een teken des tijds rolverdeling op de achterzijde van henrik ibsen regie ivo van hove vertaling & bewerking judith herzberg

Transcriptie

1

2 rolverdeling op de achterzijde van henrik ibsen regie ivo van hove een teken des tijds vertaling & bewerking judith herzberg dramaturgie bart van den eynde scenografie & lichtontwerp jan versweyveld kostuumontwerp jan versweyveld, wim van vliet assistentie regie jorinde keesmaat assistentie scenografie katrijn baeten, ramón huijbrechts casting adviezen hans kemna hoofd techniek & productie götz schwörer productieleiding annetje van dijk kleedster inge van den ende kap & grime roswitha evenwel techniek tim maks van den broek (1 e inspiciënt), emile bleeker, anthony olthof, hans pieksma, dennis van scheppingen decor uitgevoerd door atelier amsterdam kostuums uitgevoerd door atelier toneelgroep amsterdam: farida bouhbouh, marietje snitjer, tineke tillema, o.l.v. wim van vliet fotografie jan versweyveld, jasper zwartjes met dank aan new york theatre workshop coproductie holland festival De voorstellingen van Hedda Gabler in de Zuiveringshal (15 t/m 19 aug 06) zijn mede mogelijk gemaakt door de Westergasfabriek. fotografie jan versweyveld, jasper zwartjes grafisch ontwerp jan versweyveld en studio jona druk ssp amsterdam

3 Hedda Gabler is een moderne vrouw, die haar eigen leven wil leiden: wild en onverantwoord, net als de mannen in haar omgeving. Na een onstuimige jeugd met talloze minnaars trouwt ze Jurgen Tesman, een succesvol wetenschapper. Ze is bijna dertig, haar vader is overleden en haar geld is op. Het is voor beiden een liefdeloos en opportunistisch huwelijk: Hedda krijgt luxe en maatschappelijke zekerheid, Tesman krijgt een trophy wife. Hedda walgt echter van het leven als huisvrouw. Verveeld en gefrustreerd droomt ze van de wereld buiten en de woeste feestjes van huisvriend Brack. Als Hedda s vroegere geliefde Lövborg terugkeert van een verblijf in het buitenland, wordt ze geconfronteerd met de leegte van haar bestaan. De enige uitweg is zelfmoord. Ivo van Hove en Jan Versweyveld maakten Hedda Gabler in het najaar van 2004 bij New York Theatre Workhop. De voorstelling won vier prestigieuze OBIE-awards (Off Broadway Theatre Awards), voor ondermeer regie en scenografie.

4 gedachten over hedda gabler van ibsen, door ivo van hove Hedda Gabler heeft een bijzonder begin. Twee oudere vrouwen praten over een pasgetrouwd stel dat nog ligt te slapen. Ze bespreken het huis dat voor de twee is ingericht terwijl ze op huwelijksreis waren. De echtgenoot is de lieveling van de vrouwen. Ze hadden nooit durven dromen dat hij zou trouwen met zo n mooie vrouw, de dochter van een overleden generaal. Dan komt Hedda op, als een vernietigende wervelwind raast ze door het huis. Hedda is ongelukkig en laat dat zonder gewetensbezwaar of genade zien, zonder een reden of oorzaak te noemen of te weten. Een reden om gelukkig te zijn, vindt ze niet. Uiteindelijk speelt zij, vlak voordat ze zelfmoord pleegt, een woeste dansmelodie uit het zicht van het publiek, haar laatste schreeuw, de ultieme expressie van een enorme drang om te leven. Het duurde even voordat ik begon te begrijpen dat diep verborgen in deze demonische Hedda een enorme levensdrang brandde. Het probleem is dat ze niets onderneemt om te leven. Er is altijd wel een reden om de definitieve keuze niet te maken. Om Hedda Gabler nu theatraal te laten werken, moeten we het Scandinavië van eind 19e eeuw even vergeten. Onze Hedda Gabler bewoont een loft in een grote stad. Het stuk begint in een nog leeg appartement, zonder meubels. We zien Hedda alleen met haar piano. Het viel me op dat Ibsen aan Hedda vrij veel tijd alleen op het toneel geeft. Op die momenten uit ze haar innerlijke pijn: ze wringt haar handen, speelt met pistolen Dan maakt de familie Tesman haar opwachting en beginnen de andere personages met hun invasie. En Hedda begint de vijand te vernietigen, op weg naar de zelfmoord. De Oostenrijkse auteur Von Hofmannsthal heeft over Ibsen geschreven: Een echt menselijk kunstwerk is altijd de expressie van een schreeuw. In Hedda zien we die schreeuw. Hedda Gabler is geen stuk over de sociale middenklasse in de 19e eeuw, geen stuk over de conflicten tussen man en vrouw, maar een existentialistisch toneelstuk, een onsympathieke zoektocht naar de betekenis van het leven, naar de waarheid.

5 regisseur ivo van hove Ivo van Hove is sinds 2001 als regisseur en directeur aan Toneelgroep Amsterdam verbonden. In de afgelopen seizoenen regisseerde hij ondermeer een succesvolle vierdelige cyclus over het huwelijk en de door de pers bejubelde voorstelling Opening Night. Naast zijn werk bij Toneelgroep Amsterdam is Ivo van Hove ook gastregisseur bij o.a. De Nederlandse Opera en bij diverse buitenlandse gezelschappen. Hij ontving tal van prijzen in binnen- en buitenland. Vanaf seizoen 05/06 werkt Ivo van Hove aan Der Ring des Nibelungen bij de Vlaamse Opera. Hedda Gabler is de eerste Ibsen-regie van Ivo van Hove. Naar mijn mening is Hedda Gabler een zelfmoordstuk. Als Hedda eenmaal alles heeft vernietigd kan ze alleen nog maar zelfmoord plegen. Deze zelfmoord, daarvan ben ik overtuigd, draagt Hedda de hele tijd in zich. Dit vermogen om te vernietigen wordt niet veroorzaakt door haar huwelijk, Bracks chantage of Lövborgs mislukte poging om het leven van een dionysische god te leiden de destructieve krachten zijn er altijd geweest. scenograaf jan versweyveld Jan Versweyveld ontwierp voor Hedda Gabler een installatie waarin het publiek op bezoek komt in het nieuwe huis van Hedda en Tesman, nog volop in staat van verbouwing. De muren zijn nog niet afgewerkt en de inrichting is tijdelijk. Alle aanwezige meubels zijn inderhaast bij elkaar geraapt, niet gekozen vanwege hun schoonheid maar om hun praktisch nut. Hoewel het stuk zich grotendeels afspeelt in de woonkamer, geeft Versweyveld op een abstracte manier ook vorm aan andere ruimtes. De scenografie benadrukt het isolement van Hedda, het gevoel van onafwendbaarheid van haar zelfmoord en de onmogelijkheid om dit noodlot te ontlopen. Jan Versweyveld ontwerpt scenografieën voor toneel, opera en dans en werkt met tal van internationale regisseurs samen. biografieën van de acteurs staan op:

6 Brack - Nee, nee, dat niet. Maar als er nu eens iets op uw weg kwam wat met grote woorden een ernstige en verantwoordelijke taak heet. (glimlacht) Een nieuwe taak, mevrouwtje Hedda. Hedda (boos) - Hou toch op! Zoiets, dat zult u nooit beleven. Brack (voorzichtig) - Over een jaar spreken we daar verder over. Over een jaar. Hoogstens. Hedda - Hou op, zeg ik toch! Ik denk vaak dat ik maar voor één ding op de hele wereld in de wieg ben gelegd. Brack (komt dichterbij) - En dat is, als ik vragen mag? Hedda (staat naar buiten te kijken) - Om me dood te vervelen. Zo, nu weet u het.

7 henrik ibsen Henrik Ibsen ( ) is de schepper van het moderne drama. Zijn leven en werk waren sterk met elkaar verbonden. Als een van de eerste schrijvers gaf hij het gewone, alledaagse in zijn stukken een tragische dimensie. Ibsen was ongekend productief. Hij schreef twee grote dramatische gedichten Brand en Peer Gynt en ruim twintig toneelstukken zoals Nora of Een Poppenhuis, Spoken, De Wilde Eend en John Gabriel Borkman. In zijn werk tastte Ibsen sociale conventies aan en hield hij de bekrompen huwelijksmoraal tegen het licht. In Hedda Gabler toont hij een vrouw die worstelt met een existentiële crisis. De Noorse psycholoog Arne Duve noemde het stuk een zelfportret van de schrijver en diens beklemde emotionele leven meer informatie over ibsen op: ivo van hove over henrik ibsen De burgerlijke helden in de toneelstukken van Henrik Ibsen ( ) dromen altijd over de vrijheid en totale onafhankelijkheid, maar hun dromen blijken bedrog. Er is altijd wel een reden om geen definitieve of radicale keuzes te maken, er staat altijd wel familie, een huwelijk of een maatschappelijk belang op het spel. Een mens is maar een mens. Dat wil Ibsen ons laten zien. In zijn notitieboek schreef hij over dit stuk: In dit stuk wilde ik geen probleem behandelen. Het was mijn bedoeling om mensen te laten zien, hun stemmingen en hun lot, in een specifieke maatschappij, onder specifieke omstandigheden. Vergeet niet dat Hedda Gabler in 1890 is geschreven, tien jaar na Nora of Een poppenhuis. Destijds had Ibsen een intense behoefte om partij te kiezen voor Nora: hij laat haar besluiten om de man te verlaten die haar als een pop behandelt en haar de tarantella laat dansen. Vrijheid is een fundamentele waarde die essentieel is voor de zelfontplooiing van het individu. Hedda Gabler is echter geen stuk waarin sociale mistoestanden worden aangeklaagd, waarin een probleem wordt behandeld. Ibsen is tien jaar ouder en een heleboel illusies armer. De wereld van Hedda is een provinciale, burgerlijke wereld waarin iedereen leeft volgens de regels, omdat het leven zo leefbaar wordt... Maar ook monotoon en beklemmend. Het is niet makkelijk dat te aanvaarden. Wie de regels zo hartgrondig veracht en er zo n overspannen idealisering van de vrijheid op nahoudt als Hedda, kan alleen kiezen voor de dood. Haar wanhopige gespartel doet me denken aan het centrale beeld van Peer Gynt waarin het hoofdpersonage een ui afpelt en tot de ontdekking komt dat er niets inzit.

8 amsterdam zuiveringshal wo 21 (try-out), do 22 (première), vr 23, za 24 jun, di 15 t/m za 19 aug utrecht central studios, reserveren via stadsschouwburg di 26 t/m vr 29 sep antwerpen de singel wo 4 t/m za 7 okt haarlem toneelschuur wo 11 t/m za 14 okt wijzigingen voorbehouden hedda gabler première een teken des tijds van henrik ibsen regie ivo van hove coproductie holland festival 21 jun (try-out), 22 juni (première) t/m 24 jun 15 aug t/m 14 okt 06 het temmen van de feeks liefde tussen beul en slachtoffer van william shakespeare regie ivo van hove 22 t/m 29 aug 06 scènes uit een huwelijk de puinhopen van een bijna ideaal huwelijk van ingmar bergman regie ivo van hove coproductie kaaitheater brussel 10 nov t/m 23 dec 06 oresteia première van bloedwraak naar rechtspraak van aischylos regie johan simons productie toneelgroep amsterdam / ntgent 18 nov 06 t/m 20 jan 07 echt iets om naar toe te leven een morfine sprookje idee arjan ederveen regie gerardjan rijnders 6 jan t/m 8 feb 07 intra-muros première muziektheater voor twee acteurs, contratenor, vocaal kwartet, strijkkwartet en elektronica van peter verhelst compositie & regie eric sleichim tragedie première honden plegen geen zelfmoord van & regie gerardjan rijnders 15 mrt t/m 14 apr 07 in compagnietheater amsterdam romeinse tragedies première coriolanus, julius caesar, antonius & cleopatra van william shakespeare regie ivo van hove coproductie holland festival don carlos schreeuw om een betere wereld van friedrich schiller regie theu boermans productie toneelgroep amsterdam / de theatercompagnie 13 t/m 22 sep 06 hemel boven berlijn première een golf van liefde van peter handke regie ola mafaalani productie toneelgroep amsterdam / american repertory theatre 2 okt t/m 9 nov 06 tamtam drie weken toneelgroep amsterdam in stadschouwburg amsterdam 23 nov t/m 10 dec 06 rouw siert electra ondergang van een aloude dynastie van eugene o neill regie ivo van hove selectie topstukken 06/07 coproductie toneelschuur haarlem 7 dec 06 t/m 7 apr 07 productie muziektheater transparant / bl!ndman in coproductie met toneelgroep amsterdam en concertgebouw brugge 12 jan t/m 8 mei 07 maeterlinck (werktitel) première de tastende mens van maurice maeterlinck regie christoph marthaler productie toneelgroep amsterdam / ntgent in coproductie met stadsschouwburg amsterdam 8 mrt t/m 29 apr 07 jun 07 De voorstellingen van Toneelgroep Amsterdam zijn tijdens de tournees door heel Nederland en België te zien. toneelgroep amsterdam, thuis in stadsschouwburg amsterdam Meer weten over Toneelgroep Amsterdam of de nieuwsbrief ontvangen? Een workshop of cursus volgen bij een voorstelling? of info@toneelgroepamsterdam.nl, prinsengracht 437, 1016 hm amsterdam, t: (020) , f: (020) ensemble toneelgroep amsterdam barry atsma, kitty courbois, jacob derwig, roeland fernhout, renée fokker, fred goessens, janni goslinga, marieke heebink, fedja van huêt, hans kesting, hugo koolschijn, hadewych minis, chris nietvelt, frieda pittoors, alwin pulinckx, halina reijn, eelco smits, karina smulders, gunilla verbeke, leon voorberg, benjamin de wit (gast)acteurs o.a. de theatercompagnie, ntgent en american repertory theatre pierre bokma, elsie de brauw, thomas cammaert, jappe claes, hans croiset, wine dierickx, aus greidanus jr, sanne den hartogh, katja herbers, servé hermans, myranda jongeling, han kerckhoffs, marijn klaver, marjolein ley, joris maussen, celia nufaar, mike reus, harry van rijthoven, graham valentine, steven van watermeulen e.a. (gast)muzikanten jonathan de ceuster, dick van daele, els van daele, kris hellemans, vincent jansen, pieter jansen, thomas van lede, iris luypaers, romek maniewski e.a.

9 hedda gabler halina reijn roeland fernhout renée fokker karina smulders barry atsma jacob derwig celia nufaar hedda gabler, vrouw van jurgen tesman jurgen tesman, docent cultuurgeschiedenis julia tesman, tante van jurgen tesman thea elvsted, vroegere liefde van jurgen tesman rechter brack, vriend van de tesmans eilert lövborg, vroegere studiegenoot van jurgen tesman berte, hulp van de familie tesman