Verpleegkundige Instructie Palliatieve Zorg. Mondverzorging

Transcriptie

1 Verpleegkundige Instructie Palliatieve Zorg Mondverzorging

2 1. Hoe herkent u xerostomie? Xerostomie kenmerkt zich door een droge mond, taai speeksel, scheurtjes in de mondhoeken, brandende tong, moeite met kauwen en spreken. T.g.v.: veranderde speekselsamenstelling en -productie, ademen met open mond, middelen met anticholinergische bijwerking (b.v. antidepressiva, antiparkinson, antihistamica). Halitosis/foeter ex ore kenmerkt zich door stinkende adem. T.g.v.: slechte mondverzorging, roken, alcohol, voeding, infecties in de mond/luchtweggebied, afwijkingen in de mondholte, metabole processen b.v. diabetes, nierziekten. Smaakstoornis kenmerkt zich door een verandering/ vermindering/afwezigheid of verhoogde gevoeligheid van smaak. T.g.v.: medicatie, radiotherapie, cytostatica, mondtumor. Stomatitis kenmerkt zich door een ontsteking in het mondslijmvlies in 4 stadia: 1. erytheem 2. kleine ulcera, lichte pijnklachten 3. samenvloeiende ulcera met witte vlekken, eten en drinken met iets pijn 4. bloedende ulcera, ernstige pijn, moeite met spreken T.g.v.: slechte mondverzorging, gebitsproblemen, verlaagde weerstand, radiotherapie, cytostatica, hematologische tumor. Infectie kenmerkt zich meestal door een schimmelinfectie. Candida is de meest voorkomende vorm en kenmerkt zich door wit brokkelig beslag op de slijmvliezen dat moeilijk weg te schrapen is, soms met pijn, branderig gevoel, ulcera, erytheem, slikproblemen, smaakverandering. Bij gebruik van antibiotica zie je een gladde tong met erosies. T.g.v.: slechte mondverzorging, cytostatica/radiotherapie/ verlaagde weerstand/medicatie. Mondproblemen komt bij 90% van de terminale patiënten voor!!!

3 2. Hoe signaleert u xerostomie? Is de mond gezond? Is orale intake langer dan 24 uur nihil? Is de mond en/of tong droog? Is er beslag op tong en/of slijmvlies, of ontsteking of ulcus? Ruikt de mond/adem slecht? Interventie 1 Interventie Interventie Interventie Interventie Hoe behandelt u xerostomie? Interventie 1: Basis mondverzorging, minimaal 2 keer daags Geef voorlichting en instructie Poets de tanden volgens de Bassmethode (zie 6.) Gebruik zachte kleine tandenborstel of elektrische tandenborstel Neem milde tandpasta Poets de kaakwallen en tong mee (voorzichtig bij trombopenie) Spoel krachtig met bolle wangen Poets de prothese en spoel deze daarna onder stromend water Spoel de borstel na gebruik goed uit en zet hem met de kop naar boven weg Neem de zorg over als patiënt het niet meer lukt Vet de lippen in met vaseline of lipcarestift Interventie 2 Bevochtig elk uur de mond met NaCl0,9% / water m.b.v. spuitje/dentaswab/spray Poets de tanden met weinig tandpasta in de ochtend en avond Plaats eventueel een luchtbevochtiger Interventie 3 Voor de nacht spoelen met natriumfloride 0,05% (waterbasis) Tandpasta zonder natriumlaurylsulfaat (biotene, zendium, elmex etc.) Geef harde zuurtjes Geef friszure producten b.v. verse ananas of kiwi, of in ijsblokjes/schilfers; of koolzuurhoudende producten Bevochtig elk uur de mond met NaCl 0,9% / water m.b.v. spuitje/dentaswab/spray Gebruik Oral balance (= orale gel) (8 uur werkzaam) Geeft de patiënt pijn aan? Interventie 1 + 6

4 Interventie 4 Spoel min. 4x daags met water of fysiologisch zout (min. 20 sec.) Reinig of spoel de mond en tong na iedere inname van voedsel Geef voorlichting over juist gebruik van de voorgeschreven medicatie Kauw op ananastukjes (enzym werkt reinigend) Gebruik geen lemonswabs -> drogen juist uit!!! Interventie 5 Stel de patiënt gerust Let op gebruik alcohol/tabak/voeding Let op voedingsmiddelen die via de longen worden uitgeademd Zet een geurtje in de omgeving, b.v. geursteen/ambipur (frisse geur gebruiken) Bij anaërobe infectie bij tumorgroei in de mond overleg arts voor spoeling met metronidazol Interventie 6 Bij milde pijn spoelen met antacida of plaatselijke pijnstilling Vermijd het gebruik van voedingsmiddelen die erg zoet, zuur of gekruid zijn en van harde voedingsmiddelen Bij voorkeur lauwe of koude voeding gebruiken Bij ernstige pijn: systemische of plaatselijke pijnstilling volgens WHO-pijnladder in overleg met arts. 4. Mondanamnese Tong Normale anatomie = ruw en gegroefd; roze van kleur, soms iets wittige waas Normale anatomie Roodheid Wondjes Erosies Blaasjes Droogheid Afschraapbaar beslag Niet-afschraapbaar beslag Speekselklieren Normale productie speeksel = 1000 tot 1500ml per dag Normale anatomie Weinig tot geen speekselproductie Taai speeksel Foetor ex ore (slechte adem) Anders Nagaan Pijn of branderig gevoel van lippen, mond en/of keel Gebruik van o.a. dexamethason/chemokuren/radiotherapie in mondgebied Wijze mondverzorging Slecht kunnen verdragen van koud of warm voedsel of sterk gekruid eten Smaakverandering en/of smaakverlies Problemen met kauwen, slikken of spreken Voedingstoestand Droge mond Medicatiegebruik b.v. steroïden/antibiotica Gebruik zuurstof Maagsonde Anders, namelijk

5 Benodigd materiaal Wegwerp (tong)spatel, zaklampje, gaasje en handschoenen. Werkwijze De tongspatels worden nat gemaakt onder de kraan om verkleving met het mondslijmvlies te voorkomen. Mondinspectie Lippen Normale anatomie = buitenzijde lip verticale lijntjes, binnenzijde roze Normale anatomie Oedeem Scheurtjes Wondjes Blaasjes Anders Tandvlees Normale anatomie = roze van kleur Normale anatomie Oedeem Roodheid Wondjes Blaasjes Bloeding Gebit Normale anatomie = wit, glanzend met gladde randen Normale anatomie Aanslag Loszitten Scherpe hoekjes Cariës Kunstgebit Slijmvliezen, wangzakken, gehemelte, onderkant tong en mondbodem Normale anatomie = vochtig, roze en intact; harde gehemelte: bleker van kleur Normale anatomie Oedeem Bleekheid Roodheid Erosies Ulcera Blaasjes Droogheid 5. Voorkeurslijst van producten Algemeen: Naarmate de patiënt zieker is of terminaal, kan de smaak en gevoeligheid voor producten sterk veranderen. Het is dan ook belangrijk goed te luisteren naar de patiënt en samen te zoeken naar de best mogelijke zorg. Medicatie altijd op voorschrift arts. Verdovend (xylocaine visceus 2-4%, benzocaïne 20%, lidocaïne 0,4%): werken kortdurend, let op risico van verslikken. Bij erge pijn: medicatie -> volgens de WHO-pijnladder. Bij schimmelinfecties: Fluconazol(diflucan): Is eerste keus bij schimmelinfectie. Werkt systemisch door volledige absorptie, altijd doorslikken, kan misselijkheid geven. Miconazolsuspensie: effectiever bij lokaal gebruik heeft lage resorptie, zolang mogelijk in mond spoelen en doorslikken (versterkt anticoagulantia). Ketonazol: resorptie is afhankelijk van zuurgraad maagsap, altijd doorslikken. Orale gel (Oral balance): 8 uur werkzaam (zonodig extra voor het eten gebruiken) Kunstspeeksel (Glandostane, saliva orthana): werkt kort. Verzachtend (maalox of antagel suspensie): bindt zich aan zuur en legt beschermlaag op slijmvlies. Vooral geschikt bij matige pijn. Alleen spoelen. Mondspoeling: Biotene of Zendium mondspoeling. Gebruik geen spoelingen met alcohol of glycerine. Tandenborstel: voorkeur een kleine zachte borstel (peuter). Tandpasta: een weinig/geen schuimende tandpasta. Dentaswab: een stokje met een sponsje om de mond te bevochtigen of schoon te maken, goed te gebruiken in de terminale fase. Bij nare geur: frisse neutraliserende geuren in omgeving zetten in geursteen of geurverspreider (ambipur groene thee, etherische olie b.v. lemongras). Lippen: vaseline werkt prima of eigen keuze lipcarestift.

6 6. Bassmethode De poetsbeweging is horizontaal. Zet de borstel schuin op de tanden, en maak korte heen-enweer-gaande bewegingen. Verplaats de borstel steeds een klein stukje tot u alle plaatsen van de tanden en kiezen hebt gepoetst. Poets steeds in een vaste volgorde: Binnenkant - Buitenkant - Bovenkant

7 Voor informatie kunt u contact op nemen met het IKA. Plesmanlaan 125, 1066 CX Amsterdam, Tel: Dit is een uitgave van de Netwerken Paliatieve Zorg in Kennemerland, Amstelland en Meerlanden. Deelnemende instellingen: Hospice Bardo Spaarne Ziekenhuis Thuiszorg Amstelring Kennemer Gasthuis Zorgbalans - Thuiszorg Ziekenhuis Amstelland. Met ondersteuning van het IKA. Bron richtlijn: Paliatieve zorg, richtlijnen voor de praktijk. VIKC 2006.