Breinwijzer vzw 21/5/12 1
|
|
- Joris van Doorn
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 ZONDER VRIJE WIL Een zachte verdediging van het harde incompatibilisme Jan Verplaetse 1. Waarom hard incompatibilisme waar is The Moral Brain 2. Waarom hard incompatibilisme toch leefbaar is Enkele valkuilen q Vrijwillig genomen beslissingen bewijzen geen vrije wil Ik heb vrije wil want ik kwam vrijwillig naar lezing 0. Het voorbereidende werk q Algemeen vermogen bewijst geen vrije wil ( kunnen heeft meerdere betekenissen) Hij had vrije wil want hij had het vermogen om zich niet agressief te handelen (Ronald Janssen) q Bewuste aansturing bewijst geen vrije wil (Lamme, Swaab) Ik heb vrije wil want ik kan bewuste beslissingen nemen verwarring tussen bewuste wil en vrije wil bewuste wil discussie vrije wil discussie? direct? Ik geloof niet in de vrije wil. Al ben ik niet 100% zeker. Toch lijkt het mij zo dat de meeste beslissingen die we nemen onbewust al genomen zijn. Het zijn geen bewuste beslissingen.? indirect Is bewuste aansturing mogelijk? Zijn bewuste beslissingen vrij? Breinwijzer vzw 21/5/12 1
2 Wat je verder nog moet weten q Vrije wil discussie blijft een filosofische discussie met abstracte filosofische argumenten (logica, intuïtie, gedachte-experiment) q In een lezing kun je niet alle argumenten geven. Hier slechts selectie van de meest cruciale. 1. Waarom hard incompatibilisme waar is Conclusie wordt aanvaard door hard incompatibalism (Pereboom), no-self-determinism (Galen Strawson) of no-fault naturalism (Waller). (zacht en hard) incompatibilisme Compatibilisten verwerpen deze premisse (Dennet, Frankfurt) Conclusie wordt aanvaard door hard incompatibalism (Pereboom), no-self-determinism (Galen Strawson) of no-fault naturalism (Waller). Breinwijzer vzw 21/5/12 2
3 compatibilisme Libertaristen verwerpen deze premisse (Kane, Balaguer) Conclusie wordt aanvaard door hard incompatibalism (Pereboom), no-self-determinism (Galen Strawson) of no-fault naturalism (Waller). Niemand verwerpt Premisse 1 Niemand verwerpt Premisse 1 determinisme Een systeem is deterministisch als iedere toestand van dit systeem uniek bepaald is door zijn voorafgaande toestand. (Earman, 1984, 2007) indeterminisme Een systeem is indeterministisch als iedere toestand van dit systeem niet uniek bepaald is door zijn voorafgaande toestand. (Earman, 1984, 2007) tijdstip t - x tijdstip t Van Inswagen: there is at any instant exactly one physically possible future (1983) Laplace s demon: gegeven de begincondities en natuurwetten van een systeem staat elke toekomstige toestand vast. tijdstip t - x tijdstip t Breinwijzer vzw 21/5/12 3
4 Alternatieve opties Alternatieve opties stelt dat je de mogelijkheid moet hebben om anders te handelen (acting otherwise). Niemand verwerpt Premisse 1 veronderstelt tijdstip t - x tijdstip t onmogelijk bij determinisme gezien systeem maar naar één toestand kan evolueren causalisme acausalisme Een systeem is causaal als iedere toestand van dit systeem veroorzaakt wordt door een externe toestand. Een systeem is acausaal als er toestanden van dit systeem zijn die niet veroorzaakt worden door een externe toestand. oorzaak gevolg autocausatie (source control) stelt dat de keuze die je maakt jouw keuze is waarvan jij de bron bent en waarover je controle hebt. (it s up to you) (source control) stelt dat de keuze die je maakt jouw keuze is waarvan jij de bron bent en waarover je controle hebt. (it s up to you) NEGATIEF = Keuze die iets of iemand maakt mag niet volgen uit een causale geschiedenis waarover dat iets of iemand geen controle heeft Breinwijzer vzw 21/5/12 4
5 (source control) stelt dat de keuze die je maakt jouw keuze is waarvan jij de bron bent en waarover je controle hebt. (it s up to you) veronderstelt autocausatie Libertaristen verwerpen deze premisse (Kane, Balaguer) onmogelijk bij causalisme gezien keuze teruggaat op causaal keten waarvan je niet de bron bent en waarover je geen controle hebt De alternatieven voor causaal determinisme De alternatieven voor causaal determinisme acausale oplossingen indeterministische oplossingen acausale oplossingen indeterministische oplossingen wetenschappelijk wereldbeeld uitgesloten neuropsychologie Soon studie (Nature Neuroscience, 2008) Prioriteitstudies: Libet, Haggard, Soon, Brass Elke bewust beslissing wordt onbewust voorbereid Stimulatiestudies: Fried, Desmurget Intenties zijn kunstmatig op te wekken of uit te schakelen Elke bewust beslissing wordt onbewust voorbereid Breinwijzer vzw 21/5/12 5
6 Soon studie (Nature Neuroscience, 2008) Soon studie (Nature Neuroscience, 2008) Proefpersonen wachten gemiddeld 21 seconden voor nieuwe keuze In drie gebieden kon keuze circa 8 seconden voor beslissing voorspeld worden De alternatieven voor causaal determinisme De alternatieven voor causaal determinisme acausale oplossingen indeterministische oplossingen acausale oplossingen indeterministische oplossingen wetenschappelijk wereldbeeld wetenschappelijk wereldbeeld geeft ons slechts kanspercentage uitgesloten uitgesloten irrelevant Dubbele opdracht van compatibilisme geen noodzakelijke voorwaarden Compatibilisten verwerpen deze premisse (Dennet, Frankfurt) alternatieve opties acting otherwise it s up to you VERANTWOORDELIJKHEID Breinwijzer vzw 21/5/12 6
7 compatibalisme Het tegenvoorbeeld van Frankfurt (1969) geen noodzakelijke voorwaarden alternatieve opties acting otherwise VERANTWOORDELIJKHEID it s up to you Harry Frankfurt (1929) Jones staat in een stemhokje waarin hij nadenkt of hij voor de Democratische presidentskandidaat of voor de Republikeinse zal stemmen. Normaal gezien, kiest Jones na enig nadenken voor de Democraten. Maar zonder dat hij het weet, heeft een hersenchirurg met Democratische sympathieën, een apparaatje in Jones brein ingeplant dat Jones hersenactiviteit in de gaten houdt. Als hij Democratisch stemt, zal het apparaatje niet tussen beide komen. Mocht Jones echter beslissen om voor de Republikeinen te stemmen, dan treedt het apparaatje in werking en stimuleert het Jones brein om voor de Democratische kandidaat te kiezen. Opdracht van compatibilisme geen noodzakelijke voorwaarden Manipulatie Argument (Kane, Pereboom, Mele) alternatieve opties acting otherwise it s up to you VERANTWOORDELIJKHEID Voor elk psychisch vermogen waardoor je verantwoordelijkheid krijgt, (zelfcontrole, bewustzijn, gevoeligheid voor redenen, vermijdbaarheid) is er een manipulatie-scenario denkbaar waardoor je intuïtief niet langer verantwoordelijk bent. gedachte-experimenten Brasil-Neto s TMS-experiment (1992) Brasil-Neto s TMS-experiment (1992) put both hands at table extend both index fingers decide which finger to move put both hands at table extend both index fingers decide which finger to move T1 T2 T3 T1 T2 T3 2 x 80 trials click Resultaten: 80% van keuzes was TMS-conform click 30% boven kansniveau Breinwijzer vzw 21/5/12 7
8 Brasil-Neto s TMS-experiment (1992) Filosofisch gedachte-experiment Proefpersoon weet niet van TMS af put both hands at table extend both index fingers decide which finger to move T1 T2 T3 Universeel TMS-toestel Verschrikkelijke situatie Jan de Schutter Paul het Slachtoffer Opvallendste Resultaat: click Niemand had indruk dat keuze bepaald werd door TMS Kan elk neuron gelijktijdig vanaf geboorte stimuleren dood leven Filosofisch gedachte-experiment Proefpersoon weet niet van TMS af Hoe verweert Jan zich tegen deze aanklacht? Universeel TMS-toestel Jan de Schutter Verschrikkelijke situatie Paul het Slachtoffer niet-veinzende beschuldigde (Jan) waarheidssprekende expert Na doding stopt TMStoestel met werken dood leven Eerste verhaal Hoe verweert Jan zich tegen deze aanklacht? Eerste verhaal Jan voert aan dat hij helemaal niet de wil had om Paul te doden. Hij wist welk hand Paul zou doden. Voor, tijdens en na de beslissing had hij de uitdrukkelijke wil om Paul niet te doden. Maar om een of andere reden werd deze wil niet gevolgd. Jan weet niet hoe het komt, maar zijn wil werd overtroffen door iets anders. Breinwijzer vzw 21/5/12 8
9 Eerste verhaal Eerste verhaal Jan voert aan dat hij helemaal niet de wil had om Paul te doden. Hij wist welk hand Paul zou doden. Voor, tijdens en na de beslissing had hij de uitdrukkelijke wil om Paul niet te doden. Maar om een of andere reden werd deze wil niet gevolgd. Jan weet niet hoe het komt, maar zijn wil werd overtroffen door iets anders. Jan voert aan dat hij helemaal niet de wil had om Paul te doden. Hij wist welk hand Paul zou doden. Voor, tijdens en na de beslissing had hij de uitdrukkelijke wil om Paul niet te doden. Maar om een of andere reden werd deze wil niet gevolgd. Jan weet niet hoe het komt, maar zijn wil werd overtroffen door iets anders. Jan voert dwang of overmacht aan Stel dat de expert het bewijs levert van een universele TMSmachine in Jans hoofd, hoe moet de jury oordelen? Eerste verhaal Jan voert aan dat hij helemaal niet de wil had om Paul te doden. Hij wist welk hand Paul zou doden. Voor, tijdens en na de beslissing had hij de uitdrukkelijke wil om Paul niet te doden. Maar om een of andere reden werd deze wil niet gevolgd. Jan weet niet hoe het komt, maar zijn wil werd overtroffen door iets anders. Hoe verweert Jan zich tegen deze aanklacht? Tweede verhaal Stel dat de expert het bewijs levert van een universele TMSmachine in Jans hoofd, hoe moet de jury oordelen? Jan is niet verantwoordelijk Jan is wel verantwoordelijk Tweede verhaal Tweede verhaal Jan voert aan dat hij inderdaad de wil had om Paul te doden. Hij wist welk hand Paul zou doden. Voor, tijdens en onmiddellijk na de doding had hij de wil om Paul te doden, maar eenmaal hij zag wat hij heeft aangericht, vindt hij die beslissing verschrikkelijk. Jan weet niet hoe het komt, maar zijn wil werd opgedrongen door iets anders. Dat was Jan niet. Jan voert aan dat hij inderdaad de wil had om Paul te doden. Hij wist welk hand Paul zou doden. Voor, tijdens en onmiddellijk na de doding had hij de wil om Paul te doden, maar eenmaal hij zag wat hij heeft aangericht, vindt hij die beslissing verschrikkelijk. Jan weet niet hoe het komt, maar zijn wil werd opgedrongen door iets anders. Dat was Jan niet. Jan voert onweerstaanbare drang aan Breinwijzer vzw 21/5/12 9
10 Tweede verhaal Tweede verhaal Jan voert aan dat hij inderdaad de wil had om Paul te doden. Hij wist welk hand Paul zou doden. Voor, tijdens en onmiddellijk na de doding had hij de wil om Paul te doden, maar eenmaal hij zag wat hij heeft aangericht, vindt hij die beslissing verschrikkelijk. Jan weet niet hoe het komt, maar zijn wil werd opgedrongen door iets anders. Dat was Jan niet. Stel dat de expert het bewijs levert van een universele TMSmachine in Jans hoofd, hoe moet de jury oordelen? Jan voert aan dat hij inderdaad de wil had om Paul te doden. Hij wist welk hand Paul zou doden. Voor, tijdens en onmiddellijk na de doding had hij de wil om Paul te doden, maar eenmaal hij zag wat hij heeft aangericht, vindt hij die beslissing verschrikkelijk. Jan weet niet hoe het komt, maar zijn wil werd opgedrongen door iets anders. Dat was Jan niet. Stel dat de expert het bewijs levert van een universele TMSmachine in Jans hoofd, hoe moet de jury oordelen? Jan is niet verantwoordelijk Jan is wel verantwoordelijk Derde verhaal Hoe verweert Jan zich tegen deze aanklacht? Derde verhaal Jan voert aan dat hij Paul wilde doden. Hij wist ook welk hand Paul zou doden. Niet alleen op het moment van de doding, maar ook nu nog. Hij staat nog steeds achter de beslissing. Hij zou nog steeds hetzelfde doen. Jan geeft allerlei goede of minder goede redenen waarom hij vindt dat wat hij gedaan heeft ook moest. Derde verhaal Derde verhaal Jan voert aan dat hij Paul wilde doden. Hij wist ook welk hand Paul zou doden. Niet alleen op het moment van de doding, maar ook nu nog. Hij staat nog steeds achter de beslissing. Hij zou nog steeds hetzelfde doen. Jan geeft allerlei goede of minder goede redenen waarom hij vindt dat wat hij gedaan heeft ook moest. Jan voert aan dat hij Paul wilde doden. Hij wist ook welk hand Paul zou doden. Niet alleen op het moment van de doding, maar ook nu nog. Hij staat nog steeds achter de beslissing. Hij zou nog steeds hetzelfde doen. Jan geeft allerlei goede of minder goede redenen waarom hij vindt dat wat hij gedaan heeft ook moest. Jan pleit schuldig Stel dat de expert het bewijs levert van een universele TMSmachine in Jans hoofd, hoe moet de jury oordelen? Jan is niet verantwoordelijk Jan is wel verantwoordelijk Breinwijzer vzw 21/5/12 10
11 MANIPULATIE-ARGUMENT MANIPULATIE-ARGUMENT Eerste verhaal dwang of overmacht andere psychische vermogens volitie of wil motoriek andere psychische vermogens volitie of wil motoriek eigen Jan TMS Jan Jan is niet verantwoordelijk eigen Jan TMS Jan MANIPULATIE-ARGUMENT MANIPULATIE-ARGUMENT Tweede verhaal Derde verhaal Onweerstaanbare drang schuldig andere psychische vermogens volitie of wil motoriek andere psychische vermogens volitie of wil motoriek Jan is niet verantwoordelijk eigen Jan Jan is niet verantwoordelijk eigen Jan TMS Jan TMS Jan MANIPULATIE-ARGUMENT MANIPULATIE-ARGUMENT Derde verhaal schuldig Derde verhaal schuldig ALTERNATIEF andere psychische vermogens volitie of wil motoriek andere psychische vermogens volitie of wil motoriek Jan is niet verantwoordelijk eigen Jan Jan is verantwoordelijk eigen Jan In causaal universum is er geen eigen Jan TMS-Jan Maar dan geloof je in TMS-Jan Breinwijzer vzw 21/5/12 11
12 Derde verhaal schuldig andere psychische vermogens MANIPULATIE-ARGUMENT ALTERNATIEF volitie of wil motoriek Jan is verantwoordelijk Maar dan houd je machine verantwoordelijk eigen Jan TMS-Jan Conclusie wordt aanvaard door hard incompatibalism (Pereboom), no-self-determinism (Galen Strawson) of no-fault naturalism (Waller). Ogenschijnlijke onleefbaarheid 1. Waarom hard incompatibilisme waar is 2. Waarom hard incompatibilisme toch leefbaar is In theorie steunt recht op schuld experimenten bewijzen belang van vrije wil Strafrecht: nullum crimen sine culpa Schulduitsluitingsgronden: dwang, dwaling, jeugd, geestesziekte S t e e d s m e e r wetenschappers nemen aan dat vrije wil niet bestaat. Aansprakelijkheidsrecht: naast injuria ook culpa Objectieve moeten (onrechtmatige daad) + Subjectieve kunnen (toerekening) Alle gedrag kan ultiem begrepen worden in termen van moleculaire bewegingen Alle hersenprocessen lopen strikt deterministisch. Voor een vrije wil is geen plaats meer. Studies van Baumeister (2009), Vohs & Schooler (2008), Brass (2011) Breinwijzer vzw 21/5/12 12
13 experimenten bewijzen belang van vrije wil experimenten bewijzen belang van vrije wil S t e e d s m e e r wetenschappers nemen aan dat vrije wil niet bestaat. Alle gedrag kan ultiem begrepen worden in termen van moleculaire bewegingen Alle hersenprocessen lopen strikt deterministisch. Voor een vrije wil is geen plaats meer. Impact op gedrag: Proefpersonen die fragmenten lazen (ten opzichte van controlegroep) Spiekten meer Hielpen minder Stalen meer presentjes Meer spicy stuff op eten S t e e d s m e e r wetenschappers nemen aan dat vrije wil niet bestaat. Alle gedrag kan ultiem begrepen worden in termen van moleculaire bewegingen Alle hersenprocessen lopen strikt deterministisch. Voor een vrije wil is geen plaats meer. Impact op gedrag: Proefpersonen die fragmenten lazen (ten opzichte van controlegroep) Spiekten meer Hielpen minder Stalen meer presentjes Meer spicy stuff op eten - zegt niets over verantwoordelijkheid - maar zelfs bij gelijkaardig resultaat welke boodschap? Studies van Baumeister (2009), Vohs & Schooler (2008), Brass (2011) Studies van Baumeister (2009), Vohs & Schooler (2008), Brass (2011) Waarom hard incompatibilisme toch leefbaar is Heel wat misverstanden Problemen met schuldrecht- en cultuur Heel wat misverstanden Conforme ontwikkelingen Enkele moeilijkheden Over de gevolgen van onbestaande verantwoordelijkheid Wat verdwijnt Wat blijft Wat verschijnt De betekenis van verantwoordelijkheid 1 ste betekenis: verzamelingen van plichten ü Verwijten ü Zelfverwijten ü Lof en verdienste ü Straf als verdiende loon ü Moraal (plichten) ü Foutief gedrag ü Straf als correctie ü Verantwoordelijkheid opnemen ü Bevrijding ü Gemoedsrust ü Minder stress ü Meer rationele analyse Je hebt verantwoordelijkheid ü Schuld(gevoel) 2 ste betekenis: schuld, verwijtbaarheid, aansprakelijkheid Je bent verantwoordelijk Breinwijzer vzw 21/5/12 13
14 Waarom hard incompatibilisme toch leefbaar is Heel wat misverstanden Problemen met schuldrecht- en cultuur Problemen met schuldrecht en -cultuur Conforme ontwikkelingen Enkele moeilijkheden Gerechtspsychiatrische probleem met toerekening Toerekeningsvatbaarheid valt niet te bepalen, ook niet wetenschappelijk Gerechtspsychiatrische probleem met toerekening Waar trek je de grens? PSYCHISCHE VERMOGENS zelfcontrole Intelligentie redenengevoeligheid zelfbewustzijn graduele vermogens FILOSOFISCHE VERMOGENS toerekenbaarheid verantwoordelijkheid verwijtbaar binaire vermogens Gerechtspsychiatrische probleem met toerekening Besef dat psychische vermogens onvoldoende zijn voor verantwoordelijkheid Gerechtspsychiatrische probleem met toerekening Besef dat psychische vermogens onvoldoende zijn voor verantwoordelijkheid Hij had het vermogen om zich niet agressief te gedragen men veronderstelt alternatieve opties (indeterminisme) en (acausaliteit) Breinwijzer vzw 21/5/12 14
15 Gerechtspsychiatrische probleem met toerekening Besef dat psychische vermogens onvoldoende zijn voor verantwoordelijkheid Gerechtspsychiatrische probleem met toerekening Besef dat psychische vermogens onvoldoende zijn voor verantwoordelijkheid Hij had het vermogen om zich niet agressief te gedragen Ofwel kunnen in betekenis van vermogen maar dan valkuil van de vrije wil Hij had het vermogen om zich niet agressief te gedragen Ofwel kunnen in betekenis van keuze maar dan probleem van eigen Ronald criminele keuze men veronderstelt alternatieve opties (indeterminisme) en (acausaliteit) men veronderstelt alternatieve opties (indeterminisme) en (acausaliteit) Gerechtspsychiatrische probleem met toerekening Besef dat psychische vermogens onvoldoende zijn voor verantwoordelijkheid Hij heeft zelf verklaard dat hij de mogelijkheid had om al dan niet af te stappen van zijn plannen. 3. Gerechtspsychiatrische probleem met toerekening Besef dat psychische vermogens onvoldoende zijn voor verantwoordelijkheid Hij heeft zelf verklaard dat hij de mogelijkheid had om al dan niet af te stappen van zijn plannen. Ofwel kunnen in betekenis van vermogen maar dan valkuil van de vrije wil men veronderstelt alternatieve opties (indeterminisme) en (acausaliteit) men veronderstelt alternatieve opties (indeterminisme) en (acausaliteit) Waarom hard incompatibilisme toch leefbaar is Gerechtspsychiatrische probleem met toerekening Besef dat psychische vermogens onvoldoende zijn voor verantwoordelijkheid Hij heeft zelf verklaard dat hij de mogelijkheid had om al dan niet af te stappen van zijn plannen. Ofwel kunnen in betekenis van keuze maar dan probleem van Heel wat misverstanden Problemen met schuldrecht- en cultuur Conforme ontwikkelingen Enkele moeilijkheden eigen kim criminele keuze men veronderstelt alternatieve opties (indeterminisme) en (acausaliteit) Breinwijzer vzw 21/5/12 15
16 Conforme ontwikkelingen in recht en samenleving Waarom hard incompatibilisme toch leefbaar is 1. Objectieve of risico-aansprakelijkheid Regelt schadeconflicten in arbeid, onderwijs, verenigingsleven, diensten, opvoeding, enz. Verzekeringen maken dit mogelijk. 2. Toenemend maatregelenrecht in strafrecht Enorme toename administratieve sancties (vereisen geen nullem crimen sine culpa) en doelgericht, multidisciplinair denken in aanpak van delinquenten. 3. Bemiddeling of mediation als groeisector Toenemend besef dat beschuldigingen of verwijten niets oplossen en rechtszaken te kostbaar zijn voedt het succes van bemiddeling in allerlei levenssferen. Heel wat misverstanden Problemen met schuldrecht- en cultuur Conforme ontwikkelingen Enkele moeilijkheden 4. Belang van preventie ( prepressie ) Pedofilie is als een natuurramp Goede daders zonder mea culpa? Aartsbisschop Léonard Over de noodzaak van schuld (mea culpa) voor herstel en verzoening Over de noodzaak van schuld (mea culpa) voor herstel en verzoening Wat verdwijnt ü Verwijten ü Zelfverwijten ü Lof en verdienste ü Straf als verdiende loon ü Schuld(gevoel) Wat blijft ü Moraal (plichten) ü Foutief gedrag ü Straf als correctie ü Verantwoordelijkheid opnemen Zonder schuldgevoel geen echt mea culpa mogelijk Wat verschijnt ü Bevrijding ü Gemoedsrust ü Minder stress ü Meer rationele analyse Als herstel en verzoening mea culpa vragen dan zijn beide uitgesloten Wat verdwijnt ü Verwijten ü Zelfverwijten ü Lof en verdienste ü Straf als verdiende loon ü Schuld(gevoel) Wat blijft ü Moraal (plichten) ü Foutief gedrag ü Straf als correctie ü Verantwoordelijkheid opnemen Wat verschijnt ü Bevrijding ü Gemoedsrust ü Minder stress ü Meer rationele analyse Fout betreuren Leed erkennen Respect voor slachtoffers Bereidheid tot beterschap Bereidheid tot herstel Maar toch een heel eind tegemoet Breinwijzer vzw 21/5/12 16
17 Maatschappij zonder wraak of vergelding? Patricia Lefranc zwavelzuur door ex-vriend ZONDER VRIJE WIL Een zachte verdediging van het harde incompatibilisme Jan Verplaetse The Moral Brain Breinwijzer vzw 21/5/12 17
Bart van Haaster 2013
Bart van Haaster 2013 1. Als voorwaarde voor verantwoordelijkheid 2. Als zelfverwerkelijking 3. Als bewuste aansturing 1. Vrije wil als voorwaarde voor verantwoordelijkheid Een handeling uit vrije wil
Nadere informatieOpgave 1 Vrije wil op de weg
Opgave 1 Vrije wil op de weg 1 maximumscore 4 Een goed antwoord bevat de volgende elementen: een weergave van twee citaten waarin twee redenen voor strafvervolging herkenbaar zijn (per juist citaat 1 scorepunt
Nadere informatieCorrectievoorschrift. Voorbeeld van een goed antwoord: Nagel volgt Kant door op te merken dat het vreemd en onwenselijk is
Toets Vrije Wil en 2 Correctievoorschrift Correctievoorschrift Maximumscore 3 Een correcte uitleg van Kants analyse van morele verantwoordelijkheid Een correcte uitleg van waarom we het bestaan van de
Nadere informatieOpgave 2 Doen wat je denkt
Opgave 2 Doen wat je denkt 7 maximumscore 2 een argumentatie waarom Swaab het bestaan van vrije wil verwerpt op grond van de experimenten van Libet: bewustzijn komt pas na de beslissingen van de hersenen
Nadere informatieIn de eeuwigheid van het leven waarin ik ben is alles volmaakt, heel en compleet en toch verandert het leven voortdurend. Er is geen begin en geen
14 In de eeuwigheid van het leven waarin ik ben is alles volmaakt, heel en compleet en toch verandert het leven voortdurend. Er is geen begin en geen einde, alleen een voortdurende kringloop van materie
Nadere informatieOpgave 3 De gewapende overval
Opgave 3 De gewapende overval 12 maximumscore 2 een argumentatie dat het idee van vrije wil als bovennatuurlijke kracht in het kader van vrije wil als bewuste aansturing voor veel mensen aantrekkelijk
Nadere informatieLeren Filosoferen. Zevende avond
Leren Filosoferen Zevende avond Vrije wil? Swaab, Lamme, Dijksterhuis: Wij zijn ons brein Verhalen over bewustzijn en vrije wil onwetenschappelijk Convergentie: gedragsstudies en neurowetenschappen Gedrag
Nadere informatieNederlandse Samenvatting
Nederlandse Samenvatting De vraag of vrije wil bestaat houdt filosofen al eeuwenlang bezig. Traditioneel staat in deze discussie de relatie tussen vrije wil en determinisme centraal. Als determinisme waar
Nadere informatieOpgave 3 Roken en vrije wil
Opgave 3 Roken en vrije wil 13 maximumscore 4 een uitleg dat het substantiedualisme van Descartes in tekst 7 is te herkennen: denkende substantie versus uitgebreidheid Er zijn twee soorten verslavingen:
Nadere informatieEen ander domein is de wetenschap. Wetenschap kan men als volgt omschrijven:
Pagina B 1 Samenvatting inleidende les ethiek 8/02/06 ETHIEK. Filosofie is denken, hard nadenken over vanalles en nog wat, en hoort eigenlijk bij ethiek. Ethiek zelf kan me ook een beetje vergelijken met
Nadere informatieAnomaal Monisme vergeleken met behaviorisme en functionalisme
Anomaal Monisme vergeleken met behaviorisme en functionalisme Wouter Bouvy 3079171 October 15, 2006 Abstract Dit artikel behandelt Mental Events van Donald Davidson. In Mental Events beschrijft Davidson
Nadere informatieVrije wil, verantwoordelijkheid en broncontrole
Vrije wil, verantwoordelijkheid en broncontrole Pieter Gilles 1 Abstract The problem of free will is best understood as a problem of control, a problem that arises when we realize that every decision we
Nadere informatieWaarom de vrije wiloplossing van Stef Decoene geen redding brengt
Waarom de vrije wiloplossing van Stef Decoene geen redding brengt Jan Verplaetse Universiteit Gent, Faculteit Rechtsgeleerdheid, Vakgroep Grondslagen en Geschiedenis van het Recht, e-mail: jan.verplaetse@ugent.be
Nadere informatieVraag 62 : Maar waarom kunnen onze goede werken niet de gerechtigheid voor God of een stuk daarvan zijn?
Voor 16 jaar en ouder! Zondag 24 Zondag 24 gaat over de goede werken. Zondag 24 vraag en antwoord 62, 63 en 64. Vraag 62 : Maar waarom kunnen onze goede werken niet de gerechtigheid voor God of een stuk
Nadere informatieOefening baart morele ontwikkeling. Jan den Boer. Filosofisch café Hoogeveen, 250314.
Oefening baart morele ontwikkeling. Jan den Boer. Filosofisch café Hoogeveen, 250314. Mijn zoektocht: Pirsig, filosofie, boeddhisme, management, bewustzijnswetenschap, Lamme. Robert Pirsig: Zen en de kunst
Nadere informatieSpel op basis van 16 miljoen rechters
Dia 1 Spel op basis van 16 miljoen rechters Erica Huls 1 16 miljoen rechters is een tv-programma waarin een waar gebeurde rechtszaak wordt gereconstrueerd in de studio in het bijzijn van publiek. We zien
Nadere informatieVraag Antwoord Scores. Opgave 1 Intussen in de wereld van de robots
Opgave 1 Intussen in de wereld van de robots 1 maximumscore 3 een uitleg van de identiteitstheorie: gedachten en ervaringen zijn identiek aan hersentoestanden 1 twee andere redenen waarom de identiteitstheorie
Nadere informatieWorkshop neuroblabla
Workshop neuroblabla De uitspraak de vrije wil bestaat niet, is een voorbeeld van neuroblabla Otto Dellemann, psychiater GGNet het interactieve brein 7 10 11 Geen sprake van belangenverstrengeling inhoudsopgave
Nadere informatieEindexamen vwo filosofie 2012 - I
Opgave 1 De verliefde wil 1 maximumscore 2 een argumentatie waarom het volgens Hume mogelijk is uit vrije wil verliefd te worden, gebaseerd op de rol van het sterkste verlangen 1 met behulp van tekst 1
Nadere informatiefilosofie vwo 2016-II
Opgave 2 Theoriegeladenheid van de waarneming 5 maximumscore 3 Een goed antwoord bevat een uitleg met de afbeelding van het eend-konijn van: Kuhns Aristoteles-ervaring: plotselinge perspectiefverandering
Nadere informatieAANTEKENINGEN WAAROM WERD GOD EEN MENS?
AANTEKENINGEN Alles draait om de visie op Jezus Christus. Door de eeuwen heen is er veel discussie geweest over Jezus. Zeker na de Verlichting werd Hij zeer kritisch bekeken. De vraag is waar je je op
Nadere informatieOver Plantinga s argument voor de existentie van een noodzakelijk bestaand individueel ding. G.J.E. Rutten
1 Over Plantinga s argument voor de existentie van een noodzakelijk bestaand individueel ding G.J.E. Rutten Introductie In dit artikel wil ik het argument van de Amerikaanse filosoof Alvin Plantinga voor
Nadere informatieKen jezelf, dan leer je de ander beter kennen!
Ken jezelf, dan leer je de ander beter kennen! Workshop NEVI Inkoopdag, 25 juni 2015 Joost van Eijk Remco Kramers Agenda Even voorstellen Wat is Het NIC? Wat zijn jullie verwachtingen? Jouw grondhouding
Nadere informatie1 Ben of word jij weleens gepest?
Onderzoeksresultaten TipHorstaandeMaas.nl Pesten Pesten is van alle generaties. Het kan bijna overal plaatsvinden en is daarom dichterbij dan mensen soms denken 8 1 Ben of word jij weleens gepest? 7 6
Nadere informatieHij/zij was de liefste, maar ook de ergste
Hij/zij was de liefste, maar ook de ergste Eerste druk, 2014 2014 Emelie van Laar isbn: 9789048434497 nur: 775 Uitgever: Free Musketeers, Zoetermeer www.freemusketeers.nl Hoewel aan de totstandkoming van
Nadere informatieDelinquent gedrag bij jongeren met een licht verstandelijke beperking
DC 72 Delinquent gedrag bij jongeren met een licht verstandelijke beperking Dit thema is een bewerking van het krantenartikel uit NRC Handelsblad Vroeger een debiel, nu een delinquent. In dit artikel zegt
Nadere informatieWaarom we een derde van ons leven missen 17. 2 Nieuwe wegen naar het innerlijke leven. Hoe de wetenschap dromen grijpbaar maakt 24
Inhoud inleiding Nieuw inzicht in onze dromen 11 i wat dromen zijn 1 Terugkeer naar een vergeten land Waarom we een derde van ons leven missen 17 2 Nieuwe wegen naar het innerlijke leven Hoe de wetenschap
Nadere informatieNiemand kan verantwoordelijk zijn
Niemand kan verantwoordelijk zijn Peter Henk Steenhuis Het loopt tegen het middaguur als de Belgische moraalfilosoof Jan Verplaetse een smsje stuurt vanuit de auto: Ik ben wat verlaat, bestel maar vast
Nadere informatiefilosofie Het IK en de vrije wil zin en onzin
filosofie Het IK en de vrije wil zin en onzin Het bewustzijn Fasen van het bewustzijn Fysieke sector Mentale sector Verbeeldingen sector Zintuiglijke waarnemingen en impulsen. De ervaren werkelijkheid
Nadere informatieU schrijft ook dat wij Belgen bang zijn voor elkaar. Hoezo?
Wablieft praat met Paul Verhaeghe De maatschappij maakt mensen ziek Materieel hebben we het nog nooit zo goed gehad. De meesten van ons hebben een inkomen, een dak boven ons hoofd Toch voelen veel mensen
Nadere informatieLucas 10:25-37 - Mag Jezus jouw naaste zijn?
Lucas 10:25-37 - Mag Jezus jouw naaste zijn? Voor preeklezers: ik hoor graag als mijn preek ergens gelezen wordt. Neem dan even contact met mij op: hmveurink@gmail.com. Bij deze preek is geen powerpoint
Nadere informatieDe gelijkenis van de barmhartige Samaritaan.
De gelijkenis van de barmhartige Samaritaan. Eerst lezen. Daarna volgen er vragen en opdrachten. Gelijkenissen Toen de Heere Jezus op aarde was, heeft Hij gelijkenissen verteld om de mensen veel dingen
Nadere informatieINHOUDSOPGAVE 5 DEEL I KENNIS... 6 DEEL II WETENSCHAP... 76
INHOUDSOPGAVE 5 DEEL I KENNIS... 6 DEEL II WETENSCHAP... 76 Vergeten... 7 Filosofie... 9 Een goed begin... 11 Hoofdbreker... 13 Zintuigen... 15 De hersenen... 17 Zien... 19 Geloof... 21 Empirie... 23 Ervaring...
Nadere informatieToelichting bij de Korte Verhandeling van Spinoza Nummer 5
Toelichting bij de Korte Verhandeling van Spinoza Nummer 5 Deel 1, Hoofdstuk 4 en 6 De volmaakte natuur en het niet bestaan van toeval Rikus Koops 24 juni 2012 Versie 1.0 Hoewel het vierde hoofdstuk op
Nadere informatieKan het liberalisme zonder vrije wil, verantwoordelijkheid en schuld?
Kan het liberalisme zonder vrije wil, verantwoordelijkheid en schuld? Jan Verplaetse 1 Inleiding In zijn recente boek Vrije wil is geen illusie verbaast de Nederlandse neuropsycholoog Herman Kolk zich
Nadere informatieMorele plicht, morele verantwoordelijkheid en Frankfurt-tegenvoorbeelden
Morele plicht, morele verantwoordelijkheid en Frankfurt-tegenvoorbeelden Giesje Wouters Inleiding Hoe is het mogelijk dat onze onvrije wil wel een belemmering vormt voor morele verantwoordelijkheid, maar
Nadere informatieInstructie voor leerlingen.. 5. Gebruik van de lesbrieven. 6. Lesbrief: Wat wil je zijn en worden.. 7. Wat wil je zijn en worden.
VOORBEELD DE KLAS ALS TEAM (LEERLINGENBOEK) INHOUDSOPGAVE Instructie voor leerlingen.. 5 Gebruik van de lesbrieven. 6 Lesbrief: Wat wil je zijn en worden.. 7 Wat wil je zijn en worden. 11 Wat wil je zijn
Nadere informatieJohannes 12 : 7. (Judas) dia 1
Johannes 12 : 7 A (Judas) er was ergens een gemeentevergadering waar gesproken werd over de aanschaf van een orgel iemand kwam naar voren en zei dat hij tegen was een paar ton voor een orgel is geldverspilling
Nadere informatieEen commentaar bij het artikel Vrije wil, verantwoordelijkheid en broncontrole van Pieter Gilles
Een commentaar bij het artikel Vrije wil, verantwoordelijkheid en broncontrole van Pieter Gilles Jan Verplaetse en Delphine De Smet 1 Het manipulatie-argument (MA) is één van de krachtigste wapens waarover
Nadere informatieHelp Mij, Jezus R. Brinkman, Stg. BTO Yarah/EBG Noordhoorn 2015
Help Mij, Jezus R. Brinkman, Stg. BTO Yarah/EBG Noordhoorn 2015 Eén van de weinige liedjes met een prachtige, diepe, geestelijke betekenis die ooit in de Top40 heeft gestaan in Nederland is van de componist
Nadere informatieGeluk & wijsheid. Zesde avond
Geluk & wijsheid Zesde avond Het man-vrouw probleem Geen twee mensen zijn gelijk Toch hebben we veel gemeenschappelijk Biologische overeenkomsten wijzen niet op psychologische overeenkomsten In hoeverre
Nadere informatie2: vergaderen VASTE VOORZITTER EN NOTULIST
2: vergaderen Als je lid bent van een studentenraad, vergader je vaak. Je hebt vergaderen met de studentenraad, maar ook vergaderingen met het College van Bestuur en de Ondernemingsraad (OR). Gemiddeld
Nadere informatieWorkshop: Geweldloze Communicatie
Workshop: Geweldloze Communicatie ALV SIETAR NL Door Jackie van der Kroft www.jackievanderkroft.nl Programma: Geweldloze Communicatie Introductie Model 4 elementen Niet-verbindende communicatie Praktijk
Nadere informatieEen goed leven voor.
Een goed leven voor. Juultje Holla - Perspectief - maart 2013 Als onderdeel van het ZonMW project Zeggenschap en Inclusie Met dank aan Rob, die mij hierbij enorm geholpen heeft. Een goed leven voor. Een
Nadere informatie2014 Advies Commissie Wetenschappelijke Integriteit Universiteit Maastricht
2014 Advies Commissie Wetenschappelijke Integriteit Universiteit Maastricht Aanleiding De Commissie Wetenschappelijke Integriteit UM heeft op (..) 2014 een door (..) (klager) ingediende klacht ontvangen.
Nadere informatieAls je je richt op resultaten, dan zul je niet veranderen. Als je je richt op verandering, dan zul je resultaten behalen.
Als je je richt op resultaten, dan zul je niet veranderen. Als je je richt op verandering, dan zul je resultaten behalen. Als alles tegenzit, bedenk dan dat een vliegtuig opstijgt bij tegenwind, niet met
Nadere informatieSamenvatting. (Summary in dutch)
Samenvatting (Summary in dutch) 74 Samenvatting Soms kom je van die stelletjes tegen die alleen nog maar oog hebben voor elkaar. Ze bestellen hetzelfde ijsje, maken elkaars zinnen af en spiegelen elkaar
Nadere informatieHuiswerk week 5. Formele oefeningen
Huiswerk week 5 Formele oefeningen 1. Dagelijks ca. 45 minuten oefenen. De ene dag de zit- of loopmeditatie en de andere dag de staande yoga-oefeningen. Meditatie betekent oefenen met de zijnmodus. Toelaten
Nadere informatieSmoesjes. TipsforTrouble HOME TROUBLE MEER WETEN < > EXTRA PITTIG
geef haar gelijk dat zij het zwaar heeft en dat de crechemedewerkers zodat ze alles op tijd af kan krijgen. Collega zal in de slachtofferrol terecht komen en wellicht in tranen uitbarsten. voel dat ik
Nadere informatieWat is realiteit? (interactie: vraagstelling wie er niet gelooft en wie wel)
Wat is realiteit? De realiteit is de wereld waarin we verblijven met alles wat er is. Deze realiteit is perfect. Iedere mogelijkheid die we als mens hebben wordt door de realiteit bepaald. Is het er, dan
Nadere informatieInspirerend Presenteren
Inspirerend Presenteren Door Kai Vermaas & Charis Heising Bla bla bla bla bla bla bla bla bla bla bla bla Inleiding Wil je leren hoe jij een presentatie kunt geven waar je zeker bent van je verhaal? En
Nadere informatieWaarom was het noodzakelijk dat Jezus stierf?
Les 5 - Redding Vier feiten die je moet kennen om het Evangelie goed te begrijpen In deze bijbelstudies wordt gebruik gemaakt van de NBG-vertaling Dag 1 Waarom was het noodzakelijk dat Jezus stierf? In
Nadere informatieSamenvatting. Dutch Summary.
Samenvatting Dutch Summary. 125 126 Dutch Summary Nederlandse Samenvatting (Summary in Dutch) Door de aanwezigheid van omstanders helpen mensen elkaar minder snel en minder vaak. Dit geldt voor zowel noodsituaties,
Nadere informatieWat je voelt is wat je denkt! De theorie van het rationeel denken
Wat je voelt is wat je denkt! De theorie van het rationeel denken Mensen zoeken hulp omdat ze overhoop liggen met zichzelf of met anderen. Dit kan zich op verschillende manieren uiten. Sommige mensen worden
Nadere informatieY-choice. Luister naar De keuzes die je maakt van Van Dik Hout. Het nummer staat op de CD Het beste van 1994-2001. De songtekst vind je in bijlage 1.
Kiezen Opwarmertje Een eigen keuze (Naar: Kiezels 10 e jaargang, nr. 5) Laat één jongere beginnen met het noemen van een drietal belangrijke zaken uit zijn leven, bijvoorbeeld iemand kiest scooter, voetbal
Nadere informatieBewijzen voor een atheïst dat Allah (God) bestaat
Bewijzen voor een atheïst dat Allah (God) bestaat [لونلدية - dutch [nederlands - dr. Zakir Naik revisie: Yassien Abo Abdillah bron: www.uwkeuze.net, geprikt door broeder Hamid 2014-1435 إثبات وجود االله
Nadere informatiefilosofie vwo 2016-I Opgave 1 Twijfel in de rechtbank
Opgave 1 Twijfel in de rechtbank tekst 1 De film 12 Angry Men uit 1957 wordt beschouwd als een ode aan het Amerikaanse rechtssysteem. Centraal staat een rechtszaak tegen een jongen van 18 jaar die met
Nadere informatieOver ALS spreken. Inhoud. Wat is ALS? 1. Waardoor wordt ALS veroorzaakt? 1. Wat doet ALS met een patiënt? 1. Hoe kan je jouw vriend(in) bijstaan?
Inhoud Over ALS spreken Wat is ALS? 1 Waardoor wordt ALS veroorzaakt? 1 Wat doet ALS met een patiënt? 1 Hoe kan je jouw vriend(in) bijstaan? 2 voor vrienden Wanneer de vader of moeder van je vriend(in)
Nadere informatiekwaliteiten en motieven
Project Kerntaken Werkprocessen Competenties Afspraak is afspraak Stuurt de eigen loopbaan Functioneert als werknemer in een arbeidsorganisatie Reflecteert op eigen kwaliteiten en motieven Gedraagt zich
Nadere informatieOpleidingscyclus Winkelveiligheid 2014 Workshop 1 Diefstal door collega s: hoe stel je het vast en hoe ga je ermee om?
Opleidingscyclus Winkelveiligheid 2014 Workshop 1 Diefstal door collega s: hoe stel je het vast en hoe ga je ermee om? Hoe omgaan met moeilijke situaties? Hoe pak ik conflicten en agressie aan? David De
Nadere informatieZelfbeschadiging bij leerlingen Een inleiding
Nationaal congres leerlingbegeleiding Zelfbeschadiging bij leerlingen Een inleiding Zeist, 17 maart 1 Destructief gedrag Automutilatie Wat zijn de eerste woorden die bij je boven komen? Wat roept dat bij
Nadere informatieDoor onze keuze is er een breuk tussen God en mens.
Probleem: breuk tussen en mens Door onze keuze is er een breuk tussen en mens. maakte de mens omdat Hij een vriend wilde. Hij wilde aanhoudend contact met de mens. Hij gaf de mens een verrassend mooi leven.
Nadere informatieWie is er nou blind? Het evangelie naar Johannes 9:1-41 22-9-2015
Wie is er nou blind? Het evangelie naar Johannes 9:1-41 1 Inleiding (1) Schrijver: Johannes, discipel en apostel (noemt zichzelf: de discipel van wie Jezus hield) Doel (Joh 20:31): dat je gelooft dat Jezus
Nadere informatieWaardenloze Gesprekken
Waardenloze Gesprekken houvast door Socratisch Motiveren Martin Appelo 2-10-2014 Herkent u dit? Of dit? Hoe vaak heeft u gedoe over verandering? Waarom veranderen mensen niet (duurzaam) Als u zo doorgaat
Nadere informatieGODS GEZIN. Studielessen voor 4-7 jarigen
GODS GEZIN Studielessen voor 4-7 jarigen 2003 Geschreven door Beryl Voorhoeve en Judith Maarsen Oorspronkelijk bedoeld voor studie in kleine groepen in de Levend Evangelie Gemeente Gebruikte Bijbelvertaling
Nadere informatieHEY WAT KAN JIJ EIGENLIJK GOED? VERKLAP JE TALENT IN 8 STAPPEN
E-blog HEY WAT KAN JIJ EIGENLIJK GOED? VERKLAP JE TALENT IN 8 STAPPEN In talent & groei Het is belangrijk om je talent goed onder woorden te kunnen brengen. Je krijgt daardoor meer kans om het werk te
Nadere informatieOefenen in gehoorzaamheid
LES Oefenen in gehoorzaamheid Sabbat Doe Lees om te beginnen Efeziers 6. Stel je eens voor dat je geen keus had over wanneer je opstond 's morgens, geen keus over wat je at of waar je naar toe ging of
Nadere informatieIntercultureel leren. Workshop. Studievoormiddag 6 juni 2014
Intercultureel leren Workshop Studievoormiddag 6 juni 2014 Aan de slag Hoeveel procent van mijn vrije tijd breng ik door met mensen van mijn eigen culturele achtergrond versus mensen met een andere culturele
Nadere informatiefilosofie vwo 2015-II
Opgave 1 Over vrijheid en christelijk geloof 1 maximumscore 2 Een uitleg in welk opzicht Mill vindt dat het calvinistische idee van gehoorzaamheid niet overeenstemt met het christelijk geloof: als de mens
Nadere informatieHANDVATEN VOOR TEAMVEERKRACHT. Anton Stellamans OPZ GEEL 6 december 2012
HANDVATEN VOOR TEAMVEERKRACHT Anton Stellamans OPZ GEEL 6 december 2012 1 2 Thema Handvaten om de veerkracht van de teams waarin we werken te vergroten Ofwel: Hoe word ik een veerkracht guerrilla op mijn
Nadere informatieNIEUWE ONTDEKKINGEN IN DE NEUROLOGIE BEWIJZEN WAT PSYCHOLOGEN ALLANG WETEN
NIEUWE ONTDEKKINGEN IN DE NEUROLOGIE BEWIJZEN WAT PSYCHOLOGEN ALLANG WETEN FRISSE IDEEËN VOOR ADVIES- EN VERKOOPGESPREKKEN VAN ICT SPECIALISTEN We are not thinking-machines, we are feeling-machines that
Nadere informatieInhoudsopgave. Voorwoord. xiii. Lijst van afkortingen. Verkort aangehaalde werken
Voorwoord Lijst van afkortingen Verkort aangehaalde werken v xiii xv 1 Inleiding 1 1.1 De Nederlandse strafwetgeving 1 1.2 Ongeschreven recht, verdragsrecht, supranationaal recht 3 1.3 Het Wetboek van
Nadere informatie2. Vertekeningen en heuristieken. 4. Drie manieren om te beslissen
2856 Euro 1 Beslissen 2 1. Ouderwets beslissen 2. Vertekeningen en heuristieken 3. Adaptieve heuristieken 4. Drie manieren om te beslissen 5. Een vijf fasen model Welke auto kies je? Subjective Expected
Nadere informatieRoos van Leary. Mijn commentaar betreffende de score Mijn score was 4 punten van de 8.
Roos van Leary Beschrijving Boven-Samen (BS) dominant gedrag: leidend zelfdefinitie: ik ben sterker en beter dan jij; Ik overzie "het" definitie van de ander: jij bent zwak en hulpbehoevend relatiedefinitie:
Nadere informatieDe VrijBaan Vragenlijst (specifiek voor iemand die geen werk heeft)
De VrijBaan Vragenlijst (specifiek voor iemand die geen werk heeft) Inleiding Veel mensen ervaren moeilijkheden om werk te vinden te behouden, of van baan / functie te veranderen. Beperkingen, bijvoorbeeld
Nadere informatieVan huidige situatie ------------ naar --------------------------------- gewenste situatie
Doelen stellen NLP is een doelgerichte, praktische en mensvriendelijke techniek. NLP = ervaren, ervaren in denken, voelen en doen. Middels een praktisch toepasbaar model leren we om de eigen hulpmiddelen,
Nadere informatiestudiekiezers Cilia Witteman Behavioural Science Institute Radboud Universiteit Nijmegen
studiekiezers Cilia Witteman Behavioural Science Institute Radboud Universiteit Nijmegen Een studie (of iets anders) kiezen: Hoe doen mensen dat - snel, op gevoel of na goed nadenken? Wat is beter? Hoe
Nadere informatieFraming the Other. Opdrachtenblad
Framing the Other Ilja Kok & Willem Timmers 2013 25 minuten (film), 13 minuten (interview) http://framingtheother.wordpress.com/ 1 Kijkopdracht 1. Titel hoofdstuk Toeriste Nell maakt foto van Mursi Nadonge
Nadere informatiePositieve verpleegkunde: op weg naar een bloeiende samenleving!
Van Kleef Lezing 10-12-2015 Spreker: Jan Walburg, Hoogleraar Positieve Psychologie, Universiteit van Twente Positieve verpleegkunde: op weg naar een bloeiende samenleving! Aan positieve psychologie kleeft
Nadere informatieJezus maakt mensen gelukkig
Eerste Communieproject 33 Jezus maakt mensen gelukkig Jezus doet wonderen In les 5 hebben we geleerd dat God onze Vader is. Wij zijn allemaal zijn kinderen. Alle mensen zijn broertjes en zusjes van elkaar!
Nadere informatieand Neuroscience SPREKEN WE OVER HONDERD JAAR NOG OVER DE VRIJE WIL?
and Neuroscience SPREKEN WE OVER HONDERD JAAR NOG OVER DE VRIJE WIL? Inhoud Voorwoord 3 Filosofie, de discussie op dit moment - Jan Verplaetse - Maarten Meester - Verslag filosofiemiddag Ried 7 14 32 Neurowetenschap
Nadere informatieFeedback. in hapklare brokken
Feedback in hapklare brokken Jan van Baardewijk Zorgteamtrainer Op zorgteamtraining.nl is de meest recente versie van feedback gratis beschikbaar. Mocht je willen weten of je de meest recente versie hebt,
Nadere informatieIk-Wijzer Ik ben wie ik ben
Ik ben wie ik ben Naam: Johan Vosbergen Inhoudsopgave Inleiding... 3 De uitslag van Johan Vosbergen... 7 Toelichting aandachtspunten en leerdoelen... 8 Tot slot... 9 Pagina 2 van 9 Inleiding Hallo Johan,
Nadere informatieEindexamen filosofie vwo 2010 - II
Opgave 2 Religie in een wetenschappelijk universum 6 maximumscore 4 twee redenen om gevoel niet te volgen met betrekking tot ethiek voor Kant: a) rationaliteit van de categorische imperatief en b) afzien
Nadere informatieGod bestaat en Hij is belangrijk We hebben God nodig in ons leven Jezus: Zijn leven Jezus: Zijn dood Jezus: Zijn opstanding De Heilige Geest
Basiscursus Christelijk geloof Module 1 Les 1: Les 2: Les 3: Les 4: Les 5: Les 6: Les 7: Les 8: God bestaat en Hij is belangrijk We hebben God nodig in ons leven Jezus: Zijn leven Jezus: Zijn dood Jezus:
Nadere informatieWees wijs met licht. Leo Cheizoo. We begrijpen waarom kinderen bang zijn voor het donker, maar waarom zijn mensen bang voor het Licht?
Wees wijs met licht Leo Cheizoo We begrijpen waarom kinderen bang zijn voor het donker, maar waarom zijn mensen bang voor het Licht? Plato ISBN: 90-76564-63-9 NUR-code: 720 NUR-omschrijving: Esoterie algemeen
Nadere informatieEmbargo tot 18 okt. 2012, 12.30 uur
Embargo tot 18 okt. 2012, 12.30 uur Toespraak van de Nationaal rapporteur mensenhandel en seksueel geweld tegen kinderen mr. Corinne Dettmeijer-Vermeulen Ter gelegenheid van de aanbieding van het rapport
Nadere informatie13 Jij en pesten. Ervaring
82 13 Jij en pesten Wat doe ik hier vandaag? P Ik word me ervan bewust hoe erg het is om iemand te pesten en gepest te worden. P Ik leer dat ik met anderen steeds weer respectvol moet omgaan. P Ik ken
Nadere informatieAls je nog steeds hoopt dat oplossingen buiten jezelf liggen dan kun je dit boekje nu beter weg leggen.
Theoreasy de theorie is eenvoudig. Je gaat ontdekken dat het nemen van verantwoordelijkheid voor je eigen denken en doen dé sleutel is tot a beautiful way of life. Als je nog steeds hoopt dat oplossingen
Nadere informatieAfsluitende les. Leerlingenhandleiding. De Reizende DNA Rechter
Afsluitende les Leerlingenhandleiding De Reizende DNA Rechter Dossier HER2 cellijn Achtergrond informatie Mevrouw X is een borstkankerpatiënt. Voor onderzoek zijn bij haar tumorcellen afgenomen en op kweek
Nadere informatieSlachtofferrechten in Europe
Frida Wheldon - EU Richtlijn tot vaststelling van minimumnormen voor de rechten, de ondersteuning en de bescherming van slachtoffers van strafbare feiten Slachtofferrechten in Europe 28 EU Lidstaten Verschillende
Nadere informatieOver de doodstraf (Uit: Mensenrechteneducatie in Niet-confessionele zedenleer)
Over de doodstraf (Uit: Mensenrechteneducatie in Niet-confessionele zedenleer) Doelstellingen: Reflecteren over pro en contra s van de doodstraf De eigen mening over de doodstraf toetsen aan de mening
Nadere informatieHOE WERKEN ONZE HERSENEN IN HET KOOPPROCES?
HOE WERKEN ONZE HERSENEN IN HET KOOPPROCES? EN WAT KUNNEN WE DAARVAN LEREN? Algemene inleiding (deel 1 uit een serie van 6) NIEUWE ONTDEKKINGEN IN DE NEUROLOGIE NIEUWE KANSEN IN HET VERKOOPGESPREK We are
Nadere informatieHoe heetten de zonen van Adam en Eva?
Hoe heetten de zonen van Adam en Eva? Genesis 4:1-2, eerste deel 1 En Adam had gemeenschap met Eva, zijn vrouw, en zij werd zwanger en baarde Kaïn, en zei: Ik heb een man van de HEERE gekregen! 2 En zij
Nadere informatieBlok 3. Gesprekstechnieken, 2 uur
Blok 3. Gesprekstechnieken, 2 uur Wat is communicatie LSD (luisteren, samenvatten en doorvragen) Open vragen stellen Waarderend gesprek Hoe geef je feedback (doorlopend proces) Oefenen d.m.v. rollenspellen
Nadere informatieTjeerd van de Laar. Eindtermen vrije wil (Augustus 2011) Wat is vrije wil?
Eindtermen vrije wil (Augustus 2011) Tjeerd van de Laar Hieronder vindt u een uitwerking van de eindtermen bij het examen filosofie over vrije wil zoals vermeld in deel vier van de syllabus filosofie 2013
Nadere informatieCONTRACTWERK DEONTOLOGIE EN AANSPRAKELIJKHEID
CONTRACTWERK DEONTOLOGIE EN AANSPRAKELIJKHEID Te bereiken doelen : De studenten (kunnen) : 1. onrechtmatig leerkrachtengedrag herkennen en melden 3. het verschil tussen beroeps- en ambtsgeheim aangeven
Nadere informatieIs een objectiverende attitude gevoelloos en mensonwaardig?
Is een objectiverende attitude gevoelloos en mensonwaardig? Jan Verplaetse 1 Het onderscheid tussen verklaren en begrijpen sluit nauw aan bij dat tussen een objectiverende en reactieve attitude, wat een
Nadere informatieGemeente van onze Heer Jezus Christus, lieve mensen,
Gemeente van onze Heer Jezus Christus, lieve mensen, Weet je wel hoeveel God van je houdt? Het evangelie, het optreden van Jezus, laat ons dat steeds weer opnieuw zien. Een paar weken geleden zijn we begonnen
Nadere informatie