madame de sade van yukio mishima regie krzysztof warlikowski

Transcriptie

1 05 06 madame de sade van yukio mishima regie krzysztof warlikowski

2 rolverdeling op de achterzijde tekst yukio mishima regie krzysztof warlikowski op basis van de vertaling van peter verstegen scenografie & kostuumontwerp malgorzata szczesniak lichtontwerp felice ross componist pawel mykietyn video-ontwerp denis guéguin assistentie regie jorinde keesmaat, thibaud delpeut (stage) assistentie scenografie ascon de nijs casting adviezen hans kemna hoofd techniek & productie götz schwörer productieleiding annetje van dijk kleedster inge van den ende kap & grime david verswijveren techniek sander van elteren (1 e inspiciënt), arist richartz (1 e inspiciënt), niko bovenberg, mart hielema (stage), david logger, dennis van scheppingen decor uitgevoerd door atelier amsterdam kostuums uitgevoerd door atelier toneelgroep amsterdam: farida bouhbouh, wojciech dziedzic (stage), tineke tillema, ans wesseling (hoeden) o.l.v. wim van vliet kap & grime uitgevoerd door atelier toneelgroep amsterdam: trea van drunen, roswitha evenwel, david verswijveren met dank aan marlies dekkers (lingerie) de opstand van een vrouw fotografie jan versweyveld, jasper zwartjes grafisch ontwerp jan versweyveld en studio jona druk ssp amsterdam

3 Mevrouw de Montreuil zoekt het geluk voor haar dochter Renée. Ze wil dat Renée zich laat scheiden van haar echtgenoot, Markies Alphonse de Sade, die de goede naam van de familie door het slijk haalt en een gevangenisstraf uitzit wegens seksuele uitspattingen. Renée lijdt onder de sadomasochistische praktijken van haar man, maar blijft hem trouw. De Sade, berucht als grondlegger van het moderne sadisme, is zelf niet aanwezig maar bepaalt wel het leven van de vijf vrouwen. Montreuil, haar twee dochters en twee vriendinnen voelen zich elk op hun eigen manier verbonden met de Markies. In heftige confrontaties worden hoop, frustratie en perversiteit blootgelegd. Madame de Sade is een familiedrama dat zich voltrekt in een periode van zeventien jaar. Schandalen komen aan het licht, onderlinge rivaliteit slaat toe en wreedheid nestelt zich in de relaties tussen moeder en dochters. Binnen voltrekt zich de afbraak van een bourgeoisfamilie, buiten trekt de massa door de straten en ontketent een revolutie. markies de sade Markies de Sade ( ) is uitvinder van het sadisme en schrijver van pornografische boeken. Zijn leven lang wordt hij vervolgd en zijn boeken zijn tot ver na zijn dood verboden. De Sade was een libertijn die moraal, religie en geweten verwierp. De vrijheid van geest zocht hij in de natuurlijke instincten van de mens die leeft voor het genot. Als bestrijder van kerk en staat leverde de werkelijkheid hem genoeg materiaal voor zijn tomeloze fantasie, die een wereld van slachters en slachtoffers laat zien. Zijn personages leven in fantastische omstandigheden. Zo speelt De 120 dagen van Sodom in een afgelegen kasteel waar de machthebbers zich ongehinderd kunnen overgeven aan misdadige en sadistische praktijken. In zijn werk onderzoekt hij de diepere drijfveren van de mens. Beschrijvingen van seksuele uitspattingen combineert hij met moralistische en filosofische beschouwingen. Alphonse de Sade leidt een losbandig leven, dat hij ook voortzet na zijn huwelijk met Renée-Pelagie de Montreuil. Zijn schoonmoeder probeert de schande voor de familie te beperken en zorgt ervoor dat hij uiteindelijk in de gevangenis belandt. Daar schrijft hij Justine en het vervolg Juliette, een roman in tien delen. In 1790 tijdens de Franse Revolutie wordt hij bevrijd. Maar in 1801 laat Napoleon hem opnieuw arresteren en wordt hij veroordeeld tot opsluiting in het krankzinnigengesticht te Charenton waar hij tot zijn dood verblijft.

4 regisseur krzysztof warlikowksi Krzysztof Warlikowski (1962, Szczecin, Polen) studeerde filosofie, Frans en (theater)- geschiedenis aan de universiteit van Krakow en aan de Sorbonne in Parijs. Toen hij 29 was, volgde hij de regieopleiding aan de theateracademie van Krakow waar hij studeerde bij Krystian Lupa. Warlikowski is huisregisseur van Theatr Rozmaitosci in Warschau, dat onder leiding van intendant/ regisseur Grzegorg Jarzyna uitgroeit tot het interessantste theatergezelschap van Polen. In een voormalige bioscoop ontwikkelen beide regisseurs een eigen stijl waar vooral een jong publiek op afkomt. Warlikowski heeft een voorkeur voor Shakespeare en Griekse tragedies, maar regisseert ook modern repertoire zoals Cleansed (2001) van Sarah Kane. Zijn voorstellingen weten een suggestieve wereld op te roepen, die de toeschouwer naar binnen zuigt: theater als collectieve ervaring van makers en publiek. Een aantal van zijn voorstellingen was in Nederland te zien: Hamlet tijdens het Holland Festival in 2001 en Dybuk die in 2004, als onderdeel van Paradise Regained (een serie eigentijdse theaterproducties uit een nieuw Europa), een tournee door Nederland maakte. Bij Toneelgroep Amsterdam is Madame de Sade, na Droomsporen in seizoen 03/04, zijn tweede regie. Daarmee wordt een unieke samenwerking voortgezet tussen Toneelgroep Amsterdam en één van de belangwekkendste Europese regisseurs van dit moment. scenograaf malgorzata szczesniak Malgorzata Szczesniak werkt ruim vijftien jaar als vormgever met Krzysztof Warlikowski. Ze volgde de kunstacademie in Krakow, waar ze Warlikowski ontmoette. Sinds hun samenwerking maakte ze met hem meer dan veertig producties. Minimaal, puur, schoon: zo definieert ze haar ontwerpen die door de vaak felgekleurde belichting een eigen wereld oproepen. Voor Madame de Sade maakte ze een installatie die uit drie niveaus bestaat en waar haar voorkeur voor materialen zoals metaal en glas zichtbaar wordt. Het is een open dynamische ruimte die de acteurs alle vrijheid laat en de verbeelding van de toeschouwer prikkelt. Alleen een enkel meubelstuk of detail in een kostuum geven iets prijs over de situatie en de karakters. Zoals in de meeste van haar ontwerpen wil ze de kunstmatige scheiding tussen spelers en publiek opheffen. In Madame de Sade zitten de acteurs, voordat hun scène begint, voor het podium in de zaal, op hetzelfde niveau als het publiek waardoor ze deel uitmaken van elkaars wereld. Je ziet hoe ze zich verkleden en opmaken voordat ze het toneel op gaan. Opvallend is het gebruik van spiegels die acteur en toeschouwer op een andere manier verenigen, maar ook verwijzen naar het narcisme van Yukio Mishima. Tegelijkertijd creëren ze een open situatie die telkens nieuwe vragen en werelden kan oproepen.

5 yukio mishima Yukio Mishima ( ) is één van de grootste en meest controversiële schrijvers van Japan. Zijn werk omvat o.a. veertig romans, gedichten, essays en moderne Kabuki- en No-spelen. Hij werd drie keer voorgedragen voor de Nobelprijs. Zijn biografische roman Bekentenissen van een gemaskerde maakt hem in 1949 op slag beroemd. Daarin schrijft hij over zijn homoseksualiteit, maar ook over fantasieën waarin schoonheid, pijn, dood en erotiek onlosmakelijk met elkaar zijn verbonden. Hij droomde van het vermoorden van jongens op grote marmeren tafels om daarna delen van hen op te eten. Dergelijke obsessies heeft hij zijn hele leven gehad, aldus zijn biograaf Henry Scott Stokes. Mishima heeft een ambivalente verhouding met het westen. Hij laat zich inspireren door Europese schrijvers zoals Rilke, Racine, Mann en Nietzsche, maar bekritiseert het westerse materialisme dat hij als een bedreiging ziet voor de Japanse identiteit. Vanuit een geromantiseerd beeld van de oude samoerai bepleit hij de terugkeer van de keizer die hij als bron van de Japanse cultuur beschouwt. Zijn rechts-politieke denkbeelden worden steeds radicaler. Na een mislukte coup met zijn privé-leger pleegt hij, als een ware samoerairidder, seppuku / harakiri (rituele zelfmoord), nadat hij zijn standpunten publiekelijk uiteen heeft gezet. ivo van hove regisseur en directeur bij toneelgroep amsterdam over krzysztof warlikowksi Charmant, gevaarlijk, poëtisch, empatisch, maar ook onverschillig, ambitieus, een jongen van veertien, rebels, verdediger van het oude midden-europa als baken van de Europese cultuur, kosmopoliet, benepen, visionair, ontevreden, gevoelig, duivels, rellerig, intuïtief, geëngageerd, provocatief, een onderzoeker; een echte regisseur.

6 wie zijn jullie vijanden door Dirkje Houtman, dramaturg TA Als Krzysztof Warlikowski in Amsterdam arriveert voor de eerste repetitie van Madame de Sade heeft hij in Warschau net de première van de opera Wozzeck achter de rug. De voorstelling veroorzaakt een rel. De actrice die een hoer speelt, staat naakt op het toneel naast twee kinderen. In het katholieke Polen ligt dit gevoelig. De kranten staan er vol van. Een journalist schrijft zelfs dat Warlikowski een pedofiel is en de gevangenis in zou moeten. De bank die zijn gezelschap sponsort, draait de geldkraan dicht. Het is een schandaal dat we hier niet meer kennen en dat alles te maken heeft met het belang dat theater in Polen heeft. Theater is direct verbonden met het dagelijks leven en heeft een sociale functie. Dat was al ten tijde van het communisme, toen het een vrijplaats was voor subversieve ideeën. Maar ook in de chaotische tijd na het communisme, waarin iedereen zich moet verhouden tot een andere, nieuwe maatschappelijke werkelijkheid, speelt theater een essentiële rol. We zijn al jaren stuurloos, zegt Warlikowski, In Polen ga je naar het theater om antwoorden te krijgen op vragen die je bezighouden. Je moet bepaalde voorstellingen zien om dingen over jezelf en de wereld waarin je leeft te kunnen begrijpen. In Nederland is dat anders. Als mensen een probleem hebben, gaan zij naar een therapeut. Theater moet hier concurreren met een attractieve buitenwereld en maakt deel uit van een uitdijende vrijetijdscultuur. In Polen willen wij ons theater ontdoen van die negentiende-eeuwse opvatting waarin de wereld op het toneel niets te maken heeft met de werkelijkheid op straat. Theater is bij ons altijd voorpaginanieuws. taboes Warlikowski is altijd op zoek naar de vijand. In Polen dient die zich vanzelf aan, zegt hij. Zoals de katholieke kerk, het antisemitisme, maar ook de hardnekkige negentiendeeeuwse theaterconventie in zijn land. Alles wat hij maakt, doet er toe. Hij wil zijn publiek direct raken. In Cleansed van Sarah Kane ging het over zijn eigen seksualiteit, in Dybuk over antisemitisme en de laatste scène van Shakespeares De Storm ging over vergeving, wat verwijst naar de poging van de regering om joden en Polen met elkaar te verzoenen. Nu hij hier in Amsterdam een voorstelling maakt, verdiept hij zich in onze culturele en maatschappelijke achtergronden. Hij bestookt zijn acteurs met vragen: Wat is jullie verleden, jullie identiteit? Wat betekent Anne Frank werkelijk voor jullie of is zij gezien de Hollandse handelsgeest louter nog een selling point? Wat zijn de taboes in een stad waar je in elke coffeeshop drugs kunt kopen en niemand opkijkt van sadomasochisme? Wie zijn jullie vijanden? zwarte mis Yukio Mishima plaatst Madame de Sade in een achttiende-eeuws Frans bourgeoismilieu. Markies de Sade zit in de gevangenis en de schade die hij heeft aangericht met zijn seksuele uitspattingen moet zo veel mogelijk beperkt blijven. Madame de Montreuil doet er alles aan haar dochter, echtgenoot van De Sade, en de goede naam van de familie te redden. De gesprekken die de vijf vrouwen voeren gaan over de Markies. Ze projecteren hun verlangens op deze afwezige, op wie ze allemaal verliefd zijn. Hun verhalen zijn doorspekt met een poëzie die zijn sadomasochistische praktijken oproept. De taal lijkt een façade, die tevens de wereld achter die façade tastbaar maakt. Tederheid en wreedheid, vuiligheid en schoonheid gaan hand in hand. Soms zelfs zo suggestief dat het lijkt alsof je de zweepslagen op de blote lijven hoort neerknallen of getuige bent van een zwarte mis, waarover de hoer Saint Fond alleen maar vertelt. De verbeelding aan de macht. Het is de zwarte wereld van het sadomasochisme waar de bourgeoisie niets mee te maken wil hebben. Vraag is opnieuw: hoe gaan wij daarmee om in deze tijd? Waar zit onze donkere kant en hoe verhullen wij die? slachtoffer Warlikowski bewerkt het stuk grondig in nauw overleg met de acteurs. Hij fileert de tekst om hem naar het hier en nu te halen en focus te geven. Er wordt toegewerkt naar een confronterend familiedrama waar de relatie tussen de moeder en haar twee dochters wrede trekjes krijgt en ook de onderlinge rivaliteit tussen de zussen in hun particuliere ervaringen met De Sade opdoemt. Terugkerend motief tijdens de repetities is de vrouw die tot slachtoffer wordt gemaakt. Warlikowski worstelt met clichés en beelden die door de cultuur in stand worden gehouden. Hij laat vrouwen door mannen spelen om ons te confronteren met een andere kant in onszelf. De acteurs gaan op zoek naar hun feminiene kant en putten uit eigen ervaringen met vrouwen om hun rol vorm te geven. In de manier waarop zij dat doen zou je kunnen aflezen hoe ze tegen vrouwen aankijken. Marieke Heebink, de enige actrice in de voorstelling, speelt een zwarte vrouw, de dienstbode van Montreuil. Ook een cliché waar we dol op zijn, aldus Warlikowski. We accepteren zwarte sporters, zwarte schoonmakers, maar er bestaan nog steeds geen zwarte filmsterren zoals Brigitte Bardot of Marilyn Monroe. Waarom? Kennelijk is er iets in ons onderbewuste dat die clichés in stand wil houden. grenzen Warlikowski laat zich sterk inspireren door films, vaak in de manier waarop hij scènes monteert maar ook inhoudelijk om zijn bedoelingen duidelijk te maken. Hij verwijst naar Belle de Jour met Catherine Deneuve, de doktersvrouw die haar seksuele honger uitleeft als hoer in een bordeel. Laat zich inspireren door La pianiste van Michael Haneke waarin een moeder haar muzikaal begaafde dochter beschadigt in een wrede symbiotische relatie. In de boezem van dit Weense bourgeoismilieu verwondt de dochter zichzelf dwangmatig, fysiek en mentaal. Vanaf de buitenkant lijkt alles correct, maar dring je dieper door in die levens dan stuit je op allerlei verborgen zaken. Wij denken allemaal dat sadomasochisme niets met ons leven heeft te maken, aldus Warlikowski, Omdat het hier geen taboe is. Maar waar mag in ons persoonlijk leven niet over gesproken worden? Ik wil mensen confronteren met hun donkere kant. In hoeverre staan we onszelf toe grenzen over te gaan? Zit er niet in ons allemaal een sadomasochist? Hoe gaan we daarmee om? Wij denken dat we geen beesten zijn, maar dat zijn we wel. Niet dat ik dat veroordeel, maar we moeten het ons wel realiseren. Het zijn mijn dromen. En waar het allemaal op uitdraait weet ik niet.

7 Renée, Markiezin de Sade (Barry Atsma), echtgenote van Markies Alphonse de Sade. Hij bedriegt haar en zij lijdt hieronder, maar blijft hem trouw. Als aristocrate voelt ze zich aanvankelijk niet goed genoeg om mee te doen aan de sm-spelletjes van haar man; ze legt het in dit opzicht af tegen elke hoer. Maar haar toewijding kent geen grenzen. Ze raakt betrokken in zijn wereld en ontwikkelt een filosofie die haar toewijding rechtvaardigt. Madame de Montreuil (Hugo Koolschijn), moeder van Renée en Anne, schoonmoeder van Markies Alphonse de Sade. Was ooit gecharmeerd van haar schoonzoon, misschien zelfs wel verliefd op hem. In huiselijke kring speelde ze mee in zijn toneelstukken. Ze is opportunistisch, nodigt een hoer en een religieuze uit om de problemen met haar schoonzoon op te lossen. Ze is jaloers op de toewijding van Renée, die ondanks alles achter haar man blijft staan. Anne (Alwin Pulinckx), schoonzuster van Markies Alphonse de Sade, de jongste dochter van Montreuil. Ze heeft een competitieve relatie met haar zuster. Haar moeder houdt meer van Renée dan van haar. Dat is de ziekte van haar leven. Zij heeft een verhouding gehad met haar zwager, reisde met hem naar Venetië waar ze een onvergetelijke tijd had. Ze heeft een onafhankelijke geest en is realistisch. Barones de Simiane (Leon Voorberg) leeft vanuit een sterk religieus besef. Montreuil roept haar hulp in om bij hoge kerkelijke instanties voor haar schoonzoon te pleiten. Simiane herinnert zich Markies de Sade nog van vroeger en was als kind verliefd op die mooie blonde jongen. Ze is aan hem ontsnapt. Gravin de Saint-fond (Eelco Smits), hoer die zich in hogere kringen beweegt. Ze is compromisloos, provoceert, weet wat er speelt en voelt zich verbonden met Markies de Sade. Montreuil roept haar hulp in om haar schoonzoon vrij te krijgen. Ze gebruikt haar lichaam om herziening van het vonnis bij de hoogste instanties af te dwingen. Charlotte (Marieke Heebink) werkte voordat ze bij Madame De Montreuil in dienst kwam voor Gravin de Saint-Fond. Ze is zwart en neemt een aparte positie in. Ze is vergroeid met deze familie, maar hoort er niet echt bij. Vanuit dit perspectief ziet ze wat er zich tussen de vrouwen afspeelt. Ze kent de geheimen, vertelt wat er gebeurt, haalt de buitenwereld binnen en levert commentaar. Biografieën van de acteurs staan op:

8 ensemble toneelgroep amsterdam joop admiraal, barry atsma, kitty courbois, jacob derwig, roeland fernhout, renée fokker, fred goessens, janni goslinga, marieke heebink, fedja van huêt, hans kesting, hugo koolschijn, chris nietvelt, hadewych minis, frieda pittoors, alwin pulinckx, halina reijn, eelco smits, karina smulders, gunilla verbeke, leon voorberg, benjamin de wit (gast)acteurs o.a. de theatercompagnie en ntgent johan van assche, marnie blok, elsie de brauw, thomas cammaert, jappe claes, hans croiset, lien de graeve, sanne den hartogh, katja herbers, myranda jongeling, han kerckhoffs, marijn klaver, marjolein ley, joris maussen, hilde van mieghem, matthias mooij, celia nufaar, lotte proot, mike reus, harry van rijthoven, oscar van rompay, thomas ryckewaert, sabri saad el-hamus, frank sheppard, e.a het temmen van de feeks liefde tussen beul en slachtoffer perfect wedding première feesten met het hele gezelschap denne een andere kijk op de wereld opening night première spelen om te leven van william shakespeare regie ivo van hove van charles mee regie ivo van hove van barry atsma, esther gerritsen van john cassavetes regie ivo van hove 16 aug t/m 15 dec 05 1 t/m 23 dec 05 regie leon voorberg 24 mrt (24, 25 mrt try-out), reprise 06/07 29 aug t/m 2 sep 06 in stadsschouwburg amsterdam 16 dec 05 t/m 4 feb 06 (7 apr première NL) t/m 27 mei 06 muziekgebouw aan t ij, amsterdam scènes uit een huwelijk de puinhopen van een bijna ideaal huwelijk tamtam toneelgroep amsterdam in stadsschouwburg amsterdam drie weken lang theater, film, madame de sade première de opstand van een vrouw van yukio mishima regie krzysztof warlikowski toneelgroep amsterdam / ntgent hedda gabler première een teken des tijds van hendrik ibsen regie ivo van hove van ingmar bergman regie ivo van hove lezingen, debatten, muziek 20 feb (20 t/m 25 feb try-out), jun t/m okt t/m 26 aug 05 1 t/m 23 dec 05 (26 feb première) t/m 22 apr 06 toneelgroep amsterdam / holland festival reprise 06/07 10 t/m 18 nov, 19 t/m 23 dec 06 stadsschouwburg amsterdam don carlos première schreeuw om een betere wereld van friedrich schiller regie theu boermans kruistochten theatermarathon over het burgerlijk leven van alan ayckbourn regie ivo van hove 14 jan t/m 16 apr 06 huis van de toekomst première spannende reality-show tekst gerardjan rijnders e.a. regie carina molier 9 mrt (9 t/m 11 mrt try-out), De voorstellingen van Toneelgroep Amsterdam zijn tijdens de tournees door heel Nederland en België te zien. toneelgroep amsterdam, thuis in stadsschouwburg amsterdam 18 sep t/m 18 dec 05 toneelgroep amsterdam / de theatercompagnie reprise 06/07 13 t/m 22 sep 06 stadsschouwburg amsterdam Kruistochten is geselecteerd voor Topstukken 05/06. Topstukken presenteert in een serie van vier voorstellingen het beste dat het Nederlands toneel heeft te bieden. (12 mrt première) t/m 1 apr 06 in compagnietheater amsterdam toneelgroep amsterdam / carina molier Meer weten over Toneelgroep Amsterdam of de nieuwsbrief ontvangen? Een workshop of cursus volgen bij een voorstelling? of info@toneelgroepamsterdam.nl, prinsengracht 437, 1016 hm amsterdam, t: (020) , f: (020) hoorn het park ma 20 feb (try-out) I amsterdam stadsschouwburg do 23 t/m za 25 feb (try-outs), zo 26 feb (première), di 28 feb t/m vr 3 * mrt, za 4 mrt I leeuwarden de harmoniedi 7 mrt I groningen stadsschouwburg wo 8 * mrt I rotterdam schouwburg vr 10* mrt apeldoorn schouwburg orpheus za 11* mrt I alkmaar theater de vest di 14 mrt I brugge stadsschouwburg vr 17 * mrt I leuven 30cc di 21 mrt I antwerpen desingel vr 24, za * 25 mrt I maastricht theater aan het vrijthof di 28 * mrt I amsterdam stadsschouwburg do 30 mrt t/m za 1 apr I den haag koninklijke schouwburg ma 3 apr I delft de veste di * 4 apr I utrecht stadsschouwburg wo 5 * apr I nijmegen stadsschouwburg zo 9 * apr eindhoven stadsschouwburg ma 10 apr I tilburg schouwburg di 11* apr I amsterdam stadsschouwburg di 18 t/m vr 21* apr, za 22 apr * inleiding voorafgaand aan de voorstelling. wijzigingen voorbehouden. voor aanvangstijden en telefoonnummers:

9 renée markiezin de sade barry atsma madame de montreuil moeder van renée hugo koolschijn anne jongere zuster van renée alwin pulinckx barones de simiane leon voorberg gravin de saint-fond eelco smits charlotte de bediende marieke heebink