Compendium dieetproducten en voedingssupplementen

Transcriptie

1 Compendium dieetproducten en voedingssupplementen

2 2009 Bohn Stafleu van Loghum, Houten Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen, of enig andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16b Auteurswet 1912 jo het Besluit van 20 juni 1974, Stb. 351, zoals gewijzigd bij Besluit van 23 augustus 1985, Stb. 471 en artikel 17 Auteurswet 1912, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht (Postbus 3051, 2130 KB Hoofdorp). Voor het overnemen van (een) gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet 1912) dient men zich tot de uitgever te wenden. Samensteller(s) en uitgever zijn zich volledig bewust van hun taak een zo betrouwbaar mogelijke uitgave te verzorgen. Niettemin kunnen zij geen aansprakelijkheid aanvaarden voor onjuistheden die eventueel in deze uitgave voorkomen. ISBN NUR 893 Ontwerp binnenwerk: Bookman, Leiden ( Ontwerp omslag: TEFF.nl Advertenties: Bohn Stafleu van Loghum Afdeling advertentieacquisitie: Hafize Guven-Onder Telefoon: hafize.onder@springeruitgeverij.nl Klantenservice Bohn Stafleu van Loghum: Geachte lezer(es), De inleidende teksten en productgegevens die u in deze uitgave aantreft, worden jaarlijks bijgewerkt. In verband met de vele mutaties is het van belang steeds de nieuwste editie te raadplegen. Producten waarvan de voedingswaarde niet of nauwelijks afwijkt van de gegevens in de Nederlandse Voedingsmiddelentabel (NEVO-tabel), worden in principe niet opgenomen. Aan de opname van productgegevens zijn voor de fabrikanten/importeurs geen kosten verbonden. De verantwoordelijkheid voor de productgegevens zoals door de fabrikanten/ importeurs verstrekt, berust bij de inzenders. Uitgever en fabrikanten/importeurs kunnen geen aansprakelijkheid aanvaarden voor zetfouten en andere onjuistheden die - ondanks alle voorzorgen - in deze uitgave kunnen voorkomen. Advertenties vallen buiten de verantwoordelijkheid van de redactie. Fabrikanten zijn wij erkentelijk voor het verstrekken van de productgegevens. Oktober 2008 De uitgever Bohn Stafleu van Loghum Het Spoor 2 Postbus GA Houten

3 Compendium dieetproducten en voedingssupplementen Overzicht voor artsen, apothekers en diëtisten 36e editie 2009 Onder redactie van Pauline Vermeer Houten 2009

4 4 INHOUD Voorwoord 6 A Inleiding 7 Het Compendium Dieetproducten en Voedingssupplementen 7 Doelstelling 7 Criteria voor opname in het Compendium 7 Toelichting per criterium aan de hand van voorbeelden 7 Welvaartsziekten 7 Voeding bij ziekte 8 B Aanduidingen op de verpakking 9 Verplichte aanduidingen 9 Toepassing bijzondere technieken 10 Aanvullende aanduidingen specifieke producten 11 Toegestane aanduidingen 11 Producten voor bijzondere voeding 13 Toevoegingen 13 C Eetgewoonten in Nederland en nieuwe voedingsnormen 14 Eetgewoonten 14 Voedingsnormen 14 D Verwijzing naar de diëtist 18 Keten-dbc diabetes 18 E Dieetkostenvergoeding 19 Vergoedingsindicaties 19 Voorbeelden van indicaties 19 Vergoeding 19 F Patiëntenverenigingen en organisaties 22 Patiëntenverenigingen websites 22 Organisaties op het gebied van voeding en gezondheid 23 1 DIEETPRODUCTEN VOOR VOEDINGSSTOFVRIJE OF -BEPERKTE DIËTEN 25 1.A. Energiearme producten Maaltijdvervangers Overige producten 33 1.B. Eiwitarme producten 40 1.C. Producten voor aminozuurstofwisselingsstoornissen Fenylketonurie (PKU) Tyrosinemie Homocystinurie Maple-syrup urine disease Propionacidemie en methylmalonacidemie Lysinebeperking Leucinebeperking Overige stofwisselings stoornissen 61 1.D. Glutenvrije producten Brood en broodvervangers Graanproducten en bakmixen Pasta s Versnaperingen Overige producten 69 1.E. Lactosevrije en -arme producten Lactosearme melk en melkproducten Melkproducten op basis van soja Producten met lactase 75 1.F. Suikervrije producten Broodbeleg Nagerechten Versnaperingen 76 1.G. Producten arm aan verzadigde vetzuren Halvarine en margarine Bak- en braadvet en frituurvet Melkproducten Overige producten 81 1.H. Natriumarme producten Dieetzouten Kruiden en specerijen Vleeswaren en kaas Brood en broodvervangers Soepen en sauzen Versnaperingen 85 2 VERRIJKTE VOEDINGSMIDDELEN 86 2.A. Energie- en/of eiwitverrijkte voedingsmiddelen 88 2.B. Voedingsmiddelen met MCT-vet 94 2.C. Voedingsmiddelen met omega-3-vetzuren 95 2.D. Voedingsmiddelen verrijkt met Voedingsvezels Brood, broodvervangers en graanproducten Melk en melkproducten Dranken Versnaperingen 98 2.E. Voedingsmiddelen verrijkt met Vitaminen en/of mineralen Brood, broodvervangers en graanproducten Melk en melkproducten Spijsvetten Dranken Versnaperingen Overige producten F. Plantensterolen en -stanolen G. Voedingsmiddelen met Probiotica SONDE- EN DRINKVOEDING EN VOEDING BIJ KAUW- EN SLIKSTOORNISSEN A. Sondevoeding polymeer 10. Zonder voedingsvezels isocalorisch Met voedingsvezels isocalorisch B. Sondevoeding polymeer specifieke eisen Energiearm Energierijk en/of eiwitrijk Eiwitarm Vetrijk C. Sondevoeding polymeer ziektespecifiek Respiratoire aandoeningen Decubitus en wonden Immunonutritie Morbus Crohn Nierinsufficiëntie Oncologie Vetverterings- en vet-resorptiestoornissen D. Sondevoeding monomeer en oligomeer E. Drinkvoeding volledig polymeer Op melkbasis 124

5 INHOUD Op yoghurtbasis Met voedingsvezels Op poederbasis F. Drinkvoeding volledig oligomeer G. Drinkvoeding aanvullend polymeer Op melkbasis Voedingsvezels Hartig Op sapbasis Op poederbasis H. Drinkvoeding ziektespecifiek Cystische fibrose Respiratoire aandoeningen Decubitus en wonden Immunonutritie Morbus Crohn Nierinsufficiëntie Oncologie Vetverterings- en vet-resorptiestoornissen Peri-operatief I. Voeding bij kauw- en slikstoornissen Voedingsmiddelen Verdikkingsmiddelen VOEDINGSSUPPLEMENTEN A. Micronutriënten Vitamine-B-complex Foliumzuur Vitamine C Vitamine D en K (met en zonder vitamine A) Multivitaminen (met en zonder mineralen) Kindermultivitaminen (met en zonder mineralen) Antioxidanten Calcium IJzer Magnesium Chroom B. Macronutriënten Energie- en eiwitmixtures Eiwitmodules Koolhydraatmodules Vetmodules 150 A. MCT-vet 150 B. Essentiële vetzuren Koolhydraat- en vetmixtures Vezelmodules Pro- en prebiotica VOEDING VOOR ZUIGELINGEN EN KINDEREN A. Voeding voor zuigelingen Volledige voeding voor gezonde zuigelingen van 0-6 maanden Opvolgvoeding voor gezonde zuigelingen vanaf 6 maanden B. (Bij)voeding en preparaten voor zuigelingen en kinderen Moedermelksupplementen Glucosewater en dextrinemaltose Vetemulsie Oraal rehydratiezout Bindmiddelen en graanproducten C. A. Vanaf 0 maanden 165 B. Vanaf 4 maanden 165 C. Vanaf 5 maanden 166 D. Vanaf 6 maanden 166 E. Vanaf 7 maanden 166 F. Vanaf 8 maanden 166 G. Vanaf 12 maanden 167 H. Vanaf 13 maanden 167 I. Vanaf 15 maanden Kinderkoeken 167 A. Vanaf 4 maanden 167 B. Vanaf 6 maanden 167 C. Vanaf 12 maanden 168 D. Vanaf 15 maanden Bijvoeding op basis van fruit 168 A. Vanaf 4 maanden 168 B. Vanaf 6 maanden 169 C. Vanaf 8 maanden 169 D. Vanaf 12 maanden Bijvoeding op basis van Groente 170 A. Vanaf 4 maanden 170 B. Vanaf 6 en 8 maanden Bijvoeding en maaltijden met vlees of vleesvervanging 171 A. Vanaf 6 maanden 171 B. Vanaf 8 maanden 171 C. Vanaf 12 maanden 172 D. Vanaf 15 maanden Nagerechten Kinderdranken Peutermelk 174 Voeding voor zuigelingen en kinderen specifieke eisen A. Laag geboortegewicht 174 B. Reflux 175 C. Allergie en intolerantie 177 D. Stoornissen in vertering en resorptie 180 E. Stoornissen in de koolhydraat- en vetstofwisseling 181 F. Overige aandoeningen Sondevoeding 183 A. Zonder voedingsvezels 183 B. Met voedingsvezels Drink- of sondevoeding bij allergie en intolerantie Drink- en sondevoeding bij verterings- en resorptiestoornissen Drinkvoeding polymeer Drinkvoeding monomeer en oligomeer SPORTVOEDINGSPREPARATEN A. Repen B. Dranken C. Overige producten VEGETARISCHE PRODUCTEN A. Vleesvervangers B. Vegetarisch broodbeleg C. Overige vegetarische producten 204 Nieuw in deze editie 205 Vervallen in deze editie 206 Register van fabrikanten en importeurs 207 Merknamenregister 212

6 6 VOORWOORD Deze 36 e editie van het Compendium Dieetproducten en Voedingssupplementen is een onmisbaar naslagwerk voor het dagelijks werk van diëtisten en andere professionals die voedingsen dieetadviezen geven. In het Compendium zijn gegevens van dieetproducten en voedingssupplementen opgenomen die op dit moment in Nederland in de handel zijn. De producten zijn in hoofdstukken verdeeld: dieetproducten voor voedingsstofvrije of -beperkte diëten, verrijkte voedingsmiddelen, sonde- en drinkvoeding en voeding bij kauw- en slikstoornissen, voedingssupplementen, voeding voor zuigelingen en kinderen, sportvoedingspreparaten en vegetarische producten. Door het Compendium te raadplegen kan snel een overzicht worden verkregen van het assortiment van een bepaalde soort producten, of kan productinformatie van een specifiek product worden opgezocht. De inleidende teksten worden jaarlijks geactualiseerd volgens de nieuwste ontwikkelingen. De productinformatie wordt zo actueel en zo compleet mogelijk samengesteld in samenwerking met de fabrikanten en importeurs. Deze hebben ook dit jaar weer volop meegewerkt om de juiste productgegevens aan te leveren. In het register van fabrikanten en importeurs is terug te vinden wie medewerking heeft verleend. De vernieuwde criteria van 2008 voor opname van producten in het Compendium Dieetproducten en Voedingssupplementen zijn dit jaar gehandhaafd en er zijn diverse nieuwe producten opgenomen doordat de productinnovatie bij fabrikanten niet stilstaat. In deze uitgave is de inleidende tekst bij B Aanduidingen op de verpakkingen aangepast aan de nieuwste inzichten. De inleiding en de inleidende teksten van de hoofdstukken 1 tot en met 4 en hoofdstuk 7 waren in 2008 geheel herschreven. Hierin zijn slechts kleine aanpassingen verwerkt naar aanleiding van vernieuwde richtlijnen, onder andere het foliumzuuradvies van de Gezondheidsraad. Ook is hoofdstuk 5 Voeding bij zuigelingen en kinderen dit jaar aangepast aan de vernieuwde inzichten. De hoeveelheid voedingssupplementen was in de vorige editie sterk uitgebreid en is dit jaar aangevuld. Deze verbeteringen maken het Compendium een nog actueler en beter op de praktijk afgestemd naslagwerk. De redactie is dit jaar gevoerd door Pauline Vermeer, diëtist met vele jaren ervaring. Zij heeft de bovengenoemde inleidende teksten herschreven en de productinformatie geactualiseerd. Bij het tot stand komen van het nieuwe Compendium is zij ondersteund door collega s met deskundigheid op een specifiek terrein. De redacteuren Sabine van Genuchten en Gerry van der Heijden hebben een basis gelegd voor een praktisch en handig naslagwerk. Aafke Dral, kinderdiëtist, heeft aan de basis gestaan van hoofdstuk 5 Voeding voor zuigelingen en kinderen. Anja van Geel, sportdiëtist, nam de inleiding van hoofdstuk 6 Sportvoedingspreparaten voor haar rekening.

7 7 A INLEIDING Het Compendium Dieetproducten en Voedingssupplementen Het Compendium Dieetproducten en Voedingssupplementen is een naslagwerk. Het biedt informatie over de voedingswaarde, samenstelling, eigenschappen en toepassing in voedings- en dieetadviezen van industrieel bereide dieetproducten en voedingssupplementen die in Nederland te koop zijn. Dieetproducten zijn geschikt voor een bijzonder voedingsdoel, bijvoorbeeld in een eiwitbeperkt of natriumbeperkt dieet. Het Compendium wordt jaarlijks geactualiseerd. De producten in het Compendium zijn in de volgende hoofdstukken verdeeld: 1 dieetproducten voor voedingsstofvrije of -beperkte diëten; 2 verrijkte voedingsmiddelen; 3 sonde- en drinkvoeding en voeding bij kauw- en slikstoornissen; 4 voedingssupplementen; 5 voeding voor zuigelingen en kinderen; 6 sportvoedingspreparaten; 7 vegetarische producten. Elk hoofdstuk is verdeeld in rubrieken. De producten staan per rubriek alfabetisch op merknaam gerangschikt. Doelstelling Het Compendium biedt ondersteuning aan diëtisten, artsen, apothekers en consultatiebureaus bij de voorlichting over voeding en diëten. Criteria voor opname in het Compendium In het Compendium worden opgenomen: 1 producten die speciaal geproduceerd zijn voor een dieet. Onder een dieet wordt verstaan: een voeding die om medische redenen moet voldoen aan specifieke eisen ten behoeve van een individu ; 2 producten die voldoen aan de eisen voor zuigelingen en kinderen; 3 producten die geproduceerd zijn voor specifieke doelgroepen zoals sporters en vegetariërs; 4 vitamine- en mineralensupplementen met een lage dosering; 5 met specifieke voedingsstoffen verrijkte voedingsmiddelen. Toelichting per criterium aan de hand van voorbeelden Ad. 1 Voorbeelden van dieetproducten die zijn opgenomen in het Compendium zijn: producten voor het glutenvrije dieet die voedingsmiddelen op basis van glutenhoudende granen vervangen, zoals glutenvrije broodsoorten, koekjes en pasta s; sojamelk of melk met een verlaagd lactosegehalte voor het lactosevrije dieet; natriumarme vleeswaren; modules voor het eiwitverrijkte dieet. Gewone producten die inpasbaar zijn in een dieet zijn niet opgenomen. Bijvoorbeeld: gewone pindakaas die glutenvrij is; halvarine die geen lactose bevat; producten die van nature geen natrium bevatten. Het assortiment glutenvrije producten is de laatste jaren enorm toegenomen. Er is voor gekozen om niet alle producten van alle merken in het Compendium op te nemen. In de inleidende tekst bij het glutenvrije dieet staan alle merken glutenvrije producten vermeld met tips voor de verkrijgbaarheid. Ad. 2 Opgenomen zijn volledige zuigelingenvoeding en opvolgmelk en producten bedoeld als bijvoeding voor zuigelingen en kinderen. Ad. 3 Opgenomen zijn sportdranken en -repen en vegetarische vervangers van vlees en vleeswaren. Ad. 4 Opgenomen zijn vitaminen- en mineralensupplementen in een lage dosering. Een lage dosering houdt in: maximaal 1 keer de aanbevolen dagelijkse hoeveelheid (ADH) voor vitamine A en D; maximaal 5 keer de ADH voor de overige vitamines; niet meer dan de maximale veilige dosis mineralen per dag. Er zijn onvoldoende aanwijzingen dat hogere doseringen een gunstig effect op de gezondheid hebben. De kans op ongunstige neveneffecten wordt daarbij groter. Een uitzondering hierop vormen mogelijk vitamine E en C. Deze kunnen wel in hogere doseringen worden gebruikt. Ook worden voedingssupplementen opgenomen met bijvoorbeeld omega-3-vetzuren en probiotica. Ad. 5 Voorbeelden van verrijkte producten die zijn opgenomen in het Compendium zijn: met vitaminen verrijkte koekjes; met eiwit verrijkte vruchtenmoes; met calcium verrijkt sinaasappelsap; brood met omega-3-vetzuren; zuivelproducten met probiotica. Vruchtensappen die van nature rijk zijn aan vitamine C zijn niet opgenomen. Vruchtensappen met toegevoegd vitamine C wel. Welvaartsziekten De toename van de levensverwachting wordt voor een deel teniet gedaan door ongezonde eet- en leefgewoontes. De gemiddelde voeding bevat te veel energie, verzadigde en transvetzuren en te weinig vis, groente en fruit. De combinatie van te veel eten en te weinig bewegen heeft ervoor gezorgd dat het aantal mensen met overgewicht de laatste 25 jaar is verdubbeld: 50% van de volwassenen leidt aan overgewicht en 10% aan ernstig overgewicht. De komende jaren zal dit verder toenemen. Ook het aantal kinderen met overgewicht is sterk toegenomen. Te dikke kinderen vormen een groot probleem voor de volksgezondheid. Zij lopen een grote kans op het krijgen van harten vaatziekten en diabetes. 1 Diabetes mellitus type 2 wordt ook al bij kinderen gediagnosticeerd. Als hierin geen verbetering optreedt zal de levensverwachting met gemiddeld twee jaar afnemen. Jaarlijks leiden overgewicht en een ongunstige voedingssamenstelling ieder tot circa nieuwe gevallen van diabetes mellitus type 2, hart- en vaatziekten en kanker. De mate van gezondheidsverlies door ongezonde voeding is vergelijkbaar met het gezondheidsverlies door roken. Goede voeding met minder energie, verzadigd vet en transvet en met meer vis, groente en fruit kan de kans op welvaartsziekten verkleinen. Ongeveer de helft van het aantal aan ongezonde voedingsge-

8 8 A INLEIDING woontes toegeschreven gevallen van ziekte en sterfte kan worden teruggewonnen via voedingsinterventies. 2 Voeding bij ziekte Dieetbehandeling is bij vele aandoeningen een vast onderdeel van de totale behandeling. Enkele voorbeelden van ziektebeelden waarbij dieetbehandeling is geïndiceerd zijn: coeliakie (glutenvrij dieet); nierinsufficiëntie (eiwitbeperkt dieet); koemelkeiwitallergie (koemelkeiwitvrij dieet); diabetes mellitus (diabetesdieet). Bij sommige diëten kan gebruik worden gemaakt van overwegend normale voedingsmiddelen. Voorbeelden hiervan zijn het diabetesdieet, het cholesterolbeperkte en het vezelverrijkte dieet. Deze diëten komen overeen met de Richtlijnen Goede Voeding. Het gebruik van dieetproducten is over het algemeen niet nodig. Bij bijvoorbeeld een glutenvrij dieet is het gebruik van glutenvrije (dieet)producten essentieel. Dieetproducten kunnen bijdragen aan de voorziening van essentiële voedingsstoffen. Zo is sojamelk waaraan calcium en vitamine B 2 zijn toegevoegd een goede vervanging van melk bij een lactosevrij dieet. Dieetproducten maken het mogelijk meer variatie in de voeding aan te brengen en vergemakkelijken de uitvoering van het dieet. Een kant-en-klaar toetje op basis van sojamelk is bijvoorbeeld een handige vervanger van gewone vla. Dit verhoogt de dieettrouw en de effectiviteit van het dieet. Literatuur Kreijl CF et al. Ons eten gemeten. Gezonde Voeding en veilig voedsel in Nederland. RIVM rapport , 2004.

9 9 B AANDUIDINGEN OP DE VERPAKKING Op voorverpakte producten is een etiket verplicht. Het geeft informatie die de consument kan helpen bij het inkopen en gebruiken van voedingsmiddelen. De consument wordt erdoor in staat gesteld producten te beoordelen en te vergelijken. Zo kan hij een bewuste keuze maken voor het product dat het beste voldoet aan zijn behoefte. Etiketteringregels worden vastgesteld door de Europese Unie en vervolgens opgenomen in de Nederlandse Warenwet (Warenwetbesluit Etikettering Levensmiddelen). De controle op naleving van de regels is in handen van de Voedsel en Waren Autoriteit (VWA). Vastgesteld is welke aanduidingen verplicht zijn en welke toegestaan en onder welke voorwaarden. Op producten die in de winkel worden gesneden en verpakt, zoals vleeswaren, brood, groente en fruit, hoeft geen etiket. Verplichte aanduidingen Naam van het product De naam geeft informatie over aard en samenstelling van het product. Sommige productnamen zijn wettelijk beschermd. Yoghurt moet bijvoorbeeld vervaardigd zijn met vastgestelde bacteriesoorten en van deze bacteriën minimaal per ml bevatten. Biogarde is bereid met andere bacteriën en mag daarom geen yoghurt heten. Soms worden fantasienamen gebruikt. Deze moeten op het etiket worden uitgelegd. Een voorbeeld hiervan is Evergreen. Vermeld moet worden dat het biscuits met krenten zijn. De vorm of staat van het product moet duidelijk zijn. Zo nodig wordt de productnaam aangevuld. Bijvoorbeeld drinkyoghurt, bouillonpoeder of gevriesdroogde doperwten. Fabrikant Op het etiket moet de naam en adres of vestigingsplaats van de fabrikant, importeur of verkopende instantie worden vermeld. Ook moet het land of de plaats van herkomst van het product worden vermeld als het weglaten ervan verwarring kan veroorzaken. Netto-inhoud in gewicht of inhoudsmaat Soms staat achter het gewicht een e ( estimate ). Dit geeft aan dat het om een gemiddelde hoeveelheid gaat. De hoeveelheid in de verpakking mag 10% afwijken van de hoeveelheid die op het etiket vermeld staat. Houdbaarheid en/of uiterste verkoopdatum Hierbij wordt onderscheid gemaakt in: te gebruiken tot (TGT). Deze aanduiding is verplicht op zeer bederfelijke levensmiddelen. Het product is te gebruiken tot en met de vermelde datum. Daarna mag het product redelijkerwijs niet meer worden verkocht. Dit is echter niet vastgelegd in de wet. ten minste houdbaar tot (THT). Tot deze datum is de kwaliteit van het product gegarandeerd. Daarna kan de kwaliteit achteruitgaan, maar het product mag nog wel worden verkocht. Op sommige producten hoeft geen houdbaarheidsdatum te worden vermeld, zoals azijn, zout, suiker, alcoholische dranken met 10% alcohol. Productie- of partijcode De traceerbaarheid van voedingsmiddelen is wettelijk vastgelegd in de Algemene Beginselen Levensmiddelenverordening (General Food Law, 2005). Deze wet geldt voor alle voedingsmiddelen, diervoeders en voedselproducerende dieren. Het doel is de herkomst van levensmiddelen snel te kunnen achterhalen zodat bij incidenten alle verdachte producten snel en efficiënt uit de schappen van de winkels en de huishoudens kunnen worden teruggehaald. Een producent moet aan de Voedsel en Waren Autoriteit (VWA) kunnen aantonen waar hij een product en alle ingrediënten ervan vandaan heeft en aan wie hij het heeft geleverd. Voor de precieze afkomst van een levensmiddel is gedetailleerde informatie nodig over de hele productieketen van alle ingrediënten van het product. Ook moet de producent het aan de VWA melden als hij onveilige voedingsmiddelen op de markt heeft gebracht (Verordening EG 178/2002). Ingrediënten Alle bij de bereiding gebruikte ingrediënten moeten worden vermeld in volgorde van afnemende hoeveelheid. Bij ingrediënten als olie, vet, kaas, kruiden, specerijen en groentemengsels is het voldoende om de soortnaam te vermelden. Bij plantaardige oliën en vetten hoeft bijvoorbeeld niet te worden vermeld of het om soja-, maïs- of raapolie of om palmpitvet gaat. Bij zetmeel en gemodificeerd zetmeel moet de herkomst op de verpakking worden vermeld als het gaat om tarwezetmeel. Voor andere soorten zetmeel geldt deze verplichting niet. Soms bestaan gebruikte grondstoffen uit verschillende ingrediënten. De fabrikant moet ook deze ingrediënten vermelden. Als voor een pizza bijvoorbeeld tomatensaus wordt gebruikt, moeten ook de ingrediënten van de tomatensaus worden vermeld. De regeling Kwantitatieve Ingrediënten Declaratie (KWID) bepaalt dat van ingrediënten het gebruikte percentage moet worden vermeld als: de naam van het ingrediënt voorkomt in de verkoopbenaming; bij roombotercake moet het percentage roomboter worden vermeld; de naam van het ingrediënt in woord of beeld op de verpakking voorkomt; bij chocoladecracottes moet het percentage chocolade worden vermeld; het ingrediënt genoemd is om het product te kunnen onderscheiden van vergelijkbare waren. Technische hulpstoffen en proceshulpstoffen worden bij de productie toegevoegd om het productieproces te bevorderen. Ze worden niet als ingrediënt beschouwd en hoeven niet te worden vermeld op de verpakking. Voorbeelden hiervan zijn oliën en vetten die als antischuimmiddel bij de productie van jam en sap worden toegevoegd. Of enzymen die worden gebruikt bij de productie van brood, kaas en bier. Sporen van hulpstoffen kunnen in het product achterblijven en een allergische reactie veroorzaken. Additieven Additieven zijn hulpstoffen die worden toegevoegd om eigenschappen van voedingsmiddelen zoals smaak, geur, uiterlijk of houdbaarheid te verbeteren. Ze moeten op het etiket met hun groepsnaam en E-nummer of chemische naam worden vermeld. Bijvoorbeeld: kleurstof E162 of antioxidant: citroenzuur (zie tabel 1). Allergenen Van twaalf allergene ingrediënten, die samen 90% van de allergische reacties veroorzaken, is vastgesteld dat ze op de verpakking moeten worden vermeld als ze in het product voorkomen: glutenbevattende granen en producten op basis van glutenbevattende granen; schaaldieren en producten op basis van schaaldieren; eieren en producten op basis van eieren; vis en producten op basis van vis; pinda en producten op basis van pinda; soja en producten op basis van soja; melk en producten op basis van melk; noten (amandelen, hazelnoten, walnoten, cashewnoten, pecanoten, paranoten, pistachenoten, macadamianoten) en producten op basis van noten; selderij en producten op basis van selderij; mosterd en producten op basis van mosterd; sesamzaad en producten op basis van sesamzaad; sulfieten en zwaveldioxide bij concentraties van meer dan 10 mg per kilo of liter uitgedrukt als SO 2.

10 10 B AANDUIDINGEN OP DE VERPAKKING TABEL 1: OVERZICHT VAN GROEPSNAMEN VAN ADDITIEVEN, NUMMERING EN EU-DEFINITIE groepsnaam nummer EU-definitie en toelichting kleurstoffen E100-E180 Stoffen die aan een levensmiddel kleur geven of kleur teruggeven. Ze bevatten natuurlijke bestanddelen van voedingsmiddelen en andere natuurlijke bronnen die normaal niet als voedsel worden genuttigd. conserveermiddelen E200-E250 Stoffen die de houdbaarheid van levensmiddelen verlengen door ze te beschermen tegen door micro-organismen veroorzaakt bederf. Een aantal conserveermiddelen heeft een natuurlijke oorsprong zoals lysosym, tocoferolen, nisine (E 234) en natamycine (E235). voedingszuren E260-E297 en E322-E385 Stoffen die de zuurgraad van levensmiddelen verhogen en/of er een zure smaak aan geven. Veel voedingszuren komen van nature in het lichaam voor. antioxidanten E300-E321 Stoffen die de houdbaarheid van levensmiddelen verhogen door ze te beschermen tegen door oxidatie veroorzaakt bederf, zoals ranzig worden van vet en kleurveranderingen. Veel antioxidanten zijn natuurlijke stoffen, zoals vitamine E en C. verdikkings- en geleermiddelen E400-E418 Verdikkingsmiddelen: stoffen die de viscositeit van levensmiddelen vergroten. Geleermiddelen: stoffen die levensmiddelen vormgeven door de vorming van een gel. emulgatoren en stabilisatoren E420-E495 Stoffen die in een levensmiddel menging van twee slecht mengbare stoffen, zoals olie en water, mogelijk maken en in stand houden. Hiermee kunnen producten zoals margarine, halvarine, mayonaise en imitatieslagroom worden gemaakt. zuurteregelaars E500-E529 Stoffen die de zuurgraad van een levensmiddel stabiel houden en hierdoor de stabiliteit, houdbaarheid en veiligheid ervan verhogen. Ze worden bijvoorbeeld toegepast in vleeswaren, melkproducten en ijs. antiklonter- en rijsmiddelen E530-E585 Stoffen die de neiging van afzonderlijke levensmiddelendeeltjes om aan elkaar te verkleven, verminderen. Ze komen vooral voor in koffiewitmakers, zout en poedersuiker. smaakversterkers E620-E640 Stoffen die de bestaande smaak en/of geur van een levensmiddel versterken. Mononatriumglutamaat (E621) is de meest gebruikte smaakversterker. glans- en antischuimmiddelen E900-E914 Glansmiddelen: stoffen die, wanneer zij op het oppervlak van een levensmiddel worden aangebracht, er een glanzend uiterlijk of een beschermende laag aan geven. Antischuimmiddelen: stoffen die schuimvorming voorkomen of verminderen, bijvoorbeeld bij frituurvet. meelverbeteraars E920-E927 Stoffen, met uitzondering van emulgatoren, die aan meel of deeg worden toegevoegd om de bakeigenschappen ervan te verbeteren. Ze verbeteren bijvoorbeeld de structuur van het meel, zodat het deeg beter rijst. verpakkingsgassen E938-E948 Gassen die voor, tijdens of na het in de verpakking brengen van het levensmiddel in die verpakking worden gebracht, met uitzondering van lucht. Op de verpakking moet worden vermeld: verpakt onder beschermende atmosfeer. Hiermee wordt de houdbaarheid van het product verlengd. zoetstoffen E950-E967 Stoffen die worden gebruikt als tafelzoetstof of die een levensmiddel een zoete smaak geven. Zoetstoffen zijn geen mono- of disachariden en leveren doorgaans minder energie dan suiker. Sorbitol (E420) en mannitol (E421) zijn ook zoetstoffen, maar vallen onder de emulgatoren en stabilisatoren. gemodificeerde zetmelen E1400-E1500 Worden gebruikt als verdikkingsmiddel, stabilisator, emulgator of bindmiddel. diversen E1000-E1520 Op de website van het Voedingscentrum staat een uitgebreide lijst met alle E-nummers ( Ook stelt de wet eisen aan heldere benaming van de allergenen. Pinda s mogen bijvoorbeeld geen aardnoten en melkeiwit geen caseïne worden genoemd. 1 Toepassing bijzondere technieken Doorstraalde producten Het doorstralen van levensmiddelen met gammastraling (zogenaamde ioniserende straling) kan voedselbederf en ernstige besmetting van voedsel met ziekmakende bacteriën en insecten voorkomen. Na doorstraling moet één van de volgende vermeldingen op het etiket staan: Doorstraald Door straling behandeld Met ioniserende straling behandeld Producten verpakt m.b.v. verpakkingsgas Verpakte producten worden soms langer houdbaar door verpakkingsgas. De lucht in de verpakking is dan vervangen door een aangepast luchtmengsel, bijvoorbeeld zonder zuurstof. Op de verpakking of het etiket staat dan Verpakt onder beschermende atmosfeer. De soort gas wordt aangeduid met een E- nummer (E938 t/m E949). Gentechnologie Het is verplicht om het gebruik van genetisch gemodificeerde grondstoffen te vermelden, ook als het niet meetbaar is in het product.

11 AANDUIDINGEN OP DE VERPAKKING B 11 Bij gentechnologie (genetische manipulatie of modificatie) worden erfelijke eigenschappen van levende organismen zoals planten, dieren en micro-organismen doelbewust veranderd of uitgewisseld. Het doel is ongunstige eigenschappen te verminderen of gunstige eigenschappen te versterken. Een voorbeeld is de genetisch gemodificeerde tomaat die langer houdbaar is dan de gangbare tomaten. Ethische bezwaren en onbekendheid met de effecten op de lange termijn zorgen voor acceptatieproblemen bij de consument. Dankzij de etiketteringsplicht kan de consument zelf kiezen of hij het product wel of niet gaat gebruiken. Gentechnologie is niet toegestaan in biologische productiemethoden. Dit geldt voor zowel het productieproces en de gebruikte ingrediënten als voor de technische hulpstoffen en het diervoer. Aan de fabrikanten van de in het Compendium Dieetproducten en Voedingsmiddelen vermelde producten is gevraagd aan te geven of hun product, voor zover de fabrikant kan nagaan, al dan niet gegarandeerd vrij is van genetisch gemodificeerde organismen. Deze vermelding is geen voorwaarde voor opname in het Compendium. Wanneer een fabrikant hiervan geen melding maakt betekent dit niet automatisch dat het product genetisch gemodificeerde bestanddelen bevat. Toepassing van gentechnologie kan leiden tot toename van het aantal voedselallergieën door het ontstaan van nieuwe eiwitten. Een voorbeeld is de genetisch gemodificeerde sojaboon waarin genen van de paranoot zijn ingebracht. Bij personen die gevoelig zijn voor de paranoot, leidde dit tot een allergische reactie. Aanvullende aanduidingen specifieke producten Naast de verplichte informatie over de producten zijn een aantal aanvullende regels alleen van toepassing op specifieke producten: Diepvriesproducten Op diepvriesproducten moet staan dat het een diepvriesproduct is en dat het product na ontdooien niet opnieuw ingevroren mag worden. Alcoholische producten Op producten met alcohol (vanaf een alcoholgehalte van 1,2 vol%) moet het percentage alcohol in zogenaamde volumeprocenten aangegeven worden. Chocolade Als het cacaovet in chocolade gedeeltelijk (tot maximaal 5%) is vervangen door een ander plantaardig vet, dan moet dit nabij de ingrediëntendeclaratie vermeld worden met de tekst: Bevat naast cacaoboter ook andere plantaardige vetten. Biologische producten Als op de verpakking staat dat het product biologisch is, moet ook vermeld worden wie de controlerende instantie is en wat het bedrijfsnummer is. Er hoeft dus geen keurmerk op de verpakking te staan. Dierlijke producten Op producten die minstens 50% dierlijke bestanddelen (vis, vlees, zuivel) bevatten, is herkomstvermelding verplicht door middel van een EU-ovaal. In dit ovaal staat een afkorting van het land van herkomst, de code van de producent en de afkorting EEG. Deze verplichting geldt niet voor eieren en honing. Rund- en kalfsvlees Sinds 1 september 2000 is, mede als gevolg van de BSE-crisis, de herkomstvermelding van rund- en kalfsvlees verplicht. Op het etiket van voorverpakt rund- en kalfsvlees (ook gehakt rundvlees) staat: referentienummer; land van slachten en erkenningnummer slachterij; land van uitsnijden en erkenningnummer uitsnijderij(en); bij slachten en uitsnijden in hetzelfde land: geslacht en uitgebeend in ; vermelding van het land van geboorte (per 1/1/2002 verplicht); vermelding van het land van vetmesten (per 1/1/2002 verplicht). Voor onverpakt vlees moet in de slagerij een formulier met informatie over de herkomst van het vlees duidelijk zichtbaar zijn voor de klanten. Herkomstvermelding is niet verplicht voor het Nederlandse gehakt, omdat dit een zogenaamde vleesbereiding is van gemalen resten van mogelijk verschillende dieren. Hiervan is het onmogelijk de herkomst aan te geven. Andere rundvleesproducten waarvoor geen herkomstvermelding verplicht is, zijn worst, gekookt of gebakken rundvlees, rundvlees verwerkt in voedsel in blik en gekruid vlees. Kip en pluimveevlees In verband met mogelijke besmetting met schadelijke bacteriën, zoals salmonella of Campylobacter, is het verplicht dat op de verpakking van kip en ander pluimveevlees een waarschuwing staat. Deze waarschuwing luidt: Let op: geef schadelijke bacteriën geen kans. Zorg daarom dat deze bacteriën niet via de verpakking, uw handen of het keukengerei in uw eten terechtkomen. Maak dit vlees door en door gaar om deze bacteriën uit te schakelen. Vis Op visserijproducten moet ongeacht de verkoopmethode door middel van een adequate affichering of etikettering de volgende gegevens verstrekt worden: de handelsbenaming van de betrokken soort; de productiemethode (vangst op zee, in de binnenwateren of kweek); het vangstgebied. In bijlagen van Verordening (EG) 104/2000 staan de gebieden waarin de zee verdeeld is. Disclaimers Disclaimers zijn waarschuwingen op producten; door een disclaimer wordt het min of meer afgeraden het product te kopen of (in grote hoeveelheden) te gebruiken. Verplichte disclaimers: Op flesvoeding voor zuigelingen moet staan dat borstvoeding de voorkeur heeft. Op producten met de zoetstof aspartaam moet vermeld worden dat het product een bron van fenylalanine bevat. Deze vermelding is bestemd voor consumenten met de zeldzame stofwisselingsziekte fenylketonurie. Als het product meer dan 10% van de zoetstoffen polyolen bevat, moet op het etiket staan: Overmatig gebruik kan een laxerend effect hebben. Polyolen zijn de zoetstoffen sorbitol, maltitol(siroop), isomalt, mannitol, lactitol en xylitol. Op vitaminepreparaten is de vermelding: Een evenwichtige voeding bevat voldoende vitamines verplicht. Voor andere voedingssupplementen (visoliecapsules, mineralen) geldt deze verplichting niet. Op producten waaraan een cholesterolverlagend bestanddeel is toegevoegd, moet de volgende tekst staan: Zwangere vrouwen, vrouwen die borstvoeding geven en kinderen onder de vijf jaar hebben speciale voedingsbehoeften en dienen met hun huisarts te overleggen alvorens een product te gebruiken dat helpt bij de verlaging van het cholesterolgehalte. Gebruikers van cholesterolverlagende medicijnen dienen tevens hun arts te raadplegen. Toegestane aanduidingen Voedingswaardedeclaratie De voedingswaardedeclaratie geeft informatie over de hoeveelheid energie, eiwitten, vetten, koolhydraten, vitaminen, mineralen en sporenelementen in het product. De voedingswaarde kan per 100 gram, per 100 milliliter of per eenheid worden aangegeven. Vermelding van de voedingswaarde is niet verplicht. Maar als de voedingswaarde wordt vermeld, moet dit worden gedaan volgens de regels in het Warenwetbesluit Voedingswaardeinformatie Levensmiddelen. Voedingswaardedeclaratie is wel verplicht als op de verpakking beweringen over de voedingswaarde worden gedaan.

12 12 B AANDUIDINGEN OP DE VERPAKKING TABEL 2: BEWERINGEN OVER DE VOEDINGSWAARDE EN DE VOORWAARDEN WAARONDER ZE MOGEN WORDEN VERMELD bewering light of lite lage energetische waarde voorwaarde Het aantal calorieën moet met minimaal 30% verminderd zijn. Er moet bij staan waar dat door komt. Maximaal 40 kcal (170 kj) per 100 g voor vaste stoffen en [of] maximaal 20 kcal (80 kj) per 100 ml voor vloeistoffen. Voor tafelzoetstoffen geldt een limiet van 4 kcal (17 kj) per portie, met een zoetkracht die overeenstemt met die van 6 g sucrose (ongeveer 1 theelepel sucrose). bevat geen energie Maximaal 4 kcal (17 kj) per 100 ml. Voor tafelzoetstoffen geldt een limiet van 0,4 kcal (1,7 kj) per portie, met een zoetkracht die overeenstemt met die van 6 g sucrose. hoog eiwitgehalte Het eiwitgehalte is ten minste 20%. bron van eiwitten Minimaal 12% van de calorieën wordt geleverd door eiwitten. vetarm Het vetgehalte is maximaal 3 g per 100 g voor vaste stof of 1,5 g per 100 ml voor vloeibare stoffen. vetvrij Het vetgehalte is maximaal 0,5 g per 100 g of 0,5 g per 100 ml. Claims als X % vetvrij zijn verboden. met minder vet Het product bevat ten minste een derde minder vet dan vergelijkbare producten. laag gehalte aan verzadigd vet (VV) vrij van verzadigd vet suikerarm suikervrij/zonder suiker ongezoet/geen suikers toegevoegd/zonder toegevoegde suikers hoog gehalte aan voedingsvezels bron van vezels vezelrijk natriumarm of zoutarm De som van de verzadigde vetzuren en de transvetzuren in het product is niet meer dan 1,5 g per 100 g voor vaste stoffen of 0,75 g per 100 ml voor vloeistoffen. Bovendien mag niet meer dan 10% van de calorieën afkomstig zijn uit de som van de verzadigde vetzuren en de transvetzuren. De som van de verzadigde vetzuren en de transvetzuren is niet groter dan 0,1 g per 100 g of 0,1 g per 100 ml. Het suikergehalte van het product bedraagt maximaal 5 g per 100 g voor vaste stof of 2,5 g per 100 ml voor vloeibare stoffen. Het suikergehalte van het product bedraagt maximaal 0,5 g per 100 g (vaste stof) of 0,5 g per 100 ml (vloeistof). Geen toevoeging van mono- of disacchariden of andere vanwege hun zoetkracht gebruikte levensmiddelen. Wanneer een levensmiddel wel van nature suikers bevat, moet daarnaast op het etiket staan: dit product bevat van nature aanwezige suikers. Het product bevat ten minste 10% voedingsvezel. Voor soepen, dranken en vloeibare melkproducten geldt dit voor de voor consumptie gerede producten. Een vezelgehalte van minimaal 3 g per 100 g of 1,5 g per 100 kcal. Een vezelgehalte van minimaal 6 g per 100 g of 3 g per 100 kcal. Het product bevat maximaal 0,12 g natrium, of de overeenkomstige waarde voor zout, per 100 g of 100 ml. Voor ander water dan natuurlijk mineraalwater dat onder het toepassingsgebied van Richtlijn 80/777/EEG valt, geldt: niet meer dan 2 mg natrium per 100 ml. zeer laag natrium- of zoutgehalte Het product bevat minder dan 40 mg natrium per 100 gram of 100 ml. Deze claim mag niet worden gebruikt voor natuurlijk mineraalwater en ander water. natriumvrij of zoutloos Maximaal 0,005 g natrium, of de overeenkomstige waarde voor zout per 100 g. bron van (naam van de vitamine en/of mineraal) rijk aan (naam van de vitamine en/of mineraal) verhoogd gehalte aan (naam van het nutriënt) verlaagd gehalte aan (naam van het nutriënt) van nature of natuurlijk Minimaal een aanzienlijke hoeveelheid bevat zoals vastgesteld in de bijlage bij Richtlijn 90/496/EEG, of een hoeveelheid waarin is voorzien door afwijkingen die zijn toegestaan krachtens artikel 7 van Verordening (EG) nr. 1925/2006 van het Europees Parlement en de Raad van 20 december 2006 betreffende de toevoeging van vitaminen en mineralen en bepaalde andere stoffen aan levensmiddelen. Ten minste tweemaal de onder Bron van (naam van de vitamine en/of mineraal) bedoelde hoeveelheid. Alleen toegestaan als het product voldoet aan de voorwaarden voor de claim Bron van en het desbetreffende gehalte minimaal 30% hoger is dan dat van een vergelijkbaar product. Het gehalte is minimaal 30% lager dan dat van een vergelijkbaar product. Voor micronutriënten (vitamines en mineralen) is het verschil minimaal 10% ten opzichte van de referentiewaarden van Richtlijn 90/496/EEG van de Raad. Voor natrium, of de equivalente waarde voor zout, geldt minimaal een verschil van 25%. Het levensmiddel voldoet van nature aan de in deze bijlage opgenomen voorwaarde(n) voor het gebruik van een voedingsclaim.

13 AANDUIDINGEN OP DE VERPAKKING B 13 Beweringen over de voedingswaarde (zie tabel 2) Beweringen over de voedingswaarde kunnen gaan over de energetische waarde of het gehalte aan eiwitten, vetten, koolhydraten of bestanddelen hiervan, zoals meervoudig onverzadigde vetzuren en suiker, voedingsvezels, natrium, vitaminen of mineralen. Om misleiding van de consument te voorkomen zijn beweringen over de voedingswaarde aan regels gebonden. Beweringen over een verminderde energiewaarde of een verminderd vet-, natrium-, zout- of suikergehalte van producten mogen worden gebruikt als het verschil met het gebruikelijke gehalte in soortgelijke producten ten minste 33% is. Als beweerd wordt dat een product een verhoogd gehalte aan een voedingsstof bevat, dan moet er van die voedingsstof minstens 33% meer in zitten dan in vergelijkbare producten. Voedings- en gezondheidsclaims De regels voor het voeren van voedings- en gezondheidsclaims worden strenger. 2,3,4 Per 1 juli 2007 is in de hele EU een verordening aangenomen voor voedings- en gezondheidsclaims. De regeling moet de consument beter beschermen tegen onjuiste claims. Voor de claims gelden overgangstermijnen om het bedrijfsleven in staat te stellen de samenstelling van hun producten zo nodig aan te passen en de etiketten te wijzigen. Voedingsclaims zijn beweringen over energie, voedingsstoffen of andere stoffen die een verpakt levensmiddel of voedingssupplement bevat of juist niet bevat. Een voorbeeld van de nieuwe wetgeving: de claim vetarm mag alleen worden gebruikt als het product niet meer dan 3 g vet per 100 g of 1,5 g per 100 ml bevat. Gezondheidsclaims op de verpakking van voedingsmiddelen gaan over de bijdrage die het product levert aan het bevorderen en in stand houden van de gezondheid. Het is in Europa toegestaan om voedingsmiddelen en voedingssupplementen te voorzien van gezondheidsclaims, mits zij voldoen aan een aantal eisen. Claims moeten wetenschappelijk onderbouwd zijn. Het is niet voldoende dat de werkzaamheid van het actieve bestanddeel wordt aangetoond. De werking van het actieve bestanddeel in het product moet worden aangetoond bij mensen. Er komt uiterlijk in 2010 een generieke lijst met bewezen gezondheidsclaims. Een bedrijf moet op verzoek van de Voedsel en Waren Autoriteit kunnen aantonen dat de stof waar de claim op is gebaseerd in voldoende mate in het product aanwezig is dat het effect in het lichaam wordt bereikt. Voedings- en gezondheidsclaims zijn alleen toegestaan indien het product voldoet aan een aantal voorwaarden voor het gehalte aan vet, verzadigd vet, transvetzuren, suiker en zout, de zogenaamde voedingsprofielen. Medische claims blijven verboden. Keurmerken Keurmerken worden aangeduid met een beeldmerk of logo op de verpakking. Het is de bedoeling dat de consument het keurmerk direct herkent en weet waar het voor staat. Een product kan een keurmerk verdienen door te voldoen aan de eisen of voorschriften van de instantie die het keurmerk verstrekt. Deze eisen of voorschriften kunnen betrekking hebben op de kwaliteit, samenstelling of productiemethode. Keurmerken kunnen bijvoorbeeld aangeven dat het product: is geproduceerd met speciale aandacht voor het milieu (keurmerken van EKO, Demeter en Milieukeur) of met speciale aandacht voor het welzijn van dieren (keurmerken voor scharreleieren en scharreldieren); eerlijke handel wil bevorderen (Max Havelaarkeurmerk); past in een bepaald voedingspatroon (V-keurmerk, glutenvrij logo); past in een gezond voedingspatroon (het Ik kies bewust - logo). Op de site van het Voedingscentrum ( nl) en op is meer informatie te vinden over keurmerken en voorbeelden van keurmerken. Ze moeten voldoen aan de eisen vastgesteld in het Warenwetbesluit Producten voor Bijzondere Voeding. Er mogen andere en meer microvoedingsstoffen aan worden toegevoegd. Op de verpakking moet vermeld staan voor welke doelgroep of welk dieet het bedoeld is en informatie over de bijzondere samenstelling, voedingswaarde en bereidingswijze van het product. Categorieën producten voor bijzondere voeding Zuigelingenvoeding en opvolgzuigelingenvoeding. Voor zuigelingenvoeding geldt nog een aantal extra etiketteringseisen, onder andere dat op het etiket geen foto of tekening van een zuigeling mag staan. Dit moet voorkomen dat de suggestie gewekt wordt dat flesvoeding gelijkwaardig of beter is dan borstvoeding. Babyvoeding. Dieetproducten voor bijvoorbeeld een energiebeperkt, natriumbeperkt- of glutenvrij dieet. Voeding die is afgestemd op grote spierinspanning, vooral bedoeld voor sportbeoefenaars. Dieetvoeding voor medisch gebruik Het gaat hier om speciaal bewerkte of samengestelde producten voor bijzondere voeding die door patiënten als dieetvoeding onder medisch toezicht worden gebruikt. Dieetvoeding voor medisch gebruik is bestemd voor de volledige of gedeeltelijke voeding van patiënten die een beperkt, aangetast of verstoord vermogen hebben om gewone eet- of drinkwaren, bepaalde nutrienten daarin of bepaalde metabolieten in te nemen, te verteren, te absorberen, te metaboliseren of uit te scheiden, of die andere medisch bepaalde behoeften aan nutriënten hebben. Voorbeelden hiervan zijn dieetzuigelingenvoeding, sondevoeding, aanvullende of volledige drinkvoeding, modules en mixtures. Deze producten moeten voldoen aan de Warenwetregeling Dieetvoeding voor Medisch gebruik. Hierin worden eisen gesteld aan de minimale en maximale hoeveelheid micronutrienten in de voeding en aan de etikettering. 5 Toevoegingen Vitaminen en mineralen Fabrikanten mogen onder voorwaarden vitaminen en mineralen aan voedingsmiddelen toevoegen. Hiervoor zijn drie mogelijkheden: 1 Substitutie. Een product wordt gebruikt als vervanging van een bestaand product, bijvoorbeeld sojamelk als vervanging van melk. Omdat melk rijk is aan calcium en vitamine B 2, worden deze voedingsstoffen aan sojamelk toegevoegd om de voedingswaarde van melk zo veel mogelijk te benaderen. 2 Restauratie. Bij restauratie worden de voedingsstoffen die tijdens of na de bereiding van het product verloren zijn gegaan aangevuld tot het gehalte dat het product bezat voor de bereiding. Het gehalte aan toegevoegde microvoedingsstoffen mag het oorspronkelijke gehalte aan microvoedingsstoffen niet overschrijden. 3 Verrijking. Aan het product worden extra vitaminen of mineralen toegevoegd, ongeacht of ze van nature in het product voorkomen. Meer informatie over verrijking van voedingsmiddelen en de wettelijke bepalingen staat in de inleidende tekst van hoofdstuk 2, Verrijkte producten. Literatuur 1. Kraak H. Nieuwe EU-richtlijn etikettering handig voor allergiepatiënten. Voeding Nu 2006;8(1): Gezondheidsraad. Voedingsmiddelen en supplementen met claims over gezondheidseffecten. Den Haag: Gezondheidsraad 2003, publicatienummer 2003/ Verhagen H et al. De wetenschappelijke onderbouwing van gezondheidsclaims op voedingsmiddelen. Voeding Nu 2003;6: Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport. Warenwetregeling dieetvoeding voor medisch gebruik. Publicatieblad van de Europese Gemeenschap 1999 L91/30-L Producten voor bijzondere voeding Producten voor bijzondere voeding zijn geschikt voor een bijzonder voedingsdoel. Ze onderscheiden zich van gewone voedingsmiddelen door een bijzondere samenstelling of bereidingswijze.

14 14 C EETGEWOONTEN IN NEDERLAND EN NIEUWE VOEDINGSNORMEN Eetgewoonten Eetgewoonten in Nederland laten te wensen over. Nederlanders eten te veel en verkeerd. Hierdoor leven we gemiddeld twee jaar korter. Dat zijn de belangrijkste conclusies van het rapport Ons eten gemeten. 1 Dit rapport geeft voor de eerste keer in Nederland een totaaloverzicht van de beschikbare kennis op het gebied van de voedselconsumptie, de voedselveiligheid, en de gevolgen voor de gezondheid op langere termijn. Een voedselconsumptiepeiling heeft onder andere tot doel om de voedingsgewoonten en voedingsstatus van de bevolking te beschrijven. Een goed functionerend voedingspeilsysteem is onmisbaar om het voedingsbeleid van VWS te ontwikkelen en te evalueren. Het RIVM (Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu) adviseert en ondersteunt op landelijk niveau beleidsmakers en professionals zoals het ministerie van VWS en de Voedsel en Waren Autoriteit. Het heeft in 2003 de laatste voedselconsumptiepeiling uitgevoerd. Met de in 2003 toegepaste gecomputeriseerde 24-uursvoedingsnavraagmethode blijkt het beter dan in het verleden mogelijk om gedetailleerde informatie over geconsumeerde voedingsmiddelen te verkrijgen en op te slaan. De doelgroep was een representatieve steekproef van alle in Nederland wonende mannen en vrouwen van 19 tot en met 30 jaar, ongeacht hun nationaliteit. De volgende conclusies werden getrokken: de Nederlandse jongvolwassenen consumeren veel te weinig groenten en fruit. De inname van verzadigde vetzuren is te hoog, terwijl de inname van transvetzuren de aanbeveling gemiddeld benadert. Op basis van deze resultaten wordt geadviseerd om het voedingsbeleid te blijven richten op het stimuleren van de groente- en fruitconsumptie en het verminderen van de hoeveelheid verzadigde vetzuren in de voeding. In tabel 1 worden de eetgewoonten vergeleken met de aanbevolen hoeveelheden. Voedingsnormen In 2000 bracht de Gezondheidsraad nieuwe aanbevelingen uit voor de inname van calcium, vitamine D en de B-vitaminen thiamine, riboflavine, niacine en pantotheenzuur (tabel 2). Enkele belangrijke veranderingen zijn: De aanbevolen hoeveelheid calcium is verhoogd. De verhoging van de norm dient niet alleen ter voorkoming van osteoporose maar is ook gunstig voor de bloeddruk. Een hogere calciuminname kan eveneens de kans op colonkanker verkleinen. De suppletie van vitamine D is vanaf de leeftijd van 4 jaar niet meer nodig. Bij vrouwen vanaf 50 jaar en bij mannen vanaf 60 jaar is aanvulling van vitamine D met behulp van een preparaat weer nodig, omdat de gebruikelijke voeding onvoldoende vitamine D levert. In 2001 bracht de Gezondheidsraad nieuwe aanbevelingen voor energie, eiwitten, vetten en verteerbare koolhydraten; in 2003 voor vitamine B6 en B12 (zie tabel 3 en 4). In 2008 is er een nieuwe aanbeveling foliumzuur door de gezondheidsraad opgesteld. 9 In 2006 is de richtlijn voor de vezelconsumptie uitgebracht. Deze richtlijn is gebaseerd op het belang van vezels voor de darmwerking en op het beschermende effect ervan tegen coronaire hartziekten. De richtlijn is van toepassing op de vezelconsumptie via een gemengde voeding bestaande uit producten die niet met geïsoleerde en gezuiverde voedingsvezel zijn verrijkt (zie tabel 5). Er is geen bovengrens geformuleerd voor de vezelinname. Vanwege het volumineuze karakter is de consumptie van producten die van nature vezelrijk zijn zelflimiterend. In 2006 zijn de Richtlijnen goede voeding uit 1986 herzien. De richtlijnen in dit advies zijn getoetst aan de huidige stand van wetenschap. De Richtlijnen goede voeding 2006 hebben betrekking op de ogenschijnlijk gezonde Nederlandse bevolking vanaf de leeftijd van 12 maanden. Er wordt geadviseerd voldoende te bewegen en het gebruik van voedingsmiddelen met een hoge energiedichtheid zo veel mogelijk te beperken. De gemiddelde vetzuursamenstelling van de voeding moet verder verbeteren. De hoeveelheid visvetzuren in de voeding zal aanzienlijk moeten toenemen om te kunnen voldoen aan de voedingsnorm voor deze vetzuren van 450 mg per dag. De Gezondheidsraad heeft aanvaardbare bovengrenzen van de inname van vitaminen en mineralen vastgesteld. Dit is van belang in verband met het toegenomen gebruik van voedingssupplementen en verrijkte voedingsmiddelen. Boven de aanvaardbare bovengrens van inname is er kans op ongewenste effecten. In tabel 3 is de maximale veilige dosis per dag van een aantal vitaminen en mineralen weergegeven. TABEL 1: VERGELIJKING GEWENSTE SITUATIE MET DE EETGEWOONTEN IN DE PRAKTIJK (GEZONDHEIDSRAAD, 2002E, VOEDINGSCENTRUM, 2004) aanbevelingen gemiddelde inname/percentage totale bevolking vet energie% 35,9 energie % 34,4 energie % verzadigd vet <10 energie% 14,2 energie % 12,9 energie % transvetzuren <1 % energie % 1,6 energie % mannen en 1,9 energie % vrouwen groente en fruit 400 g per dag; g groente en twee stuks fruit gemiddelde inname/percentage jongvolwassenen 1,1 energie % 222 g per dag; 120 g groente en 102 g fruit 195 g per dag; 102 g groenten en 93 g fruit vezels min. 3 g/mj 2,3 g/mj 2,1 g/mj

15 EETGEWOONTEN IN NEDERLAND EN NIEUWE VOEDINGSNORMEN C 15 TABEL 2: AANBEVOLEN HOEVEELHEDEN ENERGIE EN VOEDINGSSTOFFEN categorieleeftijd gem. energie eiwit vet koolhy- retinol vit. C Fe vit. D vit. B1 gewicht draten eq jr kg Mj/dag kcal/dag 12 g/dag en.% en.% mg/dag mg/dag mg/dag 5 μg mg zuigelingen 0-½ 5,5 3, g/kg 4 0, ,2 ½-1 8,5 3, , ,2 jongens , , , , ,5-5 0, , , ,5-5 0, , ,5-5 1,1 meisjes ,5 4, , , ,5 6, , ,5-5 0, , , ,5-5 0, , , ,5-5 1,1 mannen , , ,5-5 1, , , ,5-5 1, , , , ,1 > , , ,8 12,5-15 1,1 vrouwen , , ,5-5 1, , , ,5-5 1, , , , ,1 > , , ,8 7,5-15 1,1 zwangeren70 +1, ,0 90 e 1 trimester ,5-10 1,4 2e trimester ,5-10 1,4 3e trimester ,5-10 1,4 lacterenden 65 +2, , ,5-10 1,7 categorieleeftijzuur vit. B2 niacine pantotheenzuur vit. B6 folium- vit. B12 calcium fosfor seleen koper zink magnesium jr mg mg mg mg μg μg mg mg μg mg mg mg zuigelingen 0-½ 0, ,12-0, , ,3-0, ½ -1 0, ,2 60 0, ,3-0, jongens 1-4 0, ,4 85 0, ,3-0, , , , ,5-1, , , , ,0-2, , , , ,5-3, meisjes 1-4 0, ,4 85 0, ,3-0, , , , ,5-1, , , , ,0-2, , , , ,5-3, mannen , , , ,5-3, , , , ,5-3, >70 1, , , ,5-3, vrouwen , , , ,5-3, , , , ,5-3, >70 1, , , ,5-3, zwangeren e 1 trimester 1, , , e trimester 1, , , e trimester 1, , , ,0-3, lacterenden 1, , , ,0-3, Indien niet gevoed met moedermelk 2 Beneden de leeftijd van 19 jaar geldt het adequate niveau van inname. 3 Bij wenselijk gewicht: en.%; bij overgewicht of ongewenste gewichtstoename: 20-30/35 en.%. 4 Op basis van voorziening met moedermelk. 5 1 μg= 40 IE vit. D (1 IE = 0,025 mcg vit. D). De lage aanbeveling geldt voor personen met een lichte huidskleur die dagelijks ten minste 15 minuten in de buitenlucht vertoeven met handen en gezicht onbedekt. De bovengrens geldt voor personen die niet aan zonlicht worden blootgesteld. 6 Voor 50- tot 60-jarigen geldt 5-10 μg vit. D, voor 61- tot 70-jarigen 7,5-10 μg vit. D per dag; > 70 jaar geldt 12,5-15 μg vit. D per dag. 7 Bij borstvoeding; bij flesvoeding 320 mg calcium per dag. 8 Deze hoeveelheid vit. D kan niet uit de gebruikelijke voeding worden verkregen. Aanvulling met vit. D-preparaat is nodig. Voor mannen geldt een suppletie pas vanaf 60 jaar omdat zij meer vit. D met de voeding binnen krijgen dan vrouwen. 9 Suppletie is aanbevolen ter verkleining van de kans op neurale-buisdefecten (4 weken vóór tot 8 weken na de conceptie: 400 mg foliumzuur extra). 10 Indien niet gevoed met moedermelk. 11 Indien niet gevoed met moedermelk. De hoeveelheid is uitgedrukt in mg per kg lichaamsgewicht. 12 De aanbevolen hoeveelheid eiwit voor 1- t/m 3-jarigen is 0,9 gram per kg lichaamsgewicht en vanaf 14 jaar 0,8 g/kg. Bij lactatie is de behoefte 1 g per kg lichaamsgewicht. Voor lacto-ovovegetariërs en veganisten zijn de aanbevolen hoeveelheden eiwitten resp. 1,2 en 1,3 maal hoger.

16 16 C EETGEWOONTEN IN NEDERLAND EN NIEUWE VOEDINGSNORMEN TABEL 3 : TEL AANBEVOLEN EN MAXIMALE VEILIGE DOSIS PER DAG VAN MICROVOEDINGSSTOFFEN microvoedingsstof ADH of AI (voor jaar) *** maximum veilige dosis per dag (f) vitamine A * μg 3000 μg (a) vitamine D ** 2,5-10 μg 50 μg vitamine E ** 8-13 mg 1000 mg vitamine B1 1,1 mg niet vastgesteld vitamine B2 1,1-1,5 mg niet vastgesteld niacine mg 35 mg pantotheenzuur 5 mg niet vastgesteld vitamine B6 1,5-1,8 mg 25 mg (b) biotine 20 μg niet vastgesteld vitamine B μg 1 mg (c) vitamine B12 2,8 μg niet vastgesteld vitamine C mg 2 g vitamine K μg niet vastgesteld ijzer 8-16 mg 45 mg calcium mg 2,5 g fosfor mg 4 g (d) seleen μg 300 μg (e) koper 1,5-3,5 mg 10 mg zink 9-10 mg 400 mg magnesium mg 250 mg chroom niet vastgesteld 1 mg * 1 μg vitamine A = 1 RE(Retinol Equivalent) vitamine A = 3,33 IE (Internationale Eenheden) ** 1 μg vitamine D = 40 IE vitamine D; 1 mg vitamine E (d-alfa-tocoferol) = 1,49 IE *** de ADH of AI volgens de Gezondheidsraad, SCF, IOM a) voor 1-3 jaar: 600 μg; 4-8 jaar: 900 μg; 9-13 jaar: 1700 μg en jaar: 2800 μg b) voor 1-3 jaar: 5 mg; 4-8 jaar: 8,5 mg; 9-13 jaar: 15 mg; jaar: 23 mg c) voor 1-3 jaar: 200 μg; 4-8 jaar: 350 μg; 9-13 jaar: 600 μg; jaar: 900 μg d) voor 1-8 jaar: 3 g; 9-18 jaar: 4 g e) voor 1-3 jaar: 60 μg; 4-6 jaar: 90 μg; 7-10 jaar: 130 μg; jaar: 200 μg; jaar: 230 μg f) Europese Commissie, SCF (Scientific Committee on Food) T ABEL 4: VOEDINGSNORMEN VOOR VETTEN EN VETZUREN (ADEQUATE INNAME, GEZONDHEIDSRAAD 2001 EN 2006) kinderen tot 4 jaar 0-6 maanden 6-12 maanden 1-4 jaar totaal vet en% 40 en% en% verzadigde vetzuren 25 en% max. 20 en% 1 max. 15 en%1 transvetzuren enkelv. onverzad. vetzuren meerv. onverzad. vetzuren - max. 12 en% 1 max. 12 en%1 linolzuur 0,6 g/kg/dag 2 en% 2 en% docosahexaeenzuur 0,02 g/kg/dag - - n-3 vetzuren uit vis - 0,15-0,2 g/dag 0,15-0,2 g/dag arachidonzuur 0,04 g/kg/dag - - alfa-linoleenzuur 0,08 g/kg/dag 1 en% 1 en% volwassenen en kinderen vanaf 4 jaar totaal vet bij wenselijk gewicht en%; bij overgewicht: 20-30/35% verzadigde vetzuren zo laag mogelijk, max. 10 en% 1 transvetzuren zo laag mogelijk, max. 1 en% 1 meerv. onverzad. vetzuren max. 12 en% 1 enkelv. onverzad. vetzuren bij wenselijk gewicht 8-38 en%; bij overgewicht: 8-28/33% linolzuur alfa-linoleenzuur 2 en%; bij zwangerschap en lactatie: 2,5 en% 1 en% n-3 vetzuren uit vis van 4-19 jaar: 0,15-0,2 g/dag; vanaf 19 jaar: 450 mg/dag 1 Aanvaardbare bovengrens van inname; boven dit niveau bestaat kans op ongewenste effecten.

17 EETGEWOONTEN IN NEDERLAND EN NIEUWE VOEDINGSNORMEN C 17 TABEL 5: RICHTLIJN VOOR VEZELCONSUMPTIE leeftijd 1 t/m 3 jaar 4 t/m 8 jaar 9 t/m 13 jaar vanaf 14 jaar hoeveelheid vezels per megajoule/gram 2,8 3 3,2 3,4 hoeveelheid vezels per dag/gram Literatuur 1. Kreijl CF et al. Ons eten gemeten. Gezonde voeding en veilig voedsel in Nederland. RIVM-rapport , Gezondheidsraad. Voedingsnormen: calcium, vitamine D, thiamine, riboflavine, niacine, pantotheenzuur en biotine, publicatie nr. 2000/12. Den Haag, Gezondheidsraad. Voedingsnormen: energie, eiwitten, vetten en verteerbare koolhydraten, publicatie nr. 2001/19. Den Haag, Gezondheidsraad. Voedingsnormen: vitamine B6, foliumzuur en vitamine B12, publicatie nr. 2003/04. Den Haag, Gezondheidsraad. Richtlijn voor de vezelconsumptie, publicatie nr. 2006/03. Den Haag, Voedingscentrum. Zo eten jongvolwassenen in Nederland; Resultaten van de voedselconsumptiepeiling RIVM-rapport Den Haag, Voedingsraad. Voeding van de oudere mens. Voorlichtingsbureau voor de Voeding. Den Haag, Gezondheidsraad. Richtlijnen goede voeding Den Haag: Gezondheidsraad, 2006; publicatie nr. 2006/ Gezondheidsraad. Naar een optimaal gebruik van foliumzuur. Den Haag: Gezondheidraad 2008; publicatie nr. 2008/02.

18 18 D VERWIJZING NAAR DE DIËTIST Een dieet is een voeding die om medische reden moet voldoen aan specifieke eisen ten behoeve van het individu. Door de Wet BIG (Wet op de Beroepen in de Individuele Gezondheidszorg) is geregeld dat de diëtist werkt op verwijzing van een arts, specialist of tandarts. Hulpmiddel bij het verwijzen is de Artsenwijzer diëtetiek. Deze is uitgegeven in boekvorm en te raadplegen via de website van de Nederlandse Vereniging van Diëtisten. 2 Per ziektebeeld is aangegeven: het voorkeursmoment voor verwijzing; welke gegevens de diëtist nodig heeft van de verwijzer; de doelstelling van de behandeling; wat de hoofdkenmerken zijn van het dieet; het benodigde aantal consulten; welke bijzonderheden relevant zijn. De diëtist heeft de volgende gegeven nodig van de verwijzer: 1 De verwijzer is verplicht om de volgende gegevens op het consultaanvraagformulier te vermelden: naam, adres en geboortedatum van de verwezen persoon; de diagnose en/of verwijsindicatie ; de naam en handtekening van de verwijzer. 2 Daarnaast is het wenselijk dat de verwijzer relevante gegevens vermeld zoals laboratoriumgegevens en medicatie. Er kan ook preventief worden verwezen, bijvoorbeeld indien er sprake is van verhoogd risico op een bepaalde aandoening. Als een persoon een advies voor gezonde voeding wenst is een verwijzing door een arts niet nodig. Aan de hand van deze gegevens en gegevens uit het diëtistisch onderzoek waaronder de voedingsanamnese stelt de diëtist de diëtistische diagnose. Hij stelt in overleg met de patiënt het behandelplan op en rapporteert naar de verwijzer. Dieetbehandeling is het geheel van activiteiten dat tot doel heeft een bijdrage te leveren aan het voorkomen, opheffen, verminderen of compenseren van met voeding samenhangende of door voeding beïnvloedbare stoornissen, beperkingen en participatieproblemen. Een diëtist levert daarom maatwerk voor de patiënt. Daarnaast is het motiveren en stimuleren tot de gewenste gedragsverandering een belangrijk onderdeel van de dieetbehandeling. Keten-dbc diabetes Binnen de keten-dbc diabetes kan ook gebruik worden gemaakt van de expertise van de diëtist. De keten-dbc is opgezet om multidisciplinaire zorg voor de diabetespatiënt te structureren en bij te dragen aan een toekomstbestendige kwalitatief goede en betaalbare diabeteszorg in heel Nederland. De keten-dbc diabetes maakt het mogelijk om de diabeteszorg als één product te kunnen inkopen en declareren. Ook wordt marktwerking gestimuleerd, omdat de zorggroepen en verzekeraars naar verwachting ervoor zullen kiezen om de verschillende onderdelen van de diabeteszorg uit te laten voeren door díe discipline die dit het meest kosteneffectief kan doen. De diabetesketenzorg is verdeeld in verschillende modules waarin ook de expertise van de diëtist is opgenomen. De diabetespatiënt kan door de praktijkondersteuner, die een centrale rol speelt binnen de diabetesketenzorg, naar de diëtist verwezen worden. Mogelijk volgen er in de toekomst nog meer ziektebeelden die op deze wijze gestructureerd zijn en waarbij de diëtist haar expertise inbrengt. Literatuur 1. t Hart-Eerdmans M, Hulla AW de, Indemans C. Artsenwijzer diëtetiek. Derde, herziene druk. Oss: Nederlandse Vereniging van Diëtisten,

19 19 E DIEETKOSTENVERGOEDING Omdat de kosten van dieetvoeding hoog kunnen zijn, is in veel gevallen een tegemoetkoming in of vergoeding van de gemaakte dieetkosten mogelijk. Via de Zorgverzekeringswet, fiscale aftrek en de Algemene Bijstandswet zijn regelingen hiervoor getroffen. In de wetgeving voor de dieetkostenvergoeding wordt onderscheid gemaakt tussen dieetproducten en dieetpreparaten. Een dieetproduct is een voedingsmiddel met een andere voedingskundige samenstelling dan normale voeding, zoals natriumarme pindakaas en glutenvrije pasta. Sommige zorgverzekeraars vergoeden een gedeelte van de kosten van dieetproducten via een aanvullende verzekering. Een dieetpreparaat is een voedingsmiddel met een andere voedingskundige en een andere fysische samenstelling (vloeibaar of poedervormig) dan normale voeding. Te onderscheiden zijn monomere, polymere, oligomere en modulaire voeding. Voorbeelden zijn volledige of aanvullende drinkvoeding, sondevoeding en dieetzuigelingenvoeding. Voor toepassing bij aandoeningen kunnen dieetpreparaten beperkt zijn in of juist verrijkt met bepaalde bestanddelen. De gezamenlijke zorgverzekeraars hebben per 1 april 2007 de regeling aanvraag vergoeding dieetpreparaten gewijzigd. De patiënt kan het dieetpreparaat ontvangen nadat de arts of de diëtist een artsenverklaring heeft ingevuld en ondertekend. Alle zorgverzekeraars maken gebruik van eenzelfde procedure (zie ook Er wordt geen diagnose meer gevraagd. De wettelijk vastgestelde indicaties blijven in de nieuwe regeling bestaan. Verzekerden komen voor vergoeding in aanmerking als voldaan wordt aan de volgende eisen: Er wordt een dieetpreparaat aangevraagd door een behandelend arts of diëtist. Er is sprake van een van de wettelijk vastgestelde indicaties. De verzekerde kan niet uitkomen met aangepaste voeding of dieetmaatregelen. Vergoedingsindicaties A ernstige slikstoornis; B ernstige passagestoornis; C ernstige resorptiestoornis; D ernstige stofwisselingsstoornis; E ernstige voedselallergie; F chronisch obstructief longlijden (COPD) met dreigende ernstige ondervoeding; G cystische fibrose met dreigende ernstige ondervoeding; H ernstig congenitaal hartfalen bij kinderen met dreigende groeiachterstand. Voorbeelden van indicaties A Ernstige slikstoornissen Mondholte: (multipele) kaakfracturen met fixaties, of (kaak)chirurgische ingrepen, waardoor alleen sondevoeding of dun vloeibare voeding bruikbaar is; beschadiging graad 3 of 4 van het mondslijmvlies (WHOcriteria) ten gevolge van radio-/chemotherapie; neuromusculaire afwijkingen zoals MS, ALS, CVA, leidend tot bijvoorbeeld bulbaire afwijkingen met de onmogelijkheid te slikken of met groot gevaar van verslikken; slijmvliesbeschadigingen door verbrandingen, auto-immuunof infectieziekten. Slokdarm: slijmvliesbeschadiging graad 3 of 4 ten gevolge van radioof chemotherapie, verbranding, ontsteking door infecties of auto-immuunziekten; stenosering door bijvoorbeeld tumor, sclerodermie of etsing; fistelvorming; neuromusculaire ziekten, bijvoorbeeld achalasie. B Ernstige passagestoornissen Maag: neuromusculaire ziekten zoals diabetische parese, pylorusspasme, sclerodermie, dumping; stenose ten gevolge van tumorgroei. Dunne darm: neuromusculaire ziekten zoals intestinaal pseudo-obstructiesyndroom; stenosen door bijvoorbeeld ontstekingsziekten, adhesie, tumorgroei; fistelvorming; slijmvliesbeschadiging ten gevolge van radio- of chemotherapie. Dikke darm: stenosen; fistelvorming. C Ernstige resorptiestoornissen pancreasinsufficiëntie, bestralingsenteritis, short bowel, slijmvliesbeschadigingen door radio- of chemotherapie, ziekte van Ménétrier, uitgebreide ontstekingen van het darmslijmvlies zoals bij de ziekte van Crohn; coeliakie (spruw) met ernstige vlokkenatrofie; ziekte van Whipple; congenitale lymfectasie van de dunne darm; lymfe-obstructie of -fistels; D Ernstige voedselallergieën ernstige koemelkallergie. Voedselallergie dient aannemelijk gemaakt te worden door het hierbij passende specifieke klachtenpatroon, aangetoond met een eliminatie-provocatiedieet (eventueel met een positieve RAST-test) zoals vermeld in de Landelijke Standaard voor de diagnose en behandeling van voedselovergevoeligheid bij zuigelingen op het consultatiebureau (Voedingscentrum 2005). Intolerantie voor voedingsbestanddelen zoals lactose-intolerantie komt vaker voor dan voedselallergie. Intolerantie voor voedingsbestanddelen zonder dat sprake is van een ernstige voedselallergie valt niet onder een indicatie tot aanspraak. E Ernstige stofwisselingsstoornissen Hieronder vallen diverse ziekten behorend tot de klassieke intermediaire stofwisselingsziekten: aminozuurstofwisselingsziekten zoals PKU en Maple-syrup urine disease; koolhydraatstofwisselingsstoornissen zoals galactosemie en glycogeenstapelingsziekten; vetstofwisselingsziekten of -stapelingsziekten zoals alfabèta-lipoproteïnemie; ademhalingsketendefecten; uitscheidingsziekten zoals nierinsufficiëntie (met name bij kleine kinderen) en leverinsufficiëntie. Vergoeding Vergoeding vindt plaats vanuit de basisverzekering. Zorgverzekeraars hebben afspraken gemaakt met facilitaire bedrijven zoals Sorgente, Tefa-Portanje, Medizorg en Farma Domo. Zij mogen dieetpreparaten en aanverwante hulpmiddelen (zoals een enterale voedingspomp) leveren aan verzekerden die voor vergoeding in aanmerking komen. Het facilitair bedrijf stuurt de rekening meestal rechtstreeks naar de zorgverzekeraar. Er is geen wettelijk vastgestelde lijst met merknamen van preparaten die voor vergoeding in aanmerking komen. Voor vergoeding komen bij een wettelijke indicatie in aanmerking:

20 20 E DIEETKOSTENVERGOEDING alle in de handel zijnde polymere, oligomere, monomere en modulaire dieetpreparaten; smaaksachets wanneer een aanvraag wordt ingediend in combinatie met een dieetpreparaat; een dieetpreparaat dat op aanvraag van de arts of diëtist speciaal voor een individuele patiënt wordt vervaardigd ( tailor made ). Wanneer de verzekerde geen erkende indicatie heeft om voor vergoeding vanuit de basisverzekering in aanmerking te komen, kan hij soms vergoeding krijgen tot een bepaald maximum bedrag per jaar vanuit de aanvullende verzekering. De verzekerde dient hiervoor de polisvoorwaarden te raadplegen. Bezwaarschrift Indien de verzekerde het niet eens is met een weigering om een dieetpreparaat te vergoeden, kan hij binnen zes weken nadat de afwijzing is ontvangen, bezwaar aantekenen. Raadpleeg voor nadere bijzonderheden de website van de Nederlandse Vereniging van Diëtisten ( bij het hoofdstuk Over diëtetiek, onderdeel Bezwaarschrift dieetpreparaten. De verzekerde kan in de zorgvoorwaarden van zijn zorgpolis lezen hoe hij bezwaar aan kan tekenen tegen de zorgverzekeraar. De Stichting Patiëntenbelang Vergoeding Dieetpreparaten komt op voor degenen die hun dieetpreparaat niet vergoed krijgen, terwijl zij daar wettelijk recht op hebben. Zie voor adresgegevens hoofdstuk F Patiëntenverenigingen en organisaties. Sociale dienst Afhankelijk van het inkomen kan eventueel een beroep worden gedaan op de Bijzondere Bijstand voor tegemoetkoming in de dieetkosten. Raadpleeg de Sociale Dienst van de gemeente. Belastingdienst Als de zorgverzekeraar de kosten van het dieetpreparaat niet vergoedt, kan de verzekerde soms in aanmerking komen voor belastingaftrek, bij het onderdeel ziektekosten. Raadpleeg een belastingadviseur of de belastingdienst ( nl). Zie tabel 1. TABEL 1: AFTREKBAAR BEDRAG VOOR DIËTEN INCLUSIE DIEETKENMERKEN (OVER UITGAVEN IN 2008) ziektebeeld aandoening soort dieet aftrekbaar bedrag algemene symptomen groeiachterstand bij kinderen energieverrijkt in combinatie met eiwitverrijkt hypertensie en hartziekten ziekte van de luchtwegen maag-, darm- en leverziekten energieverrijkt vloeibaar energieverrijkt 639 ondervoeding energieverrijkt in combinatie met eiwitverrijkt energieverrijkt vloeibaar energieverrijkt 809 decubitus energieverrijkt in combinatie met eiwitverrijkt hypertensie natriumbeperkt 420 decompensatio cordis natriumbeperkt 420 sterk natriumbeperkt 505 chronische obstructieve longziekten energieverrijkt (COPD) dumpingsyndroom lactosebeperkt 431 chronische pancreatitis energieverrijkt in combinatie met eiwitverrijkt cystische fibrose energieverrijkt energieverrijkt in combinatie met eiwitverrijkt coeliakie en ziekte van Dühring glutenvrij glutenvrij in combinatie met lactosebeperkt short bowel energieverrijkt energieverrijkt in combinatie met MCT-verrijkt leverziekte energieverrijkt in combinatie met MCT-verrijkt, tevens alcoholvrij energieverrijkt in combinatie met MCT-verrijkt, tevens natriumbeperkt en alcoholvrij overige energieverrijkt in combinatie met eiwitverrijkt energieverrijkt in combinatie met eiwitverrijkt en lactosebeperkt matig vetbeperkt in combinatie met MCT of ander preparaat, tevens energieverrijkt metabole ziekten diabetes diabetesdieet 288 diabetesdieet natriumbeperkt 420 hypercholesterolemie verzadigd-vetbeperkt en cholesterolbeperkt in combinatie met 288 visverrijkt, groenteverrijkt en fruitverrijkt verzadigd-vetbeperkt en cholesterolbeperkt in combinatie met visverrijkt, groenteverrijkt en fruitverrijkt met plantensterolen 304