Verslag Atelier #1: Een verduurzaamd Fryslân
|
|
- Thomas de Jonge
- 7 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Verslag Atelier #1: Een verduurzaamd Fryslân Atelier Omgevingsvisie Fryslân, Wolvega, Moderatie/organisatie: Vincent Kompier, Architectuur Lokaal Mentor: Eric Frijters,.FABRIC Team 1 (Onderwerpen: 1. Vitale economie, 2. Gezond leven, 3. Sociaal Culturele verbondenheid): Ontwerpers: Imke van Leuken (architect) & Sandor Walinga (tuin- en landschapsontwerper) Deelnemers atelier: Tjeerd van de Kooij (Energie Corporatie) / Janny van Dijk (projectmanager gemeente Heerenveen) / Wilco de Jong (voorzitter ELAN, Agrarische Natuurverenigingen Zuid- Oost Friesland) / Theo van Brugge (duurzame ontwikkeling) Team 2 (Onderwerpen: 4. Veerkrachtige systemen, 5. Principes systemen / Materiaal, 6. Duurzame energie): Ontwerpers: Laurens Boodt (architect) & Abel Coenen (landschapsarchitect) Deelnemers atelier: Marten de Boer (Leerschool Permacultuur Friesland)/ Jan Kracht (ruimtelijke ontwikkeling Weststellingwerf) / Jos Schouwenaars (Wetterskip Fryslân)/ Richtsje van Berkum (beleidsmedewerker duurzaamheid & ruimtelijke kwaliteit, Provincie Fryslân). Algemeen: Het interessante aan de provincie Friesland is dat er verschillende tegengestelde ontwikkelingen zijn: - 1. Export/import vs. Circulaire economieën - 2. Welvaart vs. Geluk (gaan soms samen, soms werken ze elkaar tegen) - 3. Grote afstanden om ergens te komen vs. Ruimte om prettig te wonen - 4. Waterafvoer en aanvoer vs. Vasthouden van water - 5. Afval import/export vs. Afval verwerkingsbedrijven - 6. Lokale initiatieven vs. Provinciale belangen vs. Doelstellingen vanuit het Rijk/Europa/wereld Wij zien deze tegenstellingen als een kans en startpunt om op zoek te gaan naar een balans in deze scheefgroei, om van Friesland een regio te maken die efficiënt met energie en grondstoffen om kan gaan, voor een verduurzaamd Fryslân. Schaal: Een groot terugkerend thema is de schaal. Wat is de schaal van de regio? Bekijken we de thema s lokaal, per gemeente, per provincie, nationaal of zelfs internationaal? Overige vragen: - Ruimte voor initiatieven laten (zie voorbeeld windmolens). - Hoe kunnen we gedragsverandering stimuleren door middel van de omgevingsvisie? Interessante data om verder uit te zoeken: - Fryslan 2040; Klaas Sietse Spoelstra. - Us kooperoasje. - Netwerk duurzame dorpen. - Website van Omrin (afvalverwerking) > circulair Friesland rapport. - Data over energiecoöperaties / zonneweides (hebben we aangevraagd bij de provincie).
2 1. Vitale Economie Er zijn momenteel grootschalige melkboeren in Friesland en boeren die zich richten op diversiteit en de lokale bevolking bedienen. Het contrast tussen de lokale economie en de (inter)nationale economie is op meerdere thema s van toepassing. Wil Friesland zich richten op export economie of circulaire economie? (water, energie, afval, voedsel) Water: - Het water in Friesland is van goede kwaliteit. - Het watersysteem heeft een economische waarde voor recreatie & productie. - Belangrijk voor transport. - Kenniseconomie trekt aan, zie bijvoorbeeld watercampus Leeuwarden. Windenergie: - Bekijken op regionaal of provinciaal niveau? - Dorpen worden beperkt om molens te bouwen, initiatieven worden verplicht om te participeren in grotere projecten. Energie: - Hoe kunnen we energie opslaan? (bijv. in een waterpeil of waterstoffabriek) - Is energie een exportproduct of alleen voor de provincie? - Belangrijk om de energie mix integraal te bekijken. - Friesland Campina heeft mono- vergistinginstallaties en is hiermee een grote speler in energie. Kringloop afvalstoffen: - Bestaand initiatief in gemeente: groenafval composteren binnen gemeenten - Omrin: agrarische groenstations Landschap & voedsel: - Streekboer initiatief; lokaal voedsel eten. - Zoek een balans tussen regionaal en export voedsel. - Hoe is de mix tussen intensieve landbouw en natuur- inclusieve landbouw?
3 2. Gezond Leven Alles wordt altijd in geld uitgedrukt, maar hoe zit het met de waarde van een gezond/gelukkig leven. Wat is de ruimtelijke impact van geluk? (lucht, vogels, Mienskip, scholing, ruimte etc.?) Wat is geluk? : - Wil de provincie op geluk sturen? - Hoe meet je dit? Wat is de waarde van geluk? Zorgcoöperaties: - Ziekenhuizen worden gecombineerd in steden, in gemeenten blijven kleine zorginstellingen over. Natuur op een grotere schaal Identiteit: - De diverse landschappen zorgen voor verschillende identiteiten, dit is voor Friezen erg belangrijk voor de verbondenheid. Bestuurlijke grenzen komen niet overeen met identiteitsgrenzen.
4 3. Sociaal Cultureel Verbondenheid In Friesland zijn mensen gewend om grote afstanden te moeten afleggen voor bepaalde voorzieningen. Gezien sommige voorzieningen (bijv. scholen) die dichtgaan en gecentreerd worden, wordt deze afstand nog groter. Dit heeft veel gevolgen voor de sociale verbondenheid. Toch nemen mensen deze afstand voor lief gezien het grote wooncomfort in de provincie. Wat is relatie tussen wooncomfort vs. kwaliteit van- en afstand tussen voorzieningen (scholen, winkels, sport etc.)? Voorzieningen: - Onderzoekt toont aan dat het hebben van minder voorzieningen niet automatisch leidt tot krimp; geeft in eerste instantie een dip, maar deze herstelt na loop van tijd. Men neemt de langere afstand op de koop toe. - Door voorzieningen over de regio te verspreiden kan de kwaliteit per voorziening hoger liggen. Mobiliteit: - Transport is erg belangrijk gezien de afstanden tussen voorzieningen. - Veel te halen d.m.v. duurzame energie; oplaadpunten bij voorzieningen plaatsen km/h fietspaden / fietssnelwegen realiseren voor goede verbindingen. - Sammobiel.nl (pilot in Friesland om bewoners met elkaar mee te laten rijden). - In Oudekerk > Skewiel mobiel (zorgmobiel voor ouderen). Krimp: - Hoe om te gaan om met krimp?
5 4. Veerkrachtige systemen Water wordt nu vaak gepompt van het ene niveau naar het andere niveau. Hiervoor is veel energie nodig. Hoe kan er op natuurlijke wijze een evenwicht in het watersysteem worden gemaakt? Energie opwekking: - Is er een relatie te maken tussen waterberging + zonneweides + biodiversiteit + ondergrond? (Drijvende zonnecellen op water is moeilijk.) - Blue- energy / Centre of Expertise Water Technology: energiewinning uit water. - Zuiveringsinstallaties energie opwekkend maken. Afvoer / aanvoer water: - Er is veel water afvoer en water aanvoer vanuit de IJsselmeer. - Nu: Het water wordt nu vanuit de Linde afgevoerd naar een lager niveau in het landschap, het doorkruist heel Friesland, totdat het wordt gepompt in het Waddengebied (Lauwersmeer) of in het IJsselmeer (bij Lemmer), en wordt hier afgepompt. Dit kost energie en is geen duurzame situatie. - Idee voor de toekomst: Terug gaan naar de natuurlijke afvoer zoals deze vroeger was. Door gebruik te maken van de bestaande beken die afvoeren naar het IJsselmeer. En het waterpeil in de beken terug te brengen van - 60cm (nu) naar - 30cm zodat dit water makkelijker kan uitvloeien naar - 40 van het IJsselmeer. Door slim om te gaan met hoogtes wordt er bespaard in energie. Dit wordt momenteel onderzocht door het Wetterskip. - Nu: Water wordt s winters afgepompt (omdat er te veel is) en s zomers ingepompt om akkers te bevloeien. - Toekomst: Water vasthouden op de plek waar het later nodig zal zijn. Door het vasthouden van water kan energie worden bespaard. - Polders: Het tijdelijk vasthouden van water kan in bergingspolders, waarin het peil kan worden opgezet. Dan kan het in drogere tijden worden gebruikt voor agrarische doeleinden. - Boezems: Het totale systeem van Friese wateren. Door het vaste peil is het boezemsysteem niet heel flexibel: kan geen hoge capaciteiten aan. Stroming & energie: - Holwerd aan zee : Nu moet er worden gebaggerd bij Holwerd. Door water bij Holwerd binnenlands toe te laten ontstaat er natuurlijke stroming en hoeft er niet meer gebaggerd te worden. Deze stroming en/of de interactie tussen zoet en zout water kan energie opwekken. Mobiliteit: - Mobiliteit over water koppelen aan een slim watersysteem. Mogelijke manier om de mobiliteit voor de toekomst te faciliteren. - Mobiliteitsvoorbeelden: Schoolkinderen die van het ene dorp naar het andere dorp, via de Schoolboot (in geval van scholen waar verschillende dorpen gebruik van maken) of vrachtvervoer via het water, zoals dit vroeger ook gebeurde. - Er zijn een aantal ongebruikte trambanen. Misschien interessant voor toekomstig gebruik?
6 5. Principes systemen / Materiaal Er is veel afval/veevoer/producten/grondstoffen die Friesland worden geïmporteerd. Tegelijk wordt er ook veel afval/veevoer/producten/grondstoffen geëxporteerd. Hierin zien wij een scheefgroei. Hoe krijg je de scheefgroei in materiaal gebruik/afval/etc. in balans? Maaivelddaling: - Maaivelddaling: in de Veenweidevisie staat de gewenste drooglegging: - Waterpeil zakt, lucht komt bij het veen, veen oxideert en stoot CO2 uit. Wat kan je met deze grond die verdwijnt? (Grond)stoffen: - Door ondergrondse druk kan zilte water naar boven worden geduwd. Bij geothermische installaties zou dit een rol kunnen spelen. - Verzilting langs het IJsselmeer. Eventueel bruikbaar voor zoutwinning? - Rond : Het veen is als turf weggehaald (daarom is het Veengebied nu zo laag) en werd verscheept naar Amsterdam. - Nu staat Friesland weer voor de keuze om de energie leverancier te worden voor de rest van Nederland. Zie wind- en zonne- energie. Afval / invoer / aanvoer: - Invoer veevoer vanuit Zuid- Amerika. - De afvalverbrander in Harlingen heeft een overcapaciteit, daarom wordt vanuit Engeland afval ingevoerd. - Bij zuiveringsinstallaties komt slip vrij, dit slip mag niet in Nederland verwerkt worden, daarom wordt het naar Duitsland vervoerd. - De eilanden zijn de parels van Friesland ook wat betreft Cradle to Cradle, De eilanden zijn vaak zelfvoorzienend, bijv. met grondwaterwinning. Terschelling is de enige met een waterleiding van het waterbedrijf Vitens. - Er komt een nieuwe slachterij in Friesland, dicht bij de boerderijen waardoor verslepen van vee niet meer nodig is
7 6. Duurzame energie Er zijn veel initiatieven voor zonneweides en van lokale corporaties. Toch zijn er tegenstrijdige belangen tussen die van het Rijk, provincie, gemeentes, dorpen en inwoners. Hoe zorg je ervoor dat deze initiatieven (en processen) geholpen (en versneld) kunnen worden? Wie is de eigenaar van de duurzaam opgewekte energie? Infrastructuur: - Rond nieuwe infrastructuur rond Leeuwarden komen zonneweides. - Restruimtes van infrastructuur (wegtracés, op- en afritten) kunnen ook ingezet worden voor zonneweides. - Binnenlands zijn er ook veel dijkjes (3000 km totaal). Deze lijnvormige elementen kunnen ingezet worden voor zonneweides. Kan ook helpen om de dijken meer zichtbaar en beleefbaar te maken. - Zonneweides kunnen niet overal > er zijn veel locatie- eisen en er moeten bijv. ook altijd trafohuisjes bij komen. Ondergrond: - We werken aan een bovengronds omgevingsvisie. Waar blijft de ondergrondse omgevingsvisie? Geothermie / aardwarmte (ondergrond) > Waar ligt deze? Uitzoeken. - Gaswinning, mogelijk om oude putten te gebruiken? - CO2- emissie van alle auto s in Friesland is gelijk aan de CO2- emissie van het Veenweidegebied (veenoxidatie) Eigenaarschap: - Hoe kunnen lokale initiatieven en collectieven gestimuleerd worden? Nu zijn er 36 collectieven die initiatieven voor besparing / opwekking energie aan het voorbereiden zijn. Voorbeeld: A.) Reduzum: Dorp met eigen molen, wil 4,5m hogere windmolen, maar dit mag niet van de provincie. B.) Deersum vanaf jaren 80 met duurzaamheid bezig. Energie: - In Wolvega komt een zonneweide van 10HA en in Noordwolde een zonneweide van 5HA. Er zijn 20 initiatieven voor zonneweides. Hoe kan zonne- energie vermarkt worden? - Windmolenparken (opgelegd door Rijk) in IJsselmeer: Eén van 36 MW in het IJsselmeer een ander aan het begin van de afsluitdijk. - Als er 89 molens op de afsluitdijk komen dan levert dit 320 NW op. Schaal: - Friesland zal ook moeten samenwerken met omliggende provincies, Nederland en/of zelfs delen elders op de wereld, om te kijken wie iets beter kan? Zoals CO2 uitruil, energie opwekken, etc.
Fryslân. Windmolens op land zijn belangrijk en zullen wij stimuleren. Doelstelling voor de provincie:
CDA - We willen geen nieuwe initiatieven voor grootschalige windparken op land. Deze moeten er komen, maar dan op zee. Ook willen we onderzoek stimuleren naar het kunnen hergebruiken van bijvoorbeeld in
Nadere informatieSamen Duurzaam DOEN! Stap 1 // Welkom en inleiding. Stap 2 // Voorstelronde aanwezigen. (5 minuten) (10 minuten)
Samen Duurzaam DOEN! Leuk dat u samen met uw buren na wilt denken over duurzaamheid. Aan de hand van dit stappenplan helpen wij u graag op weg om het gesprek op gang te brengen. Dit stappenplan is bedoeld
Nadere informatieOverzicht projecten Programma De Nieuwe Afsluitdijk
Overzicht projecten Programma De Nieuwe Afsluitdijk Exclusief de projecten die meegenomen worden in het Rijkscontract (deze zijn apart hiervan uitgebreider toegelicht) Volgnum Mobiliteit 1 Verruiming sluis
Nadere informatieConcept Ruimtelijk Perspectief Windenergie op Land
Concept Ruimtelijk Perspectief Windenergie op Land 3 februari 2010 Inhoudsopgave 1. Aanleiding, doel en aanpak 2. Waar wél; concentratiegebieden 3. Waar niét: vrijwaringsgebieden i 4. Overig Nederland
Nadere informatieSamenvatting Omgevingsvisie Weststellingwerf
Samenvatting Omgevingsvisie Weststellingwerf Inleiding Weststellingwerf heeft het afgelopen jaar hard gewerkt aan een omgevingsvisie. De omgevingsvisie gaat over de toekomst van onze gemeente en is daarom
Nadere informatiePEILVERHOGING IN HET VEENWEIDEGEBIED; GEVOLGEN VOOR DE INRICHTING EN HET BEHEER VAN DE WATERSYSTEMEN
PEILVERHOGING IN HET VEENWEIDEGEBIED; GEVOLGEN VOOR DE INRICHTING EN HET BEHEER VAN DE WATERSYSTEMEN JOS SCHOUWENAARS WETTERSKIP FRYSLÂN VEENWEIDE SYMPOSIUM 11 APRIL 2019 OPZET PRESENTATIE 1. Wat is de
Nadere informatieToekomstverkenning naar het Landschap van Overijssel in 2050
Toekomstverkenning naar het Landschap van Overijssel in 2050 Omgevingsscenario s 2050 2050? Nu minus 31 =1988 20400 Boeren in Overijssel Algemeen Overijssel in Europese dynamiek Vertrouwen in economische
Nadere informatieStand van zaken samenwerking omgevingsvisie
Stand van zaken samenwerking omgevingsvisie Landschap, water en ondergrond Meer informatie: https://www.regiogv.nl/gemeenteraden/ruimtemobiliteit/samenwerking-omgevingsvisie/ 1 Inhoud 1. Proces samenwerking
Nadere informatieJa. Ja. D66 wil dat Groningen in 2040 al CO 2- neutraal is en wil dat de provincie een ambitieuze regionale energiestrategie opstelt.
CDA - Wij zijn voor kleinschalige windenergie rond boerderijen. Onduidelijk. ChristenUnie 2035: 60% 2045: 100% 2050: 100% klimaatneutraal Ja. Net als zonnedaken en windmolens op zee, zijn windmolens op
Nadere informatieOverijssel kleurt groen in 2020
Overijssel kleurt groen in 2020 Natuur en Milieu Overijssel Circulaire economie Vitale leefomgeving Kracht van de samenleving Waarom een groen Overijssel? Winst voor iedereen: Vitale leefomgeving voor
Nadere informatieMet vriendelijke groet, Vera Dam directeur Natuur en Milieufederatie Flevoland
Voor uw programma voor de waterschapsverkiezingen geven wij u graag punten ter inspiratie mee die wij en onze 55 aangesloten organisaties belangrijk vinden, zodat we ook in de toekomst prettig kunnen wonen
Nadere informatieNoord-Holland. De partij zal sociale windmolens actief stimuleren, ook solitair staande sociale molens.
CDA - Het CDA is altijd terughoudend geweest met het plaatsen van wind op land. In het kader van het nationaal klimaatakkoord zien we wel ruimte voor me er wind op land. Hier worden bij voorkeur locaties
Nadere informatiefactsheets creatieve sessie
factsheets creatieve sessie naar een rijk IJsselmeer natuur circulaire economie kennisontwikkeling (innovatie, educatie) natuur openheid vogels & vissen volume bevolking draagvlak kennishub veldstation
Nadere informatieEnergieverbruik en -opwek Bestuurlijke regio s provincie Fryslân
Energieverbruik en -opwek Bestuurlijke regio s provincie Fryslân 28 november 2016 1 Context Procesgang Energiestrategie Fryslân Voorbereiding Proces ontwerpen Definiëren uitgangspunten Zoeken en committeren
Nadere informatie32 LANDWERK #5/6 / 2017 STELLING. We komen maar niet vooruit met het veenweidedossier. Opgeven of een doorbraak forceren?
32 LANDWERK #5/6 / 2017 STELLING We komen maar niet vooruit met het veenweidedossier. Opgeven of een doorbraak forceren? LANDWERK #5/6 / 2017 33 Het veenweidedossier Het lijkt of er weinig substantieels
Nadere informatieToelichting bij de inzending
Toelichting bij de inzending Door de diepe ontwatering van de Friese veenweiden oxideert het veen waardoor het maaiveld daalt. Dat proces gaat door zolang de polderpeilen aan het dalende maaiveld wordt
Nadere informatieProgramma Kies voor de toekomst van Brabant
Programma 2019-2023 Kies voor de toekomst van Brabant Beste Brabander! Voor je ligt de samenvatting van het verkiezingsprogramma 2019-2023 van D66 voor de provincie Noord-Brabant. D66 wil in Brabant en
Nadere informatieAMBITIEDOCUMENT ZONNE-ENERGIE UITWERKING OMGEVINGSVISIE - GEMEENTE OPSTERLAND
GEMEENTEBLAD Officiële uitgave van gemeente Opsterland. Nr. 25469 16 februari 2017 AMBITIEDOCUMENT ZONNE-ENERGIE UITWERKING OMGEVINGSVISIE - GEMEENTE OPSTERLAND 1.INLEIDING ZONNE-ENERGIE IN OPKOMST Het
Nadere informatieZuid-Holland is een mooie provincie met grote steden en veel groen. Zuid-Holland is
Klare taal Inleiding Zuid-Holland is een mooie provincie met grote steden en veel groen. Zuid-Holland is ook een kwetsbare provincie. De bodem daalt en de zeespiegel stijgt door klimaatverandering. Er
Nadere informatieLimburg. De partij zal sociale windmolens actief stimuleren, ook solitair staande sociale molens.
CDA 2030: 49% CO2- reductie Om landelijke en internationale klimaatdoelstellingen te behalen, zijn ook grootschaliger projecten nodig. De Provincie kan een belangrijke rol vervullen door ontwikkelgebieden
Nadere informatieBijeenkomst wind- en zonne-energie 3 november 2014
Bijeenkomst wind- en zonne-energie 3 november 2014 Op uitnodiging van de gemeente bezochten circa 40 bewoners de avond waar ze in gesprek gingen over duurzame energie. De bijeenkomst werd samen met de
Nadere informatieWerken en Leven in een Groene Hoeksche Waard. Verkiezingsprogramma GroenLinks Hoeksche Waard 2014-2018. "Alles van waarde is weerloos"
Verkiezingsprogramma GroenLinks Hoeksche Waard 2014-2018 Werken en Leven in een Groene Hoeksche Waard "Alles van waarde is weerloos" Lucebert Dat moet dus beschermd worden 1 December 2013 Inhoud 1. Maatschappelijke
Nadere informatieUtrecht. De partij zal sociale windmolens actief stimuleren, ook solitair staande sociale molens.
CDA 2040: 100% Ja. Het CDA wil windmolens bij voorkeur plaatsen op en bij grote industrieterreinen. Ook ondersteunen wij van harte (agrarische) initiatieven voor kleine windmolens met draagvlak in de omgeving.
Nadere informatieJA: JANNEWIETSKE! VERKIEZINGSPROGRAMMA PVDA FRYSLÂN MAKKELIJK LEZEN
JA: JANNEWIETSKE! VERKIEZINGSPROGRAMMA PVDA FRYSLÂN MAKKELIJK LEZEN INLEIDING Foto: Ruben van Vliet VOOR EEN SOCIAAL FRYSLÂN: STERK, MOOI & TÛK Het was een mooi moment toen de hoofdstad van Fryslân gekozen
Nadere informatieDoe mee voor een mooi en duurzaam Overijssel. Beleidsplan Natuur en Milieu Overijssel
Doe mee voor een mooi en duurzaam Overijssel Beleidsplan Natuur en Milieu Overijssel 2017-2019 Duurzaam samen Samen met inwoners, overheden en bedrijven werkt Natuur en Milieu Overijssel aan een mooi en
Nadere informatieEindrapport verkenningen Energie en Ruimte
Eindrapport verkenningen Energie en Ruimte Eindresultaten ontwerpend onderzoek PORA, Heerhugowaard, 6 december 2017 Geert Haenen en Jessica Schonewille Proces en context verkenningen Start januari 2017
Nadere informatieI N H O U D 1. INLEIDING 3 2. HET WADDENPARK AFSLUITDIJK 5 3. TOERISTISCHE AMBITIE 7 4. BELEVING & BEREIKBAARHEID 9 5. GEBIEDSGERICHTE AANPAK 11
H E T W A D D E N PA R K A F S L U I T D I J K I N H O U D 1. INLEIDING 3 2. HET WADDENPARK AFSLUITDIJK 5 3. TOERISTISCHE AMBITIE 7 4. BELEVING & BEREIKBAARHEID 9 5. GEBIEDSGERICHTE AANPAK 11 6. TOEKOMSTPERSPECTIEF
Nadere informatieBodem & Klimaat. Op weg naar een klimaatbestendig bodembeheer
Bodem & Klimaat Op weg naar een klimaatbestendig bodembeheer Jaartemperaturen en warmterecords in De Bilt sinds het begin van de metingen in 1706 Klimaatverandering KNMI scenarios Zomerse dagen Co de Naam
Nadere informatieFlevoland. Windmolens op land zijn belangrijk en zullen wij stimuleren. Doelstelling voor de provincie
CDA - Ja. Het CDA zet de komende jaren in op zon, wind, aardwarmte en andere vormen van alternatieve. Het CDA steunt de provinciale beleidslijn. Dat geldt ook voor beleid dat al is ingezet, bijvoorbeeld
Nadere informatieGrip op de Maas kentallen voor energie opwek. in combinatie met ruimtebeslag
Grip op de Maas kentallen voor energie opwek in combinatie met ruimtebeslag Een eerste aanzet tot de vorming van typische kentallen en iconen ter verbinding van de werelden van Water, Landschap en Energie
Nadere informatieVan klimaatakkoord naar de transitievisie warmte voor de gemeente Heemstede Vind de juiste reispartner
Van klimaatakkoord naar de transitievisie warmte voor de gemeente Heemstede Vind de juiste reispartner De eerste transitie naar aardgas Klimaattop dec 2018 en rapport IPCC oktober 2018 Zuid Korea Intergovernmental
Nadere informatieAgendapunt 5 Opinienota
Agendapunt 5 Opinienota Registratie nr. : 076-2017 Opsteller : Gertjan Leeuw Vergaderdatum: 19 december 2017 Datum voorstel : 31 augustus 2017 Afdeling : Ontwikkeling en Dienstverlening Portefeuillehouder
Nadere informatieBuiten Metropoolregio Amsterdam: Kwaliteit ruimte en natuur versterken. Metropoolregio Amsterdam: Druk op schaarse ruimte.
Het stedelijke, agrarische en natuurlijke landschap in Noord-Holland gaat de komende decennia radicaal veranderen. De belangrijke mondiale opgaven, het terugbrengen van de uitstoot van broeikasgassen en
Nadere informatiemeer stad meer landschap
meer stad meer landschap een nieuw perspectief Hanneke Kijne Academie van Bouwkunst Amsterdam Hoofd masteropleiding Landschapsarchitectuur meer klimaatverandering temperatuur stijgt meer klimaatverandering
Nadere informatieDuurzame energie Fryslân Quickscan 2020 & 2025
Duurzame energie Fryslân Quickscan 2020 & 2025 Willemien Veele Cor Kamminga 08-04-16 www.rijksmonumenten.nl Achtergrond en aanleiding Ambitie om in 2020 16% van de energie duurzaam op te wekken in Fryslân
Nadere informatieImpressie Regiotour MIRT in Noord Nederland 13 juni
Impressie Regiotour MIRT in Noord Nederland 13 juni Ron Lander en Nathalie Harrems openen de goed bezochte bijeenkomst in de schouwburg in Meppel. Naast het delen van kennis over de werkwijze in het Meerjarenprogramma
Nadere informatieOverijssels Ontwikkelmodel
Overijssels Ontwikkelmodel Inzicht in duurzaamheid geeft toekomst met uitzicht! Door Egbert Dijk op 20 oktober 2011 Inhoud Wat is duurzame ontwikkeling? Omgevingsvisie Overijssel Processtappen duurzame
Nadere informatieFRIESE VEENWEIDEGEBIED HISTORIE EN VEENWEIDEVISIE
FRIESE VEENWEIDEGEBIED HISTORIE EN VEENWEIDEVISIE 30-3-2015 1 INTRODUCTIE Andrea Suilen Planvormer bij Wetterskip Fryslân o.a. betrokken bij; Uitvoeringsplan Veenweidevisie Waterbeheersingsprojecten veenweidegebied
Nadere informatieDe stedendriehoek-naar een energieneutrale stedelijke regio
De stedendriehoek-naar een energieneutrale stedelijke regio Eindhoven 27-10-2015 Na jarenlang sudderen lijkt er nu een versnelling te komen in het nadenken over de energietransitie in ons land. Zowel op
Nadere informatieLinks naar brondocumenten
Links naar brondocumenten PS-doelen en GS-taken Visie Ruimte en Mobiliteit Beleidsvisie Cultureel Erfgoed en Basisvoorzieningen Cultuur 2017-2020 Beleidsvisie en uitvoeringsstrategie regionale economie
Nadere informatieHet Hart van Holland. Omgevingsvisie 2040
Het Hart van Holland Regionale Agenda Omgevingsvisie 2040 GEMEENTERAAD KAAG & BRAASSEM 7 DECEMBER 2016 JEROEN TRAUDES kaag en braassem katwijk leiden leiderdorp noordwijk oegstgeest teylingen voorschoten
Nadere informatieDe Zoetwatercoöperatie
De Zoetwatercoöperatie Team Paul van Dijk, Wolbert van Dijk, Joppe Veul DE ZOETWATERCOÖPERATIE Thema: Onderzoek naar berging van zoet water, Deltaprogramma, klimaatsverandering. Locatie: Noord-Beveland.
Nadere informatieDuurzame wijk van en voor de toekomst. Doe mee!
Duurzame wijk van en voor de toekomst. Doe mee! Een bijzondere wijk In het zuidoosten van Hoofddorp wil gemeente Haarlemmermeer samen met marktpartijen, ketenpartners en bewoners een bijzondere wijk ontwikkelen.
Nadere informatieGrondwaterstudie Fryslân
Nieuwsbrief Grondwaterstudie Fryslân Januari 2019 Terugblik en vooruitblik Een waterrijke provincie, dat is Fryslân! In de vorige nieuwsbrief vertelden we u al over het hoe en waarom van de Strategische
Nadere informatieTussenbalans Statenfractie
2017 Tussenbalans Statenfractie Inhoudsopgave 1. Waar staan we?... 2 2. Uitgangspunt... 3 3. Waar gaan we aan werken de komende twee jaar?... 4 4. Contact en informatie... 5 Pagina 1 van 5 1. Waar staan
Nadere informatieDuurzame wijk van èn voor de toekomst. Doe mee!
Duurzame wijk van èn voor de toekomst. Doe mee! Lincolnpark in vogelvlucht Een bijzondere wijk Lincolnpark biedt ruimte aan circa 850 woningen en voorzieningen zoals winkels, horeca, een school, kleinschalige
Nadere informatiede context Regionale transitie in een waterrijk landschap
de context Regionale transitie in een waterrijk landschap We wonen, werken en leven in een laaggelegen delta It bêste lân fan ierde Delta s zijn: open, vlak, voedselrijk ecologische hotspots ideaal voor
Nadere informatie7-PUNTENPLAN 2013-2014
7-PUNTENPLAN 2013-2014 oplegger bij het meerjarig actieplan DUURZAME WADDENEILANDEN OP WEG NAAR EEN ENERGIEKE TOEKOMST IN 2020 1 1. Inleiding Dit 7-punten plan is een oplegger bij het meerjarig actieplan
Nadere informatieAanpak regie verzilting Noord-Nederland. Titian Oterdoom
Aanpak regie verzilting Noord-Nederland Titian Oterdoom Toename verzilting Bodemdaling zeespiegelstijging Grilliger neerslagpatroon met langere perioden van droogte Warmer klimaat meer verdamping gewassen
Nadere informatieJA: BETTER YN WETTER! VERKIEZINGSPROGRAMMA PVDA FRYSLÂN WETTERSKIP MAKKELIJK LEZEN
JA: BETTER YN WETTER! VERKIEZINGSPROGRAMMA PVDA FRYSLÂN WETTERSKIP MAKKELIJK LEZEN INLEIDING Foto: Timo Tijhof, Creative Commons OP PEIL BRENGEN Voor iedereen is het belangrijk dat er genoeg schoon water
Nadere informatieGoedkoopste alternatief op dit moment De grond onder de molens is gewoon te gebruiken Eigen coöperatie mogelijk (zelfvoorziening)
WIND OP LAND 11% (10% BESCHIKBAAR LANDOPPERVLAK) VOORDELEN Goedkoopste alternatief op dit moment De grond onder de molens is gewoon te gebruiken Eigen coöperatie mogelijk (zelfvoorziening) NADELEN Bij
Nadere informatieRuimte voor het veen! Zwolle, 24 november 2016 Peter de Ruyter, landschapsarchitect
Ruimte voor het veen! Zwolle, 24 november 2016 Peter de Ruyter, landschapsarchitect Eerste Laag Boskoop Alle Hosper, landschapsarchitect (1943-1997) Dokkum Leeuwarden Harlingen Drachten Sneek Heerenveen
Nadere informatieTOPSURFLAND. 1. Waterschappen
TOPSURFLAND Hieronder wordt beschreven wat de toegevoegde waarde is van Topsurf voor de samenleving en wat de effecten zijn van het gebruik van Topsurfland voor alle belanghebbenden. 1. Waterschappen De
Nadere informatieVerkiezingsprogramma Provinciaal Belang Fryslân
Lid van het platform Verkiezingsprogramma Provinciaal Belang Fryslân 2019-2023 1. Provinciaal Belang Fryslân is de spreekbuis van de onafhankelijke, lokale partijen in de provincie Fryslân. 2. Provinciaal
Nadere informatie1. Branding en voorzieningen in gehele subregio Cultuurhistorie benadrukken Toegankelijkheid zorg vergroten (sociaal, fysiek) Wie: overheid,
Transformatie van de woningvoorraad Een afname van het aantal huishoudens heeft gevolgen voor de woningvoorraad. Dit geldt ook vergrijzing. Vraag en aanbod sluiten niet meer op elkaar aan. Problemen van
Nadere informatieSchoonschip is de meest duurzame drijvende woonwijk van Europa, bestaande uit 46 drijvende huishoudens die een nieuwe standaard definieert voor
Schoonschip is de meest duurzame drijvende woonwijk van Europa, bestaande uit 46 drijvende huishoudens die een nieuwe standaard definieert voor duurzame stedelijke ontwikkeling in Amsterdam. HET PROJECT
Nadere informatieRondetafelgesprek. Zonneparken passend bij Drenthe
Rondetafelgesprek Zonneparken passend bij Drenthe Agenda 17.00 Opening en voorstelronde 17.10 Blok 1: Actuele voorbeelden uit het Drentse veld 17.40 Lichte maaltijd 17.50 Blok 2: Ingrediënten voor een
Nadere informatiePROGRAMMA VERKIEZINGEN PROVINCIALE STATEN EN WETTERSKIP
PROGRAMMA VERKIEZINGEN PROVINCIALE STATEN EN WETTERSKIP Wat voor provincie wordt Fryslân? Jij mag het zeggen op 20 maart. Willen we verschillen tussen arm en rijk? Willen we dat mensen zonder werk zitten?
Nadere informatieNotitie Effecten maaivelddaling veenweidegebied op grondwatersysteem Fryslân Inleiding Werkwijze
Notitie Effecten maaivelddaling veenweidegebied op grondwatersysteem Fryslân Theunis Osinga, Wetterskip Fryslân Wiebe Terwisscha van Scheltinga, Wetterskip Fryslân Johan Medenblik, Provincie Fryslân Leeuwarden,
Nadere informatieRuimte voor het Veen. Op weg naar een nationaal gebiedsprogramma met regionale uitwerkingen
Ruimte voor het Veen Op weg naar een nationaal gebiedsprogramma met regionale uitwerkingen Landschapstriënnale, 26 september 2017 Peter de Ruyter, landschapsarchitect bron: Boskoops museum Kind van het
Nadere informatieSTUREN MET WATER. over draagvlak en draagkracht in de westelijke veenweiden
STUREN MET WATER over draagvlak en draagkracht in de westelijke veenweiden STUREN MET WATER Het ontwerp Sturen met water van het Veenweide Innovatiecentrum Zegveld (VIC) zet in op actief, dynamisch grondwaterbeheer
Nadere informatieRuimte voor het Veen. Op weg naar een nationaal gebiedsprogramma met regionale uitwerkingen. Bussum, 30 mei 2018 Peter de Ruyter, landschapsarchitect
Ruimte voor het Veen Op weg naar een nationaal gebiedsprogramma met regionale uitwerkingen Bussum, 30 mei 2018 Peter de Ruyter, landschapsarchitect @pderuyterland bron: Boskoops museum Kind van het Veen
Nadere informatieNiet iedereen is een buitenmens, maar niemand is een binnenmens. Sijas Akkerman 10 januari 2018
Niet iedereen is een buitenmens, maar niemand is een binnenmens. Sijas Akkerman 10 januari 2018 Niet iedereen is een buitenmens, maar niemand is een binnenmens. Kent u de reclamecampagne van Bever. De
Nadere informatieWindpark Fryslân Nieuwsflits is een digitale nieuwsbrief met korte berichten over ontwikkelingen rond Windpark Fryslân
Roo, Marijke de Van: Windpark Fryslân Verzonden: dinsdag 08 juli 2014 17:20 Aan: Statengriffie provinsje Fryslân Onderwerp: Windpark Fryslân Nieuwsflits (4) Opvolgingsmarkering:
Nadere informatieRegio Stedendriehoek
Regio Stedendriehoek 1 Energieneutrale regio Energietransitie Stedendriehoek Apeldoorn, Brummen, Deventer, Epe, Lochem, Voorst,Zutphen Netbeheer en Duurzame Gebiedsontwikkeling Pieter van der Ploeg, Alliander
Nadere informatieBijeenkomst groenblauwe leefomgeving donderdag 1 maart 2018 Samenvatting opgehaalde inbreng
Bijeenkomst groenblauwe leefomgeving donderdag 1 maart 2018 Samenvatting opgehaalde inbreng Inleiding De provincie Zuid-Holland werkt samen met haar partners aan het opstellen van een nieuwe visie op de
Nadere informatiedrentse wind windmolens op drentse maat en schaal werkplaats voor ruimtelijke kwaliteit
drentse wind bronnen en transport BRONNEN 1. aardwarmte 2. biovergisting 3. windenergie 4. zonne-energie BRONNEN EN transport TRANSPORT Teksten Opsommingen 1. hoogspanningsleidingen 2. gebruikers 3. centra
Nadere informatietoekomst veenweide Inspiratieboek
toekomst veenweide Inspiratieboek BOSCH SLABBERS toekomst veenweide Inspiratieboek Opdrachtgever Kennis voor Klimaat In samenwerking met Alterra, DHV, Gemeente Midden-Delfland, Provincie Zuid-Holland,
Nadere informatieRuimte voor het Veen Op weg naar een nationaal gebiedsprogramma met regionale uitwerkingen Zegveld, 16 juni 2017 Peter de Ruyter, landschapsarchitect
Ruimte voor het Veen Op weg naar een nationaal gebiedsprogramma met regionale uitwerkingen Zegveld, 16 juni 2017 Peter de Ruyter, landschapsarchitect bron: Boskoops museum Kind van het Veen Alle Hosper,
Nadere informatieDuurzame energie in de gemeente Ten Boer
Duurzame energie in de gemeente Ten Boer Inge de Vries Oktober 2018 Marjolein Kolstein www.oisgroningen.nl BASIS VOOR BELEID Samenvatting 3 1. Inleiding 5 1.1 Algemeen 5 1.2 Aanpak 5 1.3 Respons 5 2. Resultaten
Nadere informatieGrootschalige wind- en zonneenergie. Uitkomsten Haalbaarheidsonderzoek. 14 november 2018
Grootschalige wind- en zonneenergie De Kempen Uitkomsten Haalbaarheidsonderzoek 14 november 2018 1 Doel: Het informeren van raadsleden en commissieleden over proces grootschalige zonne- en windenergie
Nadere informatie3 havo 4 water, 2 t/m 4
3 havo 4 water, 2 t/m 4 Mozambique: soms te veel India: vaak te weinig De blauwe planeet: alles stroomt Welke kringloop heeft de meeste betekenis voor de mens en waarom? De lange kringloop (B) omdat deze
Nadere informatieCHALLENGE LANDSCHAP Kwaliteit door ontwikkelen
CHALLENGE LANDSCHAP 2070 Kwaliteit door ontwikkelen 54 JAAR TERUG, 54 JAAR VOORUIT landschap in transitie - 1962 1962 54 JAAR TERUG, 54 JAAR VOORUIT landschap in transitie - 2016 2016 LANDSCHAP IN 2070
Nadere informatieGeachte heer Kuks, geachte heer Dijk, geachte heer Kolkman, geachte heer Odding, geachte dames en heren,
Toespraak van CdK Ank Bijleveld-Schouten bij de ondertekening van de waterovereenkomst Vechterweerd op Vrijdag 20 januari 2012 van 14.00 16.00 uur in t Boerhoes, Koepelallee 8 te Dalfsen HET GESPROKEN
Nadere informatieGreen Deals gesloten voor stimuleren groene economische groei
Green Deals gesloten voor stimuleren groene economische groei Burgers, bedrijven, milieu-organisaties en overheden hebben vandaag op initiatief van minister Verhagen van Economische Zaken, Landbouw en
Nadere informatieRijne Energie bij u in de buurt. Informatieavond Nieuwegein Inge Verhoef 9 mei 2017
Rijne Energie bij u in de buurt Informatieavond Nieuwegein Inge Verhoef 9 mei 2017 Urgentie Er is iets aan de hand met het klimaat. De energietransitie vraagt veel van ons Besparing, windmolens, zonne-energie,
Nadere informatieCONNECT2025. Theo Ockhuijsen (Innovatie Express & BIMpuls )
Theo Ockhuijsen (Innovatie Express & BIMpuls ) De impact van techniek op weg naar 2025 Voor een Nederland dat mee voorop loopt Zes toekomstthema s Mensenwerk oud naast nieuw De stad Nederland op zoek naar
Nadere informatieHierbij willen wij reageren op de concept structuurvisie Windstreek 2012.
Aan: Provinciale Staten Fryslan Postbus 20120 8900 HM Leeuwarden Makkum, 18 oktober 2012 They paved paradise and put up a parking lot Geachte Provinciale Staten, Hierbij willen wij reageren op de concept
Nadere informatieProjectbureau Herstructurering Tuinbouw Bommelerwaard
Projectbureau Herstructurering Tuinbouw Bommelerwaard Gemeente Maasdriel commissie Ruimte 9 januari 2013 Teun Biemond Jan Woertman 1 Inhoud 1. Voorstellen 2.Herstructurering en Duurzaamheid 3.Duurzame
Nadere informatieNulmeting Friese circulaire economie. Prof. Gjalt de Jong
Nulmeting Friese circulaire economie Prof. Gjalt de Jong g.de.jong@rug.nl Colofon 28 februari 2019 Dit project is een samenwerking tussen Rijksuniversiteit Groningen / Campus Fryslân en de Provincie Friesland.
Nadere informatiede slimme omringdijk
10 mei 2019 Adriaan Jurriëns architect - regisseur Valerie Koppelle architect - stedebouwkundige Tim van Beukering architect -detail Marc Nolden landschapsarchitect Adriaan Jurriëns architecten DATA verbruik
Nadere informatieBeknopte beleidsnotitie voor zonne-energie gemeente Leeuwarderadeel 2016. Versie : ontwerp Datum : 1 februari 2016
Beknopte beleidsnotitie voor zonne-energie gemeente Leeuwarderadeel 2016 Versie : ontwerp Datum : 1 februari 2016 1 1 Inleiding Op 18 februari 2015 heeft Provinciale Staten van Fryslân het beleidsstuk
Nadere informatieWestflank Haarlemmermeer
Nota Ruimte budget 48 miljoen euro Planoppervlak 1500 hectare Trekker Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit Westflank Haarlemmermeer Westflank Haarlemmermeer is een Randstad Urgent - project.
Nadere informatieEnergietransitie. Energietransitie in Overijssel: op weg naar opschaling
Energietransitie Energietransitie in Overijssel: op weg naar opschaling Kern van het advies De energietransitie is een belangrijke maatschappelijke opgave. Een opgave die de komende decennia zal leiden
Nadere informatieZonnevelden: hoe zorg je voor een goede ruimtelijke inpassing. Rik Olde Loohuis (Rom3D) Tim de Weerd (Provincie Overijssel)
Zonnevelden: hoe zorg je voor een goede ruimtelijke inpassing Rik Olde Loohuis (Rom3D) Tim de Weerd (Provincie Overijssel) 1 kort voorstelrondje en wat hoop je hier op te halen? ambities en getallen inpassen
Nadere informatieTransition Town Castricum filmavond 19 mei 2011. Visie op voedsel
Transition Town Castricum filmavond 19 mei 2011 Visie op voedsel WAT KAN IK IK DOEN? Cursus Permacultuur organiseren in Castricum en zelf meedoen Seizoenbewuster kopen Zinvolle planten in de tuin en beter
Nadere informatieGrenzen verleggen in het Waddengebied. Maarten Hajer
Grenzen verleggen in het Waddengebied Maarten Hajer De Waddenzee versterken: ja, maar hoe? 2 Waar J.C. Bloem niet geldt 3 En dan: wat is natuur nog in dit land? Waddenzee van (inter)nationaal belang Grootste
Nadere informatieZeker in Hollandse Delta.
Zeker in Hollandse Delta. Verkiezingsprogramma PvdA waterschap Hollandse Delta 2019-2023. 1 Verkiezingsmanifest waterschappen PvdA Zuid-Holland. We wonen in een schitterende delta. Al eeuwenlang is water
Nadere informatieAan de gemeenteraad van de gemeente Kollumerland c.a., Wehe-den Hoorn, 16 juni 2014
Aan de gemeenteraad van de gemeente Kollumerland c.a., Wehe-den Hoorn, 16 juni 2014 Onderwerp: Windmolenpark(en) in de gemeente Kollumerland c.a. Geachte gemeenteraad, Er zijn bij Fryslân foar de Wyn (FfdW)
Nadere informatieWELKOM. Algemene Ledenvergadering 15 februari 2018
WELKOM Algemene Ledenvergadering 15 februari 2018 Agenda 1. Opening, mededelingen, ingekomen stukken 2. Goedkeuring verslag ALV 9 maart 2017 3. Verslag activiteiten 2017 4. Financiën 2017 Staat van baten
Nadere informatiepaspoort Veerse meer
paspoort Veerse meer 2 Datum uitgifte: 23 januari 2013 De stuurgroep Zuidwestelijke Delta werkt toe naar besluiten over de Zuidwestelijke Delta waarin veiligheid, ecologie en economie zijn geborgd en elkaar
Nadere informatieVan de regen in de drup
Doelen Kerndoel 43: De leerlingen leren hoe je weer en klimaat kunt beschrijven met behulp van temperatuur, neerslag en wind. De leerlingen leren de waterkringloop. Kerndoel 47: De leerlingen leren de
Nadere informatieMosterd uit Almen, kaas van boerderij Pas Op, verse asperges om
Windenergie als streekproduct: van dichtbij is beter. Mosterd uit Almen, kaas van boerderij Pas Op, verse asperges om de hoek, akkerbrood gebakken door bakker Wijnand van Loarnse tarwe: eerlijk en heerlijk!
Nadere informatieMIDDEN-HOLLAND. Energie & Ruimte. Werksessie bestuur en beleid, Maart 2017 PAGINA 1 // POSAD SPATIAL STRATEGIES
MIDDEN-HOLLAND Energie & Ruimte Werksessie bestuur en beleid, Maart 2017 PAGINA 1 // POSAD SPATIAL STRATEGIES ENERGIELANDSCHAP? PAGINA 2 // POSAD SPATIAL STRATEGIES ENERGIELANDSCHAP MIDDEN-HOLLAND PAGINA
Nadere informatieFederatieplan Windenergie Wind werkt voor Flevoland
Federatieplan Windenergie Wind werkt voor Flevoland Lelystad, juli 2014 Het plan Het Federatieplan Windenergie bestaat uit onderlinge afspraken tussen bewoners, grondeigenaren en windmoleneigenaren in
Nadere informatieJaarverslag 2015 Jaarverslag 2015
www.streekwurk.frl/zuidoost Streekagenda Zuidoost Fryslân Voor u ligt het jaarverslag 2015 van de Streekagenda Zuidoost Fryslân. 2015 was het tweede jaar waarbij de gemeenten Smallingerland, Ooststellingwerf,
Nadere informatieWINDPARK KOUDUM EEN VERKENNING VAN DE MOGELIJKHEDEN
WINDPARK KOUDUM EEN VERKENNING VAN DE MOGELIJKHEDEN WAT HEEFT DIT MET WINDENERGIE TE MAKEN? Begrafenisvereniging Zurich in nieuw pak gestoken Judovereniging Witmarsum nieuwe mat WAT HEEFT DIT MET WINDENERGIE
Nadere informatieAmsterdam 9 mei 2017 Guy Konings, Joulz
RAI PTM - bijeenkomst Amsterdam 9 mei 2017 Guy Konings, Joulz 1 Stedin Netbeheer is verantwoordelijk voor het transport van gas en elektriciteit in West Nederland Onze missie: duurzame energie voor iedereen
Nadere informatieCleantech Markt Nederland 2008
Cleantech Markt Nederland 2008 Baken Adviesgroep November 2008 Laurens van Graafeiland 06 285 65 175 1 Definitie en drivers van cleantech 1.1. Inleiding Cleantech is een nieuwe markt. Sinds 2000 heeft
Nadere informatie