Verminderd speeksel veroorzaakt ook demineralisatie van het gebit, toename van cariës, atrofie van de mucosaen secundaire infecties zoals Candida.
|
|
- Hugo van der Laan
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Xerostomie Farmacotherapeutische richtlijn Auteur: J.M.T. Oltheten Achtergronden Xerostomie wil zeggen: droge mond als gevolg van een verminderde speekselproductie. De speekselproductie kan per persoon erg wisselend zijn. Gemiddeld produceert iemand 1 tot 1,5 liter speeksel per dag. Een tekort aan speeksel geeft naast klachten van een droge mond ook problemen met spreken, slikken en eten, een verminderde smaak, een branderig, pijnlijk gevoel in de mond, toename van de viscositeit van het speeksel en foetor ex ore. Verminderd speeksel veroorzaakt ook demineralisatie van het gebit, toename van cariës, atrofie van de mucosaen secundaire infecties zoals Candida. Vooral de problemen met eten en praten kunnen zeer hinderlijk zijn. Als meest voorkomende oorzaken van een verminderde speekselproductie worden genoemd; chronisch gebruik van medicatie met een anticholinerg effect zoals parasympaticolytica, anti-histaminica (promethazine, clemastine), antihypertensiva (clonidine), anti-emetica (meclozine, cyclizine), antiparkinsonmiddelen (trihexyfenidyl), anti-depressiva (vooral de tricyclische en in mindere mate de SSRI), antipsychotica (chloorpromazine, thioridazine), atropine (oogdruppels) en h4-antagonisten. Andere rzaken voor droge mond zijn: bestraling van het hoofd/hals gebied, systemische ziekten zoals diabetes mellitus en het syndroom van Sjogren, psychogene oorzaken zoals angst of stress, dehydratie en trauma van de speekselklieren. Als minder frequent voorkomende oorzaken worden genoemd speekselkliertumoren, infecties van mondslijmvlies of speekselklieren, endocriene ziektes, de ziekte van Alzheimer, taai slijmziekte (mucoviscoidose), sarcoidose en amyloidose. Op oudere leeftijd komt xerostomie vaker voor. Dit komt doordat onderliggende oorzaken frequenter op oudere leeftijd voorkomen. Bij gezonde ouderen blijft de speekselproductie intact.(6) Over de prevalentie van xerostomie zijn in de literatuur geen exacte cijfers te vinden. De klacht droge mond lijkt vooral bij ouderen veel voor te komen, maar lang niet altijd wordt er ook een verminderde speekselproductie gemeten.
2 In huisartsgeneeskundige registratiesystemen valt xerostomie onder de code symptomen/klacht mond, tong en lippen (D20) de incidentie en prevalentie van de gehele code zijn respectievelijk 3 tot 5 en 3,5 tot 5,5 per 1000 patiënten per jaar. Niet-medicamenteuze adviezen Xerostomie is een moeilijk te bestrijden klacht. Het regelmatig drinken van kleine hoeveelheden water en voedsel wegspoelen met vocht kan verlichting geven. Zo mogelijk worden geneesmiddelen die xerostomie kunnen geven gestopt. Een goede mondhygiene is onontbeerlijk ter voorkoming van infecties en caries: 3-4 maal per dag tanden poetsen met fluoride tandpasta, regelmatig de mond spoelen met NaCl 0.9%, lippenverzorging met vaseline, 1-maal per dag interdentaal reinigen met tandenstokers en bij langdurige klachten 1-maal per dag mondspoelen met natriumfluoride 0.05%. Kauwen en eten van zure producten stimuleert de speekselproductie. Andere niet-onderbouwde adviezen zijn kauwen of zuigen op ijsblokjes, suikervrije zuurtjes, xylitolbevattende kauwgom, vit C tabletten, eten van komkommer, appel en verse ananas en drinken van vruchtensap en thee met citroen. Hoewel sommige patiënten baat hebben van wattenstaafjes (lemonswaps) om de mond te bevochtigen, geven andere patiënten aan de smaak van de stokjes vreselijk te vinden. Indicaties voor farmacotherapie hinderlijke klachten van droge mond die niet verminderen met nietmedicamenteuze adviezen Farmacotherapeutische mogelijkheden Speekselproductie stimulerende middelen (locaal of systemisch) Kunstspeeksel SPEEKSELPRODUCTIE STIMULERENDE MIDDELEN Werking Pilocarpine heeft een cholinerge werking; het is een direct-werkend parasympatico-mimeticum met voornamelijk effect op de muscarinereceptoren. Afhankelijk van de dosis verhoogt pilocarpine de secretie van exocriene klieren, waaronder de speekselklieren. Werkzaamheid Pilocarpine geeft in verschillende RTC een significante toename van de speekselproductie bij patiënten met xerostomie tgv bestraling van het hoofd- en hals gebied. In een systematische review wordt van pilocarpine een significante verbetering vermeld van klachten van droge mond bij patienten met het syndroom van Sjogren. Er is een RCT naar het effect van pilocarpine bij 31 patiënten met
3 primaire xerostomie; ook hier geeft pilocarpine (3 x daags 5 mg) een statistisch significante, subjectieve verbetering van droge mond klachten. Bijwerkingen De bijwerkingen van pilocarpine zijn dosis gerelateerd. De meest genoemde bijwerking is overmatige transpiratie. Andere bijwerkingen zijn: misselijkheid, koude rillingen, rhinitis, vasodilatatie, frequente mictie, duizeligheid, asthenie, hoofdpijn, diarree en dyspepsie. Aandachtspunten De juiste dosis moet individueel bepaald worden. Meestal volstaat een dosis van 3 x daags 5mg. Contra-indicaties zijn: gesloten kamerhoek glaucoom, onbehandeld astma/copd en andere chronische ziekten waarbij het gebruik van cholinerge agonisten een risico met zich meebrengt. Pilocarpine 5mg geeft een significante toename van de speekselproductie en is een relatief veilig middel met aanvaardbare bijwerkingen. Soms is een hogere dosis (10mg) nodig, maar de bijwerkingen nemen dan ook toe. Het lokaal gebruik van pilocarpine (in zuigtabletten of kunstspeeksel) lijkt ook effectief te zijn. Vooralsnog wordt dit in Nederland niet toegepast. Het voordeel zou zijn dat de bijwerkingen minder zijn. KUNSTSPEEKSEL Werking Kunstspeeksel is een speeksel vervangend product. Werkzaamheid De wetenschappelijke onderbouwing voor de werkzaamheid vankunstspeeksel is zeer beperkt. (6) De meeste kunstspeeksels bevatten carboxymethylcellulose of mucine, waarbij de mucine bevattende preparaten nog het meest werkzaam lijken te zijn. De toepasbaarheid van kunstspeeksel hangt er vooral vanaf of de patiënt het gebruik ervan op prijs stelt (subjectief). Bijwerkingen Kunstspeeksel heeft geen noemenswaardige bijwerkingen. Aandachtspunten In Nederland zijn een aantal kunstspeeksels als zelfzorgmiddelen verkrijgbaar (Glandosane, Mucine, Oral Balance, Xialine). Kunstspeeksel wordt niet door ziektekostenverzekeraars vergoed. Beleid De meest voorkomende oorzaak van xerostomie is het gebruik van medicatie met een anticholinerg effect. Aanpassen van de medicatie kan de klachten verminderen of zelfs doen verdwijnen. Voorlichting ten aanzien van een goede mondhygiene, voldoende vochtgebruik en het gebruik van (suikervrije) producten die de
4 speekselvloed stimuleren kan de symptomen van een droge mond verlichten en eventuele complicaties voorkomen. Het gebruik van kunstspeeksel geeft vaak verlichting van klachten, weliswaar van korte duur (twee uur). Er zijn verschillende producten verkrijgbaar als zelfzorgmiddel. Het voorschrijven van pilocarpine is effectief bij het syndroom van Sjogren en na bestraling in het hoofd/halsgebied, maar er is geen onderzoek waarin de effectiviteit wordt vergeleken met kunstspeeksel. De dosering is 3 tot 4 maal per dag 5mg, eventueel op te hogen tot maximaal 30 mg per dag, afhankelijk van het effect en de bijwerkingen. Bij patiënten met leverfunctiestoornissen is het raadzaam met een lagere dosis te starten (3x 2 陆 mg). Het effect is maximaal na 6 tot 8 weken. De behandeling moet gestopt worden bij onvoldoende effect na 2-3 maanden. Literatuur Humphrey, SP, Williamsom, RT. A review of saliva: Normal composition, flow, and function. The Journal of Prosthetic Dentistry 2001; 85-2: Bj 枚 rnstr 枚 m M, Ax 茅 ll T, Birkhead D. Comparison between saliva stimulants and saliva substitutes in patients with symptoms related to dry mouth. Swed Dent 1990; 14: Epsten JB, Emerton S, Le ND, Stevenson-More, P. A double-blind crossover trial of Oral Balance gel and Biotene toothpaste versus placebo in patients with xerostomia following radiation therapy. Oral Oncology 1999; 35: Tune, LE. Anticholinergic Effects of Medication in the Elderly Patients. J Clin Psychiatry 2001; 62 (suppl 21): Brennan MT, Shariff G, Lockhart PB ea. Treatment of xerostomie: a systemic review of therapeutic trials. Dent Clin N Am 2002; 46: Ship JA, Pillemer SR, Baum BJ. Xerostomia in the geriatric patient. JAGS 2002: 50: Okkes IM, Oskam SK, Lamberts H. Van klacht naar diagnose. Episodegegevens uit de huisartspraktijk. Boek met CD-ROM. Bussum; Uitgeverij Coutinho B.V., Ong RSG, De Waal MWM. RHUH-LEO basisrapport IX: databestand 2000/2001. Leiden; LUMC Afdeling Huisartsgeneeskunde en Verpleeghuisgeneeskunde, Simonetti GPC. Richtlijnen palliatieve zorg oncologie; Symptoombestrijding klachten van de mond. T. Huisartsgeneeskunde 1996; 13 (10): 517-8). De Boer-Sitters H, Dam N, Duchenne W, ea. Zakboek palliatieve zorg.
5 Utrecht: Vereniging van Integrale Kankercentra Fox PC, Atkinson JC, Macynski AA, Wolff A, Kung DS, Valdez IH, Jackson W, Delapenha RA, Shiroky J, Baum BJ. Pilocarpine treatment of salivary gland hypofunction and dry mouth (xerostomia). Arch int Med 1991; 151: Bell M, Askari A, Bookman A, Frydrych S, Lamont J, McComb J, Muscoplat C, Slomovic A. Sjogren's syndrome: a critical review of clinical management. J Rheumatol. 1999; 26(9): Rieke JW, Haferman MD, Johnson JT, ea. Oral pilocarpine for radiation-induced xerostomia: integrated efficacy and safety results from two prospective randomized clinical trials. Int J Radiation Oncology 1995; 31 (3): Hamlar DD, Schuller DE, Gahbauer RA, ea. Determination of the efficacy of topical oral pilocarpine for postirradiation xerostomia in patients with head and neck carcinoma. Laryngoscope 1996; 106: Frydrych AM, Davies GR, Slack-Smit LM, Heywood J. An investigation into the use of pilocarpine as a sialagogue in patients with radiation induced xerostomia. Australian Den J 2002;47 (3): Epstein JB, Stevenson-More P. A clinical comperative trial of saliva substitutes in a radiation-induced salivary gland hypofunction. Special Care in Dentistry 1992;12(1):21-3. Van Loenen AC (red). Farmacotherapeutisch Kompas Amstelveen: Commissie Farmaceutische Hulp van het College voor Zorgverzekeraars, Nederlands Huisartsen Genootschap 200
Verschijnselen van droge mond
Een droge mond Inleiding Iedereen heeft wel eens tijdelijk last van een droge mond, bijvoorbeeld na langdurig spreken. Maar droge mond kan ook langdurig zijn of zelfs blijvend. Dat kan slecht zijn voor
Nadere informatieDroge mond. Droge mond
Droge mond Droge mond Iedereen heeft tijdelijk wel eens last van een droge mond, bijvoorbeeld na langdurig spreken of bij stress. Maar je kunt er ook langdurig last van hebben. Of de klacht kan blijvend
Nadere informatieHet gebruik van speekselvervangers Verandering van medicijnen Droge mond
Droge mond Droge mond Tijdelijke, langdurige of blijvende monddroogheid? Iedereen heeft tijdelijk wel eens last van een droge mond, bijvoorbeeld na langdurig spreken of bij stress. Maar je kunt er ook
Nadere informatieAlgemene maatregelen bij een droge mond
Algemene maatregelen bij een droge mond Algemene maatregelen bij een droge mond Bij het ervaren van een droge mond (xerostomie) of verdenking op het syndroom van Sjögren, zal in het algemeen eerst een
Nadere informatieDroge mond. Tijdelijke, langdurige of blijvende monddroogheid?
Droge mond Tijdelijke, langdurige of blijvende monddroogheid? Iedereen heeft tijdelijk wel eens last van een droge mond, bijvoorbeeld na langdurig spreken of bij stress. Maar je kunt er ook langdurig last
Nadere informatieDroge mond. Soms is water alleen niet genoeg. Een gids voor patiënten die behandeld worden tegen kanker. Specialist bij droge mond
Droge mond Een gids voor patiënten die behandeld worden tegen kanker Soms is water alleen niet genoeg Specialist bij droge mond Droge mond: een frequente bijwerking bij de behandeling van kanker Wellicht
Nadere informatieDroge mond. Soms is water alleen niet genoeg. Een gids voor patiënten met het syndroom van Sjögren. Specialist bij droge mond
Droge mond Een gids voor patiënten met het syndroom van Sjögren Soms is water alleen niet genoeg Specialist bij droge mond Droge mond is één van de meest voorkomende symptomen bij syndroom van Sjögren
Nadere informatieMondverzorging bij radiotherapie
Mondverzorging bij radiotherapie Inleiding U gaat beginnen of bent al bezig met radiotherapie. Als gevolg van deze therapie kunt u last krijgen van een droge mond of last van uw tandvlees, uw mondslijmvlies
Nadere informatieXEROSTOMIE. (droge mond)
XEROSTOMIE (droge mond) XEROSTOMIE (droge mond) Voorwoord Wat is speeksel? Wanneer u bestraald wordt in het hoofdhalsgebied zullen de speekselklieren minder speeksel aanmaken. Als gevolg daarvan kunt u
Nadere informatiegezonde en frisse mond bij kwetsbare ouderen!
Hier is ruimte voor een introtekst die zichtbaar is voordat de presentatie Samen werken aan een begint. gezonde en frisse mond bij kwetsbare ouderen! Najaar 2016, Landelijke uitrol project Scholing voor
Nadere informatieMondverzorging bij nierziekten
Mondverzorging bij nierziekten Inhoudsopgave Inleiding 3 Veel voorkomende mondaandoeningen 3 Mondverzorging bij mensen met nierinsufficiëntie na een niertransplantatie 4 Algemene adviezen 5 Eigen gebit
Nadere informatieTeveel aan speeksel of te droge mond
Teveel aan speeksel of te droge mond en het syndroom van Sjögren Teveel aan speeksel (overmatige speekselvloed) [MN, 18 maart 2017] Wat is een teveel aan speeksel? Een teveel aan speeksel betekent dat
Nadere informatieMondverzorging bij chemotherapie
Mondverzorging bij chemotherapie Inleiding Chemotherapie kan invloed hebben op de productie van speeksel door de speekselklieren. Speeksel heeft een reinigende werking en helpt daardoor gaatjes te voorkomen.
Nadere informatieMondspoelmiddelen. Spoelen, voor wie en waarom? Mondspoelmiddelen tegen gaatjes
Mondspoelmiddelen Uw tandarts of mondhygiënist heeft u geadviseerd een mondspoelmiddel te gaan gebruiken. U heeft bijvoorbeeld een aantal beginnende gaatjes (cariës). Het tandenpoetsen lukt niet zo goed.
Nadere informatieMONDSLIJMVLIES- ONTSTEKING. na radiotherapie
MONDSLIJMVLIES- ONTSTEKING na radiotherapie MONDSLIJMVLIESONTSTEKING na radiotherapie Bij bestraling van de mond- en keelholte kunt u last krijgen van een pijnlijke mond en keel. Ze zien rood en zijn gezwollen.
Nadere informatieMondverzorging in de palliatieve fase en bij chemo-/radiotherapie
Protocollen Voorbehouden, Risicovolle en Overige handelingen Lichaamsverzorging en observatie 26 Mondverzorging in de palliatieve fase en bij chemo-/radiotherapie Mondverzorging in de palliatieve fase
Nadere informatieDagcentrum, expertisecentrum voor infuustherapie en medische interventies. Mondhygiëne bij chemotherapie
Dagcentrum, expertisecentrum voor infuustherapie en medische interventies Mondhygiëne bij chemotherapie Dagcentrum, expertisecentrum voor infuustherapie en medische interventies U wordt behandeld met
Nadere informatieMondspoelmiddelen. Mondspoelmiddelen
Mondspoelmiddelen Mondspoelmiddelen Uw tandarts of mondhygiënist heeft u geadviseerd een mondspoelmiddel te gaan gebruiken. U heeft bijvoorbeeld een aantal beginnende gaatjes (cariës). Het tandenpoetsen
Nadere informatieMondverzorging bij chemotherapie
Mondverzorging bij chemotherapie Inleiding Chemotherapie kan invloed hebben op de productie van speeksel door de speekselklieren. Speeksel heeft een reinigende werking en helpt daardoor gaatjes te voorkomen.
Nadere informatieMondverzorging bij mensen met kanker
Mondverzorging bij mensen met kanker Oncologisch dagcentrum Locatie Purmerend/Volendam Inleiding Door chemokuren, medicijnen en/of bestraling van één of meerdere speekselklieren kunt u klachten in de mond
Nadere informatieMondverzorging bij de oudere patiënt
Mondverzorging bij de oudere patiënt Ziekenhuis Gelderse Vallei Uw familielid, vriend(in) of kennis is opgenomen in ons ziekenhuis vanwege ziekte, onderzoeken, een ongeval en/of operatie. Om ervoor te
Nadere informatieMondverzorging in de palliatief terminale fase en bij chemo- of radiotherapie
Protocollen Voorbehouden, Risicovolle en Overige handelingen Lichaamsverzorging en observatie 22 Mondverzorging in de palliatief terminale fase en bij chemo- of radiotherapie Mondverzorging in de palliatief
Nadere informatieVerpleegkundige Instructie Palliatieve Zorg. Mondverzorging
Verpleegkundige Instructie Palliatieve Zorg Mondverzorging 1. Hoe herkent u xerostomie? Xerostomie kenmerkt zich door een droge mond, taai speeksel, scheurtjes in de mondhoeken, brandende tong, moeite
Nadere informatiePas als de klachten optreden is het aan te raden de onderstaande adviezen te raadplegen. Verander dus niet bij voorbaat al uw voeding.
Voeding bij geïrriteerd slijmvlies van de mond, keel en/of slokdarm Door de bestraling kan het slijmvlies van de mond en keel geïrriteerd raken. Dit kan klachten geven bij het eten. Aanpassing van de voeding
Nadere informatieMondzorg. Interne geneeskunde. Locatie Hoorn/Enkhuizen
Mondzorg Interne geneeskunde Locatie Hoorn/Enkhuizen Mondzorg Een frisse, gezonde mond: dat is wat iedereen wil. Ziekte en medicijnen hebben echter directe invloed op de conditie van onze mond. Geur en
Nadere informatieOmgaan met vochtbeperking
Omgaan met vochtbeperking Ziekenhuis Gelderse Vallei Dorst kan ontstaan als de arts een vochtbeperking voorschrijft, maar ook door gebruik van bepaalde medicijnen of een mondziekte. Om uw vochtinname zo
Nadere informatieOmgaan met vochtbeperking en dorst
Omgaan met vochtbeperking en dorst Ziekenhuis Gelderse Vallei Dorst kan ontstaan als de arts een vochtbeperking voorschrijft, maar ook door gebruik van bepaalde medicijnen of een mondziekte. Om uw vochtinname
Nadere informatieMONDVERZORGING BIJ DE ONCOLOGISCHE PATIËNT. - Patiëntinformatie -
MONDVERZORGING BIJ DE ONCOLOGISCHE PATIËNT - Patiëntinformatie - Inhoud Inleiding Informatie over mondverzorging bij chemotherapie Tips en adviezen Welke mondproblemen kunt u verwachten? Wat kunt u zelf
Nadere informatieBehandeling van overmatig speekselverlies met Glycopyrronium
Behandeling van overmatig speekselverlies met Glycopyrronium In overleg met de behandelend arts van uw kind gaat uw kind behandeld worden met het medicijn Glycopyrronium. Deze folder geeft informatie
Nadere informatieMondverzorging bij bestraling Afdeling mondziekten, kaak- en aangezichtschirurgie
Mondverzorging bij bestraling Afdeling mondziekten, kaak- en aangezichtschirurgie U heeft te horen gekregen dat u binnenkort wordt bestraald in VU medisch centrum (VUmc). Deze folder bevat belangrijke
Nadere informatieMondzorg bij chemotherapie
Mondzorg bij chemotherapie Mondzorg bij chemotherapie Binnenkort of op dit moment krijgt u een behandeling met chemotherapie. Door deze behandeling kunt u last krijgen van het mondslijmvlies (orale mucositis).
Nadere informatieDe geriatrische patiënt, wie is dat?
De geriatrische patiënt, wie is dat? Claar van der Maarel-Wierink tandarts-geriatrie 8 maart 2013 Geriatrische Verwijspraktijk te Amstelveen, werkzaam in verpleeghuis Vreugdehof te Amsterdam. Filmfragment
Nadere informatieAmitriptyline bij slaapproblemen
Amitriptyline bij slaapproblemen Ziekenhuis Gelderse Vallei U heeft een recept voor Amitriptyline gekregen. In deze folder vindt u meer informatie over dit geneesmiddel. Wat is Amitriptyline? De werkzame
Nadere informatiePas als de klachten optreden is het aan te raden de onderstaande adviezen te raadplegen. Verander dus niet bij voorbaat al uw voeding.
Voeding bij geïrriteerd slijmvlies van de mond, keel en/of slokdarm Door de bestraling kan het slijmvlies van de mond en keel geïrriteerd raken. Dit kan klachten geven bij het eten. Aanpassing van de voeding
Nadere informatieDoor deze bestraling (radiotherapie) kunnen er een aantal bijverschijnselen optreden in uw mond.
Mondhygiëne. U wordt bestraald in verband met een aandoening in het hoofd/hals gebied. Door deze bestraling (radiotherapie) kunnen er een aantal bijverschijnselen optreden in uw mond. Dit willen wij tot
Nadere informatiePatiënteninformatie. Mondverzorging bij chemotherapie
Patiënteninformatie Mondverzorging bij chemotherapie Inhoud Inleiding... 3 Informatie over mondverzorging bij chemotherapie... 3 Tips en adviezen... 3 Wat kunt u zelf doen voor een goede mondverzorging
Nadere informatieMondverzorging bij chemotherapie. Dagcentrum
Mondverzorging bij chemotherapie Dagcentrum Inleiding In overleg met uw arts is besloten dat u een behandeling met chemotherapie krijgt. Chemotherapie remt de ontwikkeling van sneldelende cellen. Kwaadaardige
Nadere informatieIndicatie Urgency-incontinentie en/of verhoogde mictiefrequentie.
Tolterodine G04BD07, januari 2018 Indicatie Urgency-incontinentie en/of verhoogde mictiefrequentie. Standpunt Ephor In het rapport over de muscarine-antagonisten van november 2016 wordt tolterodine door
Nadere informatieHoofdstuk 2 Hoofdstuk 3 112
111 Ondervoeding is gedefinieerd als een subacute of acute voedingstoestand waarbij een combinatie van onvoldoende voedingsinname en ontstekingsactiviteit heeft geleid tot een afname van de spier- en vetmassa
Nadere informatieMondverzorging in de palliatieve fase en bij chemo-/radiotherapie
Protocollen Voorbehouden, Risicovolle en Overige handelingen Lichaamsverzorging en observatie 23 Mondverzorging in de palliatieve fase en bij chemo-/radiotherapie Mondverzorging in de palliatieve fase
Nadere informatieEen frisse MOND: ZORG voor iedereen
Heeft u opmerkingen of suggesties i.v.m. deze brochure? Geef ons gerust een seintje! Een frisse MOND: ZORG voor iedereen Dienst kwaliteit E-mail: kwaliteit@jessazh.be Tel: 011 33 55 11 Jessa Ziekenhuis
Nadere informatieSpeekselklierfunctie
Speekselklierfunctie Speekselklierfunctie Wat is de functie van de speekselklieren? De speekselklieren zorgen voor de productie van speeksel. Speeksel draagt onder andere zorg voor een goede bevochtiging
Nadere informatieCetuximab (Erbitux ) T +32(0) F +32(0) Campus Sint-Jan Schiepse bos 6. B 3600 Genk
Cetuximab (Erbitux ) T +32(0)89 32 50 50 F +32(0)89 32 79 00 info@zol.be Campus Sint-Jan Schiepse bos 6 B 3600 Genk Campus Sint-Barbara Bessemerstraat 478 B 3620 Lanaken Medisch Centrum André Dumont Stalenstraat
Nadere informatieVoeding en mondgezondheid. Louise Witteman 5 juni voor Quality Practice
Voeding en mondgezondheid Louise Witteman 5 juni voor Quality Practice 1 www.robinhealthgames.com @kingoffoodland www.voedingspiramide.nl @voedingspiramide boek@voedingspiramide.nl www.voedingenmondgezondheid.nl
Nadere informatieBIJSLUITER: INFORMATIE VOOR DE GEBRUIK(ST)ER. Salagen 5 mg filmomhulde tabletten. Pilocarpinehydrochloride
BIJSLUITER: INFORMATIE VOOR DE GEBRUIK(ST)ER Salagen 5 mg filmomhulde tabletten Pilocarpinehydrochloride Lees de hele bijsluiter zorgvuldig door voordat u start met het innemen van dit geneesmiddel. -
Nadere informatieMondverzorgingsplannen
Mondverzorgingsplannen Pagina 1 Mondverzorgingsplannen Voor de samenstelling van een breed arsenaal aan mondverzorgingsplannen en adviezen is gebruik gemaakt van de opgedane ervaringen en de volgende literatuurbronnen:
Nadere informatieAangepaste Vanderbilt Hoofd-halstumoren klachtenlijst-50v.2.0 Modified Vanderbilt Head and Neck Cancer Symptom Survey-50v.2.0)
Aangepaste Vanderbilt Hoofd-halstumoren klachtenlijst-50v.2.0 Modified Vanderbilt Head and Neck Cancer Symptom Survey-50v.2.0) Modified VHNSS-50v.2.0 (NL versie 1.0+) Wij stellen u achtereenvolgens vragen
Nadere informatieBIJSLUITER: INFORMATIE VOOR DE GEBRUIK(ST)ER. Salagen 5 mg filmomhulde tabletten. Pilocarpinehydrochloride
BIJSLUITER: INFORMATIE VOOR DE GEBRUIK(ST)ER Salagen 5 mg filmomhulde tabletten Pilocarpinehydrochloride Lees de hele bijsluiter zorgvuldig door voordat u start met het innemen van dit geneesmiddel. -
Nadere informatieROL VAN DE DIËTISTE IN HET ONCOLOGISCH PROCES. Gebracht door Nadieh Verhoest
ROL VAN DE DIËTISTE IN HET ONCOLOGISCH PROCES Gebracht door Nadieh Verhoest Programma Nationaal kankerplan Kankercachexie Voedingsplan bij cachexie Andere voedingsrichtlijnen Nationaal kankerplan L. Onkelinx
Nadere informatiePrevention of Gingival Trauma. Oral Hygiene Devices and Oral Piercings. N.L. Hoenderdos
Prevention of Gingival Trauma. Oral Hygiene Devices and Oral Piercings. N.L. Hoenderdos Prevention of gingival trauma - oral hygiene devices and oral piercings - ACADEMISCH PROEFSCHRIFT ter verkrijging
Nadere informatieMondzorg bij chemo. Jessa Ziekenhuis vzw. Dienst kwaliteit. versie versie 2016 (Object-ID )
Mondzorg bij chemo Heeft u opmerkingen of suggesties i.v.m. deze brochure? Geef ons gerust een seintje! Dienst kwaliteit E-mail: info@jessazh.be Tel: 011 33 55 11 Jessa Ziekenhuis vzw Maatschappelijke
Nadere informatieBijsluiter: informatie voor de gebruik(st)er. Salagen 5 mg filmomhulde tabletten. Pilocarpinehydrochloride
BIJSLUITER 1 Bijsluiter: informatie voor de gebruik(st)er Salagen 5 mg filmomhulde tabletten Pilocarpinehydrochloride Lees goed de hele bijsluiter voordat u dit geneesmiddel gaat gebruiken want er staat
Nadere informatiedaghospitaal oncologie en algemeen inwendige ziekten informatiebrochure Lasertherapie (bij orale mucositis)
daghospitaal oncologie en algemeen inwendige ziekten informatiebrochure Lasertherapie (bij orale mucositis) Inhoudstafel 1. Inleiding 4 2. Wat is orale mucositis? 4 3. Wat is lasertherapie bij orale mucositis?
Nadere informatieOral medicine 1. Oorzaken en klinisch beeld van monddroogheid
A. Vissink, A. Visser, F.K.L. Spijkervet Oral medicine 1. Oorzaken en klinisch beeld van monddroogheid Zorgverleners herkennen niet altijd monddroogheid en de daarbij behorende problemen. Symptomen van
Nadere informatieMondziekten, Kaak- en Aangezichtschirurgie en Centrum voor Bijzondere Tandheelkunde. Mondverzorging bij een droge mond
Mondziekten, Kaak- en Aangezichtschirurgie en Centrum voor Bijzondere Tandheelkunde Mondverzorging bij een droge mond Mondziekten, Kaak- en Aangezichtschirurgie en Centrum voor Bijzondere Tandheelkunde
Nadere informatieErvaring: het in RCTs geïncludeerde aantal oude patiënten is met <50 zeer klein.
Nitrendipine C08CA08, januari 2018 Indicatie Nitrendipine is geregistreerd voor hypertensie. Standpunt Ephor In het rapport over de calciumantagonisten van april 2013 wordt nitrendipine door Ephor als
Nadere informatieRed Man Syndroom bij vancomycine. Emmy Janssen, 5 maart 2019
Red Man Syndroom bij vancomycine Emmy Janssen, 5 maart 2019 Vancomycine Glycopeptide-antibioticum, sinds 1958 Remt bacteriële celwandsynthese Tast permeabiliteit celmembraan aan Blokkeert RNA synthese
Nadere informatieMondbranden. Centrum Bijzondere Tandheelkunde Locatie Veldhoven
Mondbranden Centrum Bijzondere Tandheelkunde Locatie Veldhoven In deze folder vindt u informatie over mondbranden. Het centrum bijzondere tandheelkunde (CBT) is een onderdeel van het Máxima Medisch Centrum.
Nadere informatieOperatie aan de speekselklieren. Chirurgie
Operatie aan de speekselklieren Chirurgie Inleiding Deze folder geeft u informatie over operaties aan de speekselklieren. Omdat iedereen weer anders is, is het goed u te realiseren dat voor u persoonlijk
Nadere informatieSlechte adem. Is uw adem fris?
Slechte adem Is uw adem fris? Een frisse adem. Dat wil iedereen. Maar is uw adem ook fris? De meeste mensen met een slechte adem, ook wel halitose genoemd, merken het zelf niet. Ze ruiken het zelf niet.
Nadere informatieMarlies Peters. Workshop Vermoeidheid
Marlies Peters Workshop Vermoeidheid De ene vermoeidheid is de andere niet Deze vermoeidheid is er plotseling, niet gerelateerd aan geleverde inspanning De vermoeidheid wordt als (zeer) extreem ervaren
Nadere informatieLasertherapie (bij orale mucositis)
HHZH/INF/090.03 h.-hartziekenhuis vzw Mechelsestraat 24 2500 Lier tel. 03-491 23 45 fax 03-491 23 46 www.hhzhlier.be Patiënteninformatie Lasertherapie (bij orale mucositis) Voorwoord Orale mucositis is
Nadere informatieEten drinken en een gezond gebit. Niet vaker dan 7x iets eten of drinken per dag
Eten drinken en een gezond gebit Niet vaker dan 7x iets eten of drinken per dag Veel voedingsmiddelen kunnen het glazuur van uw tanden en kiezen aantasten. Op zich is dat geen probleem. Uw gebit herstelt
Nadere informatieTand- en mondhygiëne bij chemotherapie. Het aanleren van een goede techniek voor mondverzorging helpt complicaties voorkomen
Tand- en mondhygiëne bij chemotherapie Het aanleren van een goede techniek voor mondverzorging helpt complicaties voorkomen Enkele veel gestelde vragen Waarom? Een goede mondhygiëne resulteert in een gezond
Nadere informatieTanderosie, hoe voorkom je dat?
Tanderosie, hoe voorkom je dat? Wat is tanderosie? Gaatjes (tandcariës) worden veroorzaakt door bacteriën in de mond. Deze mondbacteriën vormen zuur uit suikers en andere koolhydraten (zoals in bijvoorbeeld
Nadere informatieBIJSLUITER: INFORMATIE VOOR DE GEBRUIKER
Pagina 1/4 BE106802 / BE191764 België BIJSLUITER: INFORMATIE VOOR DE GEBRUIKER CORSODYL 2mg/ml, mondspoeling chloorhexidinedigluconaat Lees goed de hele bijsluiter voordat u dit geneesmiddel gaat gebruiken
Nadere informatiePolyfarmacie bij ouderen
Polyfarmacie bij ouderen J O R I S S C H A K E L I N T E R N I S T- K L I N I S C H G E R I AT E R S T. E L I S A B E T H H O S P I TA A L 2 6 F E B R U A R I 2 0 1 2 Inhoud presentatie Deel 1: Achtergrondinformatie
Nadere informatieBijlage D Graft-versus-host-ziekte
Bijlage D Graft-versus-host-ziekte Deze bijlage is een aanvulling op de beschrijving van de Graft versus Host Disease in hoofdstuk 7. Het ontstaan van een graft-versus-host-ziekte (GvHD) kan een grote
Nadere informatieSAMENVATTING VAN DE PRODUCTKENMERKEN
SAMENVATTING VAN DE PRODUCTKENMERKEN 1. NAAM VAN HET GENEESMIDDEL Corsodyl mondspoeling, oplossing voor oromucosaal gebruik 2 mg/ml. 2. KWALITATIEVE EN KWANTITATIEVE SAMENSTELLING Bevat 0,2% m/v ( = 2
Nadere informatieBelangenverklaring. L. Ottevanger. In overeenstemming met de regels van de Inspectie van de Gezondheidszorg (IGZ)
Belangenverklaring In overeenstemming met de regels van de Inspectie van de Gezondheidszorg (IGZ) Naam: Organisatie: L. Ottevanger Erasmus MC Ik heb geen 'potentiële' belangenverstrengeling Cryotherapie
Nadere informatieErvaring Aantal ouderen bestudeerd in Randomized Controlled Trials (RCTs) 196 patiënten, gemiddelde leeftijd 67 jaar.(4)
Fosinopril C09AA09, januari 2018 Indicatie Hypertensie en hartfalen. Standpunt Ephor In het rapport over de ACE-remmers van december 2017 wordt fosinopril door Ephor als behandeling van hypertensie niet
Nadere informatieNederlandse samenvatting
Nederlandse samenvatting 200 NEDERLANDSE SAMENVATTING Duizeligheid is een veel voorkomend probleem bij ouderen. Tot 30% van de thuiswonende ouderen van 65 jaar en ouder ervaart enige vorm van duizeligheid.
Nadere informatieDiabetes en mondhygiëne
Diabetes en mondhygiëne Goede mondverzorging VOOR MENSEN MET DIABETES EXTRA BELANGRIJK Mondhygiëne is belangrijk voor iedereen, maar voor mensen met diabetes net iets meer. Met diabetes loopt u namelijk
Nadere informatieMondverzorging bij kinderen met chemo- / of radiotherapie
Mondverzorging bij kinderen met chemo- / of radiotherapie Uw kind krijgt chemo- en / of radiotherapie in het Radboudumc. Door deze behandelingen worden het tandvlees en de slijmvliezen van wang, tong
Nadere informatieLasertherapie bij orale mucositis
Heeft u opmerkingen of suggesties i.v.m. deze brochure? Geef ons gerust een seintje! Lasertherapie bij orale mucositis Dienst kwaliteit E-mail: kwaliteit@jessazh.be Tel: 011 33 55 11 Jessa Ziekenhuis vzw
Nadere informatieHematologie. Mondverzorging bij intensieve chemotherapie
Hematologie Mondverzorging bij intensieve chemotherapie Hematologie Inleiding Op dit moment bent u opgenomen in het UMCG voor een behandeling met intensieve chemotherapie. De middelen die tijdens de chemotherapie
Nadere informatieSpeekselverlies bij kinderen
Speekselverlies bij kinderen En het Observatie-instrument Speekselverlies Marijke Hofman, logopediste KNO UMCG 21-11-2007 KNO/CSK 1 Speeksel De vloeistof die door de speekselklieren wordt uitgescheiden
Nadere informatieSlechte adem Wat helpt niet tegen halitose?
Slechte adem Slechte adem Is uw adem fris? Een frisse adem. Dat wil iedereen. Maar is uw adem ook fris? De meeste mensen met een slechte adem, ook wel halitose genoemd, merken het zelf niet. Ze ruiken
Nadere informatieDuraphat 50 mg/ml, suspensie voor dentaal gebruik RVG 10942 BIJSLUITER
Version 3.0, 04/2013 Duraphat 50 mg/ml, suspensie voor dentaal gebruik RVG 10942 BIJSLUITER 1 BIJSLUITER 2 BIJSLUITER: INFORMATIE VOOR DE GEBRUIK(ST)ER Duraphat 50 mg/ml, suspensie voor dentaal gebruik
Nadere informatieEten drinken en een gezond gebit
Eten drinken en een gezond gebit Niet vaker dan 7x iets eten of drinken per dag Veel voedingsmiddelen kunnen het glazuur van uw tanden en kiezen aantasten. Op zich is dat geen probleem. Uw gebit herstelt
Nadere informatieKomen er samenvatting beschikbaar op internet?
Komen er samenvatting beschikbaar op internet? Ja, op de website van de VPM komen de handouts van de presentaties Welke medicijnen hebben een interactie met lokale anestesie? Geldt dit ook voor Citanest?
Nadere informatieInhoud. Literatuur Literatuur Literatuur VII. 1 Algemene inle iding... 1 E.C.I. Veerman en A.J.M. Ligtenberg
VII 1 Algemene inle iding................................................................................... 1 1.1 Inleiding................................................................................................
Nadere informatieBIJSLUITER: INFORMATIE VOOR DE GEBRUIKER
Pagina 1/4 BE191764 België BIJSLUITER: INFORMATIE VOOR DE GEBRUIKER CORSODYL 2mg/ml, spray voor oromucosaal gebruik chloorhexidinedigluconaat Lees goed de hele bijsluiter voordat u dit geneesmiddel gaat
Nadere informatieBIJSLUITER: INFORMATIE VOOR DE GEBRUIKER
Pagina 1/4 BE106802 / BE191764 België BIJSLUITER: INFORMATIE VOOR DE GEBRUIKER CORSODYL 2mg/ml, mondspoeling chloorhexidinedigluconaat Lees goed de hele bijsluiter voordat u dit geneesmiddel gaat gebruiken
Nadere informatieDoor dwang gegijzeld. (Laat-begin) obsessieve-compulsieve stoornis bij Ouderen. Roos C. van der Mast
Door dwang gegijzeld (Laat-begin) obsessieve-compulsieve stoornis bij Ouderen Roos C. van der Mast OCS bij ouderen De obsessieve-compulsieve stoornis is een persisterende en stabiele diagnose die zelden
Nadere informatieOm deze geneesmiddelen juist te gebruiken is het belangrijk, dat u er een aantal dingen over weet. Lees ook de bijsluiter van de apotheek.
6Thioguanine of 6TG 6THIOGUANINE OF 6TG Uw maag-darm-leverarts heeft in overleg met u besloten u te gaan behandelen met het middel 6 Thioguanine of 6TG. Dit geneesmiddel dient ter behandeling van de ziekte
Nadere informatieWetenschap en CVS/ME 7 mei 2017 Joris Vernooij Internist. Vermoeidheid&PijnCentrum
Wetenschap en CVS/ME 7 mei 2017 Joris Vernooij Internist Vermoeidheid&PijnCentrum Salaris Belangen Vermoeidheid en Pijncentrum Vitamine B12 kliniek Farmaceuten Subsidie Oorzaak en gevolg Wetenschap Oorzaak
Nadere informatieCyclofosfamide (Endoxan ) infuus bij reumatische aandoeningen
Cyclofosfamide (Endoxan ) infuus bij reumatische aandoeningen Uw behandelend arts heeft aangegeven u met het geneesmiddel cyclofosfamide te willen gaan behandelen. Deze folder geeft informatie over dit
Nadere informatieBijwerkingen van chemotherapie. Vraag je Alphega apotheek om meer informatie en advies. Jouw gezondheid is onze zorg
Bijwerkingen van chemotherapie Vraag je Alphega apotheek om meer informatie en advies Jouw gezondheid is onze zorg Inhoud Mondverzorging 3 Huidverzorging 4 Voeding 5 Vermoeidheid 6 Haarverzorging 7 Diarree
Nadere informatieVoorbeeldzorgplan Mondzorg
Voorbeeldzorgplan Mondzorg Voorbeeldzorgplannen Dit voorbeeldzorgplan is met nadruk een voorbeeldzorgplan en geen standaardzorgplan. Verpleegkundigen en verzorgenden kunnen het plan als hulpmiddel gebruiken
Nadere informatieBijwerkingen radiotherapie hoofd/hals gebied
Bijwerkingen radiotherapie hoofd/hals gebied Inleiding In deze folder is de informatie uit de brochure Radiotherapie van de KWF Kankerbestrijding over de bijwerkingen en tips tijdens en na de radiotherapie
Nadere informatieOvermatige speekselvloed, monddroogheid & het syndroom van Sjögren
Overmatige speekselvloed, monddroogheid & het syndroom van Sjögren Overmatige speekselvloed Wat is overmatige speekselvloed? Overmatige speekselvloed (medische term: hypersalivatie) betekent een aanmaak
Nadere informatieSF Z. Oncologisch support Team. Sutent SINT-FRANCISKUSZIEKENHUIS
SF Z SINT-FRANCISKUSZIEKENHUIS Oncologisch support Team Sutent Patiënteninformatie doelgerichte therapie In het kader van uw behandeling voor gevorderde niercelkanker heeft uw arts het geneesmiddel Sutent
Nadere informatieOsteonecrosis of the jaw (ONJ)
INLEIDING Welkom 1 2 Osteonecrosis of the jaw (ONJ) Hoe kunnen we dit voorkomen en als het toch optreedt, hoe kunnen we het managen? 3 Complication of bisphosphonate and denosumab use 1 Dit ga je echter
Nadere informatieTrastuzumab (Herceptin )
Trastuzumab (Herceptin ) Borstkanker (mammacarcinoom) De diagnose borstkanker is bij u vastgesteld. Dit wordt ook wel een mammacarcinoom genoemd. De behandeling van een mammacarcinoom bestaat uit een operatieve
Nadere informatieHoe goed werken fumaraten?
Fumaraten Uw dermatoloog heeft met u gesproken over fumaraten. Dit wordt ook wel fumaarzuur genoemd. In deze folder vindt u informatie over dit geneesmiddel. Hebt u na het lezen van de folder nog vragen,
Nadere informatieMondzorg bij chemotherapie, je aandacht waard
daghospitaal oncologie en algemeen inwendige ziekten informatiebrochure Mondzorg bij chemotherapie, je aandacht waard Inhoudstafel 1. Het belang van een goede mondzorg! 4 2. Waarom extra aandacht besteden
Nadere informatieDia-Fit: blended-care CGT voor chronische vermoeidheid bij diabetes type 1
Dia-Fit: blended-care CGT voor chronische vermoeidheid bij diabetes type 1 Effecten en verklarende mechanismen Juliane Menting Nivel, Nederlands instituut voor onderzoek van de gezondheidszorg NKCV, Nederlands
Nadere informatie1. Voorbereidende fase In deze fase vindt het afhappen, kauwen en het verzamelen van het voedsel op de tong plaats.
Slikproblemen Eten en drinken Bij normaal eten en drinken is er een hechte samenwerking tussen mond, keel, strottenhoofd en slokdarm. Het slikproces kan globaal in 4 fasen verdeeld worden: 1. Voorbereidende
Nadere informatieEten drinken en een gezond gebit
Eten drinken en een gezond gebit Niet vaker dan 7x iets eten of drinken per dag Veel voedingsmiddelen kunnen het glazuur van uw tanden en kiezen aantasten. Op zich is dat geen probleem. Uw gebit herstelt
Nadere informatie