Competentiebeschrijvingen voor verpleegkundigen in de thuiszorg, werkzaam op mbo-niveau

Transcriptie

1 Competentiebeschrijvingen voor verpleegkundigen in de thuiszorg, werkzaam op mbo-niveau

2

3 JULIE MEERVELD JENNIE MAST Competentiebeschrijvingen voor verpleegkundigen in de thuiszorg, werkzaam op mbo-niveau N I Z W Module bij het handboek In de spiegel kijken. Werken aan competenties in de thuiszorg

4 2004 Nederlands Instituut voor Zorg en Welzijn / NIZW Niets uit deze uitgave mag worden vermenigvuldigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm of op enige andere wijze zonder voorafgaande schriftelijke toestemming. Deze uitgave werd mede mogelijk gemaakt door financiële steun van de Sectorfondsen Zorg en Welzijn en de instellingen die hebben meegewerkt aan het project om tot deze competentiebeschrijvingen te komen. Deze instellingen zijn: Thuiszorg Breda, Carint, Evean, Kruiswerk Mark en Maas, Oosterschelde Thuiszorg, Thuiszorg Nieuwe Waterweg Noord, Valent RDB en Vierstroom. Auteurs Julie Meerveld en Jennie Mast Ontwerp omslag Zeno Drukwerk Krips, Meppel ISBN NIZW-bestelnummer E Bestelinformatie: Adrepak Postbus BB Den Haag Telefoon (070) Fax (070) nizw@adrepak.nl Website

5 Inhoud Inleiding 7 1 Ontwikkelingen in de verpleging 9 2 Verantwoording werkwijze en gemaakte keuzes 13 3 Typering van verplegen op mbo-niveau 15 4 Overeenkomsten en verschillen mbo- en hbo-niveau 19 5 De competentiebeschrijvingen 23 Formulieren voor het screenen van specifieke competenties van verpleegkundigen in de thuiszorg, werkzaam op mbo-niveau 65 Formulier totaalbeeld competenties niveau 4 82 Betrokkenen bij het project 83 Literatuur 85

6

7 Inleiding Deze module is een van de losse uitgaven met beroepsspecifieke competentiebeschrijvingen die horen bij het handboek In de spiegel kijken (Mast en Pool 2003a). In dit handboek worden de principes van het werken aan competenties in de thuiszorg uitgebreid beschreven en wordt daarvoor een aantal werkwijzen en hulpmiddelen gepresenteerd. In deze module staat de uitwerking centraal van de belangrijkste beroepscompetenties van verpleegkundigen die op mbo-niveau functioneren. Deze uitwerking is helemaal toegesneden op de taken en rollen die verpleegkundigen op dit niveau in diverse domeinen vervullen en is daarom niet geschikt voor gebruik door zorgverleners in andere functies. Voor hen zijn aparte modules ontwikkeld. Inmiddels zijn naast de beroepscompetenties voor verpleegkundigen in de thuiszorg die werken op hbo-niveau, de wijkverpleegkundige, ook de competenties voor verzorgenden op mbo-niveau beschikbaar. Bij het lezen van deze module wordt de inhoud van het handboek bekend verondersteld, met name de begrippen en principes die in het eerste hoofdstuk daarvan zijn beschreven. Voor het werken met de competentiebeschrijvingen als individuele zorgverlener, team, leidinggevende of directie wordt verwezen naar de specifieke hoofdstukken hierover die in het handboek zijn opgenomen. In deze module beschrijven we wat verwacht mag worden van verpleegkundigen in de thuiszorg die op mbo-niveau functioneren. Met groepen betrokkenen en met experts hebben we uitgebreid gesproken over het verschil tussen verplegen op mbo-niveau en verpleegkunde op hbo-niveau in de thuiszorg. Het verschil tussen deze twee is ingewikkeld en niet altijd helder weer te geven. Gebaseerd op de literatuur, de mening van experts en de mening van verpleegkundigen zelf zijn we tot een gewogen en onderbouwd profiel gekomen. Het grootste deel van deze uitgave bestaat uit de zestien specifieke competentiebeschrijvingen voor verpleegkundigen in de thuiszorg die op mbo-niveau functioneren. Ter inleiding (hoofdstuk 1) worden de ontwikkelingen in de verpleging in de thuiszorg geschetst die van invloed zijn op de behoefte aan bepaalde competenties. In hoofdstuk 2 verantwoorden we de werkwijze en de gemaakte keuzes bij het beschrijven van de competenties. Hierna gaan we in op het verplegen op mbo-niveau. Hoofdstuk 4 gaat over onderscheid en overeenkomst tussen verplegen op mbo- en verplegen op hbo-niveau. In hoofdstuk 5 staan de competentiebeschrijvingen en de uitwerking van de bijbehorende elementen. Tot slot zijn zestien formulieren opgenomen die als hulpmiddel kunnen dienen bij het in beeld brengen van specifieke competenties van de verpleegkundige op mbo-niveau in de thuiszorg, gevolgd door een formulier met het totaalbeeld van de competenties. Deze formulieren vormen een aanvulling op de formulieren die in het handboek zijn opgenomen. De formulieren zijn eveneens te downloaden van de website waar ook meer informatie te vinden is over ondersteuning bij het werken met competenties. 7

8 8 Omdat de overgrote meerderheid van de verpleegkundigen in de thuiszorg nog steeds uit vrouwen bestaat, verwijzen we in dit boek naar hen met zij en haar. De cliënt c.q. zorgvrager duiden we in voorkomende gevallen aan met hij of zij en hem of haar.

9 1 Ontwikkelingen in de verpleging Verpleegkundige in de wijk, avond-weekendverpleegkundige, verpleegkundige niveau 4: willekeurig noemen we hier een aantal benamingen voor de verpleegkundige die binnen de thuiszorg werkzaam is op mbo-niveau. Niet alleen de namen verschillen, ook de invulling van de functie verschilt. Per organisatie worden andere keuzes gemaakt over hoe deze verpleegkundigen werken en welke taken en verantwoordelijkheden zij toebedeeld krijgen. In de ene organisatie werken ze alleen in de avonden en weekenden, in de andere organisatie werken ze ook overdag en verrichten ze de wijkverpleegkundige taken. Binnen de thuiszorg is, onder invloed van de bezuinigingen in de zorg, een verregaande differentiatie gaande waarbij de doelstelling is om zo efficiënt mogelijk medewerkers met de juiste vermogens in te zetten in specifieke situaties. Steeds specifieker wordt gekeken naar het onderscheid tussen verplegen en verzorgen, en naar de deskundigheidsniveaus die daarbij horen. De positie van de verpleegkundige in de wijk lijkt hierbij wat onduidelijk tussen de wijkverpleegkundige en de ziekenverzorgende in te liggen. Het is in het belang van deze groep beroepsbeoefenaren dat hun specifieke plaats en taken binnen de zorg verhelderd en erkend worden. Niet alleen de thuiszorgorganisatie verandert, ook de zorgvraag aan de thuiszorg is aan verandering onderhevig. De vergrijzing vraagt om hulpverleners met andere competenties. Mensen komen sneller uit het ziekenhuis en vragen op grond daarvan om specifieke zorg. De thuiszorg verleent zorg in intramurale en transmurale settings. Zorgvragers verwachten een klantgerichte houding en zorg op maat. Verpleegkundigen moeten vaker onderhandelen over hun doelen en activiteiten. Ze moeten op grond van professionele argumenten kunnen aangeven wat er nodig is in een specifieke situatie. Deze zorginhoudelijke ontwikkelingen vragen om verpleegkundigen die deskundig zijn in hun vak, die daarover goed kunnen communiceren en die goed kunnen samenwerken met anderen. Verpleegkundigen moeten alert zijn op dit soort zorginhoudelijke veranderingen en zullen zich als gevolg daarvan professioneel voortdurend verder ontwikkelen. Daarnaast is het beroep van verpleegkundige volop in beweging. Er komen meer inhoudelijke specialisaties, zoals de verpleegkundigen die zich specialiseren in wondverzorging of ouderenzorg. Ook ontstaan er nieuwe functies, zoals die van de huisartsverpleegkundige of transferverpleegkundige. Deze ontwikkelingen spelen zich tot nu toe met name af op hbo-niveau, maar de vraag is wat dit mogelijk ook betekent voor de verpleging op mbo-niveau. Denken in competenties Het denken in en het werken met competenties geeft houvast in het omgaan met vakinhoudelijke en organisatorische ontwikkelingen en in het afstemmen ervan op elkaar. Competentie als begrip is vrij nieuw binnen de zorg, maar is binnen het onderwijs al heel duidelijk omarmd. We geven hier in het kort de definitie van competenties zoals wij die gebruiken binnen deze publicatie en geven puntsgewijs aan wat verpleegkundigen met deze beschrijvingen kunnen doen. 9

10 Wat zijn competenties? Competenties zijn de vermogens van mensen om een taak onder verschillende omstandigheden in de reële werkelijkheid uit te voeren en tot de gewenste resultaten te komen (Benner 1982). Deze definitie geeft volgens ons goed aan waar het om gaat bij het denken in en werken met competenties. We ontrafelen de definitie om een paar belangrijke aspecten ervan te verduidelijken. Competenties zijn vermogens van mensen: het geïntegreerde geheel van kennis, houding, vaardigheden, ervaring, motivatie, zelfbeeld en normen en waarden. Een zorgverlener gebruikt al die elementen om de zorg zo goed mogelijk te kunnen geven in allerlei verschillende situaties. Zij gebruikt van dit geheel dat wat ze nodig heeft in een situatie en ze kan haar vermogens aanpassen aan de situatie waarin ze werkt. De competentiebeschrijvingen geven weer over welke vermogens de verpleegkundige moet beschikken om het geheel van haar werkzaamheden goed te kunnen uitvoeren. Competenties hebben te maken met effectief gedrag. In de beschrijvingen staat aangegeven wat de zorgverlener wil bereiken met haar activiteiten, wat het gewenste resultaat is. De verpleegkundige wil op een professionele wijze zorg leveren die voldoet aan haar eigen normen, aan de verwachtingen van de zorgvrager, en aan de eisen die de instelling oplegt. Competenties zijn te zien en worden bepaald door de situatie waarin men werkt, de reële werkelijkheid. De beschrijvingen zijn daarom specifiek voor verpleegkundigen op mboniveau omdat hierin beschreven wordt wat verpleegkundigen in de wijk tegenkomen in hun werk, en wat zij daarbinnen aan vermogens inzetten om hun doelen te bereiken. Wat kan een verpleegkundige met de competentiebeschrijvingen? Competentiebeschrijvingen vormen als geheel een beeld van datgene wat nodig is om een beroep te kunnen uitvoeren. Dit is een heel compleet en heel uitgebreid beeld. Je kunt je als verpleegkundige spiegelen aan dit beeld. Heb jij datgene wat beschreven staat ook in je gedragsrepertoire of ontbreken er bepaalde elementen? Misschien ben je over sommige zaken onzeker of weet je het niet van jezelf. Je kunt met behulp van de formulieren die achter in dit boek zijn opgenomen een overzicht maken van je sterke en zwakkere punten. Je kunt op eenzelfde manier aan collega s of aan je leidinggevende vragen om hun beeld te geven over een of meer van jouw competenties. Op die manier krijg je heel gericht feedback van anderen en kun je je eigen beeld bijstellen. Je kunt ook de zorgvrager om tips vragen over waar je mee moet stoppen, waar je mee door moet gaan of waar je mee moet beginnen. Ook deze feedback kan je helpen om je eigen beeld te verfijnen. Je kunt gebaseerd op je overzicht een persoonlijk ontwikkelplan, een zogenoemd POP maken, waarin je aangeeft wat je de komende tijd wilt ontwikkelen van jezelf, met welk doel en op welke manier. In teambesprekingen kun je met elkaar de beschrijvingen bespreken en toetsen of jullie op die manier werken, wat je wel of niet doet, en waarom jullie het zo doen. Je kunt dan ook afspreken wat jullie er als team mee kunnen doen. 10

11 Blijven leren wordt binnen de verpleging steeds belangrijker. Verpleegkundigen op mbo-niveau hebben zich soms door bij- en nascholing verder ontwikkeld op specifieke terreinen. Het is voor instellingen en voor deze verpleegkundigen maar ook in het kader van het denken in competenties van belang om deze elders verworven competenties van verpleegkundigen te erkennen en te waarderen. 11

12

13 2 Verantwoording werkwijze en gemaakte keuzes Bij de beschrijving van de competenties van de mbo-verpleegkundige niveau 4 in de thuiszorg, hebben we ons gebaseerd op de kennis en de ervaring die we hebben opgedaan bij het beschrijven van de competenties van de wijkverpleegkundige op hbo-niveau. Daarnaast hebben we geprobeerd het eigene van het verplegen op mbo-niveau zo goed mogelijk in beeld te brengen en te beschrijven. We laten hier in het kort zien voor welke uitgangspunten we hebben gekozen en hoe we tot de beschrijvingen zijn gekomen. Project met instellingen samen De competentiebeschrijvingen voor de verpleegkundigen op mbo-niveau zijn totstandgekomen binnen een project waaraan acht thuiszorginstellingen hebben meegewerkt. Iedere instelling had een intern projectleider aangesteld om het plan van aanpak in de eigen instelling te schrijven en te realiseren. Deze interne projectleiders hadden maandelijks overleg met de projectleiders van het NIZW. De leden van de directie c.q. raden van bestuur van deze instellingen vormden met elkaar en het NIZW-projectteam de stuurgroep voor dit project. Door deze stuurgroep werd de voortgang en de kwaliteit van het project bewaakt. De beschrijvingen zijn gebaseerd op verschillende bronnen: We hebben met groepen verpleegkundigen werkzaam in de thuiszorg nagedacht en gesproken over de inhoud van hun vak en over de invulling van de competenties. We hebben dit gedaan door middel van gestructureerde groepsinterviews met ongeveer zestig verpleegkundigen uit acht thuiszorgorganisaties. Deze groepsinterviews waren opgebouwd rondom verhalen van de verpleegkundigen over situaties waarin zij heel goed functioneerden of situaties waarvan zij vonden dat hun functioneren niet goed was geweest. Deze situaties hebben we op band opgenomen, op schrift gesteld, geanalyseerd en uiteengerafeld om tot de competentiebeschrijvingen te kunnen komen. Vanuit de instellingen die partner waren in dit project hebben mensen in klankbordgroepen meegedacht, zoals opleidingsfunctionarissen, medewerkers van de afdeling personeel en organisatie, en managers. Ook hun meningen en ideeën zijn meegenomen in de beschrijvingen en de manier waarop ze totstandgekomen zijn. We hebben de meningen van tien experts gevraagd over de invulling van het beroep van de verpleegkundigen op mbo-niveau, naast de verzorgenden op mbo-niveau en de wijkverpleegkundige op hbo-niveau. Uit de meningspeiling blijkt dat men de verschillen tussen de beide niveaus beperkt vindt. Vooral in de rol van regisseur en ontwerper noemt men verschillen. In de rol van zorgverlener geeft men weinig verschillen aan. We hebben gebruikgemaakt van het beroepsprofiel van de verpleegkundige, als algemene basis, evenals Gekwalificeerd voor de toekomst (Commissie Kwalificatiestructuur 1996), en de functiebeschrijvingen van de herziene AWBZ. Daarnaast hebben we literatuur geraadpleegd over de verschillende niveaus binnen de zorg. We sluiten met de indeling in domeinen en rollen en met de formulering van de competenties aan bij de uitgangspunten, het format en de methode om competenties te beschrijven voor de wijkverpleegkundige (Mast en Pool 2003b). Deze keuze is gemaakt om de vergelijk- 13

14 baarheid van de competenties van verpleegkundigen op mbo- en hbo-niveau te vergroten. Dit geldt eveneens voor de vergelijking met de competenties van de verzorgenden op mboniveau. Vanuit de instellingen die hebben meegedaan aan het project was er duidelijk voorkeur voor het invullen van de competenties van de verpleegkundige op mbo-niveau binnen de vijf rollen die beschreven zijn voor de verpleegkundige op hbo-niveau. De reden hiervoor is dat de twee beroepen zo sterk in elkaars verlengde liggen dat het past om dezelfde indeling te hanteren. Om het eigene van het verplegen op mbo-niveau te benadrukken, hebben we overwogen om dat ook te laten blijken in de benaming van de rollen. We hebben hier uiteindelijk niet voor gekozen, omdat het voor de instellingen te verwarrend bleek om voor elk niveau van zorgverleners andere rollen te moeten gebruiken. Groepen verpleegkundigen uit zeven van de acht pilotorganisaties hebben met de ontwikkelde competentiebeschrijvingen gewerkt, en hebben hun eigen beeld van hun functioneren en hun beroepsinhoud getoetst aan de beschrijvingen. Zij hebben dit zeer uitgebreid geëvalueerd. Ook anderen uit de pilotinstellingen hebben hun mening gegeven over de conceptbeschrijvingen. Over het algemeen was men erg positief over het geheel. De evaluatiegegevens zijn verwerkt en de beschrijvingen zijn nogmaals gescreend en opnieuw beoordeeld op logica en inhoud. Dit heeft geleid tot het nu voorliggende document. Competentiebeschrijvingen zijn een hulpmiddel om goede zorg te kunnen verlenen, door de juiste mensen op de juiste werkplek. Competentiebeschrijvingen zijn eveneens gekoppeld aan een bepaalde situatie in een bepaalde tijd. Op dit moment weerspiegelt dit profiel wat verpleegkundigen op mbo-niveau in de thuiszorg idealiter kunnen en doen. Dit is echter niet statisch, maar aan voortdurende verandering onderhevig. De beschrijvingen zullen daarom regelmatig bijgesteld en zo nodig aangevuld moeten worden. Verpleegkundigen kunnen hun eigen functioneren aan de competentiebeschrijvingen spiegelen. We hopen dat verpleegkundigen zichzelf hierdoor zullen blijven ontwikkelen en voortdurend mogelijkheden blijven zien om hun vak te verhelderen en te waarderen. 14

15 3 Typering van verplegen op mbo-niveau Wat is nu anders bij het verplegen op mbo-niveau in de (thuis)zorg dan bij het verplegen op hbo-niveau? Deze vraag is heel cruciaal voor dit beroepscompetentieprofiel en tegelijkertijd moeilijk te beantwoorden. In het beroepsprofiel voor de verpleging (Leistra e.a. 1999) wordt geen onderscheid gemaakt tussen de twee niveaus. Wel erkent men ook in dit profiel dat er in de praktijk van de beroepsuitoefening op verschillende niveaus wordt gewerkt en dat daarvoor verschillende competenties nodig zijn. Verplegen is het bieden van verpleegkundige zorg aan mensen met een somatische, psychogeriatrische of psychiatrische aandoening of beperking of een lichamelijke handicap, gericht op herstel of voorkoming van verergering van een aandoening, beperking of handicap, te verlenen door een instelling (Ministerie van VWS 2002). Ook hier is geen onderscheid in niveaus gemaakt. Wat maakt dan het verschil? In het rapport Gekwalificeerd voor de toekomst (Commissie Kwalificatiestructuur 1996) wordt de samenhang geschetst tussen de verschillende niveaus van denken en werken in de zorg. De belangrijkste criteria waarmee dit onderscheid wordt uitgewerkt, zijn: verantwoordelijkheid; complexiteit; transfer. Op deze basis heeft men eveneens het onderscheid tussen de twee niveaus voor de verpleging uitgewerkt en verduidelijkt. Dit houvast hanteren wij ook als basis voor de competentiebeschrijvingen van de verpleegkundige op mbo-niveau. Een ander houvast is gelegen in de instroomeisen voor de opleiding. Verpleegkundigen op mbo-niveau hebben een vooropleiding op mbo-niveau, en voldoen aan de eisen van het mboonderwijs. Zij moeten voldoen aan een aantal elementaire beroepsvaardigheden die relevant zijn voor de verpleegkundige. Verpleegkundigen op mbo-niveau vervullen de rol van zorgverlener analoog aan die van de verpleekundigen op niveau 5, maar in minder complexe situaties, met minder verantwoordelijkheid, en met een transfervermogen op mbo-niveau. De rollen van regisseur, coach, ontwerper en beroepsbeoefenaar zijn ook op een andere manier ingevuld dan bij het hbo-niveau. Op mbo-niveau functioneren Verpleegkundigen die in de thuiszorg werken hebben vaak heel verschillende opleidingen gevolgd en verschillende ervaring opgedaan in de zorg. Dit kan betekenen dat er ook verschillen zijn in datgene wat men heeft ontwikkeld aan competenties. In deze module geven we een standaardbeschrijving weer voor alle verpleegkundigen in de thuiszorg, werkzaam op mbo-niveau. Dit kan betekenen dat sommigen competenties zullen moeten ontwikkelen, en dat 15

16 anderen misschien meer competenties hebben ontwikkeld dan we hier aangeven. De vraag is dan of diegenen nog functioneren op mbo-niveau of dat zij in hun loopbaan eigenlijk doorgegroeid zijn naar het hbo-niveau. Binnen de hogescholen voor verpleegkunde is beschreven wat het onderscheidende is van het hbo-onderwijs en wat men mag verwachten van studenten op hbo-niveau (HBO-Raad 1999). Voor het mbo-onderwijs is er nog niet zo n standaard ontwikkeld. Het is dus veel ingewikkelder om te definiëren wat nu wel of niet valt onder het mbo-niveau van zorg verlenen. Onderscheid tussen verpleging en verzorging Verzorgen is een eigen vak dat inmiddels wordt ingeschat op mbo-niveau. De kern van het vak omvat volgens de definitie uit het beroepsprofiel: De zorgvrager in zijn woon- en leefomgeving stimuleren, ondersteunen of compensatie bieden bij niet-toereikende zelfredzaamheid op lichamelijk en psychosociaal gebied. Uitgangspunt is de ondersteuning van de zorgvrager in zijn zelfzorgactiviteiten (Van de Haterd e.a. 2000). De verhouding tussen verzorging en verpleging is een voortdurende bron voor discussie en afstemming. In Gekwalificeerd voor de toekomst (Commissie Kwalificatiestructuur 1996) wordt verzorging gezien als onderdeel binnen het domein van de verpleging. In het rapport van het College voor Zorgverzekeringen over de nieuwe functies binnen de AWBZ schetst men een beeld van overlap tussen de functies verpleging en persoonlijke verzorging. Het uitgangspunt hier is dat het doel van de activiteit leidend moet zijn bij de inzet van de bijbehorende functionaris (College voor Zorgverzekeringen 2003). Bij deze competentiebeschrijvingen gaan wij voor de verpleging en voor de verzorging uit van dezelfde domeinen en rollen. De inhoud van de verschillende rollen en beschrijvingen verschilt echter. Verzorgenden hebben een opleiding die erkend is als middelbaar beroepsonderwijs, en voldoen aan de eisen die dat onderwijs stelt aan instroom en uitstroom. In de uitwerking van de kwalificatiestructuur is de ziekenverzorgende, naast een beroepsbeoefenaar op mbo-niveau, werkzaam in verpleegkundige hulpverlening aan langdurig zieken, die in een min of meer evenwichtige gezondheidstoestand verkeren (OVDB 1997). Hierbij berust de beoordeling van: de complexiteit van de situatie waarin de zorgvrager zich bevindt de omstandigheden waaronder verpleegkundige zorg gegeven moet worden bij de verantwoordelijk verpleegkundige. Ook het verpleegplan wordt in overleg met de ziekenverzorgende door de verpleegkundige vastgesteld. In de praktijk van de thuiszorg zullen deze verschillen niet altijd even duidelijk zijn, vervangen mensen elkaar als het nodig is, en maken instellingen zelf ook keuzes hoe zij hun medewerkers inzetten. 16 Domeinen en rollen De mbo-verpleegkundige is actief op drie domeinen: zorg, organisatie van zorg en beroep. De twee laatste domeinen, organisatie van zorg en beroep, bestaan bij de gratie van het domein zorg. De rollen worden hier kort getypeerd. Voor een uitgebreide beschrijving verwijzen we naar Met het oog op de toekomst (Pool, Pool-Tromp e.a. 2001).

17 Rol van zorgverlener Kenmerkend voor de rol van zorgverlener is dat het de meest basale rol is die verpleegkundigen vervullen, ongeacht de opleiding die ze hebben genoten. In deze rol geeft de verpleegkundige op een professionele manier vorm en inhoud aan de zorg. Het vervullen van de rol van zorgverlener vraagt van de verpleegkundige dat zij in iedere situatie afwegingen kan maken met betrekking tot haar technisch en moreel handelen, en dat zij die afwegingen telkens kan beargumenteren en verantwoorden. Van de mbo-verpleegkundige wordt bovendien verwacht dat zij de zorg baseert op kennis uit richtlijnen, protocollen of kwaliteitscriteria voor zover deze beschikbaar zijn. Rol van regisseur Zorg kan alleen maar tot het gestelde doel leiden, als de tijd, plaats en planmatige aanpak van zorgactiviteiten in goed onderling overleg op elkaar worden afgestemd. Hiervoor is regie nodig. De verpleegkundige stelt in de rol van regisseur een integraal zorgplan op en houdt toezicht op de uitvoering ervan. Zorgcoördinatie is onderdeel van de regie. Preventie De rollen zorgverlener en regisseur worden uitgevoerd binnen het domein zorg, met als domeinspecificaties zorg voor chronisch zieken, gehandicapten en stervenden, zorg voor mantelzorgers en individuele preventie. De verpleging op mbo-niveau wordt gekenmerkt door een breed spectrum van zorgvragen en zorgactiviteiten. Het strekt zich uit van het geven van lichamelijke of psychosociale zorg, coördinatie van zorg, ondersteuning van familieleden en mantelzorgers tot het ondersteunen van medici of andere disciplines bij onderzoeken en behandelingen. Om gezondheidsrisico s te vermijden of de kans erop te verkleinen werkt de verpleegkundige mee aan individuele vormen van preventie. Rol van coach Het meest kenmerkende van de rol van coach is stimuleren, motiveren en feedback geven en ontvangen. De mbo-verpleegkundige doet dit als werkbegeleider. Soms is deze rol vrij impliciet, bijvoorbeeld als het gaat om het vervullen van een voorbeeldfunctie voor nieuwe collega s. Deze rol kan echter ook heel expliciet worden vervuld, bijvoorbeeld bij het begeleiden en inwerken van nieuwkomers in een team of op een afdeling, bij het begeleiden van stagiaires, en bij intervisie- of reflectiebijeenkomsten. De rol van coach is essentieel voor het leren op de werkplek. Rol van ontwerper Van een verpleegkundige op mbo-niveau wordt verwacht dat zij ook de alledaagse activiteiten van het primaire zorgproces overstijgt en een bijdrage levert aan de kwaliteitsbevordering. Daarom wordt van de verpleegkundige verwacht dat zij informatie levert over het gebruik van kwaliteitsrichtlijnen, standaarden en protocollen in de dagelijkse individuele zorg en dat zij op die manier een bijdrage levert aan de evaluatie van richtlijnen en protocollen. 17

18 Reflectie De rollen van coach en ontwerper staan indirect wel ten dienste van de zorgvrager en mantelzorger, maar ze worden uitgevoerd ten behoeve van het domein organisatie van zorg. Dat verpleegkundig handelen primair is gericht op de zorguitvoering is duidelijk. Dit is traditioneel de kern van haar professionaliteit. Nu en in de toekomst is dat echter niet meer voldoende. Het geven van werkbegeleiding en het meewerken aan kwaliteitszorg spelen eveneens een belangrijke rol. Goede zorg vraagt om reflectie op de dagelijkse praktijk, zowel op het niveau van het individu als op het niveau van het team. Zorg verlenen biedt altijd mogelijkheden om te leren en het eigen handelen te verbeteren. Een van de eerste eisen die aan verpleegkundigen wordt gesteld in verband met de kwaliteitszorg is dat zij de (gezondheids)zorg en thuiszorg vanuit verschillende gezichtspunten kunnen beschouwen. Rol van beroepsbeoefenaar Als beroepsbeoefenaar is de verpleegkundige lid van een beroepsgroep, die haar bepaalde verplichtingen oplegt. Zij houdt zich aan de beroepscodes en de ethische codes. Als individu draagt zij ook beroepswaarden uit. Van de verpleegkundige mag worden verwacht dat zij op een proactieve manier meewerkt aan het formuleren van waarden en aan het ontwikkelen van strategieën om deze waarden te realiseren. De verpleegkundige heeft de wil en de kennis, en creëert mogelijkheden om aan een continue verhoging van de kwaliteit van het beroep te werken. De rol van beroepsbeoefenaar wordt vervuld voor het domein beroep. Dit domein is gericht op beroepsinnovatie en deskundigheidsbevordering. De verpleegkundige beroepsgroep moet op talloze manieren laten zien wat zij waard is door aan te tonen welke bijdrage zij levert aan de gezondheidszorg en thuiszorg en wat de waarde daarvan is. De verpleegkundige is moreel en juridisch individueel verantwoordelijk voor haar handelen, maar zij heeft ook een verantwoordelijkheid tegenover de totale beroepsgroep. Deze verantwoordelijkheid kan niet los worden gezien van maatschappelijke ontwikkelingen. Belangrijk is dat verpleegkundigen de beroepswaarden en standaarden als professional respecteren en hooghouden, maar wel flexibel reageren op maatschappelijke, technologische en morele ontwikkelingen in de samenleving. In de tabel in hoofdstuk 4 is de relatie aangegeven tussen de rollen die de verpleegkundige op mbo-niveau vervult op de verschillende (sub)domeinen en de daarvoor benodigde competenties. 18

19 4 Verschillen en overeenkomsten mbo- en hbo-niveau In het voorgaande hoofdstuk hebben we aangegeven wat het eigene is van verplegen op mboniveau. Omdat er naast het eigene ook veel overlap bestaat met verplegen op hbo-niveau zetten we hier in het kort nog even de verschillen en overeenkomsten op een rij. Overeenkomsten tussen verpleegkundigen op mbo-niveau en hbo-niveau Voor de verpleegkundige op mbo-niveau worden dezelfde domeinen en rollen gehanteerd als voor de wijkverpleegkundige. De verpleegkundige op mbo-niveau is deskundig binnen alledrie domeinen en allevijf rollen. Dus zowel op het domein zorg, organisatie en beroep als in de rol van zorgverlener, regisseur, ontwerper, coach en beroepsbeoefenaar. Maar de verpleegkundige op mbo-niveau is niet in alle rollen even breed actief. De harde kern van het beroep wordt gevormd door de rol van zorgverlener in de zorg voor zorgvragers met acute somatische ziekten, voor langdurig somatische zorgvragers, voor terminale zorgvragers, psychogeriatrische zorgvragers en zorgvragers met somatische en psychiatrische problemen. De beschrijvingen beginnen met een competentie die alle andere overstijgt, maar ook aan alle andere voorafgaat. Deze competentie 0 staat voor het meest basale vermogen van de verpleegkundige om te functioneren in alle rollen en alle domeinen. Het gaat om een algemene competentie die van belang is voor alle rollen. Daarnaast zijn er meer specifieke competenties beschreven die gericht zijn op de specifieke groepen zorgvragers van verpleegkundigen niveau 4. Deze competentie is ook beschreven in de module competentiebeschrijvingen voor de wijkverpleegkundigen, maar is in het profiel voor mbo-verpleegkundigen uitgebreider ingevuld. Deze verandering is gebaseerd op de wens van de gebruikers om alle algemene elementen te centreren in competentie 0, zodat het aantal elementen bij de specifieke beschrijvingen kon worden beperkt. Verschillen in de beschrijvingen van verpleegkundigen op mbo-niveau en hbo-niveau Vergeleken met de wijkverpleegkundige zijn er enkele verschillen in de uitwerking van de competentiebeschrijvingen voor verpleegkundigen op mbo-niveau. De verschillen zijn het meest zichtbaar in de rollen van ontwerper, coach en beroepsbeoefenaar. Maar ook in de rol van zorgverlener zijn er een paar verschillen. De verschillen in de rol van zorgverlener zijn klein, omdat mbo-verpleegkundigen vaak ook zorg delen met de hbo-verpleegkundige. Op basis van de groepsinterviews, de vergelijking van de beroepsprofielen, de mening van experts, de evaluatie van de kwalificatiestructuur en de reacties van de verpleegkundigen zelf zijn de competenties voor niveau 4 in deze vier rollen dan ook aangepast. De volgende verschillen zijn gemaakt: Binnen de rol van zorgverlener zijn de competenties van de beide niveaus voor het grootste deel hetzelfde. Het verschil is dat in de competenties 1 en 2 voor het mbo-niveau is opgenomen dat als de protocollen, standaarden of kwaliteitsrichtlijnen niet voldoende houvast bieden in de zorg, de mbo-verpleegkundige dan een hbo-verpleegkundige inschakelt. 19

20 De rol van regisseur op mbo-niveau bestaat niet uit twee, maar uit één competentie in vergelijking met het hbo-niveau. Alleen de competentie om een integraal zorgplan op te stellen, uit te voeren, bij te stellen en te bewaken is gehandhaafd. Als een nieuwe indicatie nodig is dan signaleert de mbo-verpleegkundige dit tijdens de cliëntenzorg en treedt zij in overleg met de hbo-verpleegkundige. Deze signaleringscompetentie is terug te vinden onder de rol van zorgverlener: competentie 8. Binnen de rol van ontwerper is de mbo-verpleegkundige competent in het signaleren wanneer standaarden, protocollen en kwaliteitsrichtlijnen aangepast dienen te worden. Zij levert bovendien gegevens aan voor evaluatie. De bijdrage van de mbo-verpleegkundige is daarmee beperkter dan de bijdrage van de hbo-verpleegkundige aan standaarden, protocollen en kwaliteitsrichtlijnen. In de rol van coach is de mbo-verpleegkundige actief als werkbegeleider, bij het inwerken van nieuwe collega s en bij het leren met en van collega s door feedback. Haar bijdrage is gericht op concrete handelingen en concrete leerdoelen en beperkter vergeleken met de vereiste competenties van de hbo-verpleegkundige. Ten slotte is aan de rol van zorgverlener een nieuwe competentie toegevoegd: competentie 9. Deze competentie gaat over het professioneel behartigen van de belangen van de eigen organisatie bij de individuele cliënten. Uitgangspunt is dat verpleegkundigen, net zoals andere medewerkers van de thuiszorg, bij cliënten thuis het gezicht van hun eigen organisatie zijn. Ze zijn een soort ambassadeurs van hun eigen organisatie. Deze competentie is niet beschreven in de module van de wijkverpleegkundigen, maar zal zeker in een update daarvan worden meegenomen. De hiernavolgende tabel betreft een overzicht van de domeinen, domeinspecificaties, rollen en competenties van de mbo-verpleegkundige. 20

21 Alle domeinen specificaties rollen Algemene competentie 0 Om een cliëntgerichte benadering te combineren met kwalitatief verantwoorde zorg, sluit de verpleegkundige aan bij de beleving van de zorgvrager, betrekt zij de zorgvrager en de mantelzorg bij de zorg, werkt zij methodisch en systematisch volgens geldende actuele protocollen en kwaliteitsrichtlijnen en werkt zij samen met anderen. Domeinen Domeinspecificaties Rollen Beroepscompetenties verpleegkundigen mbo-niveau Zorg Zorg voor zieken, gehandicapten en stervenden Zorg voor mantelzorgers Individuele preventie Zorgverlener 1 Om zorgvragers met een chronische somatische aandoening of handicap te ondersteunen in het dagelijkse leven, biedt de verpleegkundige verpleegkundige zorg. 2 Om psychogeriatrische en psychiatrische zorgvragers of verstandelijk gehandicapten met een chronische somatische aandoening of handicap te ondersteunen in het dagelijkse leven, biedt de verpleegkundige verpleegkundige zorg. 3 Om het lijden van zorgvragers te verlichten bij wie de ziekte niet meer reageert op een curatieve behandeling, en het sterven binnen afzienbare tijd verwacht kan worden, verleent de verpleegkundige palliatief terminale zorg. 4 Om herstel van de gezondheid van zorgvragers in elke fase van het ziek zijn te bevorderen, complicaties te voorkomen en hen te ondersteunen bij therapeutische behandelingen, biedt de verpleegkundige verpleegtechnische zorg. 5 Om zorgvragers te helpen bij het omgaan met de gevolgen van een chronische somatische aandoening of handicap en bij het voorkomen en terugdringen van psychosociale problemen, biedt de verpleegkundige psychosociale zorg. 6 Om het zelfmanagement van mantelzorgers van chronisch zieken, gehandicapten of stervenden te bevorderen, biedt de verpleegkundige ondersteuning aan mantelzorgers. 7 Om het zelfmanagement van zorgvragers met een chronische somatische ziekte of handicap te bevorderen, geeft de verpleegkundige advies, instructie en voorlichting. 8 Om ervoor te zorgen dat de zorgvrager die zorg krijgt die hij of zij nodig heeft, als de situatie verandert of zich anders ontwikkelt dan verwacht, signaleert de verpleegkundige veranderingen en schakelt zij andere professionals in. 9 Om kwalitatief goede zorg te bieden, treedt de verpleegkundige op als professioneel behartiger van de belangen van de zorgvragers én van de werkgevende organisatie. Regisseur 10 Om zorg in de thuissituatie vanuit het perspectief van de zorgvrager als een samenhangend geheel te laten verlopen, stelt de verpleegkundige een integraal zorgplan op, zorgt zij ervoor dat er uitvoering aan wordt gegeven, houdt zij toezicht op die uitvoering, stelt zij het zorgplan zo nodig bij en bewaakt zij het realiseren van de integrale doelen. Organisatie van zorg Kwaliteitsbevordering Werk- en stagebegeleiding Ontwerper Coach 11 Om de kwaliteit en de doelmatigheid van de zorgverlening te bevorderen, signaleert de verpleegkundige wanneer standaarden, protocollen en kwaliteitsrichtlijnen aangepast dienen te worden en verzamelt zij gegevens om het gebruik te evalueren. 12 Om student-verpleegkundigen op de werkplek te begeleiden in hun opleiding en nieuwe collega s in te werken op hun nieuwe werkplek, geeft de verpleegkundige werkbegeleiding. Beroep Beroepsuitoefening Beroepsinnovatie Beroepsbeoefenaar 13 Om kwaliteit van zorg te bieden, werkt de verpleegkundige actief samen in een team. 14 Om de zorgverlening te laten voldoen aan eisen die gesteld mogen worden aan een verpleegkundige die is opgeleid op mbo-niveau, werkt de verpleegkundige vanuit actuele geldende professionele waarden en kaders voor de beroepsgroep. 15 Om het vak van verpleegkundige te ontwikkelen tot een beroep dat aansluit op de eisen van de toekomst, vervult de verpleegkundige een actieve rol in de vernieuwing van het beroep en in vakinhoudelijke ontwikkelingen. 21 Domeinen, domeinspecificaties, rollen en competenties verpleegkundigen in de wijk, mbo-niveau

22

23 5 De competentiebeschrijvingen Spoorboekje De beschrijving van alle competenties van de mbo-verpleegkundige vormen samen het profiel van de verpleegkundige, zoals dat er volgens henzelf uit zou moeten zien. Daarnaast hebben we bij het opstellen van het profiel ook rekening gehouden met wat deskundigen en opleiders vinden en wat al in bestaande (wettelijke) kaders is vastgelegd. Het profiel geeft inzicht in wat mag worden verwacht en wat de vermogens zijn van een verpleegkundige die een mbo-opleiding heeft gevolgd. Het kan worden gebruikt om teamdoelen te realiseren door bijvoorbeeld de juiste persoon te kiezen voor een bepaalde cliënt of voor een bepaald team. Het profiel kan ook worden gebruikt om organisatiedoelen te realiseren, zoals het verbeteren van de zorg voor oudere zorgvragers. Het profiel kan eveneens worden gebruikt voor het werken aan de eigen professionele ontwikkeling van een zorgverlener, bijvoorbeeld als basis voor het maken van een eigen ontwikkelplan. Het profiel is in de praktijk van de thuiszorg te gebruiken als een spoorboekje. Niet om het helemaal door te lezen van voor naar achter, maar door gericht te zoeken waar je naartoe wilt en het traject te bepalen waarlangs je dat doel kunt bereiken. Verpleegkundigen die zich willen ontwikkelen, kunnen zichzelf met behulp van het profiel een spiegel voorhouden. Dat kan heel algemeen door bijvoorbeeld alleen het overzichtsschema met alle competenties te bekijken of meer in detail door zich te vergelijken met enkele competenties en daarbij alle elementen langs te lopen. Op punten waar zij zichzelf niet voldoende competent vinden, kunnen zij zich ontwikkelen. Maar het ontwikkelen van de competenties staat idealiter niet los van het team en van de doelstellingen van de organisatie. Het is de bedoeling om ook samen met de leidinggevende te bekijken wat reëel en haalbaar is voor een individu, voor de collega s en voor de organisatie. Vaste formule De competentiebeschrijvingen zijn geformuleerd volgens de methodiek die is beschreven in het boek Met het oog op de toekomst (Pool, Pool-Tromp e.a. 2001). Iedere competentiebeschrijving begint met een kernzin, met daarin een werkwoord waarmee een mogelijkheid voor gedrag wordt uitgedrukt. Aan dat werkwoord worden steeds elementen toegevoegd, waarmee wordt weergegeven dat de verpleegkundige over eigenschappen beschikt waardoor ze in staat is het gewenste gedrag te vertonen als een situatie daarom vraagt. Deze eigenschappen kunnen zijn: geschiktheid; benodigde kennis en kunde; wil; juiste houding. 23

24 De formule is: Bij gaat het om... zodat... Achter Bij volgt een werkwoord dat kernachtig weergeeft wat de verpleegkundige doet, haar gedrag. Dit gedrag is uitgewerkt in elementen achter gaat het om. Elk element geeft weer over welke eigenschappen de verpleegkundige beschikt om het gewenste gedrag te vertonen als een situatie daarom vraagt. De elementen zijn een mix van geschiktheid, benodigde kennis en vaardigheden, wil en de juiste houding. Deze elementen worden na de vaste formule één voor één uitgewerkt. Achter zodat volgt het resultaat wat de verpleegkundige wil bereiken met haar gedrag. Basis Naast de vijf rollen zijn er een aantal basiselementen die de verpleegkundige moet kunnen laten zien in de uitoefening van haar beroep binnen alle domeinen en alle rollen. We hebben dit de basiscompetentie, competentie 0 genoemd. Dit betekent dat verpleegkundigen voor al hun werkzaamheden een professionele relatie moeten kunnen opbouwen en onderhouden, dat zij dat klantgericht doen, en dat zij hierover deskundig en methodisch kunnen communiceren. Ook vraagt een goede beroepsuitoefening om regelmatig reflecteren op het eigen handelen en de eigen emoties. Alleen op die manier kan een verpleegkundige leren van het eigen handelen en dit verbeteren. Deze basiscompetentie geldt daarom voor de gehele beroepsuitoefening van verpleegkundigen op mbo-niveau. Instellingen, managers en verzorgenden zelf vinden hierin houvast voor het toetsen of ontwikkelen van de meer algemene vermogens van de verpleegkundigen. Deze basiscompetentie heeft dus een ander karakter dan de andere meer specifieker ingevulde competenties. Competentie 0 is algemener en minder direct gekoppeld aan werksituaties van verpleegkundigen. De elementen die worden genoemd in deze beschrijving kunnen in allerlei andere competenties een rol spelen en zijn voortdurend verder te ontwikkelen. Als een verpleegkundige het moeilijk vindt om goed te communiceren, is dat in allerlei werkzaamheden een belemmering om goed te functioneren. Bij het werken met competentie 0 is het daarom aan te bevelen de elementen te koppelen aan praktijksituaties, of aan andere competenties. Dan kan men gericht kijken hoe de verpleegkundige dit element verder kan ontwikkelen. Hierna worden alle competenties beschreven. Deze worden gevolgd door de invulformulieren per competentie en voor het totaalbeeld. 24

25 0 Algemene competentie Domein: alle domeinen Domeinspecificatie: alle specificaties Competentie Om een cliëntgerichte benadering te combineren met professionele verantwoorde zorg, sluit de verpleegkundige aan bij de beleving van de zorgvrager, betrekt zij de zorgvrager en de mantelzorg bij de zorg, werkt zij methodisch en systematisch volgens geldende actuele protocollen en kwaliteitsrichtlijnen en zij werkt samen met anderen. Toelichting Deze competentie is de basiscompetentie van de verpleegkundige. In deze competentie geeft de verpleegkundige op een vakbekwame manier vorm en inhoud aan de relatie met de zorgvrager, de mantelzorger en andere professionals. Methodisch werken en samenwerken met andere professionals zijn belangrijke gereedschappen voor een vakbekwame verpleegkundige in de rol van zorgverlener. Ook voor de andere rollen van de verpleegkundige zijn het belangrijke elementen: in de rollen regisseur, ontwerper, coach en beroepsbeoefenaar. Competentie 0 is dan ook de basiscompetentie op alle domeinen en voor alle rollen waarin de verpleegkundige actief is. Daarnaast vraagt deze competentie van de verpleegkundige dat zij in iedere situatie afwegingen kan maken over haar eigen handelen in relationeel, technisch en ethisch opzicht. En dat zij die afwegingen telkens kan beargumenteren en verantwoorden door ze af te stemmen op de zorgvrager, andere hulpverleners en actuele kwaliteitseisen. Bij een cliëntgerichte benadering in combinatie met professionele verpleegkundige zorg gaat het om een professionele relatie met zorgvrager en mantelzorger onderhouden; aansluiten op de beleving van de zorgvrager en de mantelzorger; zich vaardig uitdrukken; methodisch en systematisch handelen; doelgericht omgaan met grenzen en spanningen; realiseren van zorg volgens actueel geldende kwaliteitseisen (inzichten, protocollen en kwaliteitsrichtlijnen); reflecteren op eigen gedrag, emoties en (persoonlijke en professionele) normen; professionele waarden omzetten in gedrag; samenwerken met collega s en andere hulpverleners; zodat de zorgvrager en de verpleegkundige de zorg als cliëntgericht en professioneel ervaren. 25

26 Elementen 0.1 Een professionele relatie met zorgvrager en mantelzorger onderhouden: betrouwbaar overkomen, bijvoorbeeld door gemaakte afspraken na te komen; een open en eerlijke houding hebben; open en eerlijk informatie geven; uitgaan van eigen mogelijkheden en beperkingen; gebruikmaken van eigen levens- en werkervaring; hanteren van spanning tussen nabijheid en distantie in de relatie; de relatie bespreken met de zorgvrager; fouten van zichzelf en collega s erkennen en herstellen; verantwoordelijkheid voor eigen gedrag demonstreren; zich niet achter formele argumenten verschuilen. Element 0.2 Aansluiten op de beleving van de zorgvrager en de mantelzorger: handelen afstemmen op beleving, voorkeuren, wensen en mogelijkheden van de zorgvrager; interesse tonen in de ander, zijn of haar omgeving en zijn of haar functioneren; zorgvrager en mantelzorger ruimte geven voor het uiten van angst, pijn en ongemak; ervaringsdeskundigheid van zorgvrager en mantelzorgers gebruiken; onderzoeken of de gekozen benaderingswijze past bij de behoefte of beleving van de zorgvrager; alert zijn op verschil in beleving en perspectief tussen directbetrokkene (zorgvrager en mantelzorger) en buitenstaander (verzorgende) en deze verschillen benoemen; voorkeuren, wensen, mogelijkheden en verschillen gebruiken binnen het zorgplan; eigen deskundigheid over de situatie waarin de zorgvrager zich bevindt inbrengen. Element 0.3 Zich vaardig uitdrukken: ideeën mondeling helder en duidelijk formuleren; ideeën schriftelijk helder en duidelijk formuleren; de essentie van de boodschap effectief overbrengen; rekening houden met het verschil in mondelinge en schriftelijke taal; rekening houden met mogelijke storingen bij zender, boodschap en ontvanger; non-verbaal en verbaal overeenstemmen in reacties. 26 Element 0.4 Methodisch en systematisch handelen: vraagverheldering uitvoeren en anamnese afnemen; situatie analyseren en probleeminventarisatie maken; kennis over ziektebeelden en geldende instrumenten gebruiken; met zorgvrager doelen, werkwijze en planning vaststellen; regelmatig met zorgvrager evalueren en bijstellen van de gemaakte afspraken; rekening houden met verwerkingsfasen van zorgvrager; regelmatig rapporteren over de voortgang en evaluaties in zorgdossier en teamoverleg; regelmatig proces evalueren met zorgvrager; eigen handelen beargumenteren;

27 protocollen en kwaliteitsrichtlijnen gebruiken; zorgen voor een obiectieve, toegankelijke en begrijpelijke verslaglegging; organiseren van het eigen werk; eigen tijd goed beheren. Element 0.5 Doelgericht omgaan met grenzen en spanningen: herkennen en erkennen van verschillen tussen professionele normen en normen van de zorgvrager; gesignaleerde verschillen en spanningen bespreekbaar maken en bespreken; actief naar (alternatieve) oplossingen zoeken; hbo-verpleegkundige of andere collega consulteren; zelfstandig en onafhankelijk een oordeel vormen; open en op basis van argumenten onderhandelen; zich neerleggen bij het onvermijdelijke; verantwoordelijkheid nemen voor eigen gedrag; zorgvuldig omgaan met eigen signalen van onmacht of onvermogen; een kritische houding tonen ten aanzien van de verschillende belangen; een lerende houding demonstreren. Element 0.6 Realiseren van zorg volgens actueel geldende kwaliteitseisen (inzichten, protocollen en kwaliteitsrichtlijnen): besluiten nemen op basis van actuele kwaliteitsrichtlijnen en protocollen; eigen probleemoplossend vermogen gebruiken als er geen protocollen en richtlijnen zijn; ervaringsdeskundigheid van zorgvrager gebruiken; op de hoogte blijven van verpleegtechnische ontwikkelingen; zorgen voor actuele deskundigheid en vaardigheid. Element 0.7 Reflecteren op eigen gedrag, emoties en (persoonlijke en professionele) normen: bewust zijn van de gevolgen van het aanwezig zijn als hulpverlener; tijdens de situatie reflecteren op eigen gedrag; buiten de situatie erop reflecteren; regelmatig en gepland met zorgvrager reflecteren op eigen gedrag, emoties en normen; met andere hulpverleners reflecteren: individueel en in groepsverband; leren van consequenties; bewust worden van eigen handelen; gemaakte keuzes verantwoorden; willen leren van eigen ervaringen; gebruikmaken van feedback van anderen; anderen feedback geven op inhoud, gedrag, emoties en normen. 27

28 Element 0.8 Professionele waarden omzetten in gedrag: zorgzaamheid tonen in contact met de zorgvrager; privacy en autonomie respecteren; waarden en normen van zorgvrager respecteren; met argumenten gedrag onderbouwen en uitleggen; zorg bieden in een samenwerkingsrelatie met de zorgvrager; zorg ondersteunend laten zijn aan de leefwijze van de zorgvrager; reflecteren op eigen en professionele waarden. Element 0.9 Samenwerken met collega s en andere hulpverleners: voor eigen deskundigheid instaan; eigen grenzen niet overschrijden; de hbo-verpleegkundige consulteren bij twijfel of bij complicaties; in overleg met de hbo-verpleegkundige andere hulpverleners inschakelen en naar andere hulpverleners verwijzen; samenwerkingsrelatie opbouwen en onderhouden met betrokken hulpverleners; knelpunten in de zorg met anderen bespreken; deelnemen aan of organiseren van cliëntbesprekingen met collega s; overleggen met de hbo-verpleegkundige over de te behalen resultaten; mondeling en schriftelijk communiceren met andere hulpverleners over eigen bevindingen; actief zoeken naar aanvullende informatie ter uitbreiding van eigen kennis; zich assertief opstellen; zich flexibel opstellen. 28

29 1 Domein: Zorg Domeinspecificatie: Zorg voor zieken, gehandicapten en stervenden Rol: Zorgverlener Competentie Om zorgvragers met een chronische somatische aandoening of handicap te ondersteunen in het dagelijkse leven, biedt de verpleegkundige verpleegkundige zorg. Toelichting Verpleegkundigen verlenen zorg in complexe, niet-stabiele situaties. In de thuiszorg bestaat een groot deel van de zorgvragers uit mensen met een chronische aandoening of een handicap, of mensen met meerdere aandoeningen tegelijk, zoals bij ouderen nogal eens voorkomt. Deze competentie bevat de elementen die van belang zijn voor het verlenen van de, vaak langdurige, zorg bij deze doelgroepen van de thuiszorg. Van verpleegkundigen wordt verwacht dat zij binnen complexe niet-stabiele situaties de rol van zorgverlener invullen. Zij verlenen zorg vanuit een belevingsgerichte visie, gebaseerd op vakkennis en ervaring, maken gebruik van protocollen, standaarden en kwaliteitsrichtlijnen (zie competentie 0). Verpleegkundigen nemen de verantwoordelijkheid voor deze zorg. In snel veranderende situaties kunnen zij adequaat zorg initiëren, efficiënt reageren en ingrijpen. Dit vraagt vaardigheden en een attitude gericht op het probleemgericht en creatief omgaan met situaties. Bij het vormgeven van de rol van zorgverlener is kenmerkend dat deze gecombineerd wordt met de rollen regisseur en coach. Op het moment dat protocollen, standaarden of kwaliteitsrichtlijnen niet voldoende houvast bieden door de hoge mate van complexiteit en dynamiek in de situatie, schakelt de mboverpleegkundige de hbo-verpleegkundige in. Bij het verlenen van verpleegkundige zorg gaat het om zorgen voor een professionele helpende relatie met de zorgvrager voor een lange periode; vooruitdenken en anticiperend handelen; toezicht houden op de conditie van de zorgvrager in zijn of haar situatie; zorgverloop bewaken; zorg bieden die de algemene conditie ondersteunt of versterkt; geïntegreerde psychosociale zorg verlenen (zie ook competentie 5); zodat de zorgvrager de ziekte, handicap of beperking beter kan inpassen in zijn of haar leven. 29