Monitoringsysteem Duurzaam Oppervlaktedelfstoffenbeleid. Inzet primaire delfstoffen en alternatieve grondstoffen in Vlaanderen in 2011

Transcriptie

1 JAARVERSLAG 2012 Monitoringsysteem Duurzaam Oppervlaktedelfstoffenbeleid Inzet primaire delfstoffen en alternatieve grondstoffen in Vlaanderen in 2011 Een samenwerkingsverband tussen LNE, OVAM en VITO September

2 Documenttitel Monitoringsysteem Duurzaam Oppervlaktedelfstoffenbeleid, Inzet primaire delfstoffen en alternatieve grondstoffen in Vlaanderen in 2011 Verantwoordelijke uitgever Jean-Pierre Heirman Partners LNE, OVAM, VITO Coördinatie en eindredactie LNE Lay-out en druk LNE, digitale drukkerij Vlaamse overheid Foto s Erwin Brouwers Doelstelling Het Monitoringsysteem Duurzaam Oppervlaktedelfstoffenbeleid brengt in kaart hoe groot de totale inzet aan minerale grondstoffen in Vlaanderen is en in welke mate die wordt ingevuld door Vlaamse primaire delfstoffen, alternatieve grondstoffen en import. Met deze gegevens kunnen zowel het duurzaam oppervlaktedelfstoffenbeleid als het duurzaam materialenbeheer verder aangestuurd worden. Door maximaal gebruik van alternatieve grondstoffen (zoals afvalstoffen die terug in de kringloop gebracht worden), wordt de behoefte aan primaire delfstoffen immers ingeperkt, wordt er niet méér ontgonnen dan noodzakelijk en zullen er in de toekomst nog voldoende grondstoffen voorhanden zijn. Contact Chris De Groot - Tel Chris.degroot@lne.vlaanderen.be Leden van de werkgroep LNE: Chris De Groot, Renate Schoofs, Jan Van Roo OVAM: Dirk Dedecker, Koen Smeets, Mieke Vervaet VITO: Kris Broos, Peter Nielsen, Toon Smets, Katrien Vounckx 2

3 Verantwoordelijk per sector Producenten van primaire delfstoffen Producenten van bouw- en sloopafval Producenten van overige alternatieve grondstoffen Producenten van baggerspecie Handelaren van primaire delfstoffen Stortklaar betonsector Betonwarensector Asfaltsector Grofkeramische sector Aannemerij en overig verbruik Import/ export (externe gegevens) LNE & VITO OVAM OVAM VITO VITO LNE LNE & VITO LNE LNE LNE & OVAM VITO Noot vooraf Aan de gegevens kunnen geen rechten worden ontleend. De gebruiker neemt bij toepassing van gegevens uit dit rapport eventuele risico's aan deze informatie en / of interpretatie over. De werkgroep MDO, bestaande uit LNE, OVAM en VITO, heeft de in deze publicatie opgenomen gegevens zorgvuldig verzameld naar de laatste stand van wetenschap en techniek. Desondanks kunnen er onjuistheden in deze publicatie voorkomen. De Vlaamse overheid sluit, mede ten behoeve van degenen die aan deze publicatie hebben meegewerkt, iedere aansprakelijkheid uit voor de gevolgen van welk gebruik dan ook van de hierin opgenomen gegevens. 3

4 Inhoud 1 Inleiding Doel van dit jaarverslag Relatie met voorgaande en volgende rapportages Opzet van het monitoringsonderzoek Opbouw van dit rapport Werkwijze MDO Begrippen Update mailadressenbestand Enquêtering Studie aannemerij Externe gegevens Ontginning van primaire delfstoffen Productie en inzet alternatieve grondstoffen Statistieken van de verbruikerssectoren Import/ exportstatistieken van primaire delfstoffen Enquête-onderzoek onder producenten en handelaren Inleiding Producenten en handelaren van primaire delfstoffen Producenten van gerecycleerde granulaten uit bouw- en sloopafval Producenten van bagger- en ruimingspecie Producenten van overige alternatieve grondstoffen Enquête-onderzoek onder verbruikers Inleiding Algemene resultaten uit de verbruikersenquête Resultaten per sector Vergelijking aanbod- versus verbruikzijde Inleiding Primaire delfstoffen Alternatieve grondstoffen Import/ export resultaten uit het MDO-onderzoek Inleiding Import in Vlaanderen in

5 7.3 Export grondstoffen uit Vlaanderen in Samenvatting import/ export primaire delfstoffen Algemene conclusie Inleiding Algemene inzet van primaire delfstoffen en alternatieve grondstoffen Verbruik per primaire delfstof Import- en exportstromen Inzet van alternatieve grondstoffen Referenties Bijlagen A. Lijst van afkortingen B. Algemene enquête C. Lijst van nacebelcodes van aannemerij-activiteiten D. Lijst van betrokken federaties

6 Samenvatting Aanleiding en doelstelling Eind 2009 is het Monitoringsysteem Duurzaam Oppervlaktedelfstoffenbeleid (MDO) opgestart. Het MDO is een monitoringsonderzoek dat in een samenwerkingsverband tussen LNE, OVAM en VITO wordt uitgevoerd, en is gestart in uitvoering van het Algemeen Oppervlaktedelfstoffenplan (AOD). Voor u liggen de resultaten van het tweede monitoringsjaar van het MDO (resultaten 2011). Vanaf 2014 (resultaten 2013) zal het onderzoek 2-jaarlijks gebeuren. Het doel van dit monitoringsonderzoek is om op een betrouwbare, gestructureerde en inzichtelijke wijze de benodigde basisgegevens voor een duurzaam delfstoffen- en materialenbeleid te verzamelen. Deze benodigde basisgegevens bestaan uit drie elementen: 1 de behoeftecijfers van primaire delfstoffen, 2 de import- en exportstromen van grondstoffen en 3 de inzet van alternatieve grondstoffen. Werkwijze Het monitoringsonderzoek bestaat uit een enquêtering van de (Vlaamse) producenten, handelaren en verbruikers van primaire delfstoffen en alternatieve grondstoffen. Door zowel producenten en handelaren als verbruikers te bevragen, kunnen de aanbod- en de verbruikzijde in kaart gebracht worden en met elkaar worden vergeleken. De aannemerij vormt een uitzondering onder de verbruikerssectoren. In Vlaanderen zijn namelijk ongeveer aannemers actief. Dit grote aantal maakt een volledige enquêtering van alle bedrijven zoals bij de andere sectoren in het MDO onmogelijk. Daarom werd voor de aannemerij een steekproef van bedrijven bevraagd. De resultaten uit de bevraging zijn in het geval van sommige sectoren en/of grondstoffen aan de hand van externe statistieken opgehoogd voor de gehele Vlaamse situatie. In andere gevallen was een ophoging aan de hand van statistieken niet nodig, maar zijn de resultaten wel vergeleken met beschikbare externe gegevens. Responsresultaten en betrouwbaarheid Van de in totaal benaderde relevante bedrijven hebben er 644 deelgenomen aan de enquête. Dit is een absoluut responspercentage van ruim 36%. Natuurlijk zijn er onderling grote verschillen tussen de sectoren. Tabel I geeft de absolute respons weer voor de aanbod- en verbruikzijde. Tabel I: Absolute respons van benaderde bedrijven aan de aanbod- en verbruikzijde Aantal benaderde bedrijven Absolute respons Absolute respons% Aanbodcategorieën Producenten van primaire delfstoffen % Handelaren van primaire delfstoffen % Producenten van gerecycleerde granulaten uit % b&s-afval Producenten overige alternatieve grondstoffen % 6

7 Verbruikerscategorieën Stortklaar betonsector % Betonwarensector % Asfaltsector % Grofkeramische sector % Glasnijverheid % Aannemerij % Stortplaatsen % Overig verbruik n.v.t. n.v.t. n.v.t. Totaal * % *Het totaal aantal deelgenomen bedrijven komt niet overeen met de som van alle categorieën samen. De reden hiervoor is dat sommige bedrijven in meerdere categorieën thuis horen. Toch zegt het absolute responspercentage weinig over de volledigheid van de resultaten aangezien sommige bedrijven veel meer produceren, verhandelen of verbruiken dan andere. Belangrijk hierbij is te kijken naar hoeveel de deelgenomen bedrijven samen produceren, verhandelen en/of verbruiken ten opzichte van de totale productie, handel en verbruik. Deze verhouding wordt aangeduid als het dekkingspercentage. Ook bij het dekkingspercentage zijn er onderling grote verschillen tussen de sectoren. Tabellen II en III geven het dekkingspercentage weer voor respectievelijk de aanbod- en verbruikzijde. Tabel II: Dekkingspercentages bij de aanbodzijde Aanbodcategorie Productie uit de enquête Totale productie Dekkings% (ton) (ton) Productie primaire delfstoffen binnen Vlaanderen % Productie bouwzand op Belgisch Continentaal Plat % Handelaren n.v.t. Productie van gerecycleerde granulaten uit b&s-afval % AVI-bodemassen Zie paragraaf % AVI-vliegassen Zie paragraaf % e-assen (e-bodem en e-vliegassen en gips van e-centrale) Zie paragraaf % ferroslakken Zie paragraaf % non-ferroslakken (inc. bekalith) Zie paragraaf % gieterijzand Zie paragraaf % Vlakglasscherven Zie paragraaf % Hol glasscherven Zie paragraaf % KSP-glas Zie paragraaf % Slib van natuursteenbewerking Zie paragraaf % 7

8 Tabel III: Dekkingspercentages bij de verbruikzijde Verbruikerscategorie Vlaamse productiehoeveelheid Productiehoeveelheid uit de enquêtes Dekkings% Stortklaar betonsector m m 3 69% Betonwarensector ton ton 58% Asfaltsector ton ton 100% Grofkeramische sector n.v.t. onbekend 100% Glasnijverheid n.v.t. onbekend 100% Aannemerij, stortplaatsen en overig verbruik n.v.t. n.v.t. n.v.t. Gemiddelde van beton- en asfaltsector ton ton 69% Gemiddelde van alle verbruikerssectoren n.v.t. n.v.t. n.v.t. Op basis van de behaalde respons kan een betrouwbaar beeld verkregen worden van de productie, aankoop, leveringen en verbruik van primaire delfstoffen en alternatieve grondstoffen. Vergelijking aanbod- versus verbruikzijde Na het bekomen van de resultaten van de producenten en handelaren (aanbod van grondstoffen) en de resultaten van de verbruikers (inzet van grondstoffen) kunnen beide zijdes met elkaar vergeleken worden. Immers, in theorie moet de hoeveelheid die door producenten en handelaren werd aangeboden aan verbruikers gelijk zijn aan wat door de verbruikers werd opgegeven als aangekocht van producenten en handelaren. Voor klei en leem worden zeer vergelijkbare resultaten bekomen langs de aanbodzijde en de verbruikzijde. Hier wordt gebruik gemaakt van het gemiddelde van beide cijfers. Bij aanvul- en ophoogzand, bouwzand, grindvervangende granulaten en (gebroken) grind is er een grote discrepantie tussen de aanbodzijde en de verbruikzijde. Voor deze laatste delfstof kan de aanbodzijde als meest betrouwbare resultaat beschouwd worden. Voor de andere delfstoffen wordt de verbruikzijde als meest betrouwbare resultaat beschouwd. Ook voor de gerecycleerde granulaten uit bouw- en sloopafval en de overige alternatieve grondstoffen wordt er een discrepantie vastgesteld tussen de aanbodzijde en de verbruikzijde. Volgens de MDOwerkgroep kan de aanbodzijde (met uitzondering van asfaltgranulaat voor hergebruik in nieuw asfalt) als het meest betrouwbare resultaat beschouwd worden. Voor uitgegraven bodem en baggerspecie wordt voornamelijk uitgegaan van respectievelijk de cijfers van de bodembeheerorganisaties en van de cijfers van de waterwegbeheerders. Bij de grondstoffen waar voor de aanbodzijde gekozen werd, dienen de resultaten van de aanbodzijde, exclusief de geëxporteerde hoeveelheden, gecombineerd te worden met de rechtstreekse import door verbruikers om de totale inzet in Vlaanderen in 2011 te berekenen. In hoofdstuk 6 wordt de keuze tussen aanbod- en verbruikzijde gemotiveerd aangegeven. De gekozen, meest betrouwbare cijfers uit deze vergelijking, worden verenigd in het conclusiehoofdstuk. 8

9 Import export De importstromen worden bepaald door de resultaten van de aanbodzijde en de verbruikzijde met elkaar te combineren. Het gaat hier namelijk om de hoeveelheden grondstoffen die door de verbruikers, handelaren en producenten rechtstreeks van buiten Vlaanderen zijn ingekocht en de hoeveelheden die Vlaamse producenten buiten Vlaanderen hebben ontgonnen of geproduceerd en hebben geïmporteerd. De totale import van primaire delfstoffen en alternatieve grondstoffen in Vlaanderen in 2011 is per herkomstregio weergegeven in Tabel IV. Tabel IV: Importstromen van primaire delfstoffen en alternatieve grondstoffen in Vlaanderen in 2011 Grondstoffen (in Kton) Primaire delfstoffen WA BR BCP DU FR NL NO VK Andere Onbekend Totaal Aanvul- of ophoogzand 5,7 71, Bouwzand , , Strandsuppletie (Gebroken) grind Grindvervangende granulaten , < Klei , Kwartszand* Leem Gerecycleerde granulaten uit b&s-afval Betongranulaat 0, Menggranulaat Zeefzand 0,7 0,7 Overige alternatieven AVI-vliegassen 26 0,1 26 e-bodemassen e-vliegassen , Gips van e- centrale Mijnsteen Papiervezel Slakken van de ferro industrie Slib van natuursteen 38 0, Steenwol 8 8 Straalgrit 4 4 9

10 Vlakglasscherven 5 5 Andere* 6 6 0,3 12 Bagger- en ruimingspecie WA: Wallonië; BR: Brussels Hoofdstedelijk Gewest; BCP: Belgisch Continentaal Plat; DU: Duitsland; FR: Frankrijk; NL: Nederland; NO: Noorwegen; VK: Verenigd Koninkrijk Andere: andere herkomst dan bovengenoemde regio s. * geen accurate gegevens beschikbaar voor deze delfstof. ** andere: breuktegel, kalk De exportstromen worden bepaald door de resultaten van de aanbodzijde nader te bekijken. Het gaat hier namelijk om de hoeveelheden grondstoffen die door producenten direct buiten Vlaanderen geleverd zijn. De totale export van primaire delfstoffen en alternatieve grondstoffen uit Vlaanderen in 2011 is per regio weergegeven in Tabel V. Tabel V: Exportstromen van primaire delfstoffen en alternatieve grondstoffen uit Vlaanderen in 2011 Uitgedrukt in Kton WA BR DU FR NL VK Andere* Onbekend Totaal Primaire delfstoffen Aanvul- of ophoogzand 13 0,4 13 Bouwzand Klei Leem 0 (Gebroken) grind Gerecycleerde granulaten uit b&safval Asfaltgranulaat Betongranulaat Menggranulaat Metselpuingranulaat Zeefzand van b&safval Overige alternatieven Bagger- en ruimingspecie AVI-bodemassen Slakken van de ferro industrie Slakken van de nonferro industrie Vlakglasscherven Holglasscherven KSP-glas 0,1 0,1 Straalgrit 0,1 0,1 Andere**

11 WA: Wallonië; BR: Brussels Gewest; BCP: Belgisch Continentaal Plat; DU: Duitsland; FR: Frankrijk; NL: Nederland; NO: Noorwegen; VK: Verenigd Koninkrijk *Andere: ander afzetgebied dan bovengenoemde regio s. ** Andere: KSP-glas. Verbruik van primaire delfstoffen en alternatieve grondstoffen Op basis van de voorgaande informatie geeft onderstaande tabel een overzicht van het verbruik van primaire delfstoffen en alternatieve grondstoffen in Vlaanderen in De resultaten moeten met enige omzichtigheid behandeld worden. Tot nu toe betreffen het namelijk cijfers van slechts 2 monitoringsjaren (2010 en 2011). Daarnaast bevatten ze een aantal aannames en onzekerheden. Naarmate nog meer gegevens over meerdere jaren beschikbaar worden (waarbij de gegevensverzameling op basis van opgedane ervaring ook voortdurend verfijnd wordt) zullen de resultaten nog meer onderbouwd kunnen worden. In onderstaande tabel wordt het verbruik van primaire delfstoffen en alternatieve grondstoffen in Vlaanderen in 2011 weergegeven. Tabel VI: Verbruik van primaire delfstoffen en alternatieve grondstoffen in Vlaanderen in 2011 Grondstoffen Primaire delfstoffen van binnen Vlaanderen Verbruik in Kton % tov totaal aanvul- of ophoogzand % bouwzand % klei % kwartszand* % leem 308 <1% (gebroken) grind % grindvervangende granulaten 0 0% van buiten Vlaanderen subtotaal % aanvul- of ophoogzand 346 <1% bouwzand % Zand voor strandsuppletie % klei 482 1% kwartszand* 43 <1% leem 435 1% (gebroken) grind % grindvervangende granulaten % Gerecycleerde granulaten uit b&s-afval subtotaal % Totaal % asfaltgranulaat 534 1% 11

12 Asfaltgranulaat voor nieuw asfalt 667 1% Betongranulaat (inclusief breekzand) % menggranulaat % metselpuingranulaat 305 <1% zeefzand van bouw- en sloopafval % Overige alternatieve grondstoffen subtotaal % AVI-bodemassen 56 <1% AVI-vliegassen 101 <1% e-bodemassen 75 <1% e-vliegassen 204 <1% gieterijzand 14 <1% Gips van e-centrale 336 1% keramiek 5,8 <1% KSP-glas 21 <1% mijnsteen 222 <1% papiervezel 55 <1% slakken van de ferro-industrie % slakken van de non-ferro-industrie 274 <1% slib van natuursteen 98 <1% Straalgrit 2,8 <1% vlakglasscherven 88 <1% uitgegraven bodem % bagger- en ruimingspecie % zinkassen 12 <1% Andere** 160 <1% subtotaal % Totaal % *: cijfers grotendeels aangeleverd door Sibelco. Aangezien verschillende verbruikssectoren van kwartszand niet zijn bevraagd en zij ook elders hoeveelheden kunnen aankopen, gaat het hier dus om een onderschatting van het verbruik. **andere: breuktegel, kalk, gewassen zand, zand uit rioolkolkenspecie, zand uit veegvuil, steenpuin, filterkoeken, gips van ontzwavelingsinstallatie, restzand, In totaal werden in Vlaanderen in 2011 meer dan 74 Mton primaire delfstoffen en alternatieve grondstoffen ingezet. Hiervan zijn 46% primaire delfstoffen en 54% alternatieve grondstoffen, waarvan 16% gerecycleerde granulaten uit bouw- en sloopafval en 38% overige alternatieven. Primaire delfstoffen De meest ingezette primaire delfstoffen zijn granulaten (som (gebroken) grind en grindvervangende granulaten) en bouwzand met respectievelijk 13,3 Mton en 12,7 Mton. Het grootste deel van de primaire delfstoffen, namelijk 75%, is afkomstig van buiten Vlaanderen. 25% komt van binnen Vlaanderen. Enkel voor klei en vulzand is het aandeel binnen Vlaanderen groter dan het aandeel van buiten Vlaanderen. 12

13 Voor elke primaire delfstof is het aandeel van binnen Vlaanderen vergelijkbaar met de ontgonnen hoeveelheden volgens de voortgangsrapporten rekening houdende met de export en de eventuele stocks van de desbetreffende delfstof. Gerecycleerde granulaten uit bouw- en sloopafval Het totale verbruik van gerecycleerde granulaten uit b&s-afval in Vlaanderen in 2011 bedraagt meer dan 12,2 Mton. Ten opzichte van 2010 is het verbruik van gerecycleerde granulaten met bijna 1,4 Mton gestegen. Vooral betongranulaat, menggranulaat en zeefzand van bouw- en sloopafval worden in grote hoeveelheden ingezet. Naar metselpuingranulaat is door de geringe mechanische sterkte en door het groter percentage onzuiverheden minder vraag. Bijna alle ingezette gerecycleerde granulaten (99%) zijn geproduceerd in Vlaanderen. Slechts een kleine hoeveelheid (116 Kton) wordt ingevoerd. Deze granulaten zijn afkomstig van mobiele gecertificeerde breekinstallaties, die buiten Vlaanderen ingezet werden, of van Waalse vaste breekinstallaties. De totale productie van gerecycleerde granulaten uit bouw- en sloopafval binnen Vlaanderen bedraagt 12,6 Mton. 3% (399 Kton) daarvan wordt buiten Vlaanderen ingezet. Overige alternatieve grondstoffen De belangrijkste alternatieve grondstof is uitgegraven bodem (30% van de totale inzet van grondstoffen), gevolgd door bagger- en ruimingspecie (5%). Inzet van alternatieve grondstoffen In Tabel VII wordt weergegeven ter vervanging van welke primaire delfstoffen de verschillende alternatieve grondstoffen ingezet worden. Ongeveer 54% van de alternatieve grondstoffen die in Vlaanderen ingezet worden ter vervanging van primaire delfstoffen bestaat uit uitgegraven bodem. Deze wordt voor het overgrote deel ingezet als vulzand en in mindere mate als bouwzand. Een andere grote stroom van alternatieve grondstoffen (30%) ter vervanging van primaire delfstoffen betreft de gerecycleerde granulaten uit bouw- en sloopafval. Betongranulaat, menggranulaat en metselpuingranulaat worden bijna uitsluitend ingezet ter vervanging van grind. De voornaamste toepassingen zijn funderingen en (onder)funderingen. Ongeveer een derde van het betongranulaat wordt hergebruikt in beton. Asfaltgranulaat wordt hergebruikt in asfalt of gebroken en toegepast als (onder)fundering. Naast (gebroken) grind vervangt het ook bouwzand en bitumen. Bagger- en ruimingspecie maken ongeveer 9% uit van de Vlaamse alternatieve grondstoffen die ingezet worden ter vervanging van primaire delfstoffen. Baggerspecie wordt vooral ingezet als vulzand en in mindere mate als bouwzand. De andere alternatieve grondstoffen samen maken ongeveer 7% uit van de Vlaamse alternatieve grondstoffen die gebruikt worden ter vervanging van primaire delfstoffen. Zoals men in Tabel VII kan zien kunnen deze alternatieven ook ingezet worden ter vervanging van andere primaire grondstoffen. Het gaat dan vooral om assen en slakken ter vervanging van kalksteen in de cementproductie. Ook gips van e-centrale werd gemeld ter vervanging van natuurgips. Soms weten verbruikers ook niet welke delfstof het alternatief vervangt. In dat geval werd 'onbekend' ingevuld. 13

14 Tabel VII: Totale hoeveelheid alternatieve grondstoffen ter vervanging van een delfstof in Vlaanderen in 2011 Uitgedrukt in Kton Gerecycleerde granulaten uit b&s-afval Asfaltgranulaat Asfaltgranulaat voor nieuw asfalt Betongranulaat Menggranulaat Metselpuingranulaat Zeefzand van b&s-afval Alternatieven ter vervanging van: Bouwzand (Gebroken) grind Klei Leem Vulzand Andere Onbekend Totaal % % % % 87 13% % 247 6% % 16 0% 55 1% % % % % 30 10% % % 84 4% % 71 3% % Overige alternatieve grondstoffen AVI-bodemassen AVI-vliegassen e-bodemassen e-vliegassen Gieterijzand Gips van e-centrale Vlakglasscherven Keramiek KSP-glas Mijnsteen Papiervezel 13 23% 24 43% 19 34% % 3 3% 6 6% 92 91% % 28 37% 47 63% % 6 3% % % % % % % % % 5,6 100% 5,6 100% 6 27% 15 73% % % % % % 14

15 Slakken van de ferro-industrie Slakken van de non-ferro-industrie Slib van natuursteenbewerking Straalgrit Uitgegraven bodem Bagger- en ruimingspecie Zinkassen Andere Totaal 73 7% % % 3 0% % % 76 28% 53 19% % % % 2,7 98% 0,05 2% 2,8 100% % 223 1% 48 0% % % % % % % % % % % % 561 1% 103 0% % % 356 1% % 15

16 1 Inleiding 1.1 Doel van dit jaarverslag Voor u liggen de resultaten van het tweede monitoringsjaar van het Monitoringsysteem Duurzaam Oppervlaktedelfstoffenbeleid (MDO). Het MDO is een samenwerkingsverband tussen LNE, VITO en OVAM, dat in 2009 is opgestart en vanaf 2011 onderzoek doet naar de totale behoefte aan primaire delfstoffen, de import- en exportstromen en de hoeveelheden alternatieve grondstoffen die worden ingezet. Waarom is het verzamelen van deze gegevens zo belangrijk? Vlaanderen is een materiaalintensieve regio. Op de lange termijn vormt het beantwoorden aan de behoefte aan minerale grondstoffen voor ons allemaal een uitdaging. Om hieraan invulling te geven, dienen er zich drie bevoorradingsbronnen aan: Vlaamse primaire delfstoffen, geïmporteerde minerale grondstoffen en alternatieve grondstoffen zoals gerecycleerde granulaten uit bouw- en sloopafval, baggerspecie, assen en slakken. Het Vlaamse beleid streeft ernaar om de beschikbare voorraden op een duurzame manier te beheren. Dit houdt bijvoorbeeld in dat primaire delfstoffen zuinig, doelmatig en optimaal moeten worden aangewend en dat het gebruik van volwaardige alternatieven wordt aangemoedigd 1. Dit laatste is bovendien van belang in het kader van het duurzaam materialenbeheer 2, waarbij gestreefd wordt naar gesloten materiaalkringlopen. Het voeren van een duurzaam oppervlaktedelfstoffen- en materialenbeleid vraagt inzicht in een reeks basisgegevens, zoals de totale behoefte aan primaire delfstoffen, de import- en exportstromen en de hoeveelheden alternatieve grondstoffen die worden ingezet en beschikbaar zijn. Het doel van dit monitoringsonderzoek is in eerste instantie de beleidsmakers een inzicht geven in bovengenoemde basisgegevens, maar kan daarnaast ook voor de bedrijven een zicht geven op de grondstoffenmarkt waarin zij zich dagelijks begeven. 1.2 Relatie met voorgaande en volgende rapportages Dit onderzoek naar de totale behoefte aan primaire delfstoffen, de import- en exportstromen en de hoeveelheden alternatieve grondstoffen die worden ingezet en beschikbaar zijn, is het tweede onderzoek in de reeks Monitoringsysteem Duurzaam Oppervlaktedelfstoffenbeleid. Het eerste onderzoek in de reeks betrof cijfers van het jaar Het huidige onderzoek betreft cijfers van het 1 De afdeling Land en Bodembescherming, Ondergrond, Natuurlijke Rijkdommen (ALBON) van het Departement Leefmilieu, Natuur en Energie (LNE) van de Vlaamse overheid is bevoegd voor de voorbereiding en de uitvoering van het beleid met betrekking tot natuurlijke rijkdommen. Het Vlaamse oppervlaktedelfstoffenbeleid wordt geregeld via het decreet betreffende de oppervlaktedelfstoffen d.d. 4 april 2003 (kortweg Oppervlaktedelfstoffendecreet genoemd) en zijn uitvoeringsbesluit VLAREOP d.d. 26 maart De Openbare Vlaamse Afvalstoffenmaatschappij (OVAM) is verantwoordelijk voor de voorbereiding en de uitvoering van het beleid betreffende het duurzaam beheer van afval- en materiaalstromen. De evolutie van een afvalstoffenbenadering naar een integraal ketenbeheer krijgt vorm via het materialendecreet en zijn uitvoeringsbesluit VLAREMA. 16

17 jaar Hierna zal het onderzoek 2-jaarlijks gebeuren. Dit moet de administratieve lasten voor de bedrijven en de werkgroep verminderen. Het zal echter nog steeds mogelijk zijn om trends af te leiden uit de opgebouwde tijdreeks aan resultaten. Het volgende onderzoek zal dus uitgevoerd worden in 2014 en cijfers betreffen van het jaar Opzet van het monitoringsonderzoek Net zoals in 2011 bestaat het monitoringsonderzoek uit een bevraging onder de Vlaamse producenten, handelaren en verbruikers van primaire delfstoffen en alternatieve grondstoffen. Door zowel de producenten en handelaren als de verbruikers te bevragen kunnen de aanbod- en verbruik zijde in kaart gebracht worden en aan elkaar worden getoetst. Deze manier van bevragen is geïnspireerd op het monitoringsonderzoek in Nederland 3, maar is volledig aangepast aan de Vlaamse situatie en richt zich op alle Vlaamse delfstoffen en alternatieve grondstoffen ter vervanging van deze Vlaamse delfstoffen. De resultaten uit de bevraging zijn in het geval van sommige sectoren en/ of grondstoffen aan de hand van externe statistieken opgehoogd voor de gehele Vlaamse situatie. In andere gevallen was ophoging aan de hand van statistieken niet nodig of mogelijk, maar zijn de resultaten wel vergeleken met beschikbare externe gegevens. Voor het verbruik van primaire delfstoffen en alternatieve grondstoffen in de aannemerij werd in 2012 een studie uitgevoerd waarbij een representatieve steekproef van aannemers werd bevraagd en de resultaten statistisch verwerkt werden tot Vlaamse statistieken. 1.4 Opbouw van dit rapport Dit rapport is opgebouwd uit drie delen: eerst worden de opgehoogde enquêteresultaten van de aanbodzijde gepresenteerd en daarna die van de verbruikzijde. De Vlaamse inzet van grondstoffen kan namelijk zowel gebaseerd worden op de resultaten die uit de producenten- en handelarenenquête komen als op de resultaten uit de verbruikersenquête. In het derde deel van dit jaarverslag worden de resultaten uit beide delen aan elkaar getoetst, waarna een definitieve uitspraak gedaan kan worden over de inzet van primaire delfstoffen en alternatieve grondstoffen in Vlaanderen. In meer detail is de opbouw van het rapport als volgt: na de samenvatting en de inleiding gaat het tweede hoofdstuk in op de werkwijze van het MDO. Hierin worden gebruikte begrippen uiteengezet, de wijze van enquêtering toegelicht en de actualisatie van het bevraagde bedrijvenbestand beschreven. Het derde hoofdstuk bundelt alle externe statistieken verkregen uit studies, van instellingen en federaties die kunnen helpen een zicht te geven op het verbruik van primaire delfstoffen, import- en exportstromen en de inzet van alternatieve grondstoffen. De enquêteresultaten van de producenten en handelaren worden uiteengezet in hoofdstuk 4. Hoofdstuk 5 behandelt vervolgens de enquêteresultaten van de verbruikers. Naast een weergave van de 3 De enquêtes van het MDO zijn in eerste instantie gebaseerd op het rapport uit 2009: rapport Stand van het Zand XIV / Lint aan het Grind XII (MWH Global). 17

18 algemene resultaten worden ook de resultaten per sector beschreven. De resultaten uit hoofdstukken 4 en 5 worden in hoofdstuk 6 met elkaar vergeleken, wat vervolgens de basis zal leggen voor de bepaling van de import- en exportstromen die in hoofdstuk 7 worden toegelicht. Tenslotte worden in het concluderende hoofdstuk 8 de definitieve cijfers van de inzet van primaire delfstoffen en alternatieve grondstoffen in Vlaanderen in 2011 gepresenteerd. 18

19 2 Werkwijze MDO 2.1 Begrippen In dit jaarverslag worden meerdere begrippen gehanteerd die extra uitleg verdienen: - Vlaamse primaire delfstoffen: grondstoffen die afkomstig zijn uit een ontginningsgebied in Vlaanderen. Uitgegraven bodem wordt dus beschouwd als een alternatieve grondstof. Voor de delfstoffen afkomstig van buiten Vlaanderen is het niet altijd duidelijk wat de herkomst is. Het kan hier gaan om delfstoffen uit ontginningsgebieden, maar ook om grond die vrijkomt bij infrastructuurwerken. Deze worden in dit onderzoek alle als primaire delfstoffen beschouwd, omdat het juridisch planologische begrip ontginningsgebied zoals wij dat in Vlaanderen kennen, buiten Vlaanderen niet altijd bestaat; - Grindvervangende granulaten: deze (primaire) grondstoffen zijn beter bekend onder de naam steenslag. Steenslag is gebroken gesteente uit rotsformaties (geen grind). Voorbeelden zijn kalksteen, porfier, zandsteen en graniet. - alternatieve grondstoffen: grondstoffen die ingezet worden ter vervanging van primaire delfstoffen. Hieronder vallen bijvoorbeeld gerecycleerde granulaten uit bouw- en sloopafval, uitgegraven bodem bij allerlei grondwerken en bagger- en ruimingspecie. In de enquête werden verschillende types bedrijven onderscheiden: - producent: een bedrijf dat primaire delfstoffen ontgint of alternatieve grondstoffen produceert. Een producent kan daarnaast ook delfstoffen of alternatieve grondstoffen aankopen en verkopen aan derden; - handelaar: een bedrijf dat primaire delfstoffen of alternatieve grondstoffen koopt en verkoopt aan derden, maar deze niet zelf ontgint of produceert; - verbruiker: een bedrijf dat primaire delfstoffen of alternatieve grondstoffen in zijn bouw- of productieproces inzet. 2.2 Update mailadressenbestand Het monitoringsonderzoek richt zich op alle producenten, handelaren en verbruikers van primaire delfstoffen en alternatieve grondstoffen. Voor de eerste bevraging in 2010 werd reeds een uitgebreid bedrijvenbestand opgemaakt op basis van verschillende bronnen (federatielijsten, VKBO, overheden, ). Dit bedrijvenbestand werd voorafgaand en tijdens de bevraging van 2011 aangevuld en geactualiseerd waar nodig zodat steeds het meest actuele bestand bekomen werd. In 2011 werden een aantal nieuwe sectoren toegevoegd aan het bedrijvenbestand. Het gaat om de aannemerij, de glassector en de sector stortplaatsen. De aannemerij zet primaire delfstoffen in en produceert en verbruikt alternatieve grondstoffen (vaak uitgegraven bodem). Geschat wordt dat er ongeveer aannemerij-bedrijven zijn in Vlaanderen. 19

20 Voor de aannemerij werd daarom een steekproef van relevante bedrijven geselecteerd om het verbruik van primaire delfstoffen en alternatieve grondstoffen in te schatten. Deze selectie van relevante bedrijven werd toegevoegd aan het bestaande mailbestand (zie paragraaf 2.4). De werkwijze voor de aannemerij verschilt dus van de andere sectoren, waar getracht wordt alle relevante bedrijven te verzamelen in het bedrijvenbestand. Voor de producenten van alternatieve grondstoffen die in de glassector verbruikt worden, werden alle verwerkers van glasafval toegevoegd op basis van de milieuvergunningendatabank. De glasproducenten die ovenklare glasscherven verbruiken werden opgevraagd bij de federatie voor de Vlaamse glasindustrie (VGI) en aangevuld op basis van een websearch. Voor de inventarisatie van de sector stortplaatsen werd een lijst opgemaakt van alle bedrijven met een lopende milieuvergunning voor het storten van afvalstoffen. Dit wil zeggen dat zowel de categorie 1-, 2- en 3-stortplaatsen voor het storten van respectievelijk gevaarlijke, niet-gevaarlijke en inerte afvalstoffen, als de monostortplaatsen voor bagger- en ruimingspecie en voor specifieke bedrijfsgebonden afvalstoffen opgenomen werden in het bedrijvenbestand. 2.3 Enquêtering Algemene enquête De verschillende sectoren exclusief de aannemerij (zie paragraaf 2.3.3) werden, net zoals in 2010, bevraagd door middel van een algemene enquête. Deze enquête bestond uit een invulbaar pdfbestand dat, zodra wordt aangegeven tot welke respondentencategorie (producent/handelaar/verbruiker) een bedrijf behoort, de relevante vragen voor de respondent toont. Bij de producenten wordt er gevraagd naar de winning van primaire delfstoffen buiten Vlaanderen die in Vlaanderen worden afgezet 4, de productie van alternatieve grondstoffen, de aankopen van grondstoffen en de leveringen van grondstoffen aan andere bedrijven. In de enquête voor de handelaren zijn de vragen met betrekking tot aan- en verkoop van grondstoffen opgenomen. De vragenlijst voor verbruikers gaat verder in op de hoeveelheid en de herkomst van verbruikte primaire delfstoffen en alternatieve grondstoffen. Tenslotte wordt ook de verbruikerscategorie gevraagd (bv. betonproductie, keramische sector, e.d.). De algemene enquête is grotendeels dezelfde gebleven als in Er zijn slechts enkele minimale wijzigingen doorgevoerd. De definitieve algemene enquête voor 2011 is opgenomen in bijlage B. Op 1 februari 2012 werd deze algemene enquête als invulbaar pdf-bestand per verstuurd naar alle bedrijven met de oproep mee te werken aan het monitoringsonderzoek. Daarnaast werd in de e- mail doorverwezen naar een website van LNE met meer informatie over het onderzoek en hoe de enquête ingevuld moest worden. Indien er nog meer vragen waren over de enquête, kon er telefonisch contact opgenomen worden met 1700, de Vlaamse infolijn, of kon de vraag gestuurd worden naar een speciaal daarvoor geopend adres. 4 Er wordt in de enquête niet gevraagd naar ontgonnen hoeveelheden in Vlaanderen, omdat deze cijfers al bij de Vlaamse overheid bekend zijn. 20

21 2.3.2 Mobiele brekers van bouw- en sloopafval Om een goed zicht te krijgen op de productie en de toepassingswijze van alternatieve grondstoffen die op een werf geproduceerd worden door een mobiele breekinstallatie werd een beknopte enquête opgesteld die telefonisch afgenomen werd. Hierbij werd gevraagd naar de totale productie van alternatieve grondstoffen, het aandeel daarvan dat buiten Vlaanderen geproduceerd werd en per type granulaat en per toepassing de hoeveelheid waarvoor ze ingezet werden Aannemerij In tegenstelling tot 2010 werd de sector aannemerij in 2011 wel bevraagd. Dit gebeurde door een extern studiebureau. Voor meer informatie hierover wordt verwezen naar paragrafen 2.4 en en naar de studie Aannemerij in Vlaanderen m.b.t. duurzaam beheer van minerale grondstoffen en hun alternatieven (D Appolonia Belgium, 2013). De inhoud van de enquête voor de aannemerij komt grotendeels overeen met de algemene enquête zoals besproken in paragraaf Ze werd echter beperkt tot de vragen die voor de aannemerij van belang zijn. Er werd gevraagd naar de productie van uitgegraven bodem, het verbruik van primaire delfstoffen, het verbruik van alternatieve grondstoffen en de toepassing waarin ze gebruikt werden. Ook de herkomst van de grondstoffen en de afzet van uitgegraven bodem werden gevraagd. In tegenstelling tot de algemene enquête betreft de aannemerij-enquête geen invulbaar pdfbestand. Gezien de beperkte tijd voor de studie werd een speciaal Excel-bestand ontwikkeld om het invullen en het verwerken van de enquête overzichtelijk en beheersbaar te houden Betrouwbaarheid van de enquêteresultaten De cijfers in dit rapport zijn met zorg verzameld. Desalniettemin dienen de resultaten, zoals bij elke studie, met enige omzichtigheid behandeld te worden. - Ten eerste zijn er bij de berekeningen keuzes gemaakt voor een bepaalde ophoogmethode of zijn er aannames gemaakt die gevolgen hebben op de uiteindelijke resultaten. Een deel van de gegevens kon niet opgehoogd worden. De gebruikte methodes en aannames worden toegelicht in het rapport. Uiteraard heeft een eventuele onzekerheid bij een bepaald cijfer invloed op alle cijfers die hierop gebaseerd zijn. - Ten tweede heeft de MDO-werkgroep ervoor gekozen om de primaire delfstoffen (zoals grind, bouwzand en vulzand) niet in granulometrische klassen te definiëren in de enquête. Deze werden dus aan de interpretatie van de bedrijven overgelaten. Dit kan aanleiding geven tot verschillen in de resultaten. Dit rapport geeft in de tabellen die betrekking hebben op de enquêteresultaten de exacte cijfers weer die uit de MDO-enquête zijn voortgekomen, dus op de ton nauwkeurig. De MDO-werkgroep is zich er van bewust dat berekeningen van grondstoffenstromen nooit tot op ton-niveau uitgevoerd kunnen worden. In tegenstelling tot de tabellen zijn in de tekst daarom enkel afgeronde cijfers weergegeven. In het conclusiehoofdstuk met de geëvalueerde en dus definitieve cijfers bevatten de tabellen ook enkel afgeronde getallen. 21

22 2.4 Studie aannemerij Inleiding Ter ondersteuning van de bevraging van een complexe sector zoals de Vlaamse aannemerij werd een ad hoc studie uitgevoerd. Met de studie Aannemerij in Vlaanderen m.b.t. duurzaam beheer van minerale grondstoffen en hun alternatieven (D Appolonia Belgium, 2013) werd het verbruik van primaire delfstoffen en alternatieve grondstoffen en de productie van uitgegraven bodem door Vlaamse aannemers in kaart gebracht Studie Zoals reeds eerder vermeld, wordt geschat dat er ongeveer aannemerij-bedrijven zijn in Vlaanderen. Dit grote aantal maakt een volledige enquêtering van alle bedrijven zoals bij de andere sectoren in het MDO onmogelijk. Uit een analyse van de bedrijfsactiviteiten op basis van gegevens van de Bouwunie en VCB blijkt dat ruim van de aannemerij-bedrijven een activiteit uitoefenen waarbij Vlaamse primaire delfstoffen of hun alternatieve grondstoffen verbruikt worden. Daarom werd een steekproef van bedrijven getrokken. De selectie van de steekproef gebeurde in enkele stappen. In een eerste stap werden de bedrijven geselecteerd uit de databank van het VKBO (Verrijkte Kruispuntbank voor Ondernemingen) met een NACE-code met betrekking tot aannemerijactiviteiten. Onder 'aannemerij' wordt de groep van bedrijven verstaan die volgende activiteiten uitoefenen: - ruwbouwwerken van gebouwen (zowel particuliere als overheids- en bedrijfsgebouwen), inclusief metselactiviteiten; - grondwerken; - wegenis- en infrastructuurwerken (zowel privaat als publiek); - werken aan spoorwegen; - aanleg van industrieterreinen; - aanleg van rioleringen, waterleidingen en andere nutsleidingen. Een lijst met de NACE-codes die weerhouden werden is weergegeven in bijlage C. Hierin zijn enkel de NACE-codes opgenomen voor aannemerij-activiteiten die als mogelijk relevant werden weerhouden voor verbruik van primaire delfstoffen en alternatieve grondstoffen en/of productie van uitgegraven bodem. Na deze stap werd er een lijst bekomen met ongeveer ondernemingen. Deze ondernemingen werden hierna ingedeeld in 9 subsectoren op basis van de NACE-code en in 3 dimensies naargelang het aantal werknemers. De 9 subsectoren zijn: - sanering en ander afvalbeheer - bouwrijp maken van terreinen - metsel- en voegwerken - aanleg van wegen en de uitvoering van grote infrastructuurwerken - aanleg van ondergrondse leidingen - algemene bouwactiviteiten - landschapsverzorging - afwerkingsactiviteiten gerelateerd aan de bouw waarvoor men zou kunnen vermoeden dat relevante hoeveelheden grondstoffen worden verbruikt - overige aannemerij-activiteiten 22

23 De 3 dimensies zijn: - ondernemingen met minder dan 5 werknemers - ondernemingen met 5 tot 50 werknemers - ondernemingen met meer dan 50 werknemers De geselecteerde ondernemingen werden verdeeld over de 27 mogelijke combinaties van subsectoren en dimensies. Daarna werd op basis van websearch nagegaan of de bedrijven relevant zijn voor het MDO en werd getracht per combinatie van subsector en dimensie 50 bedrijven te bekomen om aan te schrijven voor deelname aan de bevraging. Indien er minder dan 50 bedrijven relevant zijn in een subsector-dimensie, werden er uiteraard minder dan 50 aangeschreven. Voor de bedrijven met meer dan 50 werknemers werden alle vermoedelijk relevante bedrijven aangeschreven. We verwachten immers dat de grote bedrijven ook de grootste verbruikers zijn. Op deze manier werden 890 bedrijven aangeschreven. Bedrijven die al deelgenomen hadden aan de algemene MDO enquête werden niet nogmaals aangeschreven. Uit het webonderzoek bleek dat een groot deel van de geselecteerde ondernemingen niet relevant zijn voor het MDO. De nacebel-activiteit van een onderneming kan een verkeerd beeld scheppen van de werkelijke activiteiten en heel wat bedrijven voeren in de praktijk zelf geen werken uit en verbruiken of produceren dus zelf geen grondstoffen, zoals projectontwikkelaars, bouwbedrijven, enz. Ze laten de werken uitvoeren door derden (vb. onderaannemers). Bovendien kunnen er nog bedrijven recent stopgezet zijn, maar waarvan dit nog niet geregistreerd is door het VKBO. Van de ruim ondernemingen werd geschat dat ongeveer ondernemingen relevant zijn (Tabel 1). Vermoedelijk is dit aantal echter te laag ingeschat, omdat bij webonderzoek vele kleine bedrijfjes die geen website hebben uit de boot vallen. Het aantal relevante ondernemingen is daardoor mogelijk onderschat, waardoor ook het totale verbruik door de aannemerij te laag ingeschat zou kunnen zijn. Tabel 1: Overzicht van het aantal ondernemingen bij de selectie van de steekproef Aantal werknemers Totaal > 50 Aantal vermoedelijke aannemers Aantal relevante aannemers Aantal aangeschreven aannemers De resultaten van de aannemerij worden meer in detail besproken in paragraaf

24 3 Externe gegevens Dit hoofdstuk brengt gegevens samen die niet uit de MDO-enquête zijn verkregen, maar afkomstig zijn van instellingen, federaties en studies. Deze gegevens helpen de enquêteresultaten op te hogen naar de gehele Vlaamse situatie of ze te controleren en in perspectief te plaatsen (zie hoofdstuk 4, 5 en 7). De volgende bronnen zijn in dit hoofdstuk weergegeven: Tabel 2: Bronnen en doel van externe statistische gegevens Bron Cijfers Ten behoeve van: Voortgangsrapporten LNE-ALBON Vlaamse overheid Afdeling Maritieme Toegang en NV Waterwegen en Zeekanaal FOD Economie dienst Continentaal Plat COPRO en Certipro Intrastat BelFirst Bodembeheerorganisaties (Grondbank en Grondwijzer) Belgische Baksteenfederatie (BBF) PriceWaterhouseCoopers 2000, in opdracht van ANRE Resource Analysis 2006, in opdracht van LNE-ALBON FEDBETON Cijfers over de ontgonnen hoeveelheden in ontginningsgebieden in Vlaanderen Cijfers over de productie van commercieel zand in de Schelde Cijfers over op het Belgisch Continentaal Plat gewonnen, en naar Belgische havens getransporteerd (bouw)zand Cijfers over de hoeveelheden gecertificeerde gerecycleerde puingranulaten van bouw- en sloopafval (b&s-afval) Statistieken over buitenlandse handel goederenverkeer met andere lidstaten van de Europese Unie Statistieken over omzet en toegevoegde waarden van handelaren in bouwmaterialen Cijfers over de inzet van uitgegraven bodem als vervanging van primaire delfstoffen Cijfers over de Belgische baksteenproductie Cijfers over grondstoffenbehoefte in Vlaanderen Cijfers over grondstoffenbehoefte in Vlaanderen Cijfers over de Belgische en Vlaamse stortklaar betonproductie - Bepaling respons productie Vlaamse primaire delfstoffen en ophoogfactor; - Vlaamse producenten - Bekomen van cijfers m.b.t. de zandwinning in de Schelde - Bepaling respons productie (bouw)zand op BCP door producenten; - Controle import van (bouw)zand vanuit BCP - Vergelijking van enquêteresultaten; - Ophoging van het productiegedeelte gerecycleerde puingranulaten uit de enquête - Import en export van primaire delfstoffen - Alternatieve methode voor de ophoging van gegevens handelaren - Inschatting en vergelijking inzet uitgegraven bodem in beton- en keramische sector en de aannemerij - Vergelijking verbruik (deel) keramische sector - Vergelijking van enquêteresultaten - Vergelijking van enquêteresultaten - Berekening van Vlaamse stortklaar betonproductie; - Vlaamse stortklaar betonproductie is gebruikt voor de ophoging van enquêteresultaten stortklaar beton PRODCOM Cijfers over de Belgische stortklaar - Berekening van Vlaamse stortklaar 24

25 FEBELCEM FEBE betonproductie Cijfers over de Belgische cementproductie Cijfers over de Belgische betonwarenproductie betonproductie; - Vlaamse stortklaar betonproductie is gebruikt voor de ophoging van enquêteresultaten stortklaar beton - Berekening van Vlaamse stortklaar beton- en betonwarenproductie - Vlaamse stortklaar beton- en betonwarenproductie is gebruikt voor de ophoging van enquêteresultaten stortklaar beton en betonwaren - Berekening van Vlaamse betonwarenproductie; - Vlaamse betonwarenproductie is gebruikt voor de ophoging van enquêteresultaten betonwaren BVA Cijfers over Vlaamse asfaltproductie - Vergelijking van enquêteresultaten Geological Survey of Norway (NGU) - Institut de Conseil et d'etudes en Développement Durable (ICEDD) - Fédération des industries extractives de Belgique (FEDIEX) - Service public de Wallonie, Direction générale opérationnelle de la Mobilité et des Voies hydrauliques - Union Nationale des Industries de Carrières et Matériaux de Construction (UNICEM) - Direction générale des douanes et droits indirects - Bureau de Recherches Géologiques et Minières (BRGM) - Bundesanstalt für Geowissenschaften und Rohstoffe (BGR) - Statistische Bundesamt Deutschland The Crown Estate (UK) - British Geological Survey (BGS) - HM Revenue and Customs Cijfers over de import van steenslag uit Noorwegen Cijfers over de productie en transport van zand en steenslag uit Wallonië Cijfers over de (geautoriseerde) productievolumes van granulaten en informatie over import vanuit Frankrijk Cijfers over import en export van primaire delfstoffen uit Duitsland Tout-venant 5 gewonnen op Engels Continentaal Plat en naar Vlaamse havens getransporteerd import- en exportcijfers van primaire delfstoffen naar België - Controle import van steenslag vanuit Noorwegen - Controle van productie en transport van zand en steenslag uit Wallonië - Controle van import van primaire delfstoffen uit Frankrijk - Controle van import van primaire delfstoffen uit Duitsland - Controle van import van zand en grind vanuit het Engels Continentaal Plat - Controle van import en export van primaire delfstoffen uit UK 5 Tout-venant is de naam van de onbewerkte delfstof die wordt opgebaggerd en bestaat dus over het algemeen uit een mengsel van zand en grind 25

26 - MWH B.V. - Ministerie van Infrastructuur & Milieu, DG Ruimte en Water - CBS, Planbureau voor de Leefomgeving, Wageningen UR - SBV Zand en Grind Vlissingen, Van Nieuwpoort Groep Rijkswaterstaat - Nederlandse organisatie voor toegepastnatuurwetenschappelijk onderzoek (TNO) ARCADIS 2009, in opdracht van LNE- ALBON D Appolonia 2013, in opdracht van LNE & OVAM Productie en import- en exportcijfers van beton- en metselzand en grind uit Nederland Cijfers en informatie over import van primaire delfstoffen naar Vlaanderen tot 2006 Cijfers en informatie over productie uitgegraven bodem en inzet grondstoffen door de aannemerij - Controle van import en export van zand en grind uit Nederland - Import: overzicht van te raadplegen bronnen over import van primaire delfstoffen naar Vlaanderen - Inschatting en vergelijking verbruik van primair delfstoffen en alternatieve grondstoffen door de Vlaamse aannemerij 3.1 Ontginning van primaire delfstoffen Voortgangsrapporten Vlaanderen kent de specifieke bestemming ontginningsgebied in de ruimtelijke bestemmingsplannen. De jaarlijkse hoeveelheden delfstoffen die in deze ontginningsgebieden worden ontgonnen (d.i. de productie van Vlaamse primaire delfstoffen) moeten, conform de VLAREM-reglementering, door de ontginners jaarlijks gerapporteerd worden aan LNE-ALBON. Dit gebeurt in de voortgangsrapporten. In Tabel 3 worden de ontgonnen hoeveelheden van 2000 tot en met 2011 gerapporteerd. De voorbije jaren is er een dalende trend van de ontgonnen hoeveelheden primaire delfstoffen vast te stellen. Deze daling is vooral uitgesproken voor vulzand. Voor deze delfstof kan men stellen dat er relatief veel volwaardige alternatieven beschikbaar zijn onder de vorm van opportuniteiten uit grondverzet en baggerspecie (zie respectievelijk paragrafen en 4.4.3). Voor klei & leem en bouwzand kan men het laatste jaar zelfs een lichte stijging vaststellen ten opzichte van Tabel 3: Ontgonnen hoeveelheden in Vlaamse ontginningsgebieden van 2000 tot en met 2011 Kton\jaar Vulzand Bouwzand Klei & Leem Kwartszand Grind Totaal