Competentiebeschrijvingen voor. sociaal verpleegkundigen, werkzaam. in de Tuberculosebestrijding. Werkdocument. Jennie Mast

Transcriptie

1 Competentiebeschrijvingen voor sociaal verpleegkundigen, werkzaam in de Tuberculosebestrijding werkdocument en professionals Maart

2 Dit document kwam tot stand met financiële steun van de Landelijke Vereniging Sociaal-Verpleegkundigen (LVSV), GGD Nederland en KNCV Tuberculosefonds. Niets uit deze uitgave mag worden vermenigvuldigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm of op enige andere wijze zonder voorafgaande schriftelijk toestemming Nederlands Instituut voor Zorg en Welzijn / NIZW Auteur Drs. J. Mast 2

3 Inhoud Pag. 1. Voorwoord 4 2. Inleiding op relevante begrippen 6 3. Ontwikkelingen binnen de verpleegkunde en de TBC bestrijding 9 4. De 11 Formulieren voor het beoordelen van specifieke competenties van sociaal verpleegkundigen tuberculosebestrijding 58 Literatuur 75 3

4 1. Voorwoord Elke deur is bijzonder. Door een deur ga je van de ene plaats naar de andere; je komt altijd ergens anders. Denk je wel eens na voordat je een deur opendoet? Je weet nooit echt wat er is aan de andere kant. Je denkt het te weten, maar zéker weet je het pas als je de deur geopend hebt. Tonke Dragt, z.j. Het beeld van het openen van deuren zoals Tonke Dragt dat beschrijft, is kenmerkend voor de sociaal verpleegkundigen tuberculosebestrijding. Ze komen overal, kijken achter heel veel deuren en zien daar heel veel. Tegelijkertijd willen deze verpleegkundigen ook nadenken over hoe zij bezig zijn binnen hun werk en nadenken over datgene wat zij weten en doen. Het denken in en het werken met competenties is het openen van een nieuwe deur. Het levert nieuwen inzichten en nieuwe werkwijzes op. Samenwerking commissie tuberculosebestrijding van de LVSV en het NIZW In samenwerking met de commissie tuberculosebestrijding van de Landelijke Vereniging van Sociaal Verpleegkundigen (LVSV) is daarom dit document gemaakt met de specifieke voor de sociaal verpleegkundigen tuberculosebestrijding. De LVSV en het KNCV Tuberculosefonds hebben het initiatief genomen om deze specifieke groep en deze specifieke kennis en kunde van verpleegkundige binnen de tuberculosebestrijding en de openbare gezondheidszorg beter te beschrijven en daardoor meer te profileren. Dit heeft geleid tot informatiebijeenkomsten en discussies met sociaal verpleegkundigen tuberculosebestrijding uit het land en met experts. De bevindingen hiervan hebben geleid tot deze beschrijvingen van de competenties. Beroepscompetenties In dit document staat de uitwerking centraal van de belangrijkste beroepscompetenties van sociaal verpleegkundigen die op Hbo-niveau functioneren binnen de tuberculosebestrijding. Deze uitwerking is helemaal toegesneden op de taken en rollen die de sociaal verpleegkundigen in diverse domeinen vervullen en is daarom niet geschikt voor gebruik door zorgverleners in andere functies. Deze voor sociaal verpleegkundigen tuberculosebestrijding zijn gebaseerd op gesprekken met sociaal verpleegkundigen tuberculosebestrijding en experts binnen de tuberculosebestrijding en verpleging. Daarnaast is gebruik gemaakt van literatuur over tuberculosebestrijding en verpleging, en van producten van het KNCV Tuberculosefonds en de LVSV. Het grootste deel van dit document bestaat uit de vijftien specifieke voor sociaal verpleegkundigen tuberculosebestrijding. Ter inleiding worden allereerst een aantal relevante termen kort toegelicht. Vervolgens komen de ontwikkelingen in de verpleegkunde en in de tuberculosebestrijding aan de orde, die van invloed zijn op de behoefte aan bepaalde competenties. Daarnaast komen de kenmerken van de functie en het opleidingsniveau van de sociaal verpleegkundigen tuberculosebestrijding aan de orde die medebepalend zijn voor de rollen die zij geacht wordt te vervullen. Na een korte toelichting op de formulering worden vervolgens de competenties beschreven. Vervolgens wordt aan de hand van een praktijkvoorbeeld geïllustreerd hoe sociaal verpleegkundigen tuberculosebestrijding hun competenties in de praktijk tot uitdrukking kunnen brengen. Tot slot is een voorbeeldformulier opgenomen ter illustratie van een mogelijk hulpmiddel bij het beoordelen van specifieke competenties van individuele verpleegkundigen. Voortdurend in ontwikkeling We hebben deze publicatie een werkdocument genoemd, omdat de beschrijvingen niet star en statisch moeten zijn, maar meebewegen met de ontwikkelingen in de zorg en binnen het vak. Ze moeten daarom regelmatig aangepast worden. De beschrijvingen zoals ze er nu liggen zijn een basis voor regelmatige verdere aanpassing en ontwikkeling. 4

5 Het verduidelijken van datgene waar de sociaal verpleegkundigen tuberculosebestrijding voor staan en zich in willen profileren was het doel van de samenwerking tussen het NIZW en de commissie tuberculosebestrijding van de LVSV. Uit de beschrijvingen komt een beeld naar voren waar de sociaal verpleegkundigen tuberculosebestrijding trots op kunnen zijn. 5

6 2. Inleiding op verschillende begrippen Waarom hebben sociaal verpleegkundigen tuberculosebestrijding nodig? Het antwoord ligt op de eerste plaats in de ontwikkelingen die de afgelopen jaren in en rond hun werk hebben plaatsgevonden. Binnen de beroepsgroep van sociaal verpleegkundigen tuberculosebestrijding bestaat de wens om te beschikken over een standaard inwerkplan. Tevens wil men de bestaande bij- en nascholing herbezien in het kader van de herregistratie en accreditatie. De discussie over regionalisering in de tuberculosebestrijding tenslotte maakte een plaatsbepaling van de sociaal verpleegkundige tuberculosebestrijding noodzakelijk. Het is belangrijk dat sociaal verpleegkundigen tuberculosebestrijding zich bewust zijn of worden van hun mogelijkheden en zich manifesteren als professionele krachten met bijzondere taken en capaciteiten. Om deze ambities ook waar te kunnen maken is er behoefte aan expliciete beschrijvingen van wat sociaal verpleegkundigen tuberculosebestrijding doen en in huis hebben; niet alleen in concrete situaties waarin zorg wordt geboden, maar ook in de organisatie en in hun eigen vakgebied. In dit hoofdstuk staan we stil bij de begrippen die van belang zijn bij het denken in en werken met competenties. Het gaat hierbij achtereenvolgens om het begrip competenties en de invulling van het werk in domeinen en rollen. Competenties Onder competenties verstaan wij: het vermogen van een individu om een taak onder verschillende omstandigheden in de reële werkelijkheid uit te voeren en tot de gewenste uitkomsten te komen (Benner, 1982) Het gaat dus om het vermogen van mensen. Dit vermogen bestaat uit een geheel van alle kennis, ervaring, vaardigheden, motieven, normen en waarden, zelfinzicht en het zelfbeeld van een persoon. De hulpverlener integreert al deze aspecten van wat hij in zich heeft en nodig heeft om zijn werk goed te doen, in het uitoefenen van zijn vak. Het beeld van een ijsberg wordt vaak gebruikt om te verduidelijken waar het om gaat bij competenties. Het kleine zichtbare gedeelte, de aan te tonen kennis en vaardigheden, is het gedeelte boven water. Het grootste deel van de ijsberg, bestaande uit de motieven, normen en waarden, zelfbeeld, zelfinzicht, zit onder water. Het zichtbare gedeelte is relatief gemakkelijk te leren en te ontwikkelen. Het onderwater gedeelte is moeilijker te leren en te ontwikkelen, maar bepaalt wel veel van de beroepshouding van de hulpverlener. Competenties zijn nodig en worden ontleend aan de directe werkelijkheid, de concrete context van het werk. Dit element is essentieel in het denken over competenties. Competentiegericht leren is daarom gericht op het integreren van leren binnen de werksituatie. Competenties beschrijven ook de resultaten van dat wat de hulpverlener wil bereiken. Het gedrag dat de hulpverlener laat zien heeft een doel, en daar zijn de activiteiten op gericht. Domeinen In aansluiting op Met het oog op de toekomst (Pool e.a., 2001) verdelen wij het gebied waarop verpleegkundigen deskundig zijn in drie domeinen: zorg, organisatie van zorg, en beroep. De sociaal verpleegkundige tuberculosebestrijding is deskundig in alle drie domeinen en is gespecialiseerd in de zorg voor patiënten met tuberculose en in de tuberculosebestrijding. De harde kern van het beroep wordt gevormd door: de zorg voor patiënten met tuberculose; het bieden van individuele en collectieve preventie; voorlichting, instructie en advies; het geven van gezondheidsvoorlichting en opvoeding. De domeinen organisatie van zorg en beroep bestaan bij de gratie van het domein zorg. Rollen Binnen de tuberculosebestrijding is een verpleegkundige nodig die vanuit het vervullen van verschillende rollen samen met de patiënt de doelen realiseert. Een rol is bepaald gedrag binnen een bepaalde situatie. De rollen kunnen elkaar versterken en maken het complexe van het vak van sociaal verpleegkundige inzichtelijk. Het gaat om rollen die worden vervuld ten behoeve van de directe patiëntgebonden zorg, ten behoeve van de organisatie van de zorg, en ten behoeve van de ontwikkeling van het beroep. De rollen worden hier kort getypeerd. Voor een uitgebreide beschrijving wordt verwezen naar Met het oog op de toekomst. (Pool e.a. 2001) Rol van zorgverlener Kenmerkend voor de rol van zorgverlener is dat het de meest basale rol is die verpleegkundigen vervullen, ongeacht de opleiding die ze genoten hebben. In deze rol geeft de verpleegkundige op een professionele manier vorm en inhoud aan vier elementen van zorg: zorg voor, zorg om, zorg geven en zorg ontvangen. Het vervullen van de rol van zorgverlener vraagt van de sociaal verpleegkundige tuberculosebestrijding dat zij in iedere situatie afwegingen kan maken met betrekking tot haar technisch en moreel handelen, en dat zij die afwegingen telkens kan beargumenteren en verantwoorden. Van de verpleegkundige, functionerend op hbo-niveau wordt bovendien verwacht dat zij de vier genoemde elementen kan verbinden 6

7 met klinisch redeneren, en dat zij haar handelen kan stoelen op theoretische kennis of resultaten van wetenschappelijk onderzoek, voor zover deze beschikbaar zijn. Rol van regisseur Zorg kan alleen maar tot het gestelde doel leiden, als de tijd, plaats en planmatige aanpak van zorgactiviteiten in goed onderling overleg op elkaar worden afgestemd. Hiervoor is regie nodig. De verpleegkundige geeft in de rol van regisseur aanwijzingen over de wijze waarop de zorgactiviteiten door anderen uitgevoerd moeten worden ten behoeve van een patiënt. Zorgcoördinatie en case-management kunnen ook deel uitmaken van de regie. Preventie De rollen zorgverlener en regisseur worden uitgevoerd ten behoeve van het domein zorg. De verpleegkunde wordt gekenmerkt door een breed spectrum van zorgvragen en zorgactiviteiten. Het strekt zich uit van het geven van lichamelijke of psychosociale zorg, coördinatie van zorg, ondersteuning van familieleden en mantelzorgers tot het ondersteunen van medici of andere disciplines bij onderzoeken en behandelingen. Om gezondheidsrisico's te vermijden of de kans erop te verkleinen werkt de sociaal verpleegkundige tuberculosebestrijding mee aan individuele en collectieve vormen van preventie rondom tuberculose. Zij kan meewerken aan preventieprogramma s gericht op collectieve primaire preventie, maar ook aan op het individu gerichte vormen van secundaire en tertiaire preventie. Is bij individuele en collectieve preventie het kernwoord voorkomen, bij Gezondheidsvoorlichting en Opvoeding (GVO) is het kernwoord bevorderen: van gezondheid in de breedste zin van het woord. Rol van coach Het meest kenmerkende van de rol van coach is stimuleren, motiveren en feedback geven en ontvangen. De rol van coach kent vele elementen. Soms is deze rol meer impliciet, bijvoorbeeld als het gaat om het vervullen van een voorbeeldfunctie. Deze rol kan echter ook heel expliciet worden vervuld, bijvoorbeeld bij het begeleiden en inwerken van nieuwkomers in een team of afdeling, maar ook aan het begeleiden van stagiaires, en bij intervisie- of reflectiebijeenkomsten. De rol van coach is essentieel voor het leren op de werkplek. Intervisie en mentorschap is hierbij op zijn plaats (Butterworth e.a., 1997). Rol van ontwerper Een sociaal verpleegkundige wordt geacht de alledaagse activiteiten van het primaire zorgproces te kunnen overstijgen in het belang van de openbare gezondheidszorg. Juist het laveren tussen de belangen, behoeften en noden van een individuele patiënt en die van de anderen vereist een consequent en consistent overdenken van de dagelijkse zorgpraktijk. Daarom wordt van de verpleegkundige verwacht dat zij kan meehelpen in het verbeteren van de kwaliteit van de zorgverlening en het bedenken van maatregelen die kunnen worden omgezet in preventiebeleid of in zorgprogramma s. Reflectie De rollen coach en ontwerper staan indirect wel ten dienste van de patiënt en zijn omgeving, maar ze worden uitgevoerd ten behoeve van het domein organisatie van zorg. Dat sociaal verpleegkundigen tuberculosebestrijding handelen ten behoeve van de zorguitvoering is evident. Nu en in de toekomst is dat echter niet meer voldoende. Het geven van werkbegeleiding en het meewerken aan kwaliteitszorg spelen evenzeer een belangrijke rol. Goede zorg vraagt om reflectie op de dagelijkse praktijk, zowel op het niveau van het individu als op het niveau van het team. Zorg verlenen biedt altijd mogelijkheden om te leren en het eigen handelen te verbeteren. Een van de eerste eisen die aan hbo- opgeleide verpleegkundigen wordt gesteld in verband met de kwaliteitszorg is dat zij de openbare gezondheidszorg vanuit verschillende gezichtspunten kunnen beschouwen. Rol van beroepsbeoefenaar Als beroepsbeoefenaar is de sociaal verpleegkundige tuberculosebestrijding lid van een beroepsgroep, die haar bepaalde verplichtingen oplegt. Zij houdt zich aan de beroepscodes en de ethische codes. Als individu draagt zij ook beroepswaarden uit. Van de verpleegkundige mag worden verwacht dat zij op een proactieve manier meewerkt aan het formuleren van waarden en aan het ontwikkelen van strategieën om deze waarden te realiseren. De sociaal verpleegkundige tuberculosebestrijding heeft de wil en de kennis, en creëert mogelijkheden om aan een continue verhoging van de kwaliteit van het beroep te werken. De rol beroepsbeoefenaar wordt vervuld ten behoeve van het domein beroep, met de domeinspecificaties beroepsinnovatie en deskundigheidsbevordering. De beroepsgroep laat op talloze manieren zien wat zij waard is door aan te tonen welke bijdrage zij levert aan de openbare gezondheidszorg en wat de waarde daarvan is. De sociaal verpleegkundige tuberculosebestrijding is moreel en juridisch individueel verantwoordelijk voor haar handelen, maar zij heeft ook een verantwoordelijkheid tegenover de totale beroepsgroep. Deze verantwoordelijkheid kan niet los worden gezien van maatschappelijke ontwikkelingen. Belangrijk is dat sociaal verpleegkundigen tuberculosebestrijding de beroepswaarden en standaarden als professional respecteren en hooghouden, maar wel flexibel reageren op maatschappelijke, technologische en morele ontwikkelingen in de samenleving. 7

8 3. Ontwikkelingen binnen de verpleegkunde en de tuberculosebestrijding Wat is verpleging op Hbo-niveau en wat betekent dat binnen de praktijk van de GGD-en en binnen het werk in de tuberculosebestrijding? In dit hoofdstuk schetsen we een paar bepalende ontwikkelingen op deze terreinen. De sociaal verpleegkundige zal in haar werk en door haar competenties moeten laten zien dat zij toegerust en bekwaam is om deel te nemen aan en te anticiperen op deze ontwikkelingen Ontwikkelingen binnen de tuberculosebestrijding Binnen de tuberculosebestrijding zijn een drietal relevante ontwikkelingen te onderscheiden. We schetsen ze hier in het kort. Het gaat om organisatorische ontwikkelingen, ontwikkelingen rondom de doelgroep van tuberculosepatiënten, en om vakinhoudelijke ontwikkelingen. Ontwikkelingen rondom de organisatie van de zorg Sociaal verpleegkundigen tuberculosebestrijding werken binnen de openbare gezondheidszorg, meestal bij de Gemeentelijke Gezondheidsdienst (GGD). De kernfuncties van de openbare gezondheidszorg, te weten de preventieve functie en de vangnetfunctie waren vroeger bij de overheid verankerd. Nu wordt er gedecentraliseerd, en krijgen de gemeenten een steeds centralere rol in het waarborgen van deze vorm van zorg. Ook de wet- en regelgeving verandert en vraagt aanpassingen van de organisatie van de zorg. Er wordt gekeken naar een andere vorm van organiseren van de openbare gezondheidszorg. Dit betekent waarschijnlijke een andere indeling van de zorgregio s en een andere organisatie van de zorg voor specifieke groepen, zoals de tuberculosebestrijding. Het centraliseren van sociaal verpleegkundigen tuberculosebestrijding naar een aantal gespecialiseerde centra vraagt om een andere manier van werken, en om andere competenties. Samenwerken met anderen wordt steeds belangrijker. Ontwikkelingen rondom de doelgroep van tuberculosepatiënten De migratie en mobiliteit van mensen neemt toe. Het volgen van de patiëntenstromen vanuit bepaalde landen is van groot belang voor de tuberculosebestrijding. Wat betekent bijvoorbeeld de toetreding van nieuwe landen binnen de Europese unie voor de mogelijke verspreiding van tuberculose? Hoe is de zorg voor tuberculosepatiënten geregeld in de opvangcentra voor asielzoekers? Hoe kan transmissie van de ziekte voorkomen worden bij met name kwetsbare of risicogroepen? Dit soort vragen spelen niet alleen binnen Nederland, maar spelen wereldwijd. De zorg voor tuberculose wordt daarom wereldwijd gemonitord en bewaakt. De ontwikkelingen in Nederland zullen daar volgend op zijn. Vakinhoudelijke ontwikkelingen De sociaal verpleegkundigen tuberculosebestrijding zijn verpleegkundigen met een heel eigen specialisme. Het zijn ook verpleegkundigen die heel actief en betrokken met hun vak bezig zijn. Dit blijkt uit de resultaten van de diverse werkgroepen die binnen de LVSV actief zijn. Er wordt gewerkt volgens richtlijnen en protocollen, zoals de Regelgeving Praktische Tuberculosebestrijding, maar ook de verpleegkundige aspecten zijn uitgewerkt in bijvoorbeeld een Verpleegkundige Anamnese Lijst, een lijst met verpleegkundige interventies, en er ligt een algemeen eisenkader waaraan de verpleegkundige zou moeten voldoen. Ook nieuwe technieken, zoals de DNA Fingerprint worden geïntegreerd in de werkzaamheden van de sociaal verpleegkundige tuberculosebestrijding Positie van de sociaal verpleegkundige tuberculosebestrijding daarbinnen De sociaal verpleegkundige tuberculosebestrijding is een spil in de Tuberculosezorg en bestrijding. Zij heeft een heel eigen specialisme binnen de openbare gezondheidszorg. Zij balanceert op het snijvlak van individuele zorg voor tuberculosepatiënten die infectieus zijn, hun directe omgeving, en de zorg voor de algemene gezondheidszorg voor alle inwoners van dit land. Zij is daarbij sterk gericht op preventie van de infectie, en op het voorkomen van resistentie. Zij verleent daarbij hoogwaardige verpleegkundige zorg op alle domeinen en ten aanzien van alle rollen Verpleegkundige op Hbo-niveau Uitgangspunten voor de van de sociaal verpleegkundige is dat dit een verpleegkundige is die kennis heeft en werkt op Hbo- niveau. Dit betekent dat zij: beschikt over een kwalificatie op niveau vijf volgens de kwalificatiestructuur; 8

9 werkt vanuit het perspectief van collectieve en individuele preventie; oog heeft voor de levensloop en voor de sociale omgeving van de patiënt; mee werkt aan de integratie van de patiënt in het normale leven en aan de integratie van de noodzakelijke zorg een teamspeler is bij uitstek, in meer dan één verband; actief werkt aan de aanpak van onvolkomenheden in de zorgverlening. Het hbo-niveau is door de HBO-raad geoperationaliseerd in een standaard die aangeeft waarmee hogere beroepsopleidingen zich van andere onderwijssoorten onderscheiden. Sommige onderdelen zijn ook van toepassing op andere vormen van onderwijs. Het hoger beroepsonderwijs onderscheidt zich van het middelbaar beroepsonderwijs of het universitair onderwijs door het totaalpakket, en niet door de realisatie van afzonderlijke onderdelen (HBO-Raad 1999). De onderscheidende kenmerken van hbo-opleidingen zijn: brede professionalisering: het zelfstandig uitvoeren van taken door een beginnend beroepsbeoefenaar, functioneren binnen een arbeidsorganisatie en het zelfstandig uitoefenen van het beroep; (multidisciplinaire) integratie: het integreren van kennis, inzichten, houdingen en vaardigheden vanuit verschillende vakinhoudelijke disciplines in het kader van het beroepsmatig handelen; (wetenschappelijke) toepassing: de toepassing van relevante (wetenschappelijke) inzichten, theorieën, concepten en onderzoeksresultaten bij vraagstukken waarmee HBOers in hun beroepsuitoefening worden geconfronteerd; transfer en brede inzetbaarheid: de toepassing van kennis, inzichten en vaardigheden in uiteenlopende beroepssituaties; creativiteit en complexiteit in handelen: omgaan met vraagstukken in de beroepspraktijk, waarvan het probleem niet op voorhand duidelijk is omschreven en waarop standaardprocedures niet van toepassing zijn; probleemgericht werken: het op basis van relevante kennis en (theoretische) inzichten zelfstandig definiëren en analyseren van complexe probleemsituaties in de beroepspraktijk; het in dit licht ontwikkelen en toepassen van zinvolle (nieuwe) oplossingsstrategieën en het beoordelen van de effectiviteit van deze oplossingsstrategieën; methodisch en reflectief denken en handelen: het stellen van realistische doelen, het plannen c.q. planmatig aanpakken van werkzaamheden en het reflecteren op het (beroepsmatig) handelen, op basis van het verzamelen en analyseren van relevante informatie; sociaalcommunicatieve bekwaamheid: communiceren en samenwerken met anderen zodat wordt voldaan aan de eisen die participatie in een arbeidsorganisatie stelt; basiskwalificering voor managementfuncties: uitvoeren van eenvoudige leidinggevende taken en managementtaken. Deze standaard is geïntegreerd in de zoals ze nu in dit document voorliggen. Integratie Hbo- niveau, verpleegkunde en tuberculosebestrijding Kenmerkend voor een sociaal verpleegkundige tuberculosebestrijding is dat zij in staat is in haar handelen het hbo-niveau en de verpleegkundige standaard te integreren met kennis en inhoud over Tuberculosebestrijding. 9

10 4. De Spoorboekje De van de sociaal verpleegkundige tuberculosebestrijding vormen een profiel van deze specifieke verpleegkundige zorg zoals die er volgens alle betrokkenen uit zou moeten zien. Het profiel geeft inzicht wat wordt verwacht van de sociaal verpleegkundigen tuberculosebestrijding. Het kan worden gebruikt om te juiste persoon te selecteren voor een bepaalde taak of voor een bepaald team, maar het kan ook worden gebruikt voor het maken van een overzicht van sterke en zwakke kanten van de medewerkers het maken van een persoonlijkontwikkelplan, een persoonlijk leertraject, of een teamontwikkelplan. We hebben het profiel vaak aangeduid als een spoorboekje. Je zoekt gericht waar je naar toe wilt, en je bepaalt het traject. Sociaal verpleegkundigen tuberculosebestrijding die zich willen ontwikkelen kunnen zichzelf met behulp van het profiel een spiegel voorhouden, heel algemeen, of in detail. Op de punten waar ze zichzelf niet voldoende competent achten, kunnen ze zich ontwikkelen. Het ontwikkelen van de competenties zal meestal niet los van het team en van de doelstellingen van de organisatie gebeuren. Gezamenlijk zullen ze bekijken wat reëel en haalbaar is voor de medewerkers. Vaste formule De zijn geformuleerd volgens de methodiek die is gekozen in het boek Met het oog op de toekomst (Pool e.a. 2001). Iedere competentiebeschrijving begint met een kernzin, met daarin een werkwoord waarmee een mogelijkheid voor gedrag wordt uitgedrukt. Aan dat werkwoord worden steeds elementen toegevoegd, waarmee wordt weergegeven dat de wijkverpleegkundige over eigenschappen beschikt, waardoor ze in staat is het gewenste gedrag te vertonen als een situatie daarom vraagt. Deze eigenschappen zijn: geschiktheid; benodigde kennis en kunde; wil; juiste houding. We hebben gekozen voor omschrijvingen die zo volledig mogelijk en zo concreet mogelijk zijn. Dat kenmerken van gedrag elkaar daarbij soms overlappen is onvermijdelijk; je hebt nu eenmaal vaak dezelfde of vergelijkbare vermogens nodig om verschillende resultaten te bereiken. Belangrijk bij het lezen van de is dat ze opgevat dienen te worden als vermogens, en niet als taken. Het gaat bij dit competentieprofiel om de vermogens die nodig zijn voor het vervullen van de hiervoor beschreven rollen. Bij deze beginnen we met een competentie die alle andere overstijgt, maar ook aan alle andere voorafgaat. Deze competentie 0 staat voor het meest basale vermogen van de sociaal verpleegkundige tuberculosebestrijding te functioneren als goede zorgverlener. 10

11 Schema domeinen, rollen en competenties Sociaal verpleegkundigen tuberculosebestrijding (hbo-niveau) DOMEINEN ROLLEN COMPETENTIES Zorg Alle 0) Om individuele en collectieve gezondheidszorg ten aanzien van tuberculosezorg en tuberculosebestrijding te combineren, onderhoudt de sociaal verpleegkundige tuberculosebestrijding een relatie met alle betrokkenen, werkt zij binnen die relatie methodisch en systematisch, gebruikt zij daarbij de laatste wetenschappelijke inzichten en toetst ze haar handelen aan de geldende kwaliteitseisen; Zorgverlener 1) Om patiënten met tuberculose te ondersteunen bij het omgaan met deze infectieziekte en de gevolgen hiervan, begeleidt de sociaal verpleegkundige tuberculosebestrijding hen op professionele wijze; 2) Om de gezondheid van de patiënt en het systeem rondom de patiënt met tuberculose te bewaken, zorgt de sociaal verpleegkundige tuberculosebestrijding voor veilige, hygiënische en therapeutische omstandigheden van de patiënt en zijn omgeving; 3) Om therapietrouw te bevorderen en resistente vormen van tuberculose te voorkomen, overreedt de sociaal verpleegkundige tuberculosebestrijding de patiënt tot het opvolgen van behandeladviezen, oefent drang uit ten aanzien van de behandeling, middels incentives, enablers en DOT, en zonodig dwang middels gedwongen opname; 4) Om het zelfmanagement van patiënten met tuberculose rondom hun gezondheid te bevorderen, geeft de sociaal verpleegkundige tuberculosebestrijding individueel advies, instructie en voorlichting over het omgaan met tuberculose en de gevolgen daarvan; 5) Om bedreigingen voor de collectieve gezondheidszorg te voorkomen, levert de sociaal verpleegkundige tuberculosebestrijding een bijdrage aan diagnostische en therapeutische behandelingen; deskundigheidsbevordera ar 6) Om verpreiding van tuberculose te voorkomen, zorgt de sociaal verpleegkundige tuberculosebestrijding er voor dat er bij collegahulpverleners en bij leken voldoende deskundigheid en informatie aanwezig is voor het bieden van adequate ondersteuning en zorg aan de patiënt of aan risicogroepen; Regisseur 7) Om verspreiding van tuberculose te voorkomen en de gevolgen daarvan te beperken, verricht of organiseert de sociaal verpleegkundige tuberculosebestrijding bron- en contactonderzoek; 8) Om de zorgverlening rondom een patiënt met tuberculose zo samenhangend en efficiënt mogelijk te laten verlopen, stelt de sociaal verpleegkundige tuberculosebestrijding een integraal zorgplan op, zorgt zij ervoor dat er uitvoering aan wordt gegeven, houdt zij toezicht op de uitvoering, stelt zij het zorgplan zo nodig bij en bewaakt het realiseren van de doelen; 9) Om tijdig gezondheidsbedreigingen te kunnen signaleren en te voorkomen, onderhoudt en participeert de sociaal verpleegkundige tuberculosebestrijding in voor tuberculosebestrijding relevante samenwerkingsverbanden en netwerken en initieert screeningen; Coach 10) Om stagiaires en nieuwe collega s in de openbare gezondheidszorg, en specifiek de tuberculosebestrijding, te ondersteunen bij de uitoefening van hun beroep en hun groei en de ontwikkeling hierin, staat de sociaal verpleegkundige tuberculosebestrijding hen als coach terzijde; Ontwerper 11) Om de kwaliteit en de doelmatigheid van de zorgverlening rondom tuberculose te bevorderen, signaleert en analyseert de sociaal verpleegkundige tuberculosebestrijding systematisch de verspreiding en het verloop van tuberculose onder de eigen patiëntengroep, (nieuwe) risicogroepen en de bevolking in het algemeen en doet voorstellen voor 11

12 het beleid; 12) Om er voor te zorgen dat er binnen de tuberculosebestrijding voldoende deskundigheid en (voorlichtings)programma s aanwezig zijn om kwalitatief goede zorg te kunnen bieden aan allerlei groepen binnen de bevolking, levert de sociaal verpleegkundige tuberculosebestrijding een bijdrage aan de ontwikkeling en invoering van zorgprogramma s rond tuberculose, standaarden, protocollen en kwaliteitshulpmiddelen; Beroep Beroepsbeoefenaar 13) Om kwalitatief verantwoorde zorg te bieden, functioneert de sociaal verpleegkundige tuberculosebestrijding pro-actief en anticiperend als lid van een organisatie en als lid van een team 14) Om het specialisme van zorg voor de tuberculosepatiënt en de bestrijding van tuberculose te ontwikkelen, vervult de sociaal verpleegkundige een actieve rol in vakinhoudelijke ontwikkelingen, en in de vernieuwing van het specialisme; 15) Om de zorgverlening te laten voldoen aan eisen en kaders van de tuberculosebestrijding en de verpleging, integreert de sociaal verpleegkundige tuberculosebestrijding professionele, ethische en maatschappelijke waarden en medisch-technische en verpleegkundige vaardigheden in de uitoefening van haar beroep. 12

13 0 Rol: Professionele zorgverlener Domein: Zorg Domeinspecificatie: alle domeinen Competentie Om individuele en collectieve gezondheidszorg ten aanzien van tuberculosezorg en tuberculosebestrijding te combineren, onderhoudt de sociaal verpleegkundige tuberculosebestrijding een relatie met alle betrokkenen, werkt zij binnen die relatie methodisch en systematisch, gebruikt zij daarbij de laatste wetenschappelijke inzichten en toetst ze haar handelen aan de geldende kwaliteitseisen. Toelichting Kenmerkend voor de rol van zorgverlener is dat het de meest basale rol is die de sociaal verpleegkundige vervult. Binnen deze rol maakt de sociaal verpleegkundige tuberculosebestrijding voortdurend een verbinding tussen de zorgverlening voor de individuele patiënt met tuberculose en de zorg voor de collectieve belangen in de openbare gezondheidszorg. Het vervullen van de rol van zorgverlener vraagt van de sociaal verpleegkundige tuberculosebestrijding dat zij in iedere situatie afwegingen kan maken met betrekking tot haar keuzes en haar handelen. Zij kan die afwegingen telkens beargumenteren en verantwoorden. Van de op HBO-niveau opgeleide sociaal verpleegkundige tuberculosebestrijding wordt bovendien verwacht dat zij de individuele en de collectieve zorg kan verbinden met theoretische kennis of met resultaten van wetenschappelijk onderzoek op het gebied van de tuberculosebestrijding. Om dit op een cliëntgerichte wijze te doen is het noodzakelijk dat de verpleegkundige een relatie aangaat en onderhoudt met de patiënt met tuberculose en allen die betrokken zijn bij die patiënt. In de zorgverlening is die persoonlijke relatie van groot belang, omdat die het voertuig is om de doelen te realiseren. Juist van een op HBO-niveau opgeleide sociaal verpleegkundige tuberculosebestrijding wordt gevraagd dat zij in de rol van zorgverlener het evenwicht tussen het belang van het professioneel handelen voor het individu en het belang van de openbare gezondheidszorg in haar handelen kan waarborgen. Dat veronderstelt dat de verpleegkundige een dialoog kan onderhouden met de patiënt, de familieleden en andere met de patiënt betrokkenen. Vanuit die dialoog kan zij volgens de geldende kwaliteitseisen zorg bieden. Bij professionele verpleegkundige zorg binnen de tuberculosebestrijding gaat het om combineren van individuele en collectieve gezondheidszorg onderhouden van een relatie met de patiënt, familieleden en andere betrokkenen onderhouden van een dialoog; methodisch en systematisch handelen; realiseren van zorg volgens vigerende kwaliteitseisen; reflecteren op eigen gedrag; professionele waarden omzetten in gedrag; zodat de zorg op een cliëntgerichte en professioneel verantwoorde manier wordt uitgevoerd. 13

14 Element 0.1 Combineren van individuele en collectieve gezondheidszorg: zorgen voor de individuele patiënt met tuberculose; bestrijden van besmettingsgevaar onder familie en anderen; voorkomen van infectie van tuberculose in het algemeen; afwegen van verschillende belangen; omgaan met spanningsveld tussen individuele en collectieve belang Element 0.2. Onderhouden van een relatie met de patiënt, familieleden en andere betrokkenen: een open en eerlijke houding hebben; verduidelijken en toepassen van openbaar gezondheidszorgbeleid verantwoordelijkheid voor eigen gedrag demonstreren; overreden, dwingen indien nodig openstaan voor feedback; uitgaan van eigen kernkwaliteiten; aangaan, onderhouden en afsluiten van een relatie; open en eerlijke informatie geven; gemaakte afspraken nakomen; fouten van zichzelf en van collega s erkennen en herstellen; Element 0.3 Onderhouden van een dialoog: handelen afstemmen op de zorgvraag; aansluiten bij de voorkeuren, wensen en mogelijkheden; communicatie afstemmen op de patiënt; de autonomie van de patiënt respecteren. Element 0.4 Methodisch en systematisch handelen: een verpleegkundige anamnese afnemen situatie analyseren; probleeminventarisatie maken; valide instrumenten gebruiken bij het stellen van diagnoses; met de patiënt doelen en werkwijze vaststellen; regelmatig met de patiënt evalueren en bijstellen; rekening houden met verwerkingsfasen van de patiënt; regelmatig rapporteren over voortgang en evaluaties; regelmatig proces evalueren; protocollen kritisch gebruiken; zorgen voor toegankelijke en begrijpelijke verslaglegging; eigen tijd goed beheren. Element 0.5 Realiseren van zorg volgens geldende kwaliteitseisen: besluiten nemen op grond van de beste onderzoeksresultaten; klinisch redeneren; gezond verstand gebruiken als er geen onderzoek is gedaan; ervaringsdeskundigheid van de patiënt gebruiken; mythen en rituelen in de dagelijkse praktijk bestrijden; nieuwe technologie gebruiken; op de hoogte blijven van relevante juridische/ wettelijke ontwikkelingen op de hoogte blijven van verpleegtechnische ontwikkelingen; op de hoogte blijven van ontwikkelingen in zorgaanspraken; op de hoogte blijven van zorgfinanciering; vertalen van objectieve gegevens naar subjectieve situaties; 14

15 vertalen van subjectieve situaties naar objectieve gegevens; zorgen voor voldoende deskundigheid en vaardigheid; kritisch gebruik van systemen of programma s t.b.v. individuele patiënt. Element 0.6. Reflecteren op eigen gedrag: in de situatie reflecteren; over de situatie reflecteren; regelmatig en gepland met patiënt reflecteren; met andere hulpverleners reflecteren; leren van consequenties; methodisch nadenken over zichzelf; bewust worden van eigen handelen; gemaakte keuzes verantwoorden; zich open stellen voor kritiek van anderen; willen leren van ervaringen; willen leren van feedback van anderen. Element 0.7 Professionele waarden omzetten in gedrag: zorgzaamheid tonen in contact met de patiënt; privacy en autonomie respecteren; waarden en normen van de patiënt respecteren; onbaatzuchtig handelen in patiëntenzorg; anderen tegemoet treden zoals je zelf tegemoet getreden wilt worden; op basis van argumenten discussiëren; zorg tot stand brengen in een samenwerkingsrelatie met de patiënt; zorg ondersteunend laten zijn voor de leefwijze van de patiënt. 15

16 1 Rol: Zorgverlener Domein: Zorg Domeinspecificatie: Gezondheidsvoorlichting en Opvoeding (individueel) Competentie Om patiënten met tuberculose te ondersteunen bij het omgaan met deze infectieziekte en de gevolgen hiervan, begeleidt de sociaal verpleegkundige tuberculosebestrijding hen op professionele wijze. Toelichting Patiënten die geconfronteerd worden met de diagnose tuberculose krijgen heel direct en heel snel veel te verwerken in het omgaan met deze ziekte. Het behandelplan wordt opgesteld en de sociaal verpleegkundige tuberculosebestrijding neemt snel contact op om een aantal therapiedoelen te kunnen realiseren. Om dit te kunnen is het nodig dat de verpleegkundige de patiënt en zijn directe omgeving ondersteunt in het hanteren van de ziekte en het inpassen van de gevolgen daarvan in het dagelijks leven. Tegelijkertijd zijn er direct maatregelen nodig om verdere verspreiding van de ziekte te voorkomen. De sociaal verpleegkundige tuberculosebestrijding gaat daarom een professionele relatie aan met de patiënt en onderhoudt deze relatie gedurende de gehele behandelperiode. De begeleiding is gericht op het verbeteren van de situatie zoals de patiënt die beleeft. Doelen van de begeleiding kunnen zijn: betere probleemhantering, beter ziekte-inzicht, zich gesteund voelen. Sociaal verpleegkundige tuberculosebestrijding bieden bewust en proactief begeleiding aan, waarbij een analyse van de behoeften van de patiënt en zijn situatie voorwaarde is om doelgericht te kunnen begeleiden. Tegelijkertijd is er vanuit het belang van de openbare gezondheidszorg ook een verplichte kant aan de begeleiding, die soms strijdig kan zijn met de behoeften van de patiënt. Ook daar zal de sociaal verpleegkundige tuberculosebestrijding effectief mee moeten omgaan. Dit vraagt om een flexibele maar ook duidelijke houding, respectvol en toch doelgericht. Als de signalen van de patiënt daartoe aanleiding geven verwijst de verpleegkundige tijdig en adequaat naar andere vormen van hulpverlening. Bij het op professionele wijze begeleiden van een patiënt met tuberculose gaat het om behoefte aan ondersteuning onderzoeken; verduidelijken noodzaak voor ondersteuning; de situatie analyseren; het aangaan en onderhouden van een professionele therapeutische zorgverleningsrelatie; begeleiding bieden; tijdig en adequaat verwijzen; zodat de patiënt beter weet hoe hij moet omgaan met tuberculose en de gevolgen hiervan en anderen niet geïnfecteerd worden. 16

17 Element 1.1. Behoefte aan ondersteuning onderzoeken: verbale en non-verbale uitingen opvangen en interpreteren; doorvragen op signalen; verbale en non-verbale uitingen van familieleden en mantelzorgers opvangen en interpreteren; (met toestemming) informatie bij derden inwinnen; gebruik maken van gegevens van anderen; inschatten van actuele en potentiële problemen bij de patiënt en zijn naasten; diverse communicatievormen gebruiken; inschakelen van professionele tolken als de patiënt een taal spreekt die de verpleegkundige niet beheerst. Element 1.2. Verduidelijken noodzaak voor ondersteuning: eigen interpretatie van de situatie toetsen aan die van de patiënt; kennis over tuberculose en de infectiositeit gebruiken; belang van voorkomen van verdere verspreiding van de tuberculose verduidelijken; aangeven van het belang van de ondersteuning; uitleg geven over de taak van de sociaal verpleegkundige tuberculosebestrijding; verschillende vaardigheden gebruiken op het gebied van gedragsbeïnvloeding en overredingskracht gebruiken. Element 1.3. De situatie analyseren: het verschil in feit en beleving hanteren; inschatten op welke wijze de patiënt problemen hanteert; inschatten welke vorm van begeleiding nodig is; met de patiënt overleggen over de aanpak, mogelijke keuzes en mogelijk extra hulpbronnen; prioriteiten stellen ten aanzien van de gewenste en noodzakelijke ondersteuning; reflecteren op eigen aanpak. Element 1.4. Het aangaan en onderhouden van een professionele therapeutische zorgverleningsrelatie: eigen werk- en levenservaring gebruiken; het vertrouwen van de patiënt wekken; flexibel zijn ten aanzien van wensen en behoeften van de patiënt; op eigen handelen reflecteren; zich bewust zijn van eigen mogelijkheden en beperkingen; professioneel omgaan met spanning tussen nabijheid en distantie; alert zijn op overdracht en tegenoverdracht; alert zijn op machtsverschillen; rekening houden met sociale of culturele belemmeringen non-verbale en verbale communicatie gebruiken; open gesprekssituatie creëren. Element 1.5. Begeleiding bieden: doelgericht en planmatig handelen een aantal gesprekken met de patiënt plannen en voeren; toepassen van kennis over zelfmanagement; gebruik maken van wijze van denken, gedragingen en ervaringen van de patiënt; patiënt leren om te gaan met ontstaan, verloop en de gevolgen van de tuberculose patiënt ruimte bieden de gevoelens te uiten die het leven met de gevolgen van tuberculose met zich meebrengt; aansluiten bij de behoeften en stijl van de patiënt; pro-actief reageren; methoden en principes van psychosociale zorg gebruiken; standaarden en protocollen gangbaar binnen de tuberculose bestrijding gebruiken; crisissignalen herkennen en daar op reageren; effectief de spanning hanteren tussen eigen normen en die van de patiënt. 17

18 Element 1.6. Tijdig en adequaat verwijzen: signaleren wanneer niet meer aan doelen of verwachtingen voldaan kan worden; de sociale kaart gebruiken ten aanzien van gewenste zorg of begeleiding; met instemming van patiënt overleggen met andere disciplines; nagaan of de verwijzing tot het gewenste contact of resultaat heeft geleid. 18

19 2 Rol: Zorgverlener Domein: Zorg Domeinspecificatie: Zorg voor zieken Competentie Om de gezondheid van de patiënt en het systeem rondom de patiënt met tuberculose te bewaken, zorgt de sociaal verpleegkundige tuberculosebestrijding voor veilige, hygiënische en therapeutische omstandigheden van de patiënt en zijn omgeving. Toelichting De Sociaal verpleegkundige tuberculosebestrijding heeft een belangrijke taak in de directe ondersteuning van de gezondheidssituatie van de patiënt met tuberculose en zijn omgeving. Het doel van de behandeling is gericht op het herstel na de ziekte en het voorkomen van verspreiding van de infectie. Om het herstel te bevorderen signaleert de sociaal verpleegkundige tuberculosebestrijding ten aanzien van de veiligheid, hygiëne en omstandigheden waarin dat herstel moet plaatsvinden. Als deze basale omstandigheden ontbreken vanwege fysieke, psychische, sociale of culturele kenmerken, zal de verpleegkundige daar actief verandering op organiseren. Bed, Bad en Brood zijn hierbij kenmerkend basale voorwaarden voor het kunnen realiseren van een adequate behandeling. Sociaal verpleegkundigen tuberculosebestrijding zijn zich hiervan bewust en proberen met hulp van anderen deze omstandigheden te beïnvloeden. Ook bewaakt de sociaal verpleegkundige gedurende de behandeling de gezondheidssituatie van de patiënt en zijn omgeving, en constateert zij of het verloop van het herstelproces zich conform de doelstellingen ontwikkelt. De sociaal verpleegkundige tuberculosebestrijding werkt hierbij nauw samen met andere hulpverleners die betrokken zijn bij de zorg rondom de patiënt en zijn omgeving. Bij het zorgen voor veilige, hygiënische en therapeutische omstandigheden van de patiënt en zijn omgeving gaat het om pro-actief, anticiperend handelen voorkomen van infectie bij anderen alert zijn op fysieke signalen wegnemen van sociale belemmeringen wegnemen van psychische belemmeringen rekening houden met culturele factoren versterkende zorg bieden toezicht houden op het verloop van de behandeling en van de zorg toezicht houden op de conditie en de situatie van de patiënt en zijn omgeving samenwerken met andere hulpverleners zodat de gezondheid van de patiënt met tuberculose en het systeem rondom die patiënt bewaakt en bevorderd wordt. 19

20 Element 2.1 Pro-actief, anticiperend handelen: initiatief nemen; vroegtijdig ingrijpen; ziektespecifieke kennis en kennis over het verloop van tuberculose gebruiken; op transities anticiperen; anticiperen op het evenwicht tussen draagkracht en draaglast van de tuberculosepatiënt; anticiperen op het evenwicht tussen draagkracht en draaglast van de patiënt en zijn omgeving; anticiperen op complicaties; anticiperen op problemen en veranderingen. Element 2.2. Voorkomen van infectie bij anderen: het aandacht besteden aan ziekte-inzicht bij de patiënt en zijn omgeving; het motiveren van patiënt om juiste hoesthygiëne te betrachten; het motiveren van patiënt om juiste mond/neusmasker te dragen tijden besmettelijke periode; het realiseren van het opvolgen van advies tot isolatie/ huisarrest tijdens besmettelijke periode; het motiveren van de patiënt tot het leveren van de benodigde gegevens voor het kunnen opzetten van een contact- of bronopsporingsonderzoek; het motiveren van patiënt tot deelname aan contactonderzoek of bronopsporingsonderzoek; realiseren van therapietrouw. Element 2.3. Alert zijn op fysieke signalen: kennis hebben over complicaties van tuberculose; kennis hebben over de bijwerkingen van medicijnen; kennis hebben over mogelijke interactie van tuberculostatica met andere medicatie, drank of drugs; signaleren van belemmeringen rondom medicijninname; signaleren van niet verbeteren van conditie, klachten of symptomen. Element 2.4. Wegnemen van sociale belemmeringen: regelen van verzekering of alternatieven voor onverzekerde, c.q. illegale patiënten; regelen van Bed, Bad en Brood voor patiënten bij wie dit ontbreekt; organiseren van adequate medicijninname bij verslaafde patiënten (drank of drugs); geven van aanvullende voorlichting; inschakelen andere hulpverleners. Element 2.5. Wegnemen van psychische belemmeringen: signaleren van afkeer van inname van medicijnen; alternatieven onderzoeken en aanbieden; signaleren van verwardheid en/of angst bij de patiënt; regelen van verantwoorde medicijninname; verwijzen naar andere hulpverleners. Element 2.6. Rekening houden met culturele factoren: ingaan op beelden van patiënt rondom tuberculose; onderzoeken van angst voor stigmatisering; flexibel opstellen; interesse tonen in ervaringen en ideeën van de patiënt. 20

21 Element 2.7. Versterkende zorg bieden: vitale functies bewaken; hygiënische maatregelen treffen; veiligheidsmaatregelen treffen; pijn voorkomen of bestrijden; proactief steun bieden bij angst en onzekerheid; medische therapie ondersteunen; Element 2.8. Toezicht houden op het verloop van de behandeling en van de zorg: afwijkingen van de uitgezette koers opsporen en corrigeren; de doelstelling bewaken; grenzen van de zorguitvoering bewaken; reflecteren en uitkomsten toetsen aan literatuur; zorgverlening op grond van regelmatige evaluatie bijstellen. Element 2.9. Toezicht houden op de conditie van de patiënt in zijn situatie: veranderingen in de situatie signaleren; op veranderingen in conditie en situatie en de consequenties daarvan anticiperen; monitoren van het verloop gedurende de behandeling; adequate verslaglegging en overdracht verzorgen. Element 2.10 Samenwerken met andere hulpverleners: voor eigen deskundigheid instaan; flexibel omgaan met eigen grenzen; hulpverleners consulteren bij twijfel of bij complicaties; deel uitmaken van het behandelteam van artsen, sociaal verpleegkundigen en medisch technisch medewerkenden van de tuberculosebestrijding; naar andere hulpverleners verwijzen; samenwerkingsrelatie opbouwen en onderhouden; met betrokken hulpverleners overleggen over te behalen resultaten; mondeling en schriftelijk communiceren met andere hulpverleners over eigen bevindingen; actief zoeken naar aanvullende informatie ter uitbreiding van eigen kennis. 21

22 3 Rol : Zorgverlener Domein Zorg Domeinspecificatie : Zorg voor zieken Competentiebeschrijving Om therapietrouw te bevorderen en resistente vormen van tuberculose te voorkomen, overreedt de sociaal verpleegkundige de patiënt tot het opvolgen van behandeladviezen, oefent de sociaal verpleegkundige tuberculosebestrijding drang uit ten aanzien van de behandeling, middels incentives, enablers en DOT (Directly Observed Treatment) en zonodig dwang middels gedwongen opname. Toelichting De behandeling bij tuberculose is langdurig en vraagt een trouw opvolgen van de behandeladviezen. De verpleegkundige zal daarom onderzoeken of de patiënt met tuberculose kan voldoen aan het opvolgen van deze adviezen. In eerste instantie zal ze daarbij een appèl doen op het zelfmanagement van de patiënt. Daarbij zal zij adequaat moeten omgaan met de grenzen van het zelfmanagement. Als blijkt dat de patiënt niet therapietrouw is, zal de verpleegkundige de patiënt proberen over te halen met drang of dwang. Drang kan bestaan uit het regelen van bepaalde incentives met de afspraak dat de patiënt daardoor de adviezen zal opvolgen. Als drang niet voldoende effect heet gaat de verpleegkundige meer dwingend te werk. DOT betekent: Directly Observed Treatment (medicatie-inname onder toezicht). Deze methode wordt gebruikt om volledige genezing van de patiënt met tuberculose te realiseren en resistentie te voorkomen. DOT wordt als middel gebruikt als een patiënt problemen heeft of vermoedelijk zal krijgen met het geregeld en op vaste tijden innemen van zijn medicatie. De DOT indicatie is een teambesluit waarbij de sociaal verpleegkundige met de behandelaar inschat en aangeeft wat nodig c.q. gewenst is in die specifieke situatie. De Sociaal verpleegkundige tuberculosebestrijding regelt wanneer, waar en door wie de medicatie wordt gegeven. Gedurende de DOT bewaakt de verpleegkundige de gang van zaken en houdt regelmatig contact met de patiënt. DOT wordt als standaardinterventie toegepast bij bepaalde risicogroepen. Voor groepen waarbij twijfel bestaat over de te verwachten therapietrouw, bestaat de indicatielijst DOT. De sociaal verpleegkundige tuberculosebestrijding werkt hierbij volgens de handleiding voor de interventie DOT. Als blijkt dat er een zodanig risico bestaat dat DOT niet voldoende garanties biedt voor een adequate behandeling, kan overgegaan worden tot gedwongen opname op grond van de wet Infectieziekten. De verpleegkundigen handelt dan volgens het daarbij horende L.C.I. protocol, en informeert de betrokkenen daarover. Zij maakt duidelijk waarom opname noodzakelijk is, en welke acties daarbij ondernomen zullen worden. Uiteraard werkt zij daarbij nauw samen met de behandelaar en met andere hulpverleners. Bij het voorkomen van de verspreiding van tuberculose en het ontstaan van resistente vormen ervan gaat het om snel inschatten van de situatie toepassen van kennis over zelfmanagement kritisch het verloop van het zelfmanagement volgen en bewaken stimuleren van het zelfmanagement door het aanbieden van incentives en enablers het aanbieden en organiseren van DOT afdwingen van deelname aan behandeling door gedwongen opname samenwerken met anderen rondom drang en dwang zodat de patiënt het behandelvoorschrift volgt op een voor hem en voor de zorgverleners aanvaardbare wijze. 22