1. De kracht van de dialoog
|
|
- Gert Cools
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 HET SOCRATISCH GESPREK ALS INSTRUMENT TOT CO-CREATIEF LEIDINGGEVEN K. Van Rossem De opzet van de workshop De Tuin Van Eden tijdens de week van de verpleegkunde op 22/3/10 is kennis te maken met een begeleidings- en communicatiestijl geïnspireerd op de socratische gespreksvoering. Deze vorm van gesprek is een interessant instrument om als organisatie te groeien naar co-creatief ondernemen. Dit wordt toegelicht op vrijdag 26/3/10 tijdens de workshop voor het kaderpersoneel. 1. De kracht van de dialoog We gaan er van uit dat mensen in organisaties mekaar doorgaans niet begrijpen. Processen van specialisatie, differentiatie en fragmentatie in de samenleving en het bedrijf hebben gezorgd voor subculturen die elk hun eigen identiteit hebben, hun eigen taal spreken en hun eigen referentiekader hebben. Hierbinnen functioneren dan nog eens individuen die ook elk hun eigen communicatieve geschiedenis hebben. Dit zorgt voor een ongelooflijk complex web van interpretatieverschillen waarbij de belangrijkste moeilijkheden zijn : - de coherentie tussen wat mensen intentioneel bezig houdt en hun uitingen hiervan - de correspondentie tussen deze uitingen en de interne wereld van de toehoorder. Dit is de zoektocht naar de juiste interpretatie. - De gevoeligheid voor de context van de organisatie met zijn eigen rituelen en gewoontes, waarin de betekenissen worden uitgewisseld Wie het cocreatief vermogen van de betrokkenen in een bedrijf wil versterken, krijgt in het onderstaande een model aangereikt dat in staat stelt tegelijk deze moeilijkheden onder ogen te zien en een stapje verder te zetten in de richting van een meer dia-logische manier van met elkaar interageren. Dialoog begrijpen we hier als een manier van interageren waarin mensen onderscheid kunnen maken tussen wat ze zeggen en wie ze zijn : ze kunnen elkaar 1
2 confronteren en het niet eens zijn met elkaar terwijl de relatie en de eigenwaarde van betrokkenen toch niet onder vuur komt te liggen. Het is dus een taakgerichte manier van met elkaar overleggen gekenmerkt door maximale productiviteit : de aandacht voor individuele en persoonlijke manieren van communiceren en begrijpen en de voorzichtigheid die gehanteerd wordt in het handhaven van bestaande relaties wordt overstegen door een gezamenlijke concentratie op het product. De redelijkheid (logos) komt hierbij als het ware doorheen (dia) de groep. Het creatief proces wordt niet gehinderd door angsten, onvolkomenheden in de communicatie etc. Een dergelijke dialoog kan je vergelijken met de bekende situatie van flow waarbij alle competenties van de deelnemers maximaal geactualiseerd worden en de positieve energie het gesprek domineert. Het doel van de dialoog is - het samen genereren van nieuwe manieren om mekaar te begrijpen - een productievere manier om een probleem te overleggen - het creëren van een gemeenschappelijk communicatief draagvlak waarop productief overleg kan plaatsvinden - het oefenen van de onderzoekende houding Een beetje karikaturaal gesteld, is de beweging die in vele organisaties wordt ingezet er een van een discussie -stijl naar een dialoog -stijl : discussie poneren antwoorden verdedigen en aanvallen snelheid positionering en bevestiging oordelen resultaat willen bereiken dialoog luisteren bevragen onderzoeken en toetsen vertraging verschuiving en exploratie oordelen opschorten loslaten van resultaat willen bereiken waar nodig Enkele belangrijke voorwaarden om in een organisatie een dialoog te kunnen voeren zijn: 2
3 Een gezamenlijke vrije inzet en gedeelde doelstellingen Tijd voor vertraging Gevoel van gelijkwaardigheid en psychologische veiligheid Een organisatorisch klimaat dat toelaat te tonen wie je bent Persoonlijke moed om eigen ervaringen te delen en los te laten De vaardigheid om je eigen standpunt op te schorten waar nodig en wenselijk (bv. In het licht van een betere argumentatie) Psychologische mogelijkheid tot desidentificatie met je eigen ideeën : ze worden voor onderzoek los gelaten. Een goede begeleider die de verschillen uitlokt en erkent, niet oordeelt en uitnodigt tot verkenning en onderzoek van de verschillen. Een organisatie die aan deze voorwaarden voldoet, beschikt over voice (zie paragraaf 3). Een van de belangrijkste doelstellingen van het socratisch gesprek ter bevordering van cocreatie in ondernemingen is precies het verhogen van dit potentieel aan voice en het helpen realiseren van deze voorwaarden. Vooraleer ik laat zien op welke manier dit concreet in zijn werk gaat, staan ik eerst kort stil bij enkele praktische aspecten van de socratische gespreksvoering. 2. De eigenheid en de structuur van een socratisch gesprek Een socratisch gesprek is kort gezegd een methode om met een groep onder leiding van een begeleider een vraag te onderzoeken die hen ertoe dwingt om na te denken over wat zij in hun (professionele) leven van werkelijk belang vinden. De deelnemers denken dus niet in de eerste plaats na over praktische, oplosbare problemen maar doen een gezamenlijk onderzoek naar de waarheid en de waarde van hun morele uitgangspunten, overtuigingen, werkelijkheidsopvattingen, mensbeelden. Daarom is het ook een filosofische dialoog. Er gebeuren door de band genomen twee bewegingen in het onderzoek : 1. Eerst wordt onderzocht welke overtuigingen, ideeën, zienswijzen de gespreksdeelnemers de facto over een ervaring hebben 2. Daarna worden deze visies kritisch getoetst. Hierbij staat een logische analyse centraal en meer bepaald het syllogisme. Dat houdt o.a. in dat de deelnemers 3
4 worden uitgenodigd hun opvattingen concreet te maken en te koppelen aan feiten en gegevens Kenmerken en gespreksregels In 1922 schrijft de Duitse filosoof Leonard Nelson ( ) het essay de socratische methode, waarin hij zich voornamelijk bekommert om de filosofische onderbouwing van de methode. Sindsdien is de methode praktisch ontwikkeld, vooral voor gebruik in het onderwijs en het culturele en politieke leven, o.a. door zijn leerling Gustav Heckmann ( ). In de loop der tijd zijn in de praktijk van Nelson en Heckman een aantal gevoeligheden aan de oppervlakte verschenen die in de traditie van de Philosophisch-Politische Akademie nog steeds van belang zijn : 1. het belang van het concrete en de voortdurende verbinding van beweringen met ervaringen. Heckmann noemde dit «Im Konkreten Fuss fassen». Hierin herkennen we de inzet van de gehele persoon, het zelfonderzoek bij Socrates. 2. Het juiste begrip onder de deelnemers. Dit is meer dan een louter verbale instemming met wat gezegd wordt. Dit begrijpen kan worden gecheckt door deelnemers te vragen samen te vatten of te herhalen wat andere deelnemers hebben gezegd. 3. Volharding in de behandeling van een (deel-)vraag. Wanneer het onderzoek (te) moeilijk wordt, is het zaak om door de zetten. Dit kan eventueel via andere deelvragen. Men dient niet aflatend te zoeken, net zolang tot een oplossing voor de vraag gevonden wordt 4. Streven naar consensus. Dit is iets anders dan een compromis. Het is een balans vinden tussen je eigen voelen en denken en dat van een ander. Dit laatste kenmerk verdient enige aandacht. Het streven naar een consensus is inderdaad van oudsher een van de drijfveren van de methode. Om effectief een consensus te kunnen bereiken is echter nauwkeurig wederzijds begrip vereist: over terminologie, over de gebeurtenissen uit het voorbeeld en hun interpretatie, over doelen en manieren om die te bereiken, en ook over waarden. Uit de praktijk blijkt dat zo n consensus zelden of nooit wordt bereikt. De gespreksleider kan echter wel 4
5 de kansen verhogen dat er begrip ontstaat tussen de deelnemers. Hij/zij hanteert daartoe enkele specifieke instrumenten. Zo kan hij/zij de communicatie controleren door een deelnemer te vragen nog eens in eigen woorden te herhalen wat een andere deelnemer zojuist gezegd heeft. Deze regel is in de praktijk een effectief instrument om te controleren of iemand wel voldoende nauwkeurig begrepen is. Dit streven naar een consensus is een moeizaam proces. Onderweg krijgt men echter zicht op (de verschillen in) de actueel geldende overtuigingen, hun verwevenheid met het dagelijkse handelen en de reëel bestaande mogelijkheden om er verandering in aan te brengen. Hierdoor kunnen eventueel eigen blinde vlekken aan het licht komen en ontoereikende denkroutines, mentale schema s doorbroken worden. Tevens kan getoetst worden of, en in hoeverre de verschillende perspectieven van de deelnemers op elkaar afgestemd kunnen worden. Deze resultaten zijn ook voor geoefende of gevorderde deelnemers- dikwijls interessanter of belangrijker dan het bereiken van een consensus. Hoewel een gezamenlijk besluit als eindresultaat van een socratisch gesprek dus niet onmogelijk is, resulteert het gesprek omwille van het fundamenteel karakter van het onderzoek vooral in een toegenomen klimaat van dialoogvoering en/of cocreativiteit in de organisatie. Sinds de introductie van de methode in Nederland in de jaren 90 zijn gaandeweg vanuit de vier basiskenmerken verschillende gespreksregels geformuleerd. Ik hanteer er zelf drie, die volgens mij de anderen samenvatten. Deze gespreksregels zijn niet zozeer normatief of normerend als wel descriptief, d.w.z. ze geven aan wat typisch is voor een socratisch gesprek. Ze legitimeren bovendien de interventies van de gespreksbegeleider. 1. Zeg wat je denkt (procedure) 2. Wees concreet (product) 3. tracht een gezamenlijk gesprek te voeren (proces) De interventies van de begeleider zijn bedoeld om de deelnemers tot deze regels te disciplineren. Dit is niet altijd gemakkelijk. Zoals Nelson schrijft, vraagt de kunst om te filosoferen via de socratische methode inderdaad een zekere discipline. «Men wordt 5
6 niet door geestelijke gaven een filosoof», schrijft hij, «maar door inspanning van de wil». Vooral de eis van nauwkeurige verstandhouding en concreetheid in argumenten, zorgt er soms voor dat deelnemers na een sessie vermoeid naar huis toe gaan. Maar elk begin is moeilijk. Een langduriger engagement met de methode werkt bijzonder ingrijpend, vormend en leerrijk voor elke professioneel die met mensen werkt Schematisch verloop van een socratisch gesprek De gesprekken die we heden ten dage met groepen mensen voeren, zijn qua structuur grotendeels dezelfde als die van Heckmann. Schematische ziet het verloop van een gesprek in de Nelson/Heckmann-variant er als volgt uit : Één fundamentele kern -vraag van de organisatie Één illustratief voorbeeld uit het dagelijks leven Kernbewering van de voorbeeldgever (antwoord op de vraag) Gezamenlijk onderzoek naar goede redenen, argumenten voor (alternatieve) kernbeweringen Formuleren van algemene regels, principes Toelichting: 6
7 Een fundamentele vraag voor een groep managers kan bijvoorbeeld zijn Wanneer moet je stoppen met samenwerken?. Fundamenteel wil hier zeggen: het is een vraag die zij in velerlei gedaantes tegenkomen, het is een vraag die zij, in deze algemene formulering, bijna dagelijks tegenkomen. Vervolgens wordt er een voorbeeld gegeven, d.w.z. een van de deelnemers vertelt een waar gebeurd verhaal waarin hij of zij zelf een actieve rol in heeft gespeeld. Dat zou het verhaal kunnen zijn van een manager die na overleg met een leverancier heeft besloten de samenwerking stop te zetten. Een kernbewering, d.w.z. een antwoord op de vraag in het voorbeeld van hierboven, zou kunnen zijn: Ik moet stoppen met samenwerken met deze leverancier. Een argument zou dan kunnen zijn:, want zijn producten werden tot driemaal toe te laat geleverd en dat tijdsverlies kan ik economisch niet verantwoorden. Dit standpunt (kernbewering) en het gegeven argument kunnen natuurlijk nog verder worden onderzocht. Welk principe ligt er nu aan ten grondslag? Wat maakt dit tot een juiste redenering? Dat principe zou kunnen zijn: Economische rentabiliteit is de belangrijkste drijfveer van de onderneming. In de praktijk verloopt een gesprek niet volgens dit schema. Ten eerste is het voor een deelnemer al heel lastig om voor zichzelf helder te krijgen wat zijn standpunt is, wat zijn argumenten zijn en welke principes voor hem een rol spelen in de betreffende casus. Bovendien is het nog eens zo, dat er nog zes of zeven andere gespreksdeelnemers zijn, elk met eigen standpunten, nog andere argumenten en wellicht hele andere principes. In de praktijk lopen al die standpunten, argumenten, zienswijzen, interpretaties van de casus, en wat al niet, dus voortdurend door elkaar. Dat kan dermate verwarrend zijn dat deelnemers na korte tijd door de bomen het bos niet meer zien. De gespreksleider kan, afhankelijk van beschikbare tijd en de specifieke behoefte van de groep, op verschillende manieren met dit schema werken. Er zijn verschillende variaties mogelijk waaruit de begeleider of (gevorderde) groep methodisch kan kiezen. Enkele voorbeelden : 7
8 De groep kan eerst een voorbeeld zoeken dat zij relevant vindt. Vervolgens kan dan gekeken worden wat nu eigenlijk de fundamentele vraag of filosofische kwestie is die in dat voorbeeld een rol speelt. De begeleider kan de vraag op voorhand formuleren, maar de deelnemers kunnen ook zelf een vraag zoeken. Bijvoorbeeld door te kiezen uit een vooraf gegeven lijst of door brainstorming die resulteert in een voor hen relevante vraag. De begeleider kan, nadat een voorbeeld is gegeven, alle deelnemers vragen een kernbeweringen te formuleren, of hij kan voorrang geven aan de bewering van de voorbeeldgever en de groep vragen om die verder te onderzoeken. De vraag welke kernbewering als eerste dient te worden onderzocht, kan ook bij de deelnemers worden neergelegd. Wat vinden zij de meest interessante kwestie om mee te beginnen? De begeleider kan aan de groep de vraag voorleggen of zij convergerend naar principes op zoek willen gaan, bijvoorbeeld door één vraag van een deelnemer verder uit te spitten, of divergerend, bijvoorbeeld door meerdere interpretaties of vragen te inventariseren en pas daarna hierin te kiezen wat het onderzoek de moeite waard maakt. Wat in al deze varianten overeind blijft en wat ook kan gezien worden als het meest typische van een Nelsoniaans socratisch gesprek is het belang van het stilstaan bij één voorbeeld waarin de uitgangsvraag een centrale rol speelt. De grondige analyse van de ervaring biedt de mogelijkheid een fundamentele vraag te verbinden met de dagelijkse praktijk. Hierdoor gaat het onderzoek verder dan een louter theoretische of hypothetische discussie. In een socratisch gesprek wordt immers niet zozeer epistemische (theoretische, gestolde) kennis uitgewisseld als wel phronesis of praktische wijsheid geoefend. Deze vorm van weten, door Aristoteles beschreven in zijn Ethica, komt niet zozeer tot stand door studie of intelligentie als wel door nauwkeurige perceptie van de finesses van het concrete detail. Een socratisch gesprek is dus geen discussie over een filosofisch onderwerp. Het is een dialoog waarin langzaam en systematisch filosofisch inzicht wordt verworven door het geconcentreerd, fijngevoelig en scherpzinnig waarnemen van de ervaringsgebeurtenissen. 8
9 3. Het socratisch gesprek als instrument ter bevordering van Voice in de organisatie Het socratisch gesprek staat toe tegelijk inhoudelijk én groepsdynamisch vooruitgang te boeken. In een naar cocreatie groeiende organisatie, kan via het socratisch gesprek vooruitgang geboekt worden op gebied van samenwerking en empowerment. Wat verstaan we onder voice? Willem Sas omschrijft het als een extra dimensie om te komen tot een vorm van organisationele communicatie dewelke een bedrijfscultuur van gelijkwaardigheid en wederzijds vertrouwen ondersteunt. Een organisatie waarin voice de communicatie kenmerkt, is in staat in een deliberatief proces ruimte te laten aan anderen én aan zelfcorrectie te doen. Elke deelnemer aan dit deliberatieve proces onderkent de mogelijkheid zijn eigen preferenties bij te sturen als hiervoor een betere argumentatie bestaat. Het doet dus beroep op de redelijkheid in het gesprek. De minimumvoorwaarde om aan het potentieel aan voice te sleutelen, is een zekere mate van respect, een besef binnen een bedrijf dat opinies van anderen, ook al zijn deze afkomstig uit lagere echelons, evenwaardig zijn aan eigen opinies. In een bedrijf waar een hoge intensiteit aan voice heerst, wordt daadwerkelijk actief geluisterd naar elkaar, en wordt hier dan ook naar gehandeld. In het onderstaande schets ik schematisch welke stappen in het verloop van een vorm van socratische gespreksvoering kunnen bijdragen tot welke stappen in het werken aan voice. Ik baseer me voor het onder andere op het werk van Eisenberg en Goodall (Organisational communication, 1993), op dat van Scharmer en Isaacs (Dialogue and the art of thinking together, 1999) en op dat van Kessels (Socrates op de markt, 1998). Het spreekt vanzelf dat vanuit de empirie van een gesprek dit schema voortdurend moet worden bijgesteld. 9
10 reflexief 4. VERBINDEN Rijpere leeftijd inhoudelijk : gezamenlijke fundamenten Creativiteit in oordelen Energie ipv louter informatie Door-elkaar-heen denken Karakter : dia-loog Kardinale deugd : Prudentia Wijsheid/verstandigheid samen 1. VERKENNEN 3. VERDIEPEN apart kindertijd inhoudelijk : conventies beleefdheid informatie als houvast Gezellig samen zijn karakter : gedeelde monologen volwassenheid inhoudelijk : argumentaties opgeschort oordeel gedeelde informatie met elkaar zijn karakter : overleg kardinale deugd: Temperantia Maat 2. VERSCHERPEN puberteit inhoudelijk : alternatieve interpretaties breuk, verschil eigen interpretatie van de informatie naast elkaar zijn karakter : consultatie, advies kardinale deugd: Fortitudo moed reactief Een nauwkeuriger toelichting bij dit model gaat verder dan het bestek van deze syllabus en kan op vraag bij de auteur worden verkregen. 10
11 4. socratische bevraging in intercollegiaal beraad Een socratisch gesprek is een gezamenlijk onderzoek naar de waarde en waarheid van opvattingen die de deelnemers aan het gesprek hebben over hun ervaringen. Meer dan een doorsnee stappenplan biedt het socratisch gesprek filosofische diepgang in de morele of organisatorische problematiek. Het gaat vaak ook verder dan het uitwisselen van standpunten hierover. Meer info over het socratisch gesprek vind je op Over het gebruik van de socratische methode in het trainen van integriteit schreven we meer in Bolten, H. en Van Rossem, K., Zo gezegd zo gedaan. Trainen in integriteit, in Ethische Perspectieven, 15 (2005) 1, p Voor intercollegiaal beraad kan je een socratisch gesprek voeren in een korte, iets gestructureerdere variant. De te volgen stappen zijn dan : 1. De voorbeeldgever vertelt een verhaal dat hij/zij zelf heeft ervaren en waarin een merkwaardig moment voorkomt. De volgende vragen zijn daarbij belangrijk : a. Wat is er precies gebeurd? b. Wat was het meest merk-waardig moment? c. Wat heb je gedaan/niet gedaan op dat moment? d. Welke vraag moet hier volgens jou behandeld worden? Deze vraag is de uitgangsvraag. Het moet een tweede-orde vraag zijn : een eenvoudig geformuleerde, filosofische vraag die algemeen genoeg is om dit voorbeeld te overleven. Ze moet ook andere deelnemers kunnen boeien en bovendien precies bij dit voorbeeld passen. Voorbeeld : Wanneer mag je je met iemand bemoeien? 2. De groep stelt verhelderingsvragen 11
12 3. De voorbeeldgever geeft een kernbewering als eerste voorlopig antwoord op die vraag in termen van het voorbeeld. Hij/zij geeft hier ook argumenten voor. Deze bewering wordt opgeschreven. Voorbeeld : Toen ik Marc op die stoel zette, bemoeide ik mij met hem want ik trad binnen in zijn privacy. Ik vind ook dat ik dat mag doen want hij wist op dat moment niet meer wat goed voor hem zelf was. 4. De andere deelnemers wordt gevraagd of deze bewering klopt volgens hen. Hier start het onderzoek. Enkele richtvragen om deze stap te begeleiden : a. Wat zou jouw antwoord zijn op deze vraag in dit voorbeeld met deze gegevens? b. Om welke redenen? c. Wat is je algemeen antwoord op die uitgangsvraag? d. Om welke redenen? Deze stap is het eigenlijke onderzoek en kan ook uren duren. De begeleider houdt naast de tijd ook de drie regels van het socratisch gesprek in acht : a) wees concreet b) zeg wat je wil zeggen c) tracht een gezamenlijk gesprek te voeren. 5. Het gesprek wordt geëvalueerd. Enkele vragen ter evaluatie die mogelijk zijn : a) Welk gevoel hou je aan dit gesprek over? b) Welke interventies waren constructief? Welke niet? c) Waar waren er momenten van/aanzetten tot dialoog? d) Welke kwesties moeten nog verder onderzocht worden? e) Wat wil je nog kwijt aan de groep? Bronnen : - E.Boers, J. Kessels, P.Mostert, Vrije Ruimte. Filosoferen in organisaties, Boom, Amsterdam, J.Delnoy en W.Van Dalen, Het socratisch gesprek, Damon, Best, Van Rossem, K., socratisch filosoferen met jongeren in Filosofie, najaar
13 5. Literatuur Anderson, H. (1997). Conversation, Language, and Possibilities. A Postmodern Approach to Therapy. Basic Books. Bakhtin, M.M. (1981). The Dialogic Imagination: Four Essays by M.M. Bakhtin. M. Holquist (Ed.), C. Emerson & M. Holquist (Trans.). University of Texas Press. Boele, D. (1997), Het nut van een socratisch gesprek. Of : welke resultaten kunnen we beloven?, in Filosofie, jrg.7, nr.2, p Bohm, D. (1980). Wholeness and the Implicate Order. London: Routledge. Bohm, D. (1989/1996). On Dialogue. London: Routledge. Bolten, J.J.P. (1998), De ontdekking van een goede gesprekshouding. Het socratisch gesprek als morele ervaring, in Opleiders in Organisaties/Capita Selecta- afl.35 Deventer, Kluwer Bedrijfswetenschappen, p Bouwen, R. & Steyaert, Ch. (1999). From dominant frames towards multi-voiced cooperation: mediating metaphors for global change. In D. Cooperrider & J. Dutton (Eds.), No Limits to Cooperation. Jossey Bass. Cuvelier, F. (1998). Omgaan met zichzelf en met elkaar. Garant. Dawkins, R. (1991). The Selfish Gene. Oxford University Press. De Weerdt S. (1999). Dialoging. Exploring the dialectics. Emergence. A Journal of Complexity Issues in Organizations and Management. 3, 1, Eisenberg, E.M. en Goodall, J. (1993), Organisational communication.balancing creativity and constraint, New York, St. Martins Heckmann, G. (1981), Das Sokratische Gespräch. Erfahrungen in philosophischen Hochschulseminaren, Hannover, Schroedel Isaacs, W. N. (1993). Taking Flight: Dialogue, Collective Thinking, and Organizational Learning. Organizational Dynamics, 22, Isaacs, W. N. (1999). Dialogue and the Art of Thinking Together. A Pioneering Approach to Communication in Business and in Life. Currency. Kahn, M. (1997). De Tao van het gesprek. De kunst van het luisteren. [The Tao of Conversation.] 's Gravenhage: Uitgeverij BZZTôH. Kessels, J. (1997), Socrates op de markt. Filosofie in bedrijf, Amsterdam, Boom Nelson, L. (1994), De socratische methode, inl. en red. Jos Kessels, Amsterdam, Boom Plato (1999), Verzameld werk, vertaling Xaveer De Win, nieuwe uitgave, Kapellen, Pelckmans Poppelmonde, W., Van Rossem, K., De Swaef, G., Fransoo, P. (2001), Filosoferen met jongeren, Kluwer, Antwerpen. Scharmer, O.C., Theory U. Leading from the Future as it Emerges,, Cambridge, SOL, Schein, E. (1969). Process Consultation: Its Role in Organization Development. Addison- Wesley. Senge, P. (1990). The Fifth Discipline. The Art and Practice of The Learning Organization. Doubleday. Van Rossem, K. (2001), Horzels op een paard - het socratisch gesprek in het vormingswerk, in Vorming, jrg. 16 nr.3, p Van Rossem, K. (2001), Voortdurend begeren. Filosofie, filosoferen en het socratisch gesprek, in Filosofie, jrg. 11, nr.2, p Zeldin, Th. (1999). Conversatie. Hoe gesprekken je leven kunnen veranderen. Uitgeverij Nieuwezijds. 13
WAT IS EEN SOCRATISCH GESPREK? Kristof Van Rossem
WAT IS EEN SOCRATISCH GESPREK? Kristof Van Rossem lic. godsdienstwetenschappen en filosofie, socratisch gespreksbegeleider medewerker Stichting-Lodewijk de Raet en Spes Academie docent filosofie HUBrussel
Nadere informatieOpleiding socratisch gespreksleider
Opleiding socratisch gespreksleider Hans Bolten en Kristof Van Rossem Opleidingsvisie en 'programma' Met behulp van de socratische methode kan inzicht ontstaan in conceptuele problemen, maar dan wel door
Nadere informatieDe socratische methode. Iets meer over Socrates
De socratische methode De kunst van het vragen stellen Het is vaak beter om goede vragen te stellen dan zelf goede antwoorden te geven. Met vragen beweeg je anderen tot onderzoek van eigen ervaringen en
Nadere informatieBeste, Heb je interesse, meld je dan zo spoedig mogelijk aan op de onderstaande adressen. De plaatsen zijn immers beperkt. Met vriendelijke groet,
Beste, Je hebt in het verre of nabije verleden belangstelling getoond voor het socratisch gespek. In het najaar 2008 organiseren we voor de vijfde maal een opleiding tot socratisch gespreksbegeleider.
Nadere informatieworkshop: waardengericht leidinggeven mbv een socratische dialoog als intervisiemodel
Socratische dialoog workshop: waardengericht leidinggeven mbv een socratische dialoog als intervisiemodel Tijdens een socratische dialoog volgen we een vast patroon. Het gesprek begint met het opvragen
Nadere informatieOpleiding Filosofisch gespreksleider voor kinderen en jongeren
Opleiding Filosofisch gespreksleider voor kinderen en jongeren Begeleiding Kristof Van Rossem Antwerpen, woensdag donderdag vrijdag 11-13 april 2018 + vrijdag 18 mei 2018, 9u-16u Waarom deze opleiding?
Nadere informatieVOORBEELD VAN EEN MOREEL BERAAD op socratische wijze
VOORBEELD VAN EEN MOREEL BERAAD op socratische wijze Mag ik een student bij wie ik persoonlijk betrokken ben extra helpen? Een moreel beraad uitgeschreven Hieronder tref je een beschrijving van een moreel
Nadere informatiePlan van Aanpak. Inleiding. Aanpak visie op leren
Plan van Aanpak Van Jos Kessels, Manon Ruijters, Dorine Wesel Datum 12 augustus 2015 Onderwerp Aanpak visie op leren Inleiding Natuurlijk zijn onze uitgangspunten op verschillende manieren om te zetten
Nadere informatie!!! BASISVAARDIGHEDEN SOCRATISCH GESPREK! Menen het te weten is een belangrijk obstakel voor het verwerven van inzicht Socrates, 4de eeuw v.chr.
BASISVAARDIGHEDEN SOCRATISCH GESPREK Menen het te weten is een belangrijk obstakel voor het verwerven van inzicht Socrates, 4de eeuw v.chr. Marlou van Paridon, MA www.hetsocratischgesprek.nl Amsterdam,
Nadere informatieEthische optiek = hoe is de benadering dat mensen het uiteindelijk goede behoren te doen.
Samenvatting door A. 1576 woorden 4 december 2014 1,3 2 keer beoordeeld Vak Levensbeschouwing Paragraaf 2 De ethische optiek 1 inleiding Ethiek gaat over goed en kwaad in het menselijk handelen. Onderscheid
Nadere informatieTheorie U Otto Scharmer
Theorie U Otto Scharmer 1 Vijf niveaus van verandering 2 De 7 stappen in de U-curve 3 Luisteren en je aandacht verschuiven (de linkerkant van de U) 4 ONZE AANDACHT VERSCHUIVEN AFDALEN IN DE U-CURVE - gemeenschappelijke
Nadere informatieDialogisch verstaan tussen mensen uit verschillende culturen
9 Inleiding Hoe creëren wij een sfeer in onze steden waar iedereen zich thuis voelt? Hoe gaan we om met verschillende culturele feesten en bijbehorende rituelen? Hoe gaan we om met ons gemeenschappelijk
Nadere informatieDE KUNST VAN HET VRAGEN STELLEN. Intensieve training
DE KUNST VAN HET VRAGEN STELLEN Intensieve training De la Salle Centrum, Brussel-Dilbeek, 6-8 mei 2016 Waarom een training in vragen stellen? In het gesprek met een cliënt, collega, student of patiënt
Nadere informatieVOORBEELD CASUS. Mag je publiekelijk ingaan tegen je baas? een socratisch gesprek uitgeschreven
VOORBEELD CASUS een socratisch gesprek uitgeschreven Hieronder tref je een beschrijving van een socratisch gesprek van ca. 1 1/2 uur, in 5 stappen. Voor de volledigheid eerst nog even de gespreksstappen:
Nadere informatieLeren van je eigen mores Spreken over waarden en normen met verpleegkundigen
Nurse Academy lustrumcongres 2014 Leren van je eigen mores Spreken over waarden en normen met verpleegkundigen Amersfoort, 17 november 2014 Jos de Munnink, gespreksleider moreel beraad GGNet Contact: j.demunnink@ggnet.nl
Nadere informatieDialogisch communiceren
Dialogisch communiceren www.mensindialoog.nl EEN VERKENNING Inhoud In deze workshop oefen je met de 10 kernvaardigheden van de Dialoog Je leert welke houding voorwaarde is om dialogisch te kunnen communiceren
Nadere informatieWorkshop Tao Leiderschap. De Kunst van het Meebewegen
Workshop Tao Leiderschap De Kunst van het Meebewegen Linda Ho Cultuur- & Arbeid + Organisatiepsycholoog Verandermanagement & Organisatiekunde Waarderend Organiseren en Gestalt Focus Overheid Adviseur,
Nadere informatieIntervisie Wat is het? Wanneer kun je het gebruiken?
Intervisie Wat is het? Intervisie is een manier om met collega's of vakgenoten te leren van vragen en problemen uit de dagelijkse werkpraktijk. Tijdens de bijeenkomst brengen deelnemers vraagstukken in,
Nadere informatieCounseling opleiding, lesmaand 6
Counseling opleiding, lesmaand 6 Inhoudsopgave Les 6a Doordringen tot de kern Socrates Les 6b Functioneren Functioneringsschema De filosoof De machine als metafoor In beweging zijn Het bewuste functioneren
Nadere informatieVOORBEELD VAN EEN MOREEL BERAAD op socratische wijze
VOORBEELD VAN EEN MOREEL BERAAD op socratische wijze Hoe blijf ik trouw aan de morele principes waar ik in mijn functie voor sta? Hieronder tref je een beschrijving van een moreel beraad van ca. 1 1/2
Nadere informatieWaar Bepaal ten slotte zo nauwkeurig mogelijk waar het onderwerp zich afspeelt. Gaat het om één plek of spelen meer plaatsen/gebieden een rol?
Hoe word ik beter in geschiedenis? Als je beter wilt worden in geschiedenis moet je weten wat er bij het vak geschiedenis van je wordt gevraagd, wat je bij een onderwerp precies moet kennen en kunnen.
Nadere informatieHet Ontwikkelteam Digitale geletterdheid geeft de volgende omschrijving aan het begrip digitale technologie:
BIJGESTELDE VISIE OP HET LEERGEBIED DIGITALE GELETTERDHEID Digitale geletterdheid is van belang voor leerlingen om toegang te krijgen tot informatie en om actief te kunnen deelnemen aan de hedendaagse
Nadere informatieHet socratisch gesprek
opm socratisch gesprek 16-04-2003 16:14 Pagina 3 MEEDENKERS II Het socratisch gesprek Redactie: Jos Delnoij en Wieger van Dalen DAMON opm socratisch gesprek 16-04-2003 16:14 Pagina 5 Inhoud Inleiding 9
Nadere informatieVOORBEELD CASUS. Wanneer mag ik ingrijpen? een socratisch gesprek uitgeschreven
VOORBEELD CASUS Wanneer mag ik ingrijpen? een socratisch gesprek uitgeschreven Hieronder tref je een beschrijving van een socratisch gesprek van ca. 1 1/2 uur, in 5 stappen. Voor de volledigheid eerst
Nadere informatieMoreel Beraad. Roelie Dijkman, specialist ouderengeneeskunde SHDH
Moreel Beraad Roelie Dijkman, specialist ouderengeneeskunde SHDH Wat is goed handelen? Wat en wie bepaalt dat? Ethiek Het systematisch nadenken over normen en waarden die in handelings- en beslissituaties
Nadere informatieVOORBEELD CASUS. Hoe ver mag je gaan in vrijheid van meningsuiting? een socratisch gesprek uitgeschreven
VOORBEELD CASUS een socratisch gesprek uitgeschreven Hieronder tref je een beschrijving van een socratisch gesprek van ca. 1 1/2 uur, in 5 stappen. Voor de volledigheid eerst nog even de gespreksstappen:
Nadere informatieBEÏNVLOEDINGSSTIJLEN. Tegenbewegende stijlen. Meebewegende stijlen. = duwen = trekken. evalueren aansporen en onder druk zetten
BEÏNVLOEDINGSSTIJLEN Er zijn verschillende beïnvloedingsstijlen te onderscheiden. De stijlen kunnen worden onderverdeeld in: TEGENBEWEGENDE STIJLEN MEEBEWEGENDE STIJLEN = duwen = trekken Tegenbewegende
Nadere informatieOplossingsgericht en waarderend coachen.
Oplossingsgericht en waarderend coachen. Coaching is die vorm van professionele begeleiding waarbij de coach als gelijkwaardige partner de cliënt ondersteunt bij het behalen van zelfgekozen doelen. Oplossingsgericht
Nadere informatieLes over gevoelige thema s VVOB 14 november 2017
Les over gevoelige thema s VVOB 14 november 2017 Democratische Dialoog Een dienst aan de samenleving 1. GEDAAN MET PRATEN? Vaststelling oktober 2014 Koning Boudewijnstichting België: Verschillen in levensbeschouwing
Nadere informatieDE KUNST VAN HET VRAGEN STELLEN. Intensieve training
DE KUNST VAN HET VRAGEN STELLEN Intensieve training Kasteel Mariagaarde, Hoepertingen, 20-22 januari 2017 Je hebt een collega die niet to the point komt. (Hoe) onderbreek je? Wat vraag je dan? Je wilt
Nadere informatieEen effectieve stakeholdersdialoog
Een effectieve stakeholdersdialoog Maarten Rienks Het Nieuwe Trivium - filosoferen in organisaties maartenrienks coaching en organisatieontwikkeling Een effectieve stakeholdersdialoog Tijdens het jaarcongres
Nadere informatieGood Practice. Ontwikkeling van het pedagogisch handelen van leraren door dialogische leerprocessen in Professionele Leergemeenschappen
Good Practice Ontwikkeling van het pedagogisch handelen van leraren door dialogische leerprocessen in Professionele Leergemeenschappen Helma de Keijzer & Ritie van Rooijen Voor meer info Website project:
Nadere informatieVOORBEELD CASUS. Wanneer ben je verantwoordelijk voor een ander? een socratisch gesprek uitgeschreven
VOORBEELD CASUS Wanneer ben je verantwoordelijk voor een ander? een socratisch gesprek uitgeschreven Hieronder tref je een beschrijving van een socratisch gesprek van ca. 1 1/2 uur, in 5 stappen. Voor
Nadere informatieWijsneuzen in de klas
Werkvorm 1 Wijsneuzen in de klas Algemene omschrijving In deze werkvorm staat het filosoferen met kinderen over levensbeschouwelijke onderwerpen aan de hand van het boek God Adonai Allah centraal. Het
Nadere informatieCOMMUNICEREN VANUIT JE KERN
COMMUNICEREN VANUIT JE KERN Wil je duurzaam doelen bereiken? Zorg dan voor verbonden medewerkers! Afgestemde medewerkers zijn een belangrijke aanjager voor het realiseren van samenwerking en innovatie
Nadere informatieSessie 1 19 Introductiebijeenkomst
Inhoud I Introductie op het begrip Theory of Mind 7 II Visie op de behandeling van de mens met autisme 9 III Overzicht van de ToM-behandeling 13 IV Programma ToM-behandeling 15 V Gebruik van het werkboek
Nadere informatieAnnette Koops: Een dialoog in de klas
Annette Koops: Een dialoog in de klas Als ondersteuning bij het houden van een dialoog vindt u hier een compilatie aan van Spreken is zilver, luisteren is goud : een handleiding voor het houden van een
Nadere informatieDoel In de klas wordt middels de socratische methode het gesprek gevoerd over controversiële onderwerpen.
De socratische methode De socratische methode kan worden ingezet om met een groep studenten in het mbo het gesprek aan te gaan over controversiële onderwerpen. Kernbegrippen hierbij zijn: Zoeken naar een
Nadere informatieBijlage V. Bij het advies van de Commissie NLQF EQF. Tabel vergelijking NLQF-niveaus 5 t/m 8 en Dublin descriptoren.
Bijlage V Bij het advies van de Commissie NLQF EQF Tabel vergelijking NLQF-niveaus 5 t/m 8 en. Tabel ter vergelijking NLQF niveaus 5 t/m 8 en Dublindescriptoren NLQF Niveau 5 Context Een onbekende, wisselende
Nadere informatieIntroductie. De onderzoekscyclus; een gestructureerde aanpak die helpt bij het doen van onderzoek.
Introductie Een onderzoeksactiviteit start vanuit een verwondering of verbazing. Je wilt iets begrijpen of weten en bent op zoek naar (nieuwe) kennis en/of antwoorden. Je gaat de context en content van
Nadere informatieStilstaan bij morele dilemma s. Prof. Dr. Guy Widdershoven Afdeling Metamedica
Stilstaan bij morele dilemma s Prof. Dr. Guy Widdershoven Afdeling Metamedica Outline Wat is een dilemma? Vormen van ethiekondersteuning Wat is moreel beraad? Een voorbeeld uit de praktijk Reflectie in
Nadere informatieHet oog kan zichzelf niet zien Dialoog,
nieuwe dimensies ESSENTIALS Els ten Hengel en Jan Bommerez Het oog kan zichzelf niet zien Dialoog, de kunst van het samen denken nieuwe dimensies ESSENTIALS Nieuwe Dimensies heeft een reeks boekjes ontwikkeld
Nadere informatieAppendix A Checklist voor visible learning inside *
Appendix A Checklist voor visible learning inside * * Op www.bazalt.nl/lerenzichtbaarmaken kunt u dit formulier downloaden en vervolgens printen. Het is belangrijk dat de medewerkers van de school deze
Nadere informatieKey success actors. De rol van middenmanagement bij strategische veranderingen. Onderzoek door Turner en de Rotterdam School of Management
Key success actors De rol van middenmanagement bij strategische veranderingen Onderzoek door Turner en de Rotterdam School of Management 1 Key success actors De rol van middenmanagement bij strategische
Nadere informatieDag van de integriteit
Dag van de integriteit Ken jezelf! Van niets te veel De twee opschriften op de tempel bij het Orakel van Delphi (500 jr v. Chr), waar mensen heen gingen voor advies bij keuzes in hun leven. Lezing voor
Nadere informatieVOORBEELD / CASUS. Een socratisch gesprek volledig uitgeschreven
Maakt geld gelukkig? VOORBEELD / CASUS Een socratisch gesprek volledig uitgeschreven Hieronder tref je een beschrijving van een socratisch gesprek van ca. 2 ½ uur. Voor de volledigheid hieronder eerst
Nadere informatiePROCESDOEL 1 VRIJ EN ZELFSTANDIG LEREN DENKEN EN HANDELEN
PROCESDOEL 1 VRIJ EN ZELFSTANDIG LEREN DENKEN EN HANDELEN Bijzondere procesdoelen 1.1. Groei naar volwassenheid 1.2. Zelfstandig denken 1.3. Zelfstandig handelen 1.4. Postconventionele instelling 1.1 Groei
Nadere informatieBijlage V. Bij het advies van de Commissie NLQF EQF. Tabel vergelijking NLQF-niveaus 5 t/m 8 en Dublin descriptoren.
Bijlage V Bij het advies van de Commissie NLQF EQF Tabel vergelijking NLQF-niveaus 5 t/m 8 en. Tabel ter vergelijking NLQF niveaus 5 t/m 8 en Dublindescriptoren NLQF Niveau 5 Context Een onbekende, wisselende
Nadere informatieDe leraar als rolmodel
De leraar als rolmodel Dr. Wouter Sanderse Nationale Gymnasiumdag 22 januari 2015 1. Populair maar problematisch Voorbeeldfunctie populair om leerlingen moreel te vormen Voordeel: Leraren willen geen moraalridder
Nadere informatieVOORBEELD CASUS. Wat is de winst van wachten tot het laatste moment? een socratisch gesprek uitgeschreven
VOORBEELD CASUS Wat is de winst van wachten tot het laatste moment? een socratisch gesprek uitgeschreven Hieronder tref je een beschrijving van een socratisch gesprek van ca. 1 1/2 uur, in 5 stappen. Voor
Nadere informatieDe school als morele gemeenschap Een programma
De school als morele gemeenschap Een programma Programma 1. De school als morele gemeenschap. 2. Zuil 1: de integere onderwijsinstelling. 3. Zuil 2: de morele leergemeenschap. 4. Zuil 3: morele vorming
Nadere informatieWerken aan 21 e eeuwse vaardigheden met NPDL
Werken aan 21 e eeuwse vaardigheden met NPDL Door: Fréderieke van Eersel (Eigenaar Eduet www.eduet.nl /adviseur eigentijds onderwijs) Op veel onderwijssites en in veel beleidsstukken kom je de term 21st
Nadere informatieWelkom. Docent: Wieny van Noorel
Welkom Docent: Wieny van Noorel w.vannoorel@fontys.nl Veranderen is mensenwerk! Docent: Wieny van Noorel w.vannoorel@fontys.nl Programma Oriëntatie op het begrip veranderen Veranderen gaat over. Weerstanden
Nadere informatiePowersessie Leidinggeven. D-na Lies Verstraete 15 Mei 2019 Gate 15 Antwerpen
Powersessie Leidinggeven D-na Lies Verstraete 15 Mei 2019 Gate 15 Antwerpen Wij helpen organisaties vernieuwen D-na Wij brengen terug magie in uw organisatie Focus op drie domeinen Team Leidinggeven Organisatie
Nadere informatieHandleiding Gespreksvormen Discussie
Handleiding Gespreksvormen Discussie Inhoud Overzicht 1. Inleiding 2. Doel 3. Werkvormen 4. Tips voor het begeleiden van een discussie 4.1. Onderwerp inleiden 4.2. Voorlopig standpunt bepalen 4.3. Discusieren
Nadere informatie1. Wat is een controverse? Praktijk en theorie. 2. Vaardigheden: empathie, denken vanuit meerdere perspectieven en een kritische houding
Lesgeven over controversiële thema s Docentendag maatschappijleer 2019 Geerte Savenije Inhoud van deze workshop: 1. Wat is een controverse? Praktijk en theorie 2. Vaardigheden: empathie, denken vanuit
Nadere informatievaardigheden - 21st century skills
vaardigheden - 21st century skills 21st century skills waarom? De Hoeksteen bereidt leerlingen voor op betekenisvolle deelname aan de wereld van vandaag en de toekomst. Deze wereld vraagt kinderen met
Nadere informatieProfessioneel communiceren: belangrijk onderdeel van dit boek en deze lessen DENK NA: WAAR KAN JE ALS JURIDICH MEDEWERKER TERECHTKOMEN?
Hoofdstuk 1 Leerdoelen pg 17 Link tussen leerdoelen en toets stof 1.1 Juridisch medewerker Algemene vaardigheden besproken: Op de hoogte zijn (kennis) Informatie op papier kunnen zetten Goed kunnen lezen
Nadere informatieKadernotitie Platform #Onderwijs 2032 SLO, versie 13 januari 2015
Kadernotitie Platform #Onderwijs 2032 SLO, versie 13 januari 2015 Doel en beoogde opbrengst van de dialoog De opdracht van het platform is te komen tot een integrale, maatschappelijk breed gedragen en
Nadere informatie2012-2013 Een goed gesprek in Socratische stijl dag-workshop
2012-2013 Een goed gesprek in Socratische stijl dag-workshop Zweeloo: 17 november Nootdorp: 2 maart, 27 april (deze dag-workshop wordt drie keer aangeboden) De vraag hoe te leven? vraagt filosofische reflectie.
Nadere informatieCommuniceren en Improviseren. Omgaan met dynamiek en complexiteit bij de ontwikkeling en implementatie van een gezondheidsinterventie W.M.A.
Communiceren en Improviseren. Omgaan met dynamiek en complexiteit bij de ontwikkeling en implementatie van een gezondheidsinterventie W.M.A. ter Haar Samenvatting In dit proefschrift is de aard en het
Nadere informatiePR V1. Beroepscompetentie- profiel RBCZ therapeuten
PR 180724 V1 Beroepscompetentie- profiel Afgeleid van de niveaubepaling NLQF, niveau 6 heeft RBCZ kerncompetenties benoemd voor de complementair/alternatief therapeut. Als uitgangspunt zijn de algemene
Nadere informatieDe 6 Friesland College-competenties.
De 6 Friesland College-competenties. Het vermogen om met een open enthousiaste houding nieuwe dingen aan te pakken. Het vermogen jezelf steeds beter te leren kennen. Het vermogen om in te schatten in welke
Nadere informatieSTIJLEN VAN BEÏNVLOEDING. Inleiding
STIJLEN VAN BEÏNVLOEDING Inleiding De door leidinggevenden gehanteerde stijlen van beïnvloeding kunnen grofweg in twee categorieën worden ingedeeld, te weten profileren en respecteren. Er zijn twee profilerende
Nadere informatiePersoonlijk meesterschap
Persoonlijk meesterschap Het creëren van je eigen toekomst "A learner learns when a learner wants to learn" (Peter Senge) Jan Jutten www.natuurlijkleren.org 1. Inleiding De drijvende kracht in de school
Nadere informatieBROCHURE Workshop Coachend Leidinggeven. Coachend Leidinggeven. Sales Force Consulting
BROCHURE Workshop Coachend Leidinggeven Coachend Leidinggeven Sales Force Consulting inleiding Leidinggeven aan de alledaagse uitvoering van het werk, is één van de belangrijkste kerntaken van elke manager.
Nadere informatiedecreatiewerkplaats.nl
decreatiewerkplaats.nl Dynamische Consensus besluitvorming decreatiewerkplaats.nl Dynamische Consensus * besluitvorming decreatiewerkplaats.nl Programma Wat gaan we doen Programma Wat gaan we doen a)
Nadere informatieNederlands (nieuwe stijl) en Nederlands, leesvaardigheid (oude stijl)
Nederlands (nieuwe stijl) en Nederlands, leesvaardigheid (oude stijl) Examen VWO Vragenboekje Voorbereidend Wetenschappelijk Onderwijs Tijdvak 1 Maandag 19 mei 9.00 12.00 uur 20 03 Voor dit examen zijn
Nadere informatieDE INTEGERE ORGANISATIE beknopte visietekst
DE INTEGERE ORGANISATIE beknopte visietekst A. Enkele stellingen ter discussie Kristof Van Rossem 1 1. Integriteit is een containerbegrip voor alles wat met kwaliteitsvol werk te maken heeft. 2. Werken
Nadere informatieOp expeditie naar waarde(n)
Op expeditie naar waarde(n) 21e eeuwse educatie Effectief leiderschap Vakmanschap: de leraar doet ertoe! Verbinding met de gemeenschap Waardengedreven onderwijs Op expeditie naar waarde(n) De hele opvoeding
Nadere informatieIntercultureel leren. Workshop. Studievoormiddag 6 juni 2014
Intercultureel leren Workshop Studievoormiddag 6 juni 2014 Aan de slag Hoeveel procent van mijn vrije tijd breng ik door met mensen van mijn eigen culturele achtergrond versus mensen met een andere culturele
Nadere informatieInhoudsopgave. Inleiding 4. Les 1. Introductie filosofie Hebben alle vragen een antwoord? 10. Les 2. Denken Kunnen dieren denken?
>> Inhoudsopgave Inleiding 4 Les 1. Introductie filosofie Hebben alle vragen een antwoord? 10 Les 2. Denken Kunnen dieren denken? 14 Les 3. Geluk Wat is het verschil tussen blij zijn en gelukkig zijn?
Nadere informatieVerbinden vanuit diversiteit
Verbinden vanuit diversiteit Krachtgericht sociaal werk in een context van armoede en culturele diversiteit Studievoormiddag 6 juni 2014 Het verhaal van Ahmed Een zoektocht met vele partners Partners De
Nadere informatieFiche 4: Hoe verhoog je je interculturele competentie?
Fiche 4: Hoe verhoog je je interculturele competentie? In deze fiche vind je instrumenten om de interculturele competenties van personeelsleden op te bouwen en te vergroten zodat het diversiteitsbeleid
Nadere informatieBEGELEIDEN VAN INTERVISIE: VOOR MEDIATORS
BEGELEIDEN VAN INTERVISIE: VOOR MEDIATORS Life can only be understood backwards; but it must be lived forwards Søren Kierkegaard, Deens filosoof, 1813-1855 Begeleiden van intervisie voor mediators Introductie
Nadere informatieJ L. Nordwin College Competentiemeter MBO - 21st Century & Green Skills. Vaardigheden Gedragsindicatoren. 21st Century Skill - -
Nordwin College Competentiemeter MBO - 21st Century & Green Skills 21st Century Skill Jouw talent Vaardigheden Gedragsindicatoren J L Ik weet wat ik wil Ik weet wat ik kan Ik ga na waarom iets mij interesseert
Nadere informatie1 Aanbevolen artikel
Aanbevolen artikel: 25 november 2013 1 Aanbevolen artikel Ik kan het, ik kan het zélf, ik hoor erbij Over de basisingrediënten voor het (psychologisch) welzijn Een klassieke motivatietheorie toegelicht
Nadere informatieKritisch Denken met Rationale
Docentendag Maatschappijleer 2018 Kritisch Denken met Rationale Timo ter Berg & Daan van Riet Kritisch Denken Inhoud 1. Introductie 2. Belang Kritisch Denken (= KD) 3. Wat is KD? 4. Hoe ontwikkel je KD-vaardigheden?
Nadere informatieWijziging pagina 5: het centraal examen duurt 180 minuten FILOSOFIE HAVO VAKINFORMATIE STAATSEXAMEN 2018 V
Wijziging pagina 5: het centraal examen duurt 180 minuten FILOSOFIE HAVO VAKINFORMATIE STAATSEXAMEN 2018 V17.09.1 De vakinformatie in dit document is vastgesteld door het College voor Toetsen en Examens
Nadere informatieVERBETERINGSGERICHT LEIDINGGEVEN
VERETERINGSGERICHT LEIDINGGEVEN Rob ertels 1 SITUATIE Leidinggeven aan verandering - of beter gezegd: continue verbetering - vraagt van de manager van vandaag het vermogen om zowel krachtig te sturen op
Nadere informatieVERSLAG VAN EEN SOCRATISCH GROEPSGESPREK. Hoe bepaal je de normen met betrekking tot resultaat?
VERSLAG VAN EEN SOCRATISCH GROEPSGESPREK Hoe bepaal je de normen met betrekking tot resultaat? Hieronder tref je een beschrijving van een socratisch gesprek van ca. 1 1/2 uur, in 5 stappen. Voor de volledigheid
Nadere informatie360 GRADEN FEEDBACK. Jouw competenties centraal
360 GRADEN FEEDBACK Jouw competenties centraal Inhoudsopgave 1. Inleiding... 3 2. Over gedrag en de... 4 3. Totaalresultaten... 5 4. Overzicht scores per competentie... 7 5. Overschatting-/onderschattinganalyse...
Nadere informatieBoeren op een Kruispunt vzw. Het helpend gesprek
Boeren op een Kruispunt vzw Helpt je discreet op weg gratis 0800 99 138 Het helpend gesprek Geef LSD: Luisteren, Samenvatten en Doorvragen Wat mensen eerst en vooral willen, is iemand waaraan ze hun verhaal
Nadere informatieALS DE PROBLEMEN ONOPLOSBAAR ZIJN
JEF VAN GERWEN LEERSTOEL ANTWERPEN, 18 APRIL 2013 ALS DE PROBLEMEN ONOPLOSBAAR ZIJN OVER CRISIS EN SPIRITUALITEIT Luk Bouckaert, KULeuven & SPES Academie Jef Van Gerwen Ik meen dat de principiële afwijzing
Nadere informatieVOORBEELD CASUS. Wat is mijn verantwoordelijkheid als leider? een socratisch gesprek uitgeschreven
VOORBEELD CASUS Wat is mijn verantwoordelijkheid als leider? een socratisch gesprek uitgeschreven Hieronder tref je een beschrijving van een socratisch gesprek van ca. 1 1/2 uur, in 5 stappen. Voor de
Nadere informatieEen kwaliteitsfunctionaris faciliteert practice development
Een kwaliteitsfunctionaris faciliteert practice development Dr. Shaun Cardiff Programmaleider Professionele Ontwikkeling Lectoraat Persoonsgerichte & Evidence Based Praktijkvoering in Zorg & Welzijn Opbouw:
Nadere informatieIk geloof, geloof ik. Levensbeschouwelijk dossier Griftland college Bovenbouw. Mijn naam en klas:
Ik geloof, geloof ik Levensbeschouwelijk dossier Griftland college Bovenbouw Mijn naam en klas: Bezinningsmomenten In de godsdienstlessen stonden de afgelopen jaren verhalen centraal en de verschillende
Nadere informatieMoreel beraad en veiligheid: is er een connectie? Swanny Kremer
Moreel beraad en veiligheid: is er een connectie? Swanny Kremer Forensisch Psychiatrisch Centrum Dr. S. van Mesdag 1 Wie is Swanny Kremer? MW en filosoof / ethicus Phd-student VUmc & Rug Implementatie
Nadere informatieTitel: Creatief met (kilo) gram Groep 5 rekenen 1
Titel: Creatief met (kilo) gram Groep 5 rekenen 1 De leerlingen gaan in deze les op een speelse en kritische manier een verdieping leggen in de begrippen kilogram en gram aangezien de meeste leerlingen
Nadere informatieZelfreflectie meetinstrument Ondernemende houding studenten Z&W
Zelfreflectie meetinstrument Ondernemende houding studenten Z&W 1 Naam student: Studentnummer: Datum: Naam leercoach: Inleiding Voor jou ligt het meetinstrument ondernemende houding. Met dit meetinstrument
Nadere informatieI nhoud. Voorwoord 5. Inleiding 11
I nhoud Voorwoord 5 Inleiding 11 1 Ruziën of discussiëren 13 1.1 Wie beweert, moet bewijzen 13 1.2 Het belemmeren van het geven van een mening 16 1.2.1 Het taboe verklaren van een standpunt 17 1.2.2 Het
Nadere informatieArrangement 1 De Luisterthermometer
Arrangement 1 De Luisterthermometer DEEL 2 De medewerker Naam: Organisatie: Manager: Datum: Luisterprincipe 2 Luisteren is geven 2.1 Gehoord zijn Je hebt de afgelopen weken vast een keer met je manager
Nadere informatieCompetentieprofiel medewerker BAAL
Het competentieprofiel is opgebouwd uit enerzijds de algemene competenties vanuit het ruime werkkader van vzw Jongerenwerking Pieter Simenon en anderzijds uit de beroepsspecifieke competenties gericht
Nadere informatieWeg met de olifant in de porseleinen kast
Workshop Indirect leren communiceren met LMR model van Lewis - Stop talking or leave Wanneer: Symposium woensdag 16 oktober Waar: Universiteit Tilburg Door wie: Natascha Zoutewelle Weg met de olifant in
Nadere informatieCOACHING IS VOOR IEDEREEN
COACHING IS VOOR IEDEREEN over kracht, wijsheid, lenigheid en charme doelen inzicht in coaching ervaring met coachingsvaardigheid goesting naar meer actie reflectie- informatie 1 Structuur 1. vingeroefening
Nadere informatieSAMENWERKING TUSSEN MOREEL BERAAD IN HET SOCIALE TEAM PROFESSIONALS EN VRIJWILLIGERS
SAMENWERKING TUSSEN PROFESSIONALS EN VRIJWILLIGERS In het sociale domein wordt meer en meer gewerkt met werkwijzen die de morele oordeelsvorming ondersteunen. Werkwijzen die helpen morele kwesties te onderzoeken
Nadere informatieLean management vaardigheden
Lean management vaardigheden Lean management : meer dan tools Je gaat met Lean aan de slag of je bent er al mee bezig. Je ziet dat Lean over een set prachtige tools beschikt en je beseft dat het ook een
Nadere informatieOpgave 2 Doen wat je denkt
Opgave 2 Doen wat je denkt 7 maximumscore 2 een argumentatie waarom Swaab het bestaan van vrije wil verwerpt op grond van de experimenten van Libet: bewustzijn komt pas na de beslissingen van de hersenen
Nadere informatieCompetentie 7: Reflectie en ontwikkeling
Competentie 7: Reflectie en ontwikkeling Vaardigheden: Reflecteren op persoon, proces en product Eigen portfolio beheren Kennis: Reflectie Zelfsturing CAO-VO-2011-2012: Scholingsrecht PO (H9) Scholingsrecht
Nadere informatie