Vooronderzoek conventionele explosieven Tielebeek

Transcriptie

1 Vooronderzoek conventionele explosieven Tielebeek Datum : 12 september 2014 Kenmerk : Status : Definitief Versie : 1 Auteur : J. Rotteveel Opdrachtgever : Kragten : de heer B. Coppelmans : Postbus 14 : 6040 AA Roermond IDDS Explosieven : ing. M. Botermans (bedrijfsleider) Datum : 12 september 2014 Vrijgave :. IDDS bv. Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden vermenigvuldigd, opgeslagen in een geautomatiseerd bestand en/of openbaargemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm, elektronisch of anderszins zonder voorafgaande, schriftelijke toestemming van de uitgever.

2 INHOUD INLEIDING... 3 AANLEIDING... 3 ADVIES VERLOOP VAN DE WERKZAAMHEDEN MET VEILIGHEIDSBORGING... 3 WSCS-OCE... 4 DOELSTELLING EN WERKWIJZE... 4 BEGRENZING ONDERZOEKSGEBIED... 5 BEOOGDE WERKZAAMHEDEN INVENTARISATIE BRONNENMATERIAAL... 6 LITERATUUR... 6 ARCHIEFONDERZOEK... 7 COLLECTIE 575, NEDERLANDS INSTITUUT VOOR MILITAIRE HISTORIE... 7 MIJN- EN MUNITIEOPRUIMINGSDIENST (MMOD) RUIMINGEN EXPLOSIEVEN OPRUIMINGSDIENST DEFENSIE (EODD) 1971-HEDEN... 8 COLLECTIE MIJNENVELDGEGEVENS, LEG- EN RUIMRAPPORTEN EODD... 8 EERDER UITGEVOERDE VOORONDERZOEKEN... 8 OVERIGE BRONNEN BEOORDELING EN EVALUATIE BRONNENMATERIAAL RESULTATEN ARCHIEF- EN LITERATUURONDERZOEK OVERZICHT VAN RELEVANTE GEBEURTENISSEN MIJN- EN MUNITIEOPRUIMINGSDIENST (MMOD) RUIMINGEN EXPLOSIEVEN OPRUIMINGSDIENST DEFENSIE (EODD) 1971-HEDEN COLLECTIE MIJNENVELDGEGEVENS, LEG- EN RUIMRAPPORTEN EODD NAOORLOGSE MELDINGEN EN RUIMINGEN (HULPVERLENINGSDIENST) LUCHTFOTOANALYSE ALGEMEEN RESULTAAT LUCHTFOTOANALYSE LOCATIEGEGEVENS TE BEWERKEN GEBIED NAOORLOGSE BODEMROERENDE WERKZAAMHEDEN RESULTAAT VERGELIJKING HISTORISCH BEELDMATERIAAL AFBAKENING VERDACHTE GEBIEDEN INDICATIES EN CONTRA-INDICATIES INDICATIES CONTRA-INDICATIES LEEMTEN IN DE KENNIS HORIZONTALE AFBAKENING VERDACHT GEBIED ONVERDACHTE GEBIEDEN VERTICALE AFBAKENING VAN HET VERDACHT GEBIED MOGELIJK AAN TE TREFFEN (SUB)SOORTEN CE: BODEMWEERSTAND CONCLUSIE EN AANBEVELINGEN BIJLAGE OT-01 INVENTARISATIEKAART TIELEBEEK BIJLAGE OT-02 BODEMBELASTINGKAART TIELEBEEK BIJLAGE 3. MELDINGEN EN VONDSTEN MMOD EN HULPVERLENINGSDIENST BIJLAGE 4. MELDINGEN EN VONDSTEN EXPLOSIEVEN OPRUIMINGSDIENST 1971-HEDEN /Vooronderzoek Tielebeek 2/64

3 INLEIDING AANLEIDING De aanleiding voor dit vooronderzoek vormt het voornemen voor bodemroerende werkzaamheden ten behoeve van de herinrichting/verlegging Tielebeek nabij Milsbeek in de gemeente Gennep (L). Het vermoeden bestaat dat tijdens de Tweede Wereldoorlog op deze locatie oorlogshandelingen hebben plaatsgevonden waarbij mogelijk conventionele explosieven (hierna: CE) in de bodem zijn achtergebleven. Voorafgaand aan de beoogde bodemroerende werkzaamheden is daarom door IDDS een vooronderzoek CE uitgevoerd conform de huidige wettelijke norm, het WSCS-OCE, versie 1, ADVIES VERLOOP VAN DE WERKZAAMHEDEN MET VEILIGHEIDSBORGING Het niet uitvoeren van een volledig vooronderzoek conform de WSCS-OCE heeft als risico dat explosieven kunnen worden aangetroffen tijdens uitvoering. Ook een volledig vooronderzoek geeft geen garantie voor het niet aantreffen van niet feitelijk aantoonbaar achtergebleven explosieven. De kans hierop wordt echter aanzienlijk verkleind. Het is aan te bevelen detectie- en benaderwerkzaamheden te laten uitvoeren onder toezicht van een ervaren OCE gevormde toezichthouder. 1 het Werkveldspecifiek Certificatieschema voor het Systeemcertificaat Opsporen Conventionele Explosieven, Staatscourant 2012, nr. 4230, 16 maart /Vooronderzoek Tielebeek 3/64

4 WSCS-OCE In de WSCS-OCE is vastgelegd dat een volledig historisch vooronderzoek naar conventionele explosieven ten minste dient te bestaan uit de volgende hoofdonderdelen: Inventariseren bronnenmateriaal Genormeerd is welke bronnen in het vooronderzoek moeten worden geraadpleegd en op welke wijze de beoordeling van het bronnenmateriaal dient te worden uitgevoerd. Daarbij is een onderscheid gemaakt tussen verplichte en aanvullende bronnen (zie hoofdstuk 2) Beoordeling en evaluatie van het bronnenmateriaal Er zijn concrete bepalingen opgenomen over de wijze waarop het verdachte gebied zowel in horizontale als in verticale dimensie dient te worden afgebakend. Rapportage en CE bodembelastingkaart Er zijn duidelijke eisen gesteld aan de output van het vooronderzoek, te weten een rapportage en een CE bodembelastingkaart. De geraadpleegde literatuur- en archiefstukken zijn allen vermeld in het bronnenoverzicht. Van de gehanteerde luchtfoto s zijn bovendien de vindplaats, sortie (vlucht)nummers, fotonummers, datum, schaal en kwaliteit beschreven. DOELSTELLING EN WERKWIJZE Het doel van dit vooronderzoek is om: Vast te stellen of er indicaties danwel contra-indicaties bestaan voor de mogelijke aanwezigheid van conventionele explosieven (CE) op de projectlocatie; Indien er indicaties bestaan voor de aanwezigheid van CE vast te stellen welke (sub)soorten er mogelijk kunnen worden aangetroffen; Op basis van luchtfoto-interpretatie de mogelijke locaties van CE zo nauwkeurig mogelijk vast te stellen; Het verdachte gebied in horizontale en in verticale dimensie af te bakenen; Een rapportage en bijbehorende CE bodembelastingkaart samen te stellen. De uitgangssituatie bij het inzetten van de analyse wordt bepaald door de beschikbare feiten die, voor zover mogelijk, zijn omgezet naar een geografische locatie. Hiermee worden de onderzoeksresultaten transparant over elkaar heen geprojecteerd om een zo volledig mogelijk beeld van de gebeurtenissen ter plaatse /Vooronderzoek Tielebeek 4/64

5 te kunnen vormen. Verwerking van het feitenmateriaal vindt plaats met behulp van een Geografisch Informatie Systeem (GIS). BEGRENZING ONDERZOEKSGEBIED Op basis van de door opdrachtgever aangeleverde gegevens is het onderzoeksgebied als volgt begrenst: Figuur 1. Begrenzing van het werkgebied (rood) en het onderzoeksgebied (geel). Ten behoeve van de analyse is voor de begrenzing van het onderzoeksgebied de in het WSCS-OCE maximale genoemde afstand (181m) voor de afbakening van verdacht gebied bij (duik)bombardementen gehanteerd. BEOOGDE WERKZAAMHEDEN Ten behoeve van de herinrichting/gedeeltelijke verlegging van de Tielebeek te Middelaar zullen verschillende bodemroerende werkzaamheden worden uitgevoerd, waaronder de verlegging van de beek en de plaatsing of aanpassing van verschillende duikers /Vooronderzoek Tielebeek 5/64

6 1. INVENTARISATIE BRONNENMATERIAAL LITERATUUR Amersfoort, H. en Kamphuis, P., Mei De strijd op Nederlands grondgebied ( s Gravenhage 2012). Bindels, W., Oorlogsherinneringen: inval, evacuatie en thuiskomst (Milsbeek 2011). Eversteijn, T., Bombardementen, raketbeschietingen, neergekomen V-wapens en militaire vliegtuigverliezen in de periode 10 mei mei 1945 (2011). Jong, L de, Het Koninkrijk der Nederlanden in de Tweede Wereldoorlog (12 dln. Amsterdam ). Kershaw, R. J., It never snows in September. The German view of Operation Market Garden and The Battle of Arnhem, September 1944 (Surrey 2004). Klep, C., Schoenmaker, B., De bevrijding van Nederland Oorlog op de flank ( s Gravenhage 1997). Korthals Altes, A., Luchtgevaar, luchtaanvallen op Nederland (Amsterdam 1984). Middlebrook, M., en Everitt, C., The Bomber Command War Diaries. An operational reference book (Surrey, 2011). Saunders, T., Nijmegen, Grave and Groesbeek (Barnsley 2001). Sectie Krijgsgeschiedenis Generale Staf, Beknopt overzicht van de krijgsverrichtingen der Koninklijke Landmacht Mei 1940 ( s Gravenhage, 1947). LoFaro, G., The Sword of St. Michael: the 82 nd Airborne Division in World War II (Cambridge MA 2011). Smijers, A.G.W.F., In Swaeren Noodt: de oorlog van 1940 tot 1945 in Mook, Middelaar en Molenhoek (Milsbeek 1994). Studiegroep Luchtoorlog (SGLO), Verliesregister Alle militaire vliegtuigverliezen in Nederland tijdens de Tweede Wereldoorlog ( s Gravenhage, 2008) /Vooronderzoek Tielebeek 6/64

7 Zwanenburg, G.J., En nooit was het stil Kroniek van een luchtoorlog (2 dln., z.p., z.j.). ARCHIEFONDERZOEK Ten behoeve van dit vooronderzoek zijn verschillende stukken betreffende Middelbeek, Milsbeek, Middelaar en Ottersum geraadpleegd in het gemeentearchief Gennep. GEMEENTEARCHIEF GENNEP Toeg.nr. Inv.nr. Omschrijving Relevant 974 Opgave van vindplaatsen van munitie en rapporten Ja over gevolgen van ontploffingen 979 Brandrapporten; met brandmeldingen en meldingen Ja van luchtaanvallen tijdens de bezettingsjaren Wederopbouw, herstel van oorlogsschade Nee Wederopbouw, herstel van oorlogsschade Nee Wederopbouw, herstel van oorlogsschade Nee Wapens en munitie Nee 47 Nee 48 Nee 527 Ontploffingen in Reichswald. Nee 513 Luchtbeschermingsdienst Ja Vindplaats en registratie gesneuvelde militairen Ja 957 Luchtbeschermingsdienst Ja 958 Luchtbeschermingsdienst Ja 2358 Historisch onderzoek AVG Ja 131 Ontploffingen en ontbrandingen Nee 371 Melding oorlogstuig (onderzoeksgebied ten zuiden Nee van Gennep) 585 Melding oorlogstuig (historisch onderzoek in Gennep) Nee Archiefboek inventaris Ottersum periode Gliders in Milsbeek Nee COLLECTIE 575, NEDERLANDS INSTITUUT VOOR MILITAIRE HISTORIE Tijdens de voorbereidingen van dit vooronderzoek zijn reeds aanwijzingen naar voren gekomen voor de aanwezigheid van Duitse verdedigingswerken op deze locatie. Naar aanleiding hiervan is tevens aanvullend archiefonderzoek uitgevoerd in de collectie 575 Duitse verdedigingswerken en inundaties van Nederlands /Vooronderzoek Tielebeek 7/64

8 grondgebied in de oorlog/rapporten van militaire aard vanuit bezet Nederland aan bureau inlichtingen Londen van het Nederlands Instituut voor Militaire Historie. Toeg.nr. Inv.nr. Omschrijving Relevant Beschrijving vliegtuigbommen opslagplaats Z.Z.O. Nee van Nijmegen; bijlage kaart. Schaal 1: Vorderingen te Groesbeek 196 Munitieopslagplaats bij Groesbeek Nee MIJN- EN MUNITIEOPRUIMINGSDIENST (MMOD) In het archief van de mijn- en munitie opruimingsdienst (MMOD) is nagegaan of er gegevens bekend zijn van naoorlogse meldingen en vondsten van CE binnen het onderzoeksgebied. RUIMINGEN EXPLOSIEVEN OPRUIMINGSDIENST DEFENSIE (EODD) 1971-HEDEN Sinds 1971 worden meldingen en ruimingen van CE centraal geregistreerd door de Explosieven Opruimingsdienst. Vóór de centrale registratie door de EODD werden vondsten en ruimingen van CE bij bodemroerende werkzaamheden niet of nauwelijks geregistreerd. Bij onderzoek in de overige archieven is hiermee rekening gehouden. COLLECTIE MIJNENVELDGEGEVENS, LEG- EN RUIMRAPPORTEN EODD In de collectie mijnenveldgegevens, leg- en ruimrapporten is nagegaan of er binnen het onderzoeksgebied gedurende de Tweede Wereldoorlog mijnenvelden zijn aangelegd. EERDER UITGEVOERDE VOORONDERZOEKEN In de nabijheid van het huidige onderzoeksgebied zijn, zover bekend, in het verleden drie vooronderzoeken door derden uitgevoerd. In 2008 heeft NIBA in samenwerking met T&A Survey in opdracht van Rijkswaterstaat een vooronderzoek met kenmerk 0608-GPR1434 (Rapport betreffende een historisch vooronderzoek naar de aanwezigheid van Conventionele Explosieven ter plaatse van het project natuurvriendelijke oevers Maas (1 e tranche)) uitgevoerd. AVG Explosieven Opsporing Nederland voerde in februari van dit jaar (2014) een vooronderzoek uit ter plaatse van de Rondweg te Milsbeek (VO Rondweg Milsbeek, kenmerk: ). Door T&A Survey werd in april 2013 een vooronderzoek uitgevoerd met de titel Dijkversterking gemeente Bergen, Gennep en Mook en Middelaar. V6 Basisrapportage OCE met kenmerk: 1012GPR3296. Waar van toepassing zijn de gegevens uit bovenstaande vooronderzoeken geraadpleegd en verwerkt in het huidige /Vooronderzoek Tielebeek 8/64

9 OVERIGE BRONNEN Naast de verplicht gestelde literatuur- en archiefgegevens zijn de volgende (online-) bronnen geraadpleegd: Dinoloket maps.google.com vergeltungswaffen.nl (1 augustus 2014) watwaswaar.nl (1 augustus 2014) /Vooronderzoek Tielebeek 9/64

10 2. BEOORDELING EN EVALUATIE BRONNENMATERIAAL RESULTATEN ARCHIEF- EN LITERATUURONDERZOEK Op basis van het archief- en literatuuronderzoek is hieronder een overzicht opgesteld van oorlogshandelingen die zich in (de directe nabijheid van) het onderzoeksgebied te Milsbeek hebben afgespeeld. De hieronder vermelde voor het onderzoeksgebied (mogelijk) direct relevante gebeurtenissen zijn vetgedrukt. OVERZICHT VAN RELEVANTE GEBEURTENISSEN Hieronder is een overzicht opgenomen van de voor huidige onderzoeksgebied (mogelijk) relevante oorlogshandelingen. Er zijn geen aanwijzingen voor het plaatsvinden van vliegtuigcrashes of de inslag van V1 of V2 vliegende bommen binnen het onderzoeksgebied aangetroffen in de gegevens van de Studiegroep Luchtoorlog of de website (4 augustus 2014). Datum Gebeurtenis Bijzonderheden mei Duitse inval. Het tweede bataljon van het 26 ste Regiment Infanterie is verantwoordelijk voor de verdediging van Oeffelt tot Katwijk (westzijde van de Maas). Vanuit Katwijk openden de Nederlandse troepen het vuur vanuit kazematten bij Katwijk. De Duitse troepen melden Unerwartet härtnackige Widerstand an der Maas- Linie zwischen Mook und Gennep 2 en beantwoorden het Nederlandse vuur. In de middag wordt de Katwijkse positie tot zwijgen gebracht. Vanuit Middelaar worden door de Duitse troepen pogingen ondernomen met rubberboten de Maas over te steken. De eerste poging wordt door Nederlands mitrailleurvuur onmogelijk gemaakt. Een tweede poging mislukt eveneens mei Nadat het Nederlandse verzet is gebroken worden verschillende krijgsgevangen via Mook en Middelaar naar Duitsland gebracht De Nederlanders zijn, aldus Smijers, bewapend met 5,5cm geschut, stukken van 8-staal en mitrailleurs. 3 [exacte locatie onbekend, verm. in of in nabijheid van onderzoeksgebied] [exacte locatie onbekend, in of in directe nabijheid van OG] [exacte locatie onbekend, verm. in nabijheid OG] 2 Smijers, A.G.W.F., In Swaeren Noodt: de oorlog van 1940 tot 1945 in Mook, Middelaar en Molenhoek (Milsbeek 1994). 3 Ibidem. 4 Ibidem /Vooronderzoek Tielebeek 10/64

11 Datum Gebeurtenis Bijzonderheden 3 juni Rond half drie vallen in de gemeente Middelaar vier bommen, waarvan één blindganger. Zij zijn gevallen in Milsbeek, langs de Rijksweg Nijmegen-Venlo, circa 1500 meter ten zuiden van Plasmolen. Er wordt slechts geringe schade aangericht. Heutemorgen, etwa 2 ½ Uhr, sind in diese Gemeinde 4 Bomben abgeworfen. Einer ist nicht explodiert. Die Bomben sind gefallen in die Ort: Milsbeek, entlang den Rijksweg Nijmegen Venlo, etwa 1500 Meter sudlich Plasmolen. Die nicht explodierte Bombe liegt auf 15 Meter einer jetzt geraumter- Wohnung ( ) Die explodierte Bomben haben nur geringe Sachschaden verursachtet. Weiter ist konstatiert, dass einige Brandbomben abgeworfen sinds, aber o[h]ne Folge.[Buiten OG] /11 september Omstreeks 1.30 uur wordt gemeld dat op de Milsbeek onder de gemeente Ottersum omstreeks 24 uur een drietal brisantbommen waren gevallen welke geexplodeerd waren juni Een Halifax Mk.IIB van No.158 Squadron stort om neer te Mook februari Rond vallen enkele bommen, vermoedelijk brisantbommen, waarvan er een vermoedelijk niet explodeerde. 2 februari Het onderzoek naar de blindganger van 1 februari wordt voortgezet. [O]p een perceel bouwland en heide werden drie kraters waargenomen. Omdat het ondiepe kraters zijn wordt verondersteld dat geen zware bommen zijn geexplodeerd. Volgens buurtbewoners vond rond 24 uur een luchtgevecht plaats, waarna de bommen vielen. 5 [Buiten OG] Het toestel komt terecht in de vijver van het hotel Plasmolen langs de Rijksweg. Plasmolense Hof 6 [Buiten OG] Op 2 februari te circa 10 uur werd verder onderzoek uitgevoerd. [I]n een perceel hakhout, circa 1 km afstand van de plaats, waar de vermoedelijk 5 Gemeentearchief Gennep, Brandrapporten; met brandmeldingen en meldingen van luchtaanvallen tijdens de bezettingsjaren , inventarisnummer Smijers, In Swaeren Noodt. Zie ook Eversteijn, T., Bombardementen, raketbeschietingen, neergekomen V-wapens en militaire vliegtuigverliezen in de periode 10 mei mei 1945 (2011). en Studiegroep Luchtoorlog (SGLO), Verliesregister Alle militaire vliegtuigverliezen in Nederland tijdens de Tweede Wereldoorlog ( s Gravenhage, 2008) /Vooronderzoek Tielebeek 11/64

12 Datum Gebeurtenis Bijzonderheden niet geexplodeerde bom in den grond is geslagen een groote krater was onstaan, vermoedelijk tengevolge van een bomexplosie; de krater had een middellijn van circa 4 meter en was 2 ½ a 3 meter diep. Het hakhout was ter plaatse geheel ontworteld ( ) De plaats, waar vermoedelijk het niet geexplodeerd projectiel in den grond ligt is gelegen ten Noorden van den Rijksweg Nijmegen Venlo op een afstand van circa 70 M. van dezen weg. Op enkele meters afstand langs voornoemde plaats loopt een doorgaande landweg. 6 februari In de nabijheid van de boerderij van A Janssen (te Milsbeek), op een afstand van circa 300 meter, [is] een gat in den grond ( ) geslagen van circa 1 ½ meter middellijn. Het gat is circa 1 meter diep. Daar dit gat ligt juist in een lijn met de op circa 500 meter liggende niet geexplodeerde bom en de andere wel geexplodeerde bom vermoed [melder] dat aldaar terplaatse ook een bom in de grond is gevallen. 1 juli 1 juli 1944 rond 1.15 uur, werd ( ) een hevigen slag gevolgd door een hevige explosie gehoord. (..) Op ongeveer 30 meter afstand van de woning van Weduwe Kosters van Schaik, in een boomgaard, een gat in den grond was geslagen van circa 2 meter middellijn. Dit gat was echter door de losheid van den bodem weer gedeeltelijk dichtgevallen. Volgens verschillende omwonende menschen waren omstreeks uur, terwijl er vliegtuigen in de lucht waren, in de omgeving kort na elkaar twee hevige explosies geweest en daarna een fluitend geluid en een harden slag zonder explosie. Dit laatste was volgens de ter plaatse aanwezige omwonende menschen de oorzaak waardoor vorenbedoeld gat was ontstaan. Zeer vermoedelijk betreft het hier een niet geexplodeerde bom. 7 [I]n de nabijheid der woning (boerderij) van en bewoond door Hermanus Laracker en gezin, gelegen te Ottersym Milsbeek C No. 25 in een perceel weiland een groote krater te zijn geslagen met een middellij van 7 Gemeentearchief Gennep, Brandrapporten; inventarisnummer /Vooronderzoek Tielebeek 12/64

13 Datum Gebeurtenis Bijzonderheden circa 12 meter en een breedte van circa 3 meter. Vermoedelijk tengevolge de explosie der afgeworpen bom. Er waren op het tijdstip der explosie vliegtuigen in de lucht) was de boerderij van voornoemde landbouwer bijna geheel vernield ( ) Aan vee ging verloren; enkele kippen ( ) en een tweetal runderen die in een weide, welke op circa 150 meter afstand van de plaats van de bominslag liepen.( ) Aan omliggende boerderijen bleek later zeer veel schade, vermoedelijk tengevolge van den luchtdruk, aan de daken en ramen te zijn aangebracht. Volgens een voorloopige raming zijn tienduizenden pannen en zeer veel glasruiten en kozijnen stuk ( ) 8 17 september > Amerikaanse luchtlandingstroepen landen in de omgeving van Groesbeek als onderdeel van Operation Market Garden. 9 19/20 september Duitse patrouilles verkennen Riethorst en Mook. 10 [buiten OG] 20 september 6.30 uur. Aanval op de posities van de 505th door Kampfgruppe Herman 11, vanuit het zuidoosten. 12 De aanval werd voorafgegaan door een langdurige beschieting met mortieren, artillerie en Nebelwerfers (raketwerpers) terwijl zij zich positioneerde voor de aanval op Mook. De Amerikanen reageerden door het oproepen van eigen artillerievuur van 456th Artillery Regiment en vochten terug met handgranaten en geweervuur. In de namiddag voeren de Amerikaanse parachutisten, gesteund door een squadron tanks van de Guards Armoured Brigade een tegenaanval uit, waarbij zij Mook weer in handen weten te krijgen. Kampfgruppe Hermann trok zich hierop terug naar Riethorst. [binnen en in directe nabijheid OG] 8 Gemeentearchief Gennep, Archief Luchtbeschermingsdienst. 9 Kershaw, R. J., It never snows in September. The German view of Operation Market Garden and The Battle of Arnhem, September 1944 (Surrey 2004). 10 LoFaro, G., The Sword of St. Michael: the 82 nd Airborne Division in World War II (Cambridge MA 2011). 11 Deze geïmproviseerde gevechtsgroep, of Kampfgruppe, bestond uit restanten van de 5. Fallschirmjägerdivision, 1 stuk 8,8cm anti-tank geschut, drie stukken 2cm luchtdoelgeschut en een batterij van Fallschirmjäger Artillerie Regiment 6. Kershaw, R. J., It never snows in September. 12 Ibidem /Vooronderzoek Tielebeek 13/64

14 Datum Gebeurtenis Bijzonderheden Uiteindelijk werd de Duitse aanval tot stilstand gebracht, waarna een patstelling ontstond. De aanval van Kampfgruppe Hermann op Mook opende op een soortgelijke manier. Met een drie uur durende beschieting met mortieren, artillerie en Nebelwerfers. Mook werd verdedigd door het eerste en derde peloton van B compagnie, 1/505th, die, net als de troepen op Riethorst, zich ingroeven, de beschieting doorstonden en wachtten op de onvermijdelijke aanval. Rond 14u begon de aanval in de vorm van een bataljon Fallschirmjäger, die Mook vanuit het zuidoosten naderden. Zij stuitten op een versterkte voorpost van Lt. W. Riordan, met elf paratroepers, twee anti-tank kanonnen en twee machinegeweren. Rond uur viel Mook in handen van Kampfgruppe Hermann. Na 45 minuten deden de Amerikanen, gesteund door een squadron tanks van de Coldstream Guards een tegenaanval en na enkele uren van huis-aan-huis gevechten viel Mook weer in Amerikaanse handen oktober Het Amerikaanse 325 th (Glider) Regiment doet een poging Middelaar te zuiveren oktober Hernieuwde aanval op Middelaar. Duitse troepen voeren een aanval uit, gesteund door tanks. Deze aanval wordt afgeslagen en het front Middelaar-Riethorst, Knapheid-Den Heuvel-Weyler-Erlecom verstart februari Operatie Veritable begint met een hevig artilleriebombardement. De aanval werd ingezet door de 51st [in directe nabijheid OG] Britse geschutstellingen aan de dijkweg (Dorpsstraat Middelaar) krijgen voltreffers. De Duitsers slagen een doorbraak te forceren op de plaats waar de duiker onder de Dorpsstraat doorloopt. Door het hevige artillerievuur van de verdedigers worden vele huizen getroffen en raken in brand. 15 [in directe nabijheid OG] [binnen OG] 13 Lofaro,The Sword of St. Michael. 14 Smijers, In Swaere Noodt. 15 Ibidem /Vooronderzoek Tielebeek 14/64

15 Datum Gebeurtenis Bijzonderheden (Highland) Division tussen Breedeweg-Groesbeek. 16 Figuur 2. De Duitse troepenbewegingen in Mei Bron: Smijers, In Swaeren Noodt. 16 Smijers, In Swaere Noodt. Zie ook: Klep, C., Schoenmaker, B., De bevrijding van Nederland Oorlog op de flank ( s Gravenhage 1997) /Vooronderzoek Tielebeek 15/64

16 Figuur 3. De tegenaanval van Kampfgruppe Hermann op 20 september Bron: Saunders, Nijmegen, Grave and Groesbeek. Figuur 4. De aanvallen van 325st Glider Infantry op 2 oktober Bron: In Smijers, In Swaeren Noodt /Vooronderzoek Tielebeek 16/64

17 Figuur 5. Operatie Veritable, vanaf 8 februari Bron: milmaps.elvamie.nl (4 augustus 2014). MIJN- EN MUNITIEOPRUIMINGSDIENST (MMOD) In het gemeentearchief Gennep en van de Mijn en munitieopruimingsdienst (MMOD) zijn verschillende gegevens aangetroffen over de melding of ruiming van CE binnen het onderzoeksgebied in de periode Bovendien zijn in (de omgeving van) Milsbeek en Middelaar verschillende stoffelijke overschotten gemeld van Britse militairen. Datum Gebeurtenis Bijzonderheden maart 1945 Stoffelijk overschot achter kerkhof Milsbeek soldaat van 5th King s Own Scottish Borderers (5 KOSB) 17 5 maart 1945 Stoffelijk overschot achter R.K. kerkhof Kapitein van No.3 Public Relations Service 9 februari 10.m.N.perceel C 42a Milsbeek Private 5 th BW (verm. Black Watch) februari Stoffelijk overschot 8.m.Z.O.Kerk Private 5/7th Gordons februari Stoffelijk overschot 8.m.Z.O.Kerk Lance Corporal 3rd Irish Guards februari Stoffelijk overschot 50m. N.O. Kerk Onbekend 21 Milsbeek 18 maart Stoffelijk overschot te Milsbeek Kapitein? 4 KOSB (Para Unit) Gemeentearchief Gennep, archiefnummer , inventarisnummer 835, Vindplaats en registratie gesneuvelde militairen. 18 Ibidem. 19 Ibidem. 20 Ibidem. 21 Ibidem /Vooronderzoek Tielebeek 17/64

18 Datum Gebeurtenis Bijzonderheden 14 en 27 april Aangifte mijnenveld of explosieve voorwerpen Gemeente Mook-Middelaar. Kadasternummers Exacte locatie onbekend, vermoedelijk wordt met Rispas no.1034 pand Ritspasstraat 1034 aangeduid, gelegen op enkele honderden meters ten westen van het onderzoeksgebied. De aard van de gemelde voorwerpen is onbekend april Mook en Middelaar. Vermoedelijk zijn nog mijnen aanwezig bij Huize Middelaar te Middelaar; St.Jansweg B99 Plasmolen. 3 Het Heihuis A 160 Mook. Huize Middelaar of Middelaarshuis is gelegen aan de Huissestraat 5-7 te Middelaar, op ca. 800 meter ten westen van het onderzoeksgebied. 24 [Buiten OG] RUIMINGEN EXPLOSIEVEN OPRUIMINGSDIENST DEFENSIE (EODD) 1971-HEDEN Uit een inventarisatie van alle bekende meldingen en ruimingen van CE door de EODD binnen de gemeenten Milsbeek, Middelaar en Mook uit de periode heden is een aanzienlijke hoeveelheid relevante gegevens naar voren gekomen. De betreffende gegevens zijn opgenomen in de bijlage. Meldingen betreffende inbeslagnames, vondsten die niet kunnen worden herleid naar hun oorspronkelijke ligplaats (bureau) en vondsten waarbij het geen munitieartikelen betrof (bijvoorbeeld schroot) zijn hierin niet opgenomen. 22 Ibidem. 23 Gemeentearchief Gennep, inventarisnummer 974, Opgave van vindplaatsen van munitie en rapporten over gevolgen van ontploffingen 24 Ibidem /Vooronderzoek Tielebeek 18/64

19 Figuur 6. De locaties van de verschillende vondsten van de EODD en Hulpverleningsdienst (HVD-nummers) ten opzichte van het onderzoeksgebied. Let op: alleen de meldingen en ruimingen in de directe nabijheid van het onderzoeksgebied zijn in dit overzicht opgenomen. De spreiding van de vondsten geeft een goede indicatie van de intensiteit van de verschillende oorlogshandelingen in mei 1940 en september 1944-februari Bron: Archief Explosieven Opruimingsdienst Defensie (EODD). COLLECTIE MIJNENVELDGEGEVENS, LEG- EN RUIMRAPPORTEN EODD In de collectie mijnenveldgegevens, leg- en ruimrapporten zijn verschillende aanwijzingen aangetroffen voor de aanwezigheid van mijnenvelden. Op het moment van schrijven waren de gegevens voor mijnenveld 12SWE/135 (zie hieronder) nog niet beschikbaar /Vooronderzoek Tielebeek 19/64

20 Figuur 7. Een overzicht van de verschillende mijnenvelden binnen het onderzoeksgebied. Let op: uit de beschikbare mijnenveldgegevens is gebleken dat de locatieaanduiding niet altijd nauwkeurig is. Bron: collectie mijnenveldkaarten, leg- en ruimrapporten EODD /Vooronderzoek Tielebeek 20/64

21 Naam Datum gelegd Datum geruimd Type en aantal gelegd 12 SW/9 Onbekend Riegelmine ( ) 12 SWE/61 Onbekend R- Mines [Riegelmine] 12 SWE/68 Onbekend R-Mines [Riegelmine] Aantal geruimd Onbekend Bijzonderheden Geen Geen 313 mijnen vermist. 6 R-Mine (onbegraven) aangetroffen). 24 Riegelmine 12 SWE/ R-Mine 2 Riegelmine geruimd, Geen. Opmerking voor alle mijnenvelden The area has been checked and nothing found 22 Riegelmine vermist The missing mines were lifted already. At 68 G 1-T [tankmijn], 6 A/P [Antipersoneelsmijnen] unburried [sic]. 12 SWE/14 Onbekend SWE/14 (Foutieve locatie) 12 SWE/14 12 t/m SWE/ t/m 26 oktober 1944 Onbekend ATk mines Ri.Mi SWE/137 Onbekend (Geploegd) al eerder geruimd, Riegelmine Onbekend 1 Riegelmine Geen 440 R.Mi. 43 [Riegelmine] 324 Riegelmine Geen Onbekend Geen Geen Vermist 425 Atk mijnen The area has been checked and nothing found Geen mijnen vermist. 73 mijnen vermist. Er komen kraters in het mijnenveld voor die ontstaan zijn op plaatsen waar mijnen hebben gelegen en die geëxplodeerd zijn. Het document vermeld 457 R minen. Op de detail geven de paneelen echter in totaal 397 R minen, welks aanal vermoedelijk het juiste is /Vooronderzoek Tielebeek 21/64

22 Naam Datum gelegd Datum geruimd op 25 en 26 september 1944 Type en aantal gelegd Aantal geruimd Bijzonderheden Figuur 8. De vermoedelijk juiste locatieaanduiding van mijnenveld 12 SWE/14. Figuur 9. De locatieaanduidingen zijn in niet alle gevallen geheel correct gebleken. Bron: Collectie mijnenveldkaarten, leg- en ruimrapporten EODD /Vooronderzoek Tielebeek 22/64

23 Figuur 10. Uitsnede uit één van de ruimrapporten (12 SWE/14, Minensperre Bär ). Bron: Collectie mijnenveldkaarten, leg- en ruimrapporten EODD /Vooronderzoek Tielebeek 23/64

24 Figuur 11. Mijnenvelden Otter, Wiesel en enkele andere ter hoogte van de Rijksweg Gennep-Mook, de brug over de Tielebeek. (Ondergebracht onder 12 SWE/68g) /Vooronderzoek Tielebeek 24/64

25 Rond de brug over de Tielebeek vond op 31 oktober 1945 een ongeval plaats. Das Feld 68 wurde ohne jede Unterlage ( ) nur nach der Karteintragung abgesucht. Danach wurde das Wegedreieck MR m, ohne etwas zu finden, am abgesucht. Am geschah ein Unfall in der Nähe der Brücke. Daraufhin wurde noch die Strasse von Wegekreusung bis 100m hinter der Brucke in Richtung Gennep abgesucht. Es wurden in der Nähe der Brücke 2 R-Minen gefunden und als neues Feld 66/227 gemeldet (siehe Skizze). Nachdem der Minenplan eingengangen war, fuhren am Oblt. Jilderdar und Lt. Meyer-Wachsmuth noch einmal am Unfallstelle. Dabei stellte es sich heraus, das die gefundenen 2 R-Minen zum Feld 68 gehörten. Damit entfällt das Feld 66/227. Die Unfallstelle selbst befindet sich etwa 1m ausserhalb des R-Minen-Riegels. Die Trichtergrösse lässt auf eine grossere Ladung bzw. Pz. Mi.schliessen. In der Nähe der Unfallstelle wurde ein Deckel einer M1 A1 gefunden. Ob es sich um diese oder eine R-Mine handelte konnte nicht festgestelld werden. Anschliessend wurde das Feld noch einmal abgesucht und nichts gefunden. Toelichting: Naar aanleiding van het ongeluk werd de weg tot 100 meter achter de brug (in de richting van Gennep) op de aanwezigheid van mijnen onderzocht. In de nabijheid van de brug werden 2 Riegelmine gevonden die als een nieuw mijnenveld (66/227) aangemerkt. Uit nader onderzoek bleek dat deze twee mijnen hoorden bij veld 12 SWE/68. Het veld 66/227 verviel hiermee. De krater die als gevolg van het ongeluk was achtergebleven duidde op een grotere springlading (Panzer Mine, antitank mijn). In de nabijheid werd een mijn, vermoedelijk (Amerikaanse) M1 A1 antitankmijn. Aan de overzijde van de brug, ter hoogte van de huidige bushalte Helweg aan de N271 was mijnenveld 12 SWE/99 gelegen (buiten het onderzoeksgebied). Voor de volledigheid zijn de gegevens daarvan hieronder opgenomen: Naam Datum gelegd Datum geruimd Type en aantal gelegd 12 SWE/ Tellermine 42 Aantal geruimd Geen Bijzonderheden 19 Tellermine vermist. The minefield is already cleared by unknown persons. NAOORLOGSE MELDINGEN EN RUIMINGEN (HULPVERLENINGSDIENST) Voor het onderzoeksgebied Tielebeek zijn de volgende naoorlogse meldingen en ruimingen, geregistreerd en afgehandeld door de Hulpverleningsdienst achterhaald /Vooronderzoek Tielebeek 25/64

26 Datum Gebeurtenis Bijzonderheden december De heer P. ten Haaf, wonende [te] Milsbeek, C no. 60, deelt ( ) mede, dat in de omgeving van zijn woonhuis nog mijnen worden aangetroffen. [Verzoek burgemeester aan Hulpverleningsdienst] Beleefd verzoek ik [de burgemeester van Ottersum] U te willen bevorderen, dat deze omgeving, waar reeds vele mijnen werden geruimd, nog eens op de aanwezigheid van mijnen wordt gecontroleerd. Voorts verzoek ik U de woning, Milsbeek C no.14, nog eens te doen controleeren. In de aan dit pand gebouwde woning, nl. C no.15, had indertijd een ontploffing plaats ( ) Er wordt dan ook vermoed, dat in de omgeving dier huizen het terrein nog niet zuiver is. [Exacte locatie onbekend] september Omstreeks 10 uur op 22 september is een paard in een weiland gelegen aan de Rijksweg Nijmegen-Venlo in de gemeente Ottersum op een mijn gelopen en gedood.[o]p een weiland gelegen aan de oostelijke zijde van de Rijksweg Nijmegen-Venlo, ter plaatse genaamd DE BLIK onder de gemeente Ottersum, nabij het dorp Milsbeek, op een afstand van circa 200 meter van voornoemde weg, een paard lag ter zijde van een gat in genoemde weide. Dit gat was blijkbaar ontstaan door ontploffing van een zg. tank-landmijn volgens de brokstukken daarbij door [rapporteur] aangetroffen. Het betreffende weiland is in het voorjaar van 1945 door Duitsche Krijgsgevangenen en Nederlandse militairen gelegerd te Mook reeds op de aanwezigheid van landmijnen afgezocht. Eerst met zg. prikkers, daarna met een snij-eg. Toen dit weiland voor drievierde deel was afgezocht verscheen mijn oom ( ) die het verder snijden met de snij-eg verbood, omdat volgens diens meening het weiland daarmede vernield werd. In bovenbedoeld weiland heb ik deze zommer [sic] (1946) nog gras gemaaid en mijn vee in geschaard. Ik heb daarbij niets van landmijnen opgemerkt ( ) Op last van rapporteur heeft de eigenaar Ten Haaf, W.L den burgemeester van ottersum van het gebeurde in kennis gesteld. Door militairen van 2-B.T.B., gelegerd te Mook is gemeld weiland nadien, na kennisgeving van L.L. Giesbers, wederom op de aanwezigheid van landmijnen afgezocht. Naar verluidt zijn /Vooronderzoek Tielebeek 26/64

27 Datum Gebeurtenis Bijzonderheden hierbij elf mijnen daarin opgespoord. [Exacte locatie onbekend] 2 oktober De directie van de steenfabriek Milsbeek, alhier, deelt mij mede, dat zij van plan is een stuk land ter grootte van ongeveer 140x75 m. te doen afgraven tot een diepte van enkele meters februari Hierbij delen we u mede, dat alhier aangifte is gedaan van de vinding van 2 granaten nabij de boerderij van de heer G. Sengers, Bloemenstraat nr maart Hierbij delen wij u mede, dat bij de na te noemen personen, in huis of omgeving daarvan, nog munitie enz. aanwezig is. Adressen: Bloemenstraat 7 (soort onbekend), Schoolstraat 21 (soort onbekend, Langstraat 17 (soort onbekend), Kleefseweg 42 (granaat), Bloemenstraat (granaat), Rijksweg 24 (2 granaten (vleugel)) [Allen buiten OG] 31 maart Hierbij delen wij u mede, dat op een weiland van de Gebr. De Ruijter, Oudedijk 8 te Milsbeek, Ottersum, vijf granaten zijn gevonden. [Buiten OG] 22 december Blijkens alhier gedane aangifte (Bureau Hulpverleningsdienst) bevindt zich op het land tegenover H. ten Haaf, Rijksweg 32 te Milsbeek, een kist met mortieren. [Buiten OG, 500m] mei Hierbij delen wij U mede, dat nabij H. Thissen, Bloemenstraat 5 en H ten Haaff, Rijksweg 32 te Milsbeek een granaat is gevonden. Verder is een granaat gevonden in de Looi. [Buiten OG, 500m] [Verzoek van de burgemeester] Aangezien er zich in de onmiddellijke nabijheid daarvan enkele mijnenvelden bevonden hebben acht genoemde [de directie van de steenfabriek] het niet verantwoord zonder meer tot afgraving over te gaan ( ) Ik verzoek u [de Hulpverleningsdienst] daarom te willen zorgen, dat bedoelde stuk land zeer grondig wordt afgezocht op de aanwezigheid van mijnen en dergelijke explosieven. [Exacte locatie onbekend] Bij de postcommandant der rijkspolitie, post Milsbeek, zijn nog 6 granaatkoppen. [Buiten OG] /Vooronderzoek Tielebeek 27/64

28 Datum Gebeurtenis Bijzonderheden juni Hierbij delen wij U mede, dat op de navolgende plaatsen munitie is gevonden: Nabij de woning van Wed. Thissen, Rijksweg 17, een granaat. Bij de woning van J. v. Dijck, Bloemenstraat 3 één handgranaat.[buiten OG] 16 september Hierbij delen wij U mede, dat op de navolgende plaatsen munitie is gevonden: Nabij de boerderij van J. v. Dijck, Bloemenstraat 3 en 1 granaat nabij het Ambonnezenkamp te Milsbeek. [Buiten OG] mei Hierbij delen wij U mede, dat alhier aangifte is gedaan van de vinding van een granaat nabij het weiland van de heer A. Kosters, Langstraat 29 te Milsbeek.[Buiten OG] 23 mei Hierbij delen wij U mede, dat alhier aangifte is gedaan van de vinding van een granaat in het weiland van de heer F. van Bergen, Zwarteweg 7 [Buiten OG] en 6 granaten langs de Tielebeek te Milsbeek. [Binnen OG] 3 juni Hierbij delen wij U mede, dat tijdens de werkzaamheden bij de aanleg van de verbindingsweg Ottersum Siebengewald, nabij de woning van H. Venhovens, Looierheideweg 6, één mortiergranaat is gevonden. Achter de boerderij van P. van Bergen, St. Janstraat 22 te Ottersum is aan de oever van de Niers nog een gedeelte van een V2 gevonden. Bij de werkzaamheden aan de Bloemenstraat te Milsbeek is eveneens nog munitie gevonden.[buiten OG] 22 november Hierbij delen wij U mede dat alhier aangifte is gedaan van de vinding van één mortiergranaat bij de bouw van een woning van A. ten Haaf aan de Rijksweg te Milsbeek tegenover het Amonnezen kamp [sic]. [Buiten OG] april Hiermede berichten wij U dat een handgranaat werd gevonden nabij een nieuwbouw aan de hoek Langstraat-Rozenbroeksestraat te Milsbeek. [in directe nabijheid OG] 14 mei Hierbij deel ik U mede dat er een handgranaat gevonden is bij de nieuwbouw pand Langstraat 72 in deze gemeente. [in directe /Vooronderzoek Tielebeek 28/64

29 Datum Gebeurtenis Bijzonderheden nabijheid OG] 29 juni Nabij het pand Langehorst nr.15 wordt een granaat aangetroffen. [Buiten OG] 30 september Nabij het pand Langstraat 93 wordt een granaat gevonden. [in directe nabijheid OG] 8 december Achter het pand Langstraat 85 wordt een granaat gevonden. [Buiten OG] mei Nabij het pand Oudebaan 56 wordt een granaat gevonden. [Buiten OG] 13 juli Nabij het kantoor van de Steenfabriek Milsbeek, Bloemenstraat 70, wordt een granaat gevonden. [Buiten OG] 10 december Bij de in aanbouw zijnde woningen aan de Oudebaan te Milsbeek wordt een granaat gevonden. [Exacte locatie onbekend] januari Nabij de nieuwbouw aan de Oudebaan te Milsbeek wordt een granaat aangetroffen. [Buiten OG] 31 oktober Bij graafwerkzaamheden aan de Kamilleweg en de Koenselberg te Milsbeek worden enkele granaten gevonden. [Buiten OG] /Vooronderzoek Tielebeek 29/64

30 3. LUCHTFOTOANALYSE ALGEMEEN In een vooronderzoek wordt door IDDS bij voorkeur intensief gebruik gemaakt van luchtfotoanalyse. Op basis hiervan kan worden nagegaan of er op beeldmateriaal sporen zijn van militaire activiteiten, bominslagen, militaire stellingen etc. in het onderzoeksgebied. De resultaten van deze luchtfotoanalyse worden voor dit vooronderzoek verwerkt in het Geografisch Informatiesysteem (GIS) om hiermee tot een locatie specifieke afbakening van de risicogebieden te kunnen komen. Bij het verkrijgen van historische luchtfoto s zijn een aantal zaken van eminent belang, te weten: De foto s dienen het onderzoeksgebied volledig te dekken; De foto s dienen te voldoen aan een tijdsafbakening. In dit specifieke geval zijn door IDDS uit de collectie van de Luftbilddatenbank te Freiburg (LUFT) en de Topografische Dienst Zwolle (TOPOD) enkele luchtfoto's aangeschaft en geanalyseerd die voorlopen en volgen op de achterhaalde data van oorlogshandelingen; De foto s dienen voor de analyse van een goede schaal en kwaliteit te zijn. Ten behoeve van dit vooronderzoek zijn de volgende luchtfoto s aangekocht: Fotonummer Sortie Datum Schaal Kwaliteit Bron G/ Onbekend Goed DOTKA Goed LUFT Bovengenoemde luchtfoto's zijn met behulp van een Geografisch Informatiesysteem (GIS) op de huidige ondergrond geplaatst. De wijze waarop dit is gebeurd, is door locaties die zowel tijdens de Tweede Wereldoorlog als vandaag de dag bestaan aan elkaar te koppelen, zodat een vergelijking tussen beide perioden mogelijk is gemaakt. De gelokaliseerde historische luchtfoto s zijn geanalyseerd op de aanwezigheid van oorlogsgerelateerde bodemverstoringen. Eventueel waargenomen verstoringen zijn weergegeven in de inventarisatiekaart in de bijlage. Op de volgende pagina's treft u eerst een overzicht en daarna enkele detailbeelden van het onderzoeksgebied ten tijde van de Tweede Wereldoorlog. Tenslotte treft u de resultaten van de uitgebreide luchtfotoanalyse op een A3-overzicht /Vooronderzoek Tielebeek 30/64

31 Figuur 12. Overzicht van de luchtfotodekking. (Luchtfotonummers 4420 en 3063) /Vooronderzoek Tielebeek 31/64

32 Figuur 13. Detail uit luchtfotonummer 3063 (5 januari 1945). Hierop zijn verschillende oorlogsgerelateerde verstoringen zichtbaar, waaronder loopgraven en vele tientallen kraters van geschutmunitie; Figuur 14. Enkele van de vele loopgraven (oranje) binnen het onderzoeksgebied (geel) en werkgebied (rood) /Vooronderzoek Tielebeek 32/64

33 Figuur 15. In het onderzoeks- en werkgebied zijn vele kraters van geschutmunitie zichtbaar (pijlen, geel). Het gehele onderzoeksgebied is door beschietingen getroffen. Figuur 16. Aan de zuidwestzijde van het onderzoeksgebied is naast de bovengenoemde kraters van geschutmunitie ook een (met sneeuw gevulde) krater van zwaar geschut, vermoedelijk 5.5 of 7.2 inch (zie vondsten EODD). RESULTAAT LUCHTFOTOANALYSE Op het geanalyseerde luchtfotomateriaal zijn verschillende sporen van oorlogshandelingen waargenomen binnen het onderzoeksgebied. Omdat de Tielebeek midden in de frontlinie gelegen was, is het omliggende terrein door Duitse troepen in staat van verdediging gebracht en lange tijd veelvuldig met artillerie beschoten. Er zijn vele loopgraven, stellingen voor automatische wapens, beschadigde bebouwing en, verspreid door het gehele onderzoeksgebied, kraters van geschutmunitie gesignaleerd /Vooronderzoek Tielebeek 33/64

34 De verschillende verstoringen binnen het onderzoeksgebied zijn geanalyseerd en opgenomen in de inventarisatiekaart in de bijlage. Vanwege de zeer grote hoeveelheid en verspreiding door het gehele onderzoeksgebied zijn geen individuele kraters van geschutmunitie ingetekend, maar is het gebied als integraal verdacht op de aanwezigheid van CE in de vorm van geschutmunitie beschouwd. Dat het gehele gebied is getroffen door artilleriebeschietingen wordt bevestigd door zowel de literatuur als de grote hoeveelheid en verspreiding van vondsten van de MMOD en EODD van 1945 tot heden /Vooronderzoek Tielebeek 34/64

35 4. LOCATIEGEGEVENS TE BEWERKEN GEBIED Het te bewerken gebied is gelegen langs de Tielebeek, tussen de rijksweg N271 lopende tussen Milsbeek en Middelaar langs de Mookerplas tot en uitmondend in de Maas. Het terrein aan weerszijden van de beek is vrijwel geheel in gebruik voor agrarische doeleinden. NAOORLOGSE BODEMROERENDE WERKZAAMHEDEN Met het gebruik van luchtfotomateriaal, historisch kaartmateriaal, een modern satellietbeeld en aanvullende literatuurgegevens is een vergelijking gemaakt tussen de situatie van het onderzoeksgebied in 1945 en de huidige. Op basis van deze gegevens is nagegaan in hoeverre op deze locatie (ingrijpende) bodemroerende werkzaamheden zijn uitgevoerd /Vooronderzoek Tielebeek 35/64

36 Figuur 17. Locatie op 12 september (Luchtfotonummer 4420) /Vooronderzoek Tielebeek 36/64

37 Figuur 18. Het onderzoeks- en werkgebied op 5 januari (Luchtfotonummer 3063) /Vooronderzoek Tielebeek 37/64

38 Figuur 19. Locatie in Bron: watwaswaar.nl (1 augustus 2014) /Vooronderzoek Tielebeek 38/64

39 Figuur 20. Locatie in Bron: watwaswaar.nl (1 augustus 2014) /Vooronderzoek Tielebeek 39/64

40 Figuur 21. Locatie in Bron: BING maps (25 juli 2014) /Vooronderzoek Tielebeek 40/64

41 RESULTAAT VERGELIJKING HISTORISCH BEELDMATERIAAL Uit de vergelijking van het historisch beeldmateriaal uit 1944/1945, 1958, 1987 en 2013 is gebleken dat binnen het onderzoeksgebied weinig ingrijpende bodemroerende werkzaamheden hebben plaatsgevonden. Afgezien van herverkaveling en de aanleg of verharding van enkele wegen is het gebied grotendeels ongewijzigd gebleven. In de periode heden is slechts weinig nieuwe bebouwing aangebracht en is het gebied met name in gebruik geweest voor agrarische doeleinden. Voor enkele locaties binnen het onderzoeksgebied en werkgebied zijn vergunningen verleend voor ontgronding. Het is echter, ten tijde van schrijven, niet bekend op welke locaties dergelijke werkzaamheden daadwerkelijk zijn uitgevoerd en zo ja, tot op welke diepte de ontgronding heeft plaatsgevonden. De invloed van deze werkzaamheden op het verdachte gebied kon daardoor vooralsnog niet met zekerheid worden vastgesteld. De verschillende bodemroerende werkzaamheden hebben blijkens de beschikbare gegevens, derhalve slechts zeer beperkte invloed op de mate waarop het gebied als verdacht kan worden beschouwd op de aanwezigheid van CE /Vooronderzoek Tielebeek 41/64

42 5. AFBAKENING VERDACHTE GEBIEDEN INDICATIES EN CONTRA-INDICATIES Hieronder is een overzicht opgenomen van alle indicaties en contra-indicaties die uit het bovenstaande vooronderzoek naar voren zijn gekomen. INDICATIES Binnen het onderzoeksgebied hebben verschillende troepenbewegingen van Duitse, Amerikaanse, en Britse troepen, en intensieve grondgevechten plaatsgevonden; Het onderzoeksgebied is (meermaals) geheel getroffen door artilleriebeschietingen; Binnen het onderzoeksgebied zijn door de EODD verschillende malen CE geruimd; Door de Hulpverleningsdienst zijn binnen het onderzoeksgebied verschillende CE aangetroffen en geruimd; Binnen het onderzoeksgebied zijn door Duitse troepen verschillende loopgraven en stellingen aangelegd; In de directe nabijheid van het onderzoeksgebied zijn verschillende malen CE en stoffelijke overschotten van geallieerde militairen aangetroffen. CONTRA-INDICATIES Binnen het onderzoeksgebied zijn verschillende, beperkte, bodemroerende werkzaamheden uitgevoerd. LEEMTEN IN DE KENNIS Van niet alle vondsten of meldingen van CE kon de exacte locatie worden vastgesteld; Het is niet bekend of in alle gevallen bij de verschillende mijnenvelden alle mijnen zijn geruimd; Bij veel van de vondsten en meldingen van de Hulpverleningsdienst zijn het kaliber en andere details van de CE niet vermeld; De exacte locatie van de verschillende Duitse en geallieerde beschietingen kon niet met zekerheid worden vastgesteld, vanwege de grote hoeveelheid kraters en de geringe beschikbaarheid van het luchtfotomateriaal; In de literatuurgegevens wordt ook melding gemaakt van beschieting van Amerikaanse posities met Nebelwerfers. Het gebruik daarvan kon niet middels een tweede bron worden bevestigd /Vooronderzoek Tielebeek 42/64

43 HORIZONTALE AFBAKENING VERDACHT GEBIED Op basis van de geraadpleegde archief- en literatuurgegevens is vastgesteld dat het gehele onderzoeksgebied kan worden beschouwd als verdacht op de aanwezigheid van CE. Voor de afbakening van het verdachte gebied is uitgegaan van het volgende: Loopgraven/stellingen Bij de afbakening ter plaatse van de verschillende loopgraven en stellingen is uitgegaan van een risicostraal van 5 meter, gemeten vanuit het hart van de loopgraaf of stelling. Op deze locaties kan mogelijk CE in de vorm van infanteriemunitie, zoals klein kaliber munitie, handgranaten en draagbare anti-tank wapens worden verwacht. Mijnenvelden Binnen het onderzoeksgebied zijn verschillende mijnenvelden aangetroffen die, vanwege de vaak onnauwkeurige locatieaanduiding, het vermoeden van onzorgvuldige ruiming, registratie, etc. allen zijn aangemerkt als verdacht op de aanwezigheid van CE in de vorm van anti-tank en anti-personeelsmijnen. In het gebied werden hoofdzakelijk Duitse mijnen (Riegelmine 43) aangetroffen. Beschietingen Vanwege de intensiteit van de oorlogshandelingen in deze omgeving en de melding van verschillende artilleriebeschietingen met mortieren, artillerie en Nebelwerfers, gekoppeld aan de hoeveelheid en spreiding van het aantal op het luchtfotomateriaal gesignaleerde kraters is het onderzoeksgebied geheel als verdacht aangemerkt. Het gebied is conform het WSCS aangemerkt als zijnde getroffen door een artilleriebeschieting. Individuele kraters zijn niet ingetekend /Vooronderzoek Tielebeek 43/64

44 Figuur 22. De verschillende verdachte gebieden als weergegeven op de CE bodembelastingkaart in de bijlage. Zie voor de exacte afbakening van het verdachte gebied in de horizontale dimensie de CE bodembelastingkaart in de bijlage. ONVERDACHTE GEBIEDEN Het gehele onderzoeksgebied is beschouwd als zijnde verdacht op de aanwezigheid van CE. Er is geen sprake van onverdacht gebied /Vooronderzoek Tielebeek 44/64

45 VERTICALE AFBAKENING VAN HET VERDACHT GEBIED Bij de afbakening van het verdachte gebied in verticale dimensie is rekening gehouden met de volgende parameters. Verwachte indringingshoek en snelheid; Gewicht; De vorm en diameter van de CE; Bodemweerstand /Vooronderzoek Tielebeek 45/64

46 MOGELIJK AAN TE TREFFEN (SUB)SOORTEN CE: Naar verwachting kunnen binnen het onderzoeksgebied, op basis van de beschikbare archief- en literatuurgegevens, de volgende (sub)soorten CE mogelijk worden aangetroffen. (Sub)soort CE Toestand Nationaliteit Mijnen M1A1 antitank mijn Achtergelaten/gedumpt Amerikaans Geschutmunitie 76mm Verschoten/achtergelaten Amerikaans Geschutmunitie 60 mm mortier Verschoten/achtergelaten Amerikaans Geschutmunitie 81mm mortier Verschoten/achtergelaten Amerikaans Geschutmunitie 37mm Verschoten/achtergelaten Amerikaans Geschutmunitie 105mm Verschoten/achtergelaten Amerikaans Raket 2.36 inch (bazooka) Verschoten/achtergelaten Amerikaans Geschutmunitie 75mm Verschoten/achtergelaten Amerikaans/Brits Geschutmunitie 17 ponder Verschoten/achtergelaten Brits Geschutmunitie 3 inch mortier Verschoten/achtergelaten Brits Geschutmunitie 5.5 inch Verschoten/achtergelaten Brits Geschutmunitie 3.7 inch Verschoten/achtergelaten Brits Geschutmunitie 6 ponder Verschoten/achtergelaten Brits Geschutmunitie 2 inch mortier Verschoten/achtergelaten Brits Geschutmunitie 40 mm Verschoten/achtergelaten Brits Geschutmunitie 7.2 inch Verschoten/achtergelaten Brits Handgranaten Mills No.36 Achtergelaten Brits Handgranaten Achtergelaten Brits/Amerikaans/Duits Geschutmunitie, brisant, rook, 25 Verschoten/achtergelaten Brits/V.S. ponder Mijnen Achtergelaten/gedumpt Diverse Geschutmunitie, brisant, 10,5 cm Verschoten, achtergelaten Duits Mijnen Riegelmine 43 Achtergelaten/gedumpt Duits Geschutmunitie 8,8 cm Verschoten/achtergelaten Duits Geschutmunitie 5 cm mortier Verschoten/achtergelaten Duits Geschutmunitie 3,7 cm Verschoten/achtergelaten Duits Geschutmunitie 15 cm Verschoten/achtergelaten Duits Geschutmunitie 12 cm mortier Verschoten/achtergelaten Duits Geschutmunitie 8,3 cm Verschoten/achtergelaten Duits (propagandaraket) Geschutmunitie 8 cm mortier Verschoten/achtergelaten Duits Raketwerper Panzerschreck Verschoten/achtergelaten Duits Granaatwerper Panzerfaust 100 Verschoten/achtergelaten Duits Geweergranaten Verschoten/achtergelaten Duits Panzerwürfmine Achtergelaten Duits Infanteriemunitie (klein kaliber munitie, handgranaten, draagbare antitankwapens) Achtergelaten/gedumpt Duits/Amerikaans Uit bovenstaand overzicht blijkt dat in (de nabijheid van) het onderzoeksgebied de grootste (sub)soort CE geschutmunitie van 7.2 inch (Brits) bedraagt. Een granaat van dit kaliber heeft een diameter van 18.3cm en heeft een gewicht van 90 kilogram (200 lbs.). BODEMWEERSTAND Bij het DINOloket zijn om de bodemtoestand binnen het onderzoeksgebied te bepalen verschillende sonderingsgegevens opgevraagd /Vooronderzoek Tielebeek 46/64