een golf van liefde rolverdeling op de achterzijde toneelbewerking naar de film van wim wenders van peter handke, richard reitinger, wim wenders

Transcriptie

1

2 rolverdeling op de achterzijde toneelbewerking naar de film van wim wenders van peter handke, richard reitinger, wim wenders een golf van liefde regie ola mafaalani vertaling ko van den bosch, gideon lester dramaturgie dirkje houtman, gideon lester scenografie / lichtontwerp andré joosten kostuumontwerp regine standfuss compositie andy moor muzikale bijdragen jesse lenat, hadewych minis luchtchoreografie mam smith assistentie regie loesje riethof assistentie scenografie ramón huijbrechts hoofd techniek & productie götz schwörer productieleiding annetje van dijk, edith den hamer Hemel boven Berlijn is een productie van Toneelgroep Amsterdam en het American Repertory Theatre in Boston. Deze internationale voorstelling wordt tweetalig (Engels/ Nederlands) gespeeld. castingadviezen hans kemna, betty post, dennis overeem kleedster petra kamphuis kap & grime david verswijveren Het American Repertory Theatre (A.R.T.) neemt in het Amerikaanse theaterlandschap een eigen techniek sander van elteren (1e inspiciënt), reyer meeter (1e inspiciënt), plaats in. Al 26 jaar voert het een eigenzinnig beleid waarin nieuw repertoire, verrassende her niko bovenberg, david logger, peter pieksma, pieter roodbeen decor uitgevoerd door atelier amsterdam interpretaties van klassieken en interdisciplinaire samenwerkingsverbanden de basis vormen realisatie lichtontwerp sander van elteren voor artistieke vernieuw ing in het theater. Het A.R.T. werkt met binnen- en buitenlandse theater kostuums uitgevoerd door atelier toneelgroep amsterdam farida bouhbouh, job de krijger o.l.v. wim van vliet makers en is winnaar van diverse prijzen waaronder de Tony Award en de Pulitzer Prize. Onlangs kap & grime uitgevoerd door toneelgroep amsterdam werd het door Time magazine uitgeroepen tot een van de beste theaters van Amerika. Het A.R.T. trea van drunen, roswitha evenwel, david verswijveren is gevestigd in het Loeb Drama Center van Harvard University in Cambridge. opvoeringsrechten verlag der autoren, frankfurt met dank aan amsterdam studio s, rikie gorissen fotografie jan versweyveld, jasper zwartjes grafisch ontwerp jan versweyveld en studio jona druk ssp amsterdam Hemel boven Berlijn wordt mede mogelijk gemaakt door een bijdrage uit het HGIS-Cultuurprogramma.

3 De vrienden Damiel en Cassiel zijn engelen. Al eeuwenlang dwalen ze over de wereld. Ze noteren wat de mensen doen; verzamelen feiten en details van de mens op aarde. Alleen kinderen kunnen engelen zien. Volwassenen hebben met het verlies van hun onbevangenheid dit vermogen verloren. De engelen kunnen de gedachten van de mensen horen. Ze steunen de mensen in hun nood, hun verdriet; verlichten de pijn door bijvoorbeeld een hand op de schouder te leggen van een stervende man of van een tobbende oude vrouw. Maar voor Damiel is de eeuwigheid niet langer genoeg. Hij verlangt naar alles wat wij mensen vermijden: bloed proeven, pijn voelen, een korte kreet slaken, een penetrante geur opsnuiven, spanning, vermoeden in plaats van weten. Hij wil zich laten bezielen door het kwaad. Als hij verliefd wordt op de trapeze-artieste Marion staat zijn besluit vast. Wim Wenders maakte de legendarische film Der Himmel über Berlin (in de Verenigde Staten uitgebracht als Wings of Desire) in Sindsdien is er veel veranderd. De Berlijnse muur is verdwenen, het World Trade Center is ingestort. Na de val van de muur hebben Damiel en Cassiel besloten Berlijn te verlaten. Ze willen de eenzaamheid van de mensen in een wereldstad documenteren. In zo n stad wordt Damiel wakker als sterfelijk mens.

4 een röntgenfoto van de ziel ola mafaalani over hemel boven berlijn de binnenwereld in kaart te brengen, als een Wat bedoel je daarmee? röntgenfoto, maar dan niet van organen en Vroeger kreeg je een cultuurshock als je botten. Dat innerlijke onderzoek zijn wij in de naar Berlijn ging. Na de val van de muur afgelopen eeuwen vergeten. We hadden daar smaakt een hamburger daar echter precies ook geen tijd meer voor: we moesten de ma hetzelfde als in Amsterdam of Boston. Dat is Wanneer zag je de film Hemel boven terie naar onze hand zetten, zodat we niet de geglobaliseerde stad: door de vrije markt Berlijn voor het eerst? verhongerden. Dat is gelukt en nu is het tijd economie kregen een paar multinationals Ik vermoed ergens eind jaren tachtig. Ik om een stap verder te doen. Hemel boven alles in handen. Op dit moment heeft elke was die film totaal vergeten. Toen ik regi sseur Berlijn is daar een handleiding voor. grote Westerse stad dezelfde McDonalds, werd, kwamen er steeds vaker en g elen in dezelfde Pizzahut, dezelfde Armani, het mijn voorstellingen. Bij het maken van Romeo Wat komen wij door dat gebrek aan inner en Julia (Toneelgroep Amsterdam, 2004) lijk onderzoek tekort? vroeg Adelheid Roosen, die een engel speel In het stuk zegt een blinde vrouw: De mensen De film speelt heel duidelijk in het Berlijn de, mij opeens: Wat doen die engelen toch zien zo veel kleuren, dat ze verblind raken. van Jij verplaatst de handeling naar steeds in jouw werk? Toen realiseerde ik me Precies dát is met ons aan de hand. We nu: de McWorld die je zojuist schetste. dat het kwam door Hemel boven Berlijn. Tot kijken niet meer echt, we zien de details niet Wim Wenders keek naar de politieke situatie dan wist ik zelf ook niet precies waarom ik meer. We proppen alles naar binnen, het in zijn tijd, ik kijk naar mijn eigen politieke dat deed, het was geen bewuste keuze. eten, het nieuws en we verwaarlozen onze situatie. Oost tegen West is nu het Midden- relaties. We pretenderen alleen nog maar Oosten tegen het Westen. In mijn fantasie De voorstelling is een coproductie en grofweg een goed mens te zijn. Dit stuk hebben de engelen de val van de muur on wordt tweetalig gespeeld? laat zien dat je juist door stil te staan een dersteund. Zij fluisterden de mensen in hun Ja, de voorstelling wordt in het Engels heel grote beweging kan maken. harten toe: Wir sind das Volk! Wir sind das en Nederlands gespeeld, maar in het stuk zelfde probleem met de islam... Volk! Toen de muur viel, zat hun taak erop komen meer talen voor Duits, Engels, Dat klinkt als een kritiek op het en zijn ze vertrokken. Dat is mijn invalshoek. Frans, Japans, Turks. De engelen verstaan materialisme. Waarom zouden de engelen nu nog in Berlijn al die talen, maar hebben daarnaast een Ik vind het wrang dat ons, de naoorlogse zijn en niet in Amsterdam of New York? vorm van communicatie die voorbij het generatie, van kinds af aan is verteld hoe begrip van taal gaat. goed we het hebben en hoe rijk wij zijn. Daarmee bedoelt men: materialistisch. Dat Wat trekt jou het meeste aan in Hemel vind ik een vorm van hersenspoelen. In je boven Berlijn? hart wéét je dat je niet gelukkig bent, dat er Het stuk behandelt een actueel probleem. iets niet klopt. Dáár wil ik doorheen breken. Hoe kom je in een materialistische wereld tot Ik wil zeggen: Je hebt gelijk! Het klopt niet! de kern van ons bestaan op aarde? Waar Wij leven in emotionele armoede. Daarom is gaat een mensenleven over? Wat kunnen wij het zo passend dat Hemel boven Berlijn zich biografieën van de acteurs staan op: niet zien, maar wel ervaren? Dit stuk probeert in een geglobaliseerde hoofdstad afspeelt.

5 The story of one person is the story of mankind uit: The alchemist - Paulo Coelho weg met de wereld achter de wereld nu, nu, nu Engelen spelen een belangrijke rol in de voorstellingen van Ola Mafaalani. Ze dwalen over het toneel, in de periferie van de gebeurtenissen, waar de liefde vaak ten onder gaat aan geweld en menselijk onvermogen. De engelen kijken, tonen mededogen en soms imiteren zij het gewelddadige van de mens. Er vallen veel doden in Mafaalani s voorstellingen, maar de doden verdwijnen nooit. Ze blijven op het toneel, hangen aan een bar of, zoals in Romeo en Julia, vinden een nieuwe plek waar ze met elkaar doorleven op het achtertoneel, dat zichtbaar wordt als het met zwarte verf besmeurde witte achterdoek omlaag wordt getrokken. Vanaf die plek kijken de doden naar ons, de levenden, maar ze doen niet meer mee. Ze zijn met brute kracht uit de tijd geslingerd en bevolken de wereld achter de wereld; de eeuwigheid die in het licht van ons gekwelde bestaan een bijna positieve wending krijgt. Maar de wereld van de doden en die van de levenden blijven gescheiden. Het zijn twee verhalen die los van elkaar verder worden verteld. In Hemel boven Berlijn zien we hoe in het werk van Mafaalani een nieuwe beweging wordt ingezet. Engelen spelen dit keer de hoofdrol en twee onverenigbare werelden vinden elkaar. Gebeurtenissen, herinneringen, dromen en persoonlijke geschiedenissen worden gekoesterd en zijn de dragers voor verhalen die we in deze tijd van hypes en hectiek dreigen te verliezen. De engelen Damiel en Cassiel zijn onsterfelijk en gaan vanaf het begin der tijden mee. Ze hebben de mensen geobserveerd, geïmiteerd en getroost. Ze hebben oog voor details en noteren de grote historische gebeurtenissen: van de oorsprong van de mens tot de meest recente oorlogen. Zij kennen de geschiedenis, de grote en de kleine verhalen. Net zoals de onsterfelijke dichter Homeros, die als een aartsengel over het toneel dwaalt en ons voorhoudt dat de mensen de verhalen nodig hebben om te overleven. Maar Damiel wil niet langer toekijken; hij wil de werkelijkheid ervaren, aardvast worden zoals hij het noemt. Voor zichzelf een geschiedenis, een verhaal bevechten. In de tijd staan. In het NU leven. Die wens wordt versterkt als hij verliefd wordt op Marion, een trapeze-artieste, die met haar luchtacrobatiek de zwaartekracht tart op het gevaar af omlaag te storten en haar nek te breken. Voor haar, maar ook voor de ultieme sensatie van het leven, wil hij de eeuwigheid verruilen voor de sterfelijkheid. In deze fusie tussen een engel en een mens wordt een nieuw verhaal geboren. Wellicht is dit het begin van een nieuwe geschiedenis, waarin een kiem van hoop ligt besloten. Want zoals Marion het formuleert in haar liefdesverklaring aan Damiel: Er is geen groter verhaal, geen grotere geschiedenis dan die van ons beiden, van man en vrouw.

6 wim wenders losse gedachte wordt verhaal Wim Wenders verdeelt zijn films in A en B films. A films zijn in zwart-wit, gebaseerd op eigen ideeën, dromen, beelden, muziek, worden zonder scenario gemaakt en hebben een losse structuur. B films zijn in kleur, gebaseerd op een roman en strak gestructureerd. Der Himmel über Berlin is een typische A film. Op een dag noteerde ik Engelen in mijn notitieblok, aldus Wenders in een terugblik op de film. Het is een losse gedachte die hem blijft achtervolgen. Inspiratie vindt hij in de gedichten van Rainer Maria Rilke, Paul Klee, Walter Benjamin en The Cure. Ook het kind speelt een belangrijke rol in zijn gedachtevorming over de film; kinderen die vanuit hun onbevangenheid zien, zelfs engelen zien. Er was geen scenario toen de opnames begonnen. Wenders was geblokkeerd: Iets schrijven wat een scène moet worden, maakt me angstig. Ik maak mezelf wijs dat ik de scène, terwijl ik haar opschrijf, vernietig; er valt dan niets meer te verzinnen. Wel wist hij dat het verhaal vanuit het gezichtspunt van engelen verteld zou worden en dat de taal van de engelen poëtisch moest zijn. Hij vroeg Peter Handke, die in zijn boek Het gewicht van de wereld het leven van alledag tot in alle detail registreert, teksten te schrijven voor Damiel en Cassiel en voor de onsterfelijke dichter Homeros. Wenders, die oorspronkelijk schilder wilde worden, heeft altijd een weerbarstige relatie tot verhalen gehad. Het ging hem in zijn vroegere films vooral om de zeggingskracht van de beelden. Een verhaal in een film is als een vampier die beelden leegzuigt, zo schrijft hij in een van zijn beschouwingen. Toch heb je verhalen nodig om de chaos te bestrijden en te overleven. Der Himmel über Berlin laat een andere visie zien op de betekenis van vorm en inhoud van film. Vanuit een groeiend besef dat beelden de boodschap niet langer kunnen dragen in een door entertainment gedomineerd filmklimaat, houdt Wenders een doelbewust pleidooi voor het verhaal, de inhoud. In die zin is zijn visie nog steeds actueel. Homeros ondersteunt die visie. Hij ziet hoe verhalen verdwijnen en weet dat als de mens zijn verhalen kwijt is, hij ook zijn kindheid verliest. Mij, hun verteller, voorzanger en toonaangever hebben ze meer nodig dan al het andere op de aarde. In die laatste woorden van Homeros verwijst Wenders impliciet naar het belang van de kunstenaar, die in nieuwe verhalen de wereld aan ons openbaart. scenografie de open ruimtes van andré joosten Voor de voorstellingen van Ola Mafaalani gaat André Joosten altijd op zoek naar een element, een materiaal dat centraal staat in de voorstelling. Deze elementen hebben altijd een beeldende kracht en een rijkdom aan associaties. Bij Othello (Schauspiel Köln, 2002) was dat een hevige regenbui op het toneel, die leidde tot de gedwongen verdrinkingsdood van Desdemona; bij Romeo en Julia (Toneelgroep Amsterdam, 2004) liep er zwarte verf over een witte achterwand omlaag als vooraankondiging van de dood. Tegenover de grote abstracte beelden staat altijd iets concreets; dat kan een bar zijn waar acteurs rondhangen of, zoals in Hemel boven Berlijn, een friettent waar echt kan worden gegeten, waar mensen elkaar kunnen ontmoeten. Joosten creëert open ruimtes die gedurende de voorstelling veranderen. Een fysieke beeldverandering die meerduidig is en associaties aanreikt waar iedereen zijn eigen verhaal van kan maken.

7 Sprookjes liggen diep in de mensen, diep in hun dromen verankerd. Zij zijn de oervorm van alle verhalen. Ik geloof dat sprookjes ons de ogen kunnen openen en dat de werkelijkheid slechts met open ogen te veranderen is. Sprookjes zijn verbonden met de fantasie van kinderen. Als we zouden kunnen leren ons als kinderen te verwonderen, zouden we met die open blik de problemen aankunnen. Wim Wenders (1987)

8 schiedam theater aan de schie ma 2 okt (try-out) amsterdam stadsschouwburg vr 6, za 7 okt (try-outs), zo 8 okt (première), di 10 t/m vr 13* okt, za 14, ma 16 t/m vr 20** okt groningen stadsschouwburg ma 23 okt eindhoven stadsschouwburg wo 25 okt arnhem stadsschouwburg do 26 okt enschede podium twente vr 27* okt apeldoorn schouwburg orpheus ma 30 okt rotterdam rotterdamse schouwburg di 31 okt breda chassé theater wo 1* nov maastricht theater aan het vrijthof za 4* nov den bosch theater aan de parade ma 6 nov tilburg schouwburg di 7 nov utrecht stadsschouwburg wo 8, do 9* nov *inleiding ** nagesprek. wijzigingen voorbehouden Na de Nederlandse tournee staat de voorstelling de maand december 06 in het American Repertory Theatre in Cambridge hedda gabler een teken des tijds van hendrik ibsen regie ivo van hove coproductie holland festival hemel boven berlijn première een golf van liefde toneelbewerking naar de film van wim wenders van peter handke, richard reitinger, wim wenders regie ola mafaalani productie toneelgroep amsterdam / american repertory theatre tamtam drie weken toneelgroep amsterdam in stadschouwburg amsterdam 23 nov t/m 10 dec 06 rouw siert electra ondergang van een aloude dynastie maeterlinck (werktitel) première de tastende mens van maurice maeterlinck regie christoph marthaler productie toneelgroep amsterdam / ntgent in coproductie met stadsschouwburg amsterdam t/m 14 okt 06 2 okt t/m 9 nov 06 van eugene o neill regie ivo van hove 8 mrt t/m 29 apr 07 het temmen van de feeks liefde tussen beul en slachtoffer denne een andere kijk op de wereld selectie topstukken 06/07 coproductie toneelschuur haarlem 7 dec 06 t/m 7 apr 07 tragedie première honden plegen geen zelfmoord van william shakespeare regie ivo van hove t/m 29 aug 06 opening night spelen om te leven van john cassavetes regie ivo van hove productie toneelgroep amsterdam / ntgent 6, 7 sep tijdens TF-1 van barry atsma / esther gerritsen regie leon voorberg 17 okt t/m 9 dec 06 scènes uit een huwelijk de puinhopen van een bijna ideaal huwelijk van ingmar bergman regie ivo van hove echt iets om naar toe te leven een morfinesprookje idee arjan ederveen regie gerardjan rijnders 6 jan t/m 8 feb 07 intra-muros première muziektheater voor twee acteurs van & regie gerardjan rijnders 15 mrt t/m 14 apr 07 in compagnietheater amsterdam romeinse tragedies première coriolanus, julius caesar, antonius & cleopatra van william shakespeare regie ivo van hove don carlos schreeuw om een betere wereld van friedrich schiller regie theu boermans productie toneelgroep amsterdam / de theatercompagnie t/m 22 sep 06 coproductie kaaitheater brussel 10 nov t/m 23 dec 06 oresteia première goden u vraag ik om bevrijding van deze last van aischylos regie johan simons productie toneelgroep amsterdam / ntgent 18 nov 06 t/m 20 jan 07 van peter verhelst compositie & regie eric sleichim productie muziektheaterstuk transparant / bl!ndman in coproductie met toneelgroep amsterdam en concertgebouw brugge 12 jan t/m 8 mei 07 coproductie holland festival jun 07 toneelgroep amsterdam, thuis in stadsschouwburg amsterdam Meer weten over Toneelgroep Amsterdam of de nieuwsbrief ontvangen? Een workshop of cursus volgen bij een voorstelling? of info@toneelgroepamsterdam.nl, Prinsengracht 437, 1016 HM Amsterdam, t: (020) , f: (020) ensemble toneelgroep amsterdam barry atsma, kitty courbois, jacob derwig, roeland fernhout, renée fokker, fred goessens, janni goslinga, marieke heebink, fedja van huêt, hans kesting, hugo koolschijn, hadewych minis, chris nietvelt, celia nufaar, frieda pittoors, alwin pulinckx, halina reijn, eelco smits, karina smulders, gunilla verbeke, leon voorberg, benjamin de wit (gast)acteurs o.a. de theatercompagnie, ntgent en american repertory theatre johan van assche, pierre bokma, elsie de brauw, thomas cammaert, jappe claes, noraly beyer, hans croiset, wine dierickx, aus greidanus jr, sanne den hartogh, katja herbers, servé hermans, myranda jongeling, han kerckhoffs, jesse lenat, marjolein ley, joris maussen, mike reus, mam smith, graham valentine, steven van watermeulen, stephen payne, harry van rijthoven, bernard white e.a. (gast)muzikanten jonathan de ceuster, dick van daele, els van daele, kris hellemans, vincent jansen, pieter jansen, thomas van lede, iris luypaers, romek maniewski e.a.

9 hemel boven berlijn fedja van huêt damiel, engel, verliefd op marion bernard white cassiel, engel, vriend van damiel mam smith marion, trapeze-artieste stephen payne voormalige engel frieda pittoors homeros, de onsterfelijke dichteres jesse lenat gedachtestemmen / live muziek hadewych minis gedachtestemmen / live muziek fred goessens stervende man noraly beyer nieuwslezeres bezoekers snackbar walter altena ans drenth johannes de klerk willy van den ijssel beheerder snackbar niko bovenberg / loesje riethof zelfmoordenaar david logger