel op beurskoersen. Fluctuaties zijn aan de orde van de dag. Na het regeerakkoord hebben het financieel akkoord, het zorgakkoord, het sociaal akkoord, de mei-circulaire van de algemene uitkering hun effect op de decentrale overheden. Welke zekerheden zijn er, waar zitten de financiële risico s en op welke onderdelen is inzicht nog ver te zoeken? Op basis van de stand van zaken tijdens het onderzoek heeft EY voor de twee gemeenten de consequenties van het regeerakkoord c.s. in beeld gebracht. In feite een exercitie die in de periode zomer 2013 januari 2015 met regelmaat moet worden uitgevoerd, mede gelet op de aanstaande gemeenteraadsverkiezingen en de coalitieonderhandelingen die daarop volgen.

13 13 Overheid november 2013 Schaal- en efficiencyvoordelen Rekenkundige theorie en bestuurlijke praktijk in balans Schaal- en efficiencyvoordelen is geen rekenkundig trucje dat in iedere samenwerking tot dezelfde uitkomst leidt. EY heeft bij het in beeld brengen van de voordelen duidelijk rekening gehouden met de haalbaarheid van oplossingen in de politiek-bestuurlijke context van de betreffende gemeenten. Daar waar bij de ene samenwerking in een centrumgemeente-constructie de meeste voordelen kunnen worden behaald, kan dat bij een andere samenwerking juist het geval zijn bij een zware gemeenschappelijke regeling. Een rekenkundige oplossing die geen draagvlak kent, is niet reëel. Eénheid van beleid is hoe dan ook een randvoorwaarde. Zolang in een samenwerkingsverband de deelnemers alles op hun eigen manier willen blijven doen, zijn schaalvoordelen niet reëel, sterker nog: bureaucratie en verkokering liggen op de loer met financiële nadelen als gevolg. In dit onderzoek heeft EY zich voor namelijk gericht op de bedrijfsvoerings processen. Daarbij ook niet uit het oog verliezend dat ook kan worden aangesloten op reeds bestaande samenwerkingsverbanden van andere gemeenten. Bijvoorbeeld op het terrein van gemeentelijke belastingen, is het de vraag in hoeverre het handig is wéér een nieuwe belastingsamenwerking op te richten, met alle kinderziektes van dien. Waarom het wiel opnieuw uitvinden op een puur administratief proces? ICT, Personeel, Belastingen, Uitkeringen, IC en Juridische Zaken zijn in dit onderzoek betrokken. Maar ook op beleidsterreinen als Ruimtelijke ordening, Welzijn en Onderwijs kunnen soortgelijke analyses worden gemaakt. Procesvergelijking Hoeveel energie kost het om de processen in elkaar te schuiven? Zijn gemeentelijke processen eigenlijk niet vergaand te standaardiseren, gelet op de wettelijke taken en overeenkomsten in doelstellingen op programmaniveau? In het ons onderzoek hebben wij de negen belangrijkste processen binnen de gemeenten met elkaar vergeleken. Daarbij is in beeld gebracht waar de uitgangspunten verschillen en welke consequenties dat heeft voor de vergelijkbaarheid van de processen. Ook is de inzet van automatisering en capaciteit daarbij betrokken. De uitgangssituatie van gemeenten is hierbij van groot belang. In hoeverre zijn de processen al van een goed niveau, zijn voldoende interne beheersmaatregelen getroffen? Op basis van deze analyse per gemeente zijn vervolgens de twee gemeenten met elkaar vergeleken. Resultaat is inzicht in de verbeter mogelijkheden, niet alleen gericht op samenwerking, maar ook op eigen ontwikkeling. Fiscaliteit en juridische aandachtspunten Zien we geen zaken over het hoofd, waardoor de voordelen verdwijnen als sneeuw voor de zon? Fiscaliteit en juridische aandachtspunten worden nog al eens over het hoofd gezien, als de intentie tot samenwerken vaststaat. Elke vorm van samenwerking kent zijn eigenaardigheden ten aanzien van fiscaliteit en juridische aandachtspunten. Moet voor de onderlinge dienstverlening btw in rekening worden gebracht en is deze dan compensable? Is er eigenlijk geen sprake van staatssteun, oneerlijke concurrentie? Welke governance structuur doet recht aan de eisen en wensen ten aanzien van zeggenschap. Wij hebben in het onderzoek voor fusie, centrumgemeente-constructie en een (zware) gemeenschappelijke regeling de fiscale en juridische consequenties in beeld gebracht. Mede gelet op de wijzigende regelgeving rondom VPB, de nieuwe Aanbestedingswet, de Wet Markt en Overheid etc. een belangrijk aandachtsgebied waarmee uw samenwerking financieel staat of valt! Voor meer informatie over wat EY kan betekenen in het kader van uw voornemens tot fusie of samenwerking: David Zijlmans

14 14 Overheid november 2013 Hoe effectief is het gemeentelijk klimaatbeleid? Een flink aantal gemeenten in Nederland heeft de ambitie om klimaatneutraal te worden. Eén van deze gemeenten is Zaanstad. In 2010 werd door Zaanstad een start gemaakt met de uitvoering van het klimaatprogramma. Na twee jaar uitvoering vond de gemeenteraad het tijd voor een evaluatie en herijking van de Zaanse klimaatbeleid. De belangrijkste vragen waren: Waar staat Zaanstad na twee jaar uitvoering? Is de gemeente op koers om in 2020 klimaatneutraal te zijn? En zo niet, hoe kan de effectiviteit van het klimaatbeleid worden vergroot? EY beantwoorde deze vragen voor Zaanstad door de volgende stappen te doorlopen:

15 15 Overheid november Het bepalen van de voortgang In 2010 publiceerde het ministerie van I&M het Handboek monitoring van broeikasgasemissies en opwekking van hernieuwbare energie door lokale overheden. Hierin komen twee belangrijke elementen aan de orde, namelijk hoe bepaal je de CO 2 - footprint van het gemeentelijke grondgebied én hoe bepaal je de hoeveelheid hernieuwbare energie die de gemeente aan zichzelf mag toerekenen. De stap die in dit handboek nog niet gezet werd, is het aanreiken van een methodiek om beiden met elkaar te verrekenen en daarmee inzicht te krijgen in de voortgang ten opzicht van het einddoel klimaatneutraal. Deze stap is nu door EY gezet: De opgewekte hernieuwbare energie werd door middel van de substitutiemethode uitgedrukt in vermeden CO 2 -emissie. Vervolgens werd de vermeden CO 2 -emissie uitgedrukt als percentage van de CO 2 -emissie van de gemeente Zaanstad. Is dit percentage 100%, dan is de gemeente klimaatneutraal te noemen. 2 Het bepalen van de bijdrage van het gemeentelijk beleid De volgende stap is bepalen of en in hoeverre een CO 2 -reductie op het grondgebied het gevolg is van gemeentelijke klimaatbeleid. Voor een kwantitatieve analyse zal het effect van gemeentelijk klimaatbeleid moeten worden onderscheiden van andere effecten zoals bijvoorbeeld autonome ontwikkelingen, beleid op andere overheidsniveaus en particuliere initiatieven. Dat is mogelijk, maar er zijn dan wel goede monitoringsgegevens op grondgebied niveau nodig. Die zijn deels te vinden op de klimaatmonitor van AgentschapNL en moeten deels door de gemeente zelf zijn / worden verzameld. Bij Zaanstad was onvoldoende data beschikbaar voor een kwanti tatieve analyse en is een kwalitatieve analyse gemaakt. Bij deze kwalitatieve analyse is bekeken of de randvoorwaarden voor effectief beleid aanwezig zijn. Denk aan een goede borging van de doelstelling in vastgesteld beleid, organisatie en uitvoering. Ook is geanalyseerd of en in hoeverre de gemeente gebruik maakt van de instrumenten die zij tot haar beschikking heeft. Deze kwalitatieve benadering verschafte een aantal waardevolle inzichten over de effec tiviteit van het beleid en de mogelijkheden om deze te vergroten. 3 Herijking van het klimaatbeleid Resultaten uit de evaluatie zijn tenslotte gebruikt om te adviseren over de herijking van het klimaatbeleid. Gesignaleerde verbeterpunten op het gebied van borging en inzet van instrumenten werden gecombineerd met kansen en bedreigingen vanuit beleid (EU, rijk en provincie) en de omgeving (relevante ontwikkelingen op het grondgebied en in de organisatie). Het resultaat? Zaanstad heeft inzicht gekregen in de kansen die er op het grond gebied zijn om met minder middelen meer effect te bereiken. Door zich op deze kansen te richten en daarbij beschikbare instrumenten optimaal te benutten kan Zaanstad volle kracht vooruit op de door haar ingezette route naar een klimaatneutrale gemeente. Voor meer informatie: Sacha Tensen sacha.tensen@nl.ey.com Tel

16 16 Overheid november 2013 Plein Public Vernieuwd Key Control Dashboard De afgelopen maanden hebben weer gemeenten de overstap gemaakt naar een efficiëntere en meer procesmatige interne controle op basis van het EY Key Control Dashboard en is het Key Control Dashboard vernieuwd. Zo zijn er onder andere een In Control propositie en projectenmodule toegevoegd en zijn er op speciaal verzoek van onze klanten meer maatwerkoplossingen mogelijk. Voor meer informatie: Arjen van Veen Nieuwe publicaties 1 Benchmark digitale dienstverlening gemeenten 2017: een brug te ver? 2 Actuele ontwikkelingen overheid 3 Actuele ontwikkelingen onderwijs 4 Zicht op decentralisaties: 3Ds, de stand van zaken en de dienstverlening van EY Alle publicaties kunt u downloaden op

17 17 Overheid november 2013 Plein Public EY partner van StrategiePlatform Overheid Op 12 en 13 februari a.s. vindt weer het jaarlijkse StrategiePlatform Overheid plaats. EY is als partner betrokken bij dit congres. Naast inhoudelijke bijdragen bieden wij volop gelegenheid om met onze experts van gedachten te wisselen over onderwerpen die u bezig houden. Voor meer informatie: Mia Pernot mia.pernot@nl.ey.com Public Classes Fiscaliteit In december vinden weer onze regionale Public Classes Fiscaliteit voor lokale overheden plaats en wel op: 3 december Eindhoven 5 december Arnhem 10 december Utrecht 11 december Rotterdam 19 december Groningen Voor meer informatie: Esther Snijders esther.snijders@nl.ey.com Redactie EY overheid@nl.ey.com Colofon Informatiebulletin Overheid is een periodiek verschijnend informatiebulletin voor cliënten en relaties van EY. De teksten worden samengesteld onder verantwoordelijkheid van de Public Sector van EY. Voorzitter Public Sector Marita de Hair Lokale Overheid Marita de Hair marita.de.hair@nl.ey.com (088) Rijksoverheid Rob Ellermeijer rob.ellermeijer@nl.ey.com (088) Onderwijs Maarten Verschoor maarten.verschoor@nl.ey.com (088) HVG Maarten Vis maarten.vis.azn@hollandlaw.nl (088) Advisory Frank Harmsen frank.harmsen@nl.ey.com (088) Redactie Mia Pernot-Schmidt mia.pernot@nl.ey.com Hoewel bij het redigeren van Overheid de grootst mogelijke zorgvuldigheid wordt betracht, bestaat altijd de mogelijkheid dat bepaalde informatie na verloop van tijd verouderd of niet juist meer is. EY is dan ook niet aansprakelijk voor de gevolgen van activiteiten die worden ondernomen op basis van deze uitgave. Overname van artikelen is niet toegestaan mits met toestemming van de redactie.

18 EY Assurance Tax Transactions Advisory Over EY EY is wereldwijd toonaangevend op de gebieden assurance, tax, transaction en advisory services. Met de inzichten en de hoogwaardige diensten die wij bieden, dragen wij bij aan het versterken van het vertrouwen in de kapitaalmarkten en economieën overal ter wereld. Wij brengen toonaangevende leiders voort die door samen te werken onze beloften aan al onze stakeholders waarmaken. Daarmee spelen wij een cruciale rol bij het creëren van een beter functionerende wereld voor onze mensen, onze cliënten en de maatschappij. Contactpersoon Marita de Hair sectorleider EY Government & Public (088) De aanduiding EY verwijst naar de wereldwijde organisatie en mogelijk naar een of meer lidfirma s van Ernst & Young Global Limited (EYG), die elk een afzonderlijke rechtspersoon zijn. EYG is een UK company limited by guarantee en verleent zelf geen diensten aan cliënten. Voor meer informatie over onze organisatie, kijk op ey.com. Over EY s Public Sector De maatschappij verlangt van publieke organisaties steeds meer openheid en transparantie. Burgers eisen niet alleen verantwoording over beleidsdoelstellingen maar ook over de doelmatigheid van de uitgaven die de overheid doet. De overheidsprofessionals van EY bundelen hun kennis en ervaring in de sectorgroep Public Sector, bestaande uit de groepen Rijksoverheid, Lokale Overheid en Onderwijs. Zo bieden wij u oplossingen voor uw bestuurlijke vragen en managementvraagstukken. Onze accountants, (belasting)adviseurs, edp-auditors en juristen denken mee, spelen continu in op nieuwe ontwikkelingen en zorgen voor praktische oplossingen. Met behulp van bewezen technieken dragen wij bij aan een transparante, betrouwbare en doelmatige overheid. Zo maakt EY het verschil Ernst & Young Nederland LLP. Alle rechten voorbehouden ED 0114 Deze publicatie bevat informatie in samengevatte vorm en is daarom enkel bedoeld als algemene leidraad. Ze is niet bedoeld om te dienen als een substituut voor gedetailleerd onderzoek of voor het aanwenden van een professioneel oordeel. Noch EYGM Limited, noch enig ander lid van de wereldwijde EY organisatie kan aansprakelijk worden gesteld voor het verlies van iemand die handelde of die ervan afzag te handelen ten gevolge van enige informatie in deze publicatie. Bij elke specifieke aangelegenheid dient steeds een geschikte adviseur geraadpleegd te worden. ey.com/nl