A school trip through the Ypres Salient

Transcriptie

1

2 A school trip through the Ypres Salient Studiegebied Handelswetenschappen en Bedrijfskunde Opleiding Bachelor in het Toerisme en het recreatiemanagement Academiejaar Interne begeleider Mevrouw Vicky Van Den Heede Opleidingscoördinator Student Simon Louagie

3 Inhoudsopgave Inhoudsopgave Inhoudsopgave... 3 Woord vooraf...6 Algemene inleiding...7 Verklarende woordenlijst Abstract Deel 1: Casus Hoofdstuk 1: Waarom werken met Britse schoolgroepen in de Ieperboog? Waarom werken rond de Britse markt? Hoeveel Britten bezoeken er jaarlijks de Westhoek? Hoeveel Britten worden er voor de herdenking 100 jaar Groote Oorlog verwacht? Waarom komen de Britten massaal naar Ieperboog? Conclusie: waarom werken met de Britse markt? Waarom werken rond Britse schoolgroepen? Hoeveel Britse schoolgroepen brengen een slagveldbezoek aan de Westhoek? Waarom komen Britse scholen massaal naar de Westhoek? Conclusie Waarom werken rond Britse schoolgroepen in de Ieperboog? Conclusie Hoofdstuk 2: Trends bij educatief toerisme Overzicht van trends bij educatief toerisme Co-creatie Technologie: ICT en multimedia Zintuiglijk Living History Storytelling Randvoorwaarden Duurzaamheid Best practices... 54

4 2.2.1 Culloden Battlefield Centre La Coupole Conclusie Hoofdstuk 3: Educatief aanbod voor Britse scholen in de Ieperboog Analyse van het educatief aanbod voor Britse scholen in de Ieperboog Educatief aanbod IFFM Educatief aanbod MMP Educatief aanbod Talbot House Touroperators Provincie West-Vlaanderen / Netwerk Oorlog en Vrede in de Westhoek Bijzonder Comité voor Herinneringseducatie Aanbod educatieve producten naargelang van de taal Analyse van de vraag naar educatieve producten IFFM MMP Talbot House Provincie West-Vlaanderen / Programma Secretariaat 100 jaar Groote Oorolog Touroperators Vraag educatieve producten naargelang van de taal Swot-analyse Conclusie Conclusie van de casus Deel B: Praktisch onderdeel Hoofdstuk 4: Praktisch uitwerken van het educatief product Inleiding Voorstelling product: A school trip through the Ypres Salient Introduction to the Ypres Salient Eyewitness Tales by Harry Patch War Diary A Moment of Contemplation Conclusie: wat is de meerwaarde? Hoofdstuk 5: vermarkten van het product Vormgeving product... 92

5 6.2 Doelgroep Financiering: Toerisme Vlaanderen Productontwikkeling: Programmasecretariaat 100jaar Groote Oorlog Distributie: lokale musea en hun educatieve dienst Marketing en promotie Conclusie: Literatuurlijst Bijlage

6 Woord vooraf Het verleden, het heden en de toekomst. Al eeuwen doen de Vlaamse velden dienst als strijdtoneel. En al eeuwen komen pelgrims, of toeristen zoals we hen nu noemen, hun gevallen geliefden betreuren. Vandaag moet het voornaamste doel van dit slagveldtoerisme het voorkomen van dergelijks drama s in de toekomst zijn. De herinnering moet levendig gehouden worden, of in andere woorden, er moet aan herinneringseducatie gedaan worden in een toeristische context. Tijdens het werken aan deze bachelorproef ontmoette ik heel wat gelijkgestemde mensen. Velen wat onder hen waren meteen bereid mij te helpen met informatie, het overlezen en bijsturen van dit eindwerk. Daarom zou ik graag een aantal mensen willen bedanken. De familie Louagie liet zich zoals gewoonlijk niet onbetuigd. Mijn ouders bedank ik graag voor hun opzoekingswerk, het verbeteren, de klare kijk op het thema en de vele tips. Daarnaast ben ik hen dankbaar dat ik na mijn lerarenopleiding de kans kreeg om nog een opleiding af te werken. Op school vond ik heel wat interesse bij de lectoren. Graag wil ik mijn interne begeleider Vicky Van Den Heede bedanken voor haar snel en duidelijk verbeterwerk, haar tips en voor haar degelijk advies. Ook de overige lectoren ben ik erkentelijk voor hun tips en opmerkingen tijdens de plenaire feedbacksessies en voor hun interesse in mijn werk. Verder had ik heel wat interviews met mensen uit de sector. Vanuit het Esenkasteel bedank ik graag Valérie Heyman, Lien Vanhaverbeke en Stephen Lodewyck voor hun tijd, advies, contacten en interesse. Het is aangenaam om te ervaren dat er interesse is in mijn eindwerk. Ook Wouter Sinaeve van het In Flanders Fields ben ik dankbaar voor zijn snel antwoord op mijn vragen en voor de nuttige info. Een woord van dank aan Timby Vansuyt, toeristisch medewerker, voor de leerrijke gesprekken, de vele informatie en het grondige naleeswerk. Van uit het Verenigd Koninkrijk kreeg ik de hulp van verschillende ervaren reisleiders, touroperators en vrijwilligers zoals Mike Wilson, John Elder, Carl Knight, Simon Barber en Neil Matthews. En ten slotte ben ik Delphine Boudry dank verschuldigd om mijn gedachten nu en dan eens weg te halen uit

7 Algemene inleiding Een koude winternacht begin de jaren John Jack Dorgan, voormalig sergeant bij de 7 th Northumberland Fusiliers, brengt hulde aan zijn beste vriend wiens naam gebeiteld staat op de Menenpoort te Ieper. Zijn begeleider fluistert in zijn oor dat aan de overkant een Duitse veteraan ook herinneringen aan het ophalen is. Tussen het klaroengeschal door, roept Jack vanuit zijn rolstoel naar zijn voormalige vijand: Where were you?. Al snel volgde het antwoord: Ich war bei Sint Juliaan. So was I, antwoordde Jack verbaasd, I might have shot at you!. Thath iz pozible, antwoordde de Duitser in zijn beste Engels, But you mized!. Volgens Jacques Ryckebosch van Flanders Battlefield Tours werd er nog nooit zo veel gelachen onder de Menenpoort als die avond. De twee heren schudden na afloop elkaar de hand en gingen samen nog een pint pakken als vrienden. Ervaringen als deze zijn ondertussen geschiedenis geworden. Er zijn geen directe getuigen van de Eerste Wereldoorlog meer in leven. Het is nu aan slagveldgidsen, leerkrachten, museummedewerkers en nog vele anderen om ervoor te zorgen dat de herinneringen levendig gehouden worden. Het leuke verhaal van Jack Dorgan hierboven staat in schril contrast met de gruwelverhalen van de Eerste Wereldoorlog. Ook Jack bleef hiervan niet gespaard. In 1917 bracht hij als jonge snaak bij een granaatinslag twee gewonden in veiligheid maar voor zijn beste vriend Bob kon geen hulp meer baten. Zijn beide benen waren weggeblazen en Bob bleef verlamd achter. Om zijn vriend wat te troosten haalde Jack de foto van Bobs vrouw uit diens jaszak en legde hem in zijn handen. Bob stierf met een glimlach omdat hij bij zijn geliefde was De laatste getuige is vandaag het met littekens bezaaide landschap. Van de stapels obussen bij de landbouwers tot de blinkende witte grafzerken en de aangrijpende verwoesting van Hill 60, alles herinnert ons nog aan wat hier nu 98 jaar geleden begon. En die herinnering is nog zeer levendig. Jaarlijks komen honderdduizenden toeristen, zoals de pelgrims van vandaag genoemd worden, hun voorouders op onze slagvelden herdenken. Vandaar dat we ook spreken van herdenkingstoerisme 1. Vandaag hoef je enkel over de Ieperse markt te lopen om te beseffen dat met herdenken ook geld te verdienen valt. Essentieel hierbij is dat het zakelijke niet gaat primeren boven het herdenkingsaspect. Nu ik al acht jaar actief bezig ben met het onderwerp, ben ik daar nog elke dag meer van overtuigd. De reputatie van de streek staat of valt ermee. Natuurlijk zijn er daarbuiten wel zondaars maar de grote spelers in dit verhaal hebben de boodschap gelukkig begrepen. Ook de Stad Ieper wil uit dat verleden lessen trekken voor het heden en de toekomst. Vooral naar scholen toe is dit een belangrijke boodschap. De jongeren van vandaag zijn de leiders van morgen die mee zullen beslissen over oorlog en vrede. Maar helaas zijn zij ook de soldaten van de toekomst. Daarom is het cruciaal dat men ziet wat de gevolgen zijn van een oorlog voor men eraan begint. Vandaar dat Ieper een heuse vredesboodschap aan de herdenking koppelt. In vakjargon spreekt men ook wel van Toerisme Plus 2. 1 Daarnaast zijn nog heel wat andere termen in omloop zoals herinneringstoerisme, slagveldtoerisme, oorlogstoerisme, wo I toerisme, enz. met telkens een andere invulling. 2 Naast de reflectie zijn er door de extra aandacht vanuit het beleidsniveau, meer middelen vrijkomen om het erfgoed te beschermen.

8 De bedoeling van dit eindwerk is tweeledig. Enerzijds wil ik een grondige studie maken van de situatie in de Ieperboog met betrekking tot Britse schoolgroepen. Anderzijds wil ik ook zelf een educatief product ontwikkelen voor diezelfde doelgroep. In mijn casus maakte ik dankbaar gebruik van enkele belangrijke bronnen. Westtoer, het provinciebedrijf voor toerisme en recreatie in West- Vlaanderen, is veruit de voornaamste bron van informatie over toerisme in de Westhoek. Het Streekhuis Esenkasteel huisvest het regiocentrum voor toerisme in de Westhoek. De meeste van de geraadpleegde bronnen vond ik op hun website of kreeg ik van hun medewerkers. De ene bron is al wat genuanceerder dan de andere. Daarom gebruikte ik steeds het meest gedetailleerde rapport. Ik maakte ook zo veel mogelijk gebruik van specifieke cijfers rond de WO I-toerist. De belangrijkste bron voor het eerste hoofdstuk was ongetwijfeld het Westtoer-onderzoek Toeristische valorisatie van erfgoed uit de Eerste Wereldoorlog in de Westhoek met het oog op 100 jaar Groote Oorlog ( ) met betrekking tot de valorisatie van WOI-erfgoed naar aanleiding van de grote herdenking. Het onderzoek geeft een beeld van het aantal toeristen dat de Westhoek bezocht, hun profiel en andere kenmerken. Er werd enerzijds gebruik gemaakt van statistische bezoekerscijfers van de attracties zelf en anderzijds van een bevraging van de toeristen. Ik werkte in 2006 zelf nog mee aan het afnemen van enquêtes bij toeristen in Talbot House. De studie werd gepubliceerd in 2008 maar de cijfers zelf dateren al uit Dit is dus een relatief oude bron maar ze vormt toch in grote mate de basis van het beperktere onderzoek dat in de jaren daarna gedaan werd. De cijfers geven nu en dan ook een vertekend beeld aangezien enkele categorieën niet werden bevraagd. Een nieuw en uitgebreider onderzoek (nulmeting) komt er in onder andere in het kader van het project Great War Behind The Lines. Recentere cijfers vond ik onder andere in een publicatie van Westtoer die bestemd is voor de vorming van het personeel van lokale toeristische organisaties. De bundel werd uitgedeeld in september 2011 en geeft een interessant algemeen overzicht met cijfers tot en met Verder zet die ook alle projecten op een rijtje die Westtoer de komende jaren zal cofinanciering. Ook gaf Valérie Heyman, regiocoördinator voor de Westhoek bij Westtoer, me zeer bruikbare cijfers van de bezoekersaantallen van de voornaamste sites en musea in de Westhoek voor 2009 en Hoewel deze cijfers geen details gaven over het type bezoekers noch over de nationaliteit, is de algemene trend wel waar te nemen. Het laatste decennium is de top tien van meest bezochte sites weinig of niet veranderd ongeacht de investeringen. Bart Rambour, medewerker bij Westtoer, gaf tijdens de lessen van het specialisatiejaar gids in de Westhoek recente cijfers tot en met juni Uit gesprekken met Stephen Lodewyck en Lien Vanhaverbeke van het Programmasecretariaat 100 jaar Groote Oorlog kon ik ook heel wat nuttige zaken afleiden. Mijn stage bij Westtoer heeft zijn vruchten afgeworpen. Verder maakte ik ook gebruik van het Trendrapport over toerisme en recreatie in de Westhoek ( ) en het strategisch beleidsplan Westhoek ( ) van Westtoer die een hele andere invalshoek hanteren. Hier focust men meer op de toekomstige projecten in plaats van op cijfers van de voorbije jaren. Voor de andere hoofdstukken maakte ik gebruik van mijn eigen ervaring als gids en baliemedewerker in het Talbot House. Daarnaast had ik ook verschillende gesprekken met mensen uit de sector. Zo wisselde ik uitvoerig van gedachten met reisleiders en leerkrachten die Britse scholen al jaren vergezellen. Ik testte mijn product ook zelf uit tijdens een slagveldbezoek van het Cardinal Wiseman Catholic College uit Birmingham. De reacties van de leerlingen waren zeer belonend en motiverend.

9 Ten slotte waren ook de regionale musea zeer behulpzaam. Het In Flanders Fields Museum was zo vriendelijk om mij van enkele belangrijke bronnen te voorzien. Zo bezorgden de trendrapporten en marketingplannen mij interessant aanvullend cijfermateriaal over het voorbije decennium en ook over de volgende jaren. Met Timby Vansuyt van het Memorial Museum Passchendaele 1917 had ik verschillende leerrijke gesprekken. Zij reikte enkele nieuwe denkpistes aan en verstrekte me ook nuttige informatie omtrent de markt. Het resultaat van deze paper zal een nieuw educatief product zijn dat bestaande pakketreizen in de Ieperboog moet ondersteunen. De bedoeling is onder andere dat de leerlingen enkele inleidende filmpjes rond de streek te zien krijgen. Zo kunnen ze zaken zoals een gasaanval of de Ieperboog beter visualiseren. Verder komt ook de ooggetuige Harry Patch aan bod, want wie kan de verhalen nu beter vertellen dan zij die er zelf bij waren? Ten slotte is er ook nog aandacht voor reflectie aan de hand van een dagboek en bezinningsmoment. Door de ervaringsfactor te verhogen, ligt de interesse bij de leerlingen hoger. Daarom luidt mijn hoofdvraag ook: Hoe organiseer je een origineel, inductief en interactief slagveldbezoek aan de Ieperboog voor Britse schoolgroepen?. Mijn doel is dan ook om een gepast product te ontwikkelen voor mijn doelgroep.

10 Verklarende woordenlijst ANZAC DMO GCSE Australian and New Zealand Army Corps Destination Management Organization General Certificate of Secondary Education (vakgebonden kwalificatie voor jarige Britse leerlingen) Gemenebestlanden GCSE Het Gemenebest van Naties is een vrijwillige verbintenis tussen 53 onafhankelijke soevereine staten, met de Britse koningin Elizabeth II als symbolisch staatshoofd. General Certificate of Secondary Education Ieperboog De frontboog rond de Stad Ieper 3 : Stad Ieper Stad Poperinge Stad Mesen Gemeente Heuvelland Gemeente Zonnebeke Gemeente Langemark-Poelkapelle IFFM In Flanders Fields Museum (Ieper) MMP Memorial Museum Passchendaele 1917 (Zonnebeke) TH TO Talbot House Touroperator 3 Deze opsomming wijkt af van de historische term omdat ik uitga van een toeristisch standpunt.

11 Abstract Na een grondige analyse van de doelgroep, Britse scholen in de Ieperboog, de trens in heteducatief toerisme en de bestaande educatieve producten in de Ieperboog, kwam ik onder meer tot de volgende conclusie: de Britse schoolgroepen in de Ieperboog vormen een van de belangrijkste bezoekersgroepen in de Westhoek. Ze maken over het algemeen het meest gebruik van educatieve producten met veel beleving of re-enacting of producten die aangereikt worden door hun eigen touroperator. Rekening houdende met de conclusies uit mijn casus, ging ik aan de slag om een eigen educatief product te ontwikkelen. Via verschillende inleidende filmpjes en getuigenissen van een veteraan probeer ik de verloren momenten tijdens de busreis op te vullen. Ook is er een dagboekopdracht voorzien met een afsluitend reflectiemoment. Herinneringseducatie en reflectie staan centraal. Het product zou uitgegeven worden in de vorm van een DVD met bijhorend boekje dat onder andere via het internet te bestellen en te downloaden is.

12 Deel 1: Casus Hoofdvraag: Hoe organiseer je een origineel, inductief en interactief slagveldbezoek aan de Ieperboog voor Britse schoolgroepen? 1. Hoofdstuk 1: Waarom werken met Britse schoolgroepen in de Ieperboog? De eerste vraag waarop we een antwoord proberen te vinden is waarom we ons focussen op de Britse markt. Daaruit volgen dan de deelvragen die de situatie op vandaag toelichten alsook de toekomstverwachtingen in kaart brengen. Natuurlijk mogen we de motivaties voor slagveldbezoeken niet vergeten. Waarom komen de Britten nu eigenlijk naar onze streek? In het tweede luik spitsen we onze aandacht toe op schoolgroepen. We analyseren hoeveel schoolgroepen de streek aandoen en vanwaar ze komen. Ten slotte gaan we dieper in op de locaties die deze schoolgroepen bezoeken. In onze conclusie vatten we de impact van deze doelgroep in de Ieperboog samen. Loretto School (Musselburgh, Schotland) bezetten de Australische bunker op Hill 60, juli Nauwelijks een jaar later is de bunker zwaar aan het aftakelen en worden dergelijke stunts beter niet meer uitgevoerd. Ook het landschap als laatste getuige heeft het niet onder de markt. 1 1 Bron: Simon Louagie 12

13 1.1 Waarom werken rond de Britse markt? Hoeveel Britten bezoeken er jaarlijks de Westhoek? De eerste vraag is hoeveel Britten de Westhoek jaarlijks aandoen. Onderstaande tabel geeft een overzicht van het totaal aantal toeristen dat de afgelopen vijf jaar de Westhoek bezocht. Het gaat zowel om dagtoeristen als verblijfstoeristen. Overzicht van het totaalvolume van WO I toeristen in de Westhoek ( ) Totaalvolume Percentage 12.82% % 1.60% % We merken dat het topjaar 2007 de Westhoek naar een hoger niveau tilde en dat we in 2010, ondanks een duidelijke terugval, toch nog altijd meer toeristen mochten verwelkomen dan in Deze cijfers op zich vertellen ons nog niet zo veel. Daarom gaan we eerst dieper in op het land van herkomst. Vervolgens bespreek ik een aantal cijfers met betrekking tot de verschillende types toerist samen om daarna de accommodatiecijfers onder de loep te nemen. Nadien geef ik ook nog een samenvattend statistisch overzicht van de belangrijkste nationaliteiten. Ten slotte is er ook nog wat cijfermateriaal over de seizoenen en een verklaring voor de fluctuatie van al deze cijfers over de jaren heen. In dit eerste deel focus ik nog niet op schoolgroepen maar op de Britse toerist in het algemeen. Voor meer informatie omtrent schoolgroepen verwijs ik u graag door naar het volgende deelhoofdstuk. Maar eerst concentreren we ons wat meer op detailcijfers. Land van herkomst In het volgende onderdeel gaan we eerst na hoe groot het aandeel van de Britten was in 2006 en opnieuw in We doen dit aan de hand van percentages en cijfers van Westtoer. 2 Vorming Toerisme Westhoek Westtoer De eerste cijfers voor 2011 zijn positief voor alle nationaliteiten. De definitieve cijfers worden pas in de zomer van 2012 gepubliceerd. 13

14 Aandeel land van herkomst volgens Westtoer. 4 Percentage 2006 Absolute cijfers 2006 Percentage 2010 Absolute cijfers 2010 België 46.6% % Verenigd Koninkrijk 40.3% % Nederland 9.3% % Andere 3.8% % In 2006 was België (46.6%) nog net de koploper, gevolgd door het Verenigd Koninkrijk (40.3%). Volgens Bart Rambour van Westtoer is de procentuele verdeling van 2006 vrij constant te noemen over de jaren heen. Vorig jaar was een opmerkelijke uitzondering. In de zeer recent vrijgegeven cijfers van 2010 merken we dat de Britse markt een flinke duik nam tot 31% van het marktaandeel terwijl de Belgische markt steeg tot 55%. Dit is uiteraard ook voelbaar in het totaalvolume van WO I- toeristen, zoals blijkt uit de tabel hierboven. De eerste cijfers voor 2011 zijn licht positief voor alle nationaliteiten. Voor bepaalde deelmarkten mogen we zeker niet de andere nationaliteiten vergeten. Zo zijn de Ieren bijvoorbeeld een belangrijke doelgroep voor Mesen met het Ierse Vredespark. Het laatste decennium investeerde het IFFM in samenwerking met Westtoer met succes in de Nederlandse markt die op vandaag toch al goed is voor bijna een op tien bezoekers in de Westhoek. 5 Een lichtjes ander beeld geven de cijfers van het IFFM hieronder. Zij hebben minder last van het tijdelijke (?) dipje van de Britse markt in Aandeel land van herkomst voor 2009 volgens IFFM 6 Percentage Absolute cijfers (2009 = bezoekers) België 30% Verenigd Koninkrijk 46% Andere 24% Vorming Toerisme Westhoek Westtoer 2011 & Bart Rambour Westtoer. 5 Een belangrijke opmerking die Westtoer ons bij deze cijfers meegeeft, is dat enkel Nederlandstaligen en Engelstaligen werden ondervraagd. Zo ontsnappen Waalse en Franse bezoekers aan de enquête. Meer cijfermateriaal over hen vinden we straks bij het stuk over accommodatie en overnachtingen. 6 Vorming Toerisme Westhoek

15 Aandeel land van herkomst voor bezoekers aan het IFFM 7 Uit deze grafiek kunnen we afleiden dat het Verenigd Koninkrijk zijn poleposition behoudt in het IFFM ondanks een licht dalende tendens sedert 2007, terwijl het aantal Belgische bezoekers, ondanks een paar heropflakkeringen, over de jaren heen meer nadrukkelijk daalt. Het toenemende aantal bezoekers uit andere landen compenseert deze neergang. Dit is volgens Peter Slosse, directeur Toerisme Ieper, ook een normale evolutie van een museum. Om het bezoekersaantal op peil te houden, pakt het IFFM elke twee jaar uit met een groots opgevatte tijdelijke tentoonstelling. Meer hierover leest u verder in dit deelhoofdstuk. Uit dit alles blijkt nogmaals dat de Britten een trouw publiek zijn. Hier gaan we dieper op in verder in het deelhoofdstuk over reismotivatie. Schommelingen in de cijfers In het volgende onderdeel willen ik het kort hebben over de schommeling in de bezoekerscijfers. Er zijn volgens mij verschillende oorzaken hiervoor en die zou ik graag wat verder toelichten. Vorig jaar brachten ongeveer toeristen een bezoek aan de slagvelden. Als we de cijfers van de laatste vijf jaar onder ogen nemen, dan merken we dat die cijfers niet altijd even constant blijven. 7 IFFM

16 Overzicht van het totaalvolume van WO I-toeristen in de Westhoek ( ) Totaalvolume % verschil met basisjaar % % % % % verschil met het vorige jaar % % % % Voor deze fluctuatie zijn verschillende redenen aan te brengen. De toeristische sector in de Westhoek blijkt immers sterk afhankelijk van de algemene economische toestand. In 2009 was er in België en vooral in het Verenigd Koninkrijk een economische terugval merkbaar van respectievelijk - 4,9% en - 1,7%. Het jaar nadien daalde het aantal WO I-toeristen in de Westhoek met 7,5%. Vooral voor de Britten was de wisselkoers een echte tegenvaller in In de herfst van 2011 zorgde de Eurocrisis voor een heropleving van het Britse Pond. Dit bevestigt de prognose voor een groei van de Britse markt in Economische invloed op lokaal toerisme grafisch weergegeven (in%) % wijziging in # WOI toeristen tov basisjaar 2006 Reële economische groei VK Reële economische groei België 9 Symbolische jaartallen en voornamelijk de evenementen die eraan gekoppeld worden, hebben een grote invloed op het aantal slagveldtoeristen. Zo is om de tien jaar de herdenking van de Slag bij Passendaele (1917) een belangrijke gebeurtenis. In 2007 woonden de Britse koningin Elisabeth II en onze koningin Paola de plechtigheden bij. Het is dan ook niet toevallig dat in dat jaar het aantal toeristen spectaculair steeg met 12.8 %. Ook de herdenkingen van het begin en het einde van WO I brengen telkens weer een extra stroom toeristen naar de Westhoek. Westtoer meent dan ook dat 8 Vorming Toerisme Westhoek Westtoer Vorming Toerisme Westhoek Westtoer 2011 & De Tijd. 16

17 veel Britten wachten tot 2014 om het Kanaal over te steken. Volgens Bart Rambour is de huidige Britse terugval naar alle waarschijnlijkheid tijdelijk. Een ander mooi voorbeeld zijn de tweejaarlijkse tijdelijke tentoonstellingen van het IFFM. Die zorgden meermaals voor een toename van ongeveer 10% van het aantal bezoekers aan het museum. De Laatste Getuige (2006) gaf meteen de eerste aanzet voor een totale vernieuwing van het museum (juni 2012). Sinds het overlijden, in 2009, van Harry Patch, The Last Fighting Tommy - meteen ook de laatste echte getuige - verschoof de focus nog meer naar het landschap waar de oorlog zich afspeelde. Die troefkaart zal dan ook ten volle worden uitgespeeld met de nieuwe permanente tentoonstelling. Toch blijkt niet elke tijdelijke tentoonstelling een schot in de roos. Deadlines (2002) rond oorlog, media en propaganda in de 20ste eeuw, met de voice-over door Rudi Vranckx, had niet het verhoopte succes. Ook die rond de Chinese koelies Sjouwers voor de oorlog (2010) scheerde geen al te hoge toppen volgens Peter Slosse. Uit de evaluatie blijkt dat de tentoonstellingen te ver afweken van het centrale thema van het IFFM. Volgens de directeur Toerisme is hier dan ook de oude volkswijsheid schoenmaker, blijf bij je leest van toepassing. In onderstaande grafiek zijn de pieken in de bezoekersaantallen mooi merkbaar tijdens de even jaren met tijdelijke tentoonstellingen. Aandeel van bezoekers op basis van verblijf in het IFFM per categorie, Het aantal verblijftoeristen ligt opmerkelijk lager dan het aantal dagtoeristen. Toch bleef het aantal verblijfstoeristen de laatste jaren constant terwijl het aantal dagtoeristen globaal achteruit ging. Dagtoerisme is zeer belangrijk voor de tijdelijke tentoonstellingen. Deze tijdelijke tentoonstellingen zijn dus een reason to visit voor de Westhoek. 10 IFFM,

18 Type WO I-toerist en organisatie In wat volgt, ga ik dieper in op de verschillende types toeristen en hun reisorganisatie. Westtoer onderscheidt drie types toeristen: de individuele bezoekers, de groepen en de scholen. We spreken van een groep vanaf 10 personen 11. Aandeel van bezoekerstype WO I-toeristen per categorie in 2006 en 2009 volgens Westtoer Individuele bezoekers 41.4% 41.3% Groepen 21.3% 21.7% Scholen 37.3% 37.0% Bezoekerstype WO I toeristen per categorie en nationaliteit in absolute cijfers Westtoer, Belgen Britten Individuele Bezoekers Groepen Scholen Uit de cijfers is duidelijk te merken waarom schoolgroepen afzonderlijk behandeld worden in dit eindwerk. Ze maken nu eenmaal een groot deel uit van het totale bezoekersaantal. De verhoudingen blijven ook constant over de jaren heen. Op die manier kan Westtoer zijn marketingcampagnes ook gericht voeren. Deze cijfers, die slaan op de Westhoek in het algemeen, verschillen toch lichtjes van die van het IFFM hieronder. 11 Deze cijfers geven een ietwat vertekend beeld aangezien de belangrijkste musea en toeristische diensten in de streek pas spreken over een groep vanaf 15 (MMP, TH) of 20 (IFFM) personen. 12 Westtoer Westtoer

19 Aandeel van bezoekerstype in het IFFM per categorie, Uit de grafiek hierboven blijkt dat schoolgroepen de koppositie in het IFFM overnemen van de individuele bezoeker terwijl volwassen groepen verder dalen. Onderstaande tabel (die horizontaal en niet verticaal gelezen moet worden) geeft ons een inkijk in de verhoudingen qua nationaliteiten. Aandeel per land van herkomst bij elk bezoekerstype aan het IFFM, België Verenigd Koninkrijk Andere Individuele bezoekers 34% 32% 34% Groepen 22% 61% 17% Scholen 27% 54% 19% Het zal geen enkele bezoeker aan het IFFM ontgaan dat het vooral Britse groepen en scholen zijn die het museum overspoelen. Enkel op het vlak van individuele bezoekers scoren de Belgen beter dan de Britten. De verklaring hiervoor is dat men in eigen land sneller ergens individueel naartoe gaat terwijl de Britten al een heuse reis met overtocht moeten maken vooraleer ze in het IFFM terechtkomen. En aangezien het ook dikwijls om gepensioneerden gaat, is de keuze voor groepsreizen snel gemaakt. Dit brengt ons bij de organisatie van het frontbezoek. Met andere woorden, wie organiseert de uitstap. 14 IFFM IFFM

20 Organisatie van het slagveldbezoek in de Westhoek door Westtoer, Individuele bezoekers plannen vanzelfsprekend zelf hun bezoek, terwijl het bij groepen meestal om een vereniging (31.9%) of een touroperator (36.3%) gaat, zo blijkt uit bovenstaand overzicht. Een kleiner percentage van de individuele bezoekers en groepen maakt ook gebruik van de diensten van de lokale slagveldgidsen zoals Flanders Battlefield Tours, Daytours, Over The Top Tours, enz. Ten slotte valt ook op dat veel reizen in familieverband plaatsvinden, terwijl meetcentives zeldzaam zijn. Bezoeken georganiseerd door of voor het werk komen maar zelden voor. Maar waar slapen al die WOI bezoekers? Accommodatie en overnachtingen Voor het educatief product dat ik wens uit te werken, is het ook van belang dat ik weet hoe lang de gemiddelde groep in de streek vertoeft. Daarom ga ik in het komende luik dieper in op de accommodatie en overnachtingen. Een kleine 40% van de slagveldtoeristen in de Ieperboog verblijft minstens één nacht in de Westhoek. Dat is een niet onaardig aantal voor een relatief kleine regio zonder grootsteden. Een belangrijke opmerking bij deze cijfers is dat toeristen die buiten de Westhoek overnachten, als dagtoeristen geteld werden. Ook toeristen die op doorreis zijn, worden als dagtoeristen gezien. Dag- en verblijfstoeristen in het WO I-toerisme in de Westhoek door Westtoer, Westtoer Ibidem. 20

21 Onderstaande tabel geeft al een heel andere kijk op de verhoudingen tussen de bezoekerstypes, namelijk groepen versus individuelen versus scholen. Dag- en verblijfstoeristen bij Belgen en Britten, Vorming Toerisme Westhoek Individuelen Groepen Scholen Belgische dagtoeristen 76.0% 73.1% 79.0% Britse dagtoeristen 35.1% 72.8% 44.9% Belgische verblijfstoeristen 24.0% 26.9% 21.0% Britse verblijfstoeristen 64.9% 27.2% 55.1% Zo blijkt dat het merendeel van de Belgische individuele bezoekers dagtoeristen zijn terwijl het bij de Britten vooral om verblijfstoeristen gaat. Dit is ook evident als we naar de reisafstand kijken. Bij volwassengroepen zijn de cijfers vergelijkbaar. Belgische scholen opteren wel sneller voor dagtoerisme. Gezien er in veel scholen al een ruim aanbod is aan activiteiten en projecten, wordt de kostprijs voor schoolreizen ook zo beperkt mogelijk gehouden. Meerdaagse schoolreizen worden dan ook maar in beperkte mate georganiseerd. Bij de Britse scholen is overnachten minder ongewoon. De reden hiervoor is opnieuw de reisafstand. In onderstaande tabel gaan we dieper in op de accommodatievormen van de van WO I-toerist in de Westhoek. Logiestypes van verblijfstoeristen in het WOI-toerisme in de Westhoek volgens het type toeristen, Westtoer, Extra gegevens van Westtoer geven ons in combinatie met de tabel ook een idee over de nationaliteiten. De tabel over de verschillende accommodatievormen leert ons dat individuele bezoekers vooral voor een hotel kiezen. Deze accommodatievorm is populairder bij Britten dan bij 18 Vorming Toerisme Westhoek Westtoer

22 Belgen. Het stijgend aantal B&B s in de Westhoek heeft ook als gevolg dat het aantal overnachtingen in gastenkamers sterk stijgt bij deze doelgroep. Kamperen is ook populair maar dit is vooral seizoensgebonden. Met de renovatie van de camping in Ieper zal deze categorie zeker nog stijgen. Volgens Westtoer gaat het hier om veel Britten maar vooral ook Nederlanders. Ook bij volwassengroepen staan hotels op de eerste plaats en dan vooral bij de Britten. Op ruime afstand worden ze gevolgd door de huurvakantiewoningen, die dan weer populairder zijn bij de Belgen en minder bij de Britten. Opvallend is ook het hoge aantal scholen dat kiest voor een hotel. Onderzoek wijst uit dat het vooral Britse scholen zijn die op hotel gaan. De rest kiest natuurlijk vooral voor jeugdlogies. Nog een belangrijk actueel gegeven is dat meer dan 80% van de schoolgroepen vindt dat er voldoende jeugdaccommodatie in de streek is. 20 Ieper is als grootste stad ook de belangrijkste locatie voor overnachtingen in de Westhoek. Meer dan de helft van alle bednights vinden we hier terug. Opnieuw is er een onderscheid tussen de Britse toeristen, die vooral Ieper prefereren, en hun Belgische tegenhangers, die ook meer landelijke gemeenten opzoeken. Het kan hier natuurlijk ook deels gaan om Belgische plattelandstoeristen. Zo staat Poperinge met 18% op de tweede plaats bij Belgische individuele verblijfstoeristen en Heuvelland met 17% op plaats drie, nog voor Diksmuide op plaats vier. Seizoen Ten slotte wil ik nog kort iets zeggen over de hoog- en laagseizoenen in de Ieperboog. Het is immers belangrijk om te weten wanneer de potentiële doelgroep mijn product zal kunnen gebruiken. Helaas bestaan er weinig specifieke cijfers per nationaliteit. Maar een en ander leid ik zelf af uit mijn persoonlijke ervaring via weekend- en vakantiejobs in de sector. Hoewel het hoogseizoen meestal eindigt op 11 november met een kranslegging onder de Menenpoort op 11 november, vinden we in de winter weer andere doelgroepen terug in Ieper. Zo komen er meer Australiërs en Nieuw-Zeelanders naar de Ieperboog tijdens de winter en zeker in de lente 21. In onderstaande tabel nam ik de cijfers op van vier willekeurige sites. Naast twee musea gaat het hier ook om een begraafplaats en een loopgravensite. De ene site mag dan al tien keer meer bezoekers trekken dan de andere, toch zijn de seizoenen mooi waar te nemen. De drie beste maanden van elke site werden gemarkeerd. Of het nu gaat om loopgraven, een begraafplaats of een museum, de topmaanden zijn in grote lijnen gelijklopend. 20 Het dossier waarbij het hoofdgebouw van het Ieper Business Park omgebouwd zou worden tot (jeugd)hotel is nog steeds niet helemaal van de baan. Verschillende onderzoeken concluderen alvast dat er geen vraag naar is. 21 Zeker rond de periode van Anzac Day (25 april) is het zeer druk in de streek met Australische en Nieuw- Zeelandse bezoekers en hoogwaardigheidsbekleders. 22

23 Bezoekersaantallen voor 2010, Westtoer 22 IFFM Talbot House Bayernwald Tyne Cot Januari Februari Maart April Mei Juni Juli Augustus September Oktober November December Mei en oktober zijn de absolute topmaanden. Dit is grotendeels te danken aan de vele schoolreizen die plaatsvinden aan het begin of einde van het schooljaar. In het algemeen is er natuurlijk ook een stijging waar te nemen in de aanloop naar 11 november toe. Talbot House valt hier minder op omdat zij procentueel minder schoolgroepen hebben in vergelijking met individuele bezoekers. Na 11 november zo is de gangbare mening in de regio - neemt het aantal toeristen drastisch af om dan halfweg maart weer toe te nemen. Dikwijls hoor je dat de Britten de aanloop naar Kerstmis liever thuis doorbrengen. Anderzijds zijn de winterdagen waarop je haast bijna alleen de Last Post kon aanhoren lang vervlogen. Toch merkten vrienden van Flanders Battlefield Tours op dat ze tijdens de winter opmerkelijk meer ANZAC s op hun tours krijgen omdat zij dan rond die periode zomervakantie nemen. Maar afgezien van het winterseizoen mogen we toch wel zeggen dat er een mooie spreiding is in het totale aantal bezoekers. Maar is dit ook het geval bij de verschillende types toeristen? Type slagveldtoerist in de Westhoek volgens seizoen, Westtoer Westtoer Westtoer

24 In bovenstaande tabel merken we dat de verdeling onder de types slagveldtoeristen sterk verschilt van seizoen tot seizoen. Zo zijn de zomermaanden zeer goed wat individuele bezoekers betreft terwijl het voor- en najaar sterk scoren bij schoolgroepen. Een belangrijke opmerking hierbij is ook dat de schoolkalenders in het Verenigd Koninkrijk per graafschap kunnen verschillen. Vandaar dat er ook schoolgroepen tijdens de maand juli geregistreerd staan. Het seizoen is in bepaalde gevallen ook sterk gebonden aan historische data. Zo zijn er vanaf half april opmerkelijk meer Australische en Nieuw-Zeelandse toeristen in de streek voor Anzac Day. Specifieke cijfers rond bezoekersaantallen op deze symbolische data zijn er niet maar ik merk bijvoorbeeld eind april opvallend meer Canadezen die de eerste gasaanval komen herdenken. Andere data die sterk scoren bij toeristen zijn 7 juni (Mijnenslag, Mesen), 31 juli (begin Slag bij Passendale), 10 november (einde Slag bij Passendale) en top of the bill uiteraard 11 november (Wapenstilstand). Tevredenheidgraad en herhaalbezoeken We weten nu al hoeveel Britse toeristen komen, ook in welk verband ze komen, hoe ze hun reis organiseren, wanneer ze komen en hoe lang ze blijven, maar hoe tevreden zijn ze van hun bezoek? Blijkbaar moeten we ons geen zorgen maken, want de meeste toeristen zijn zo tevreden dat het zelden bij één bezoekje blijft. Zo zegt maar liefst 31.7 % uiterst tevreden te zijn en 48.2% is zeer tevreden. Slechts 1% houdt negatieve herinneringen over aan zijn of haar bezoek. De algemene score is 4.1/5. Dit resulteert dan ook in herhaalbezoek. Voor 33% van de bezoekers is het, onafhankelijk van het feit of ze nu als individu dan wel als lid van een groep komen, al minstens het tweede bezoek aan een bepaalde site. Specifieke cijfers per nationaliteit bestaan hier niet. Herhaalbezoeken per bezoekerstype aan WO I-sites in de Westhoek, Westtoer Westtoer

25 Korte samenvatting Het is inmiddels duidelijk dat de belangrijkste doelmarkten respectievelijk België, het Verenigd Koninkrijk (en dan vooral Zuid-Engeland) en (Zuid-) Nederland zijn. Hieronder bespreek ik de twee voornaamste markten meer in detail om alles nog eens op een rijtje te zetten. Ook belangrijk zijn de verschillen tussen beide markten. De Britse markt vraagt namelijk een andere aanpak. En welk aanpak dat precies is, probeer ik te achterhalen met deze vergelijking. Belgen Bijna de helft (46,6%) van alle WO I-toeristen zijn Belgen. In 2006 waren ze nog met ongeveer Deze cijfers geven een licht vertekend beeld omdat enkel Vlamingen geïnterviewd werden aangezien er geen Franstalige enquête opgesteld werd. Toch is het aandeel Waalse toeristen ten opzichte van het Vlaamse aandeel heel beperkt. Dat merk ik ook uit eigen ervaring. Ook het IFFM bevestigt dit, want slechts 3.5% van hun bezoekers komen uit Franstalig België. Volgens Westtoer mogen we wel de invloed van de Waalse 2 de verblijven aan de kust niet onderschatten. Een kwart van hun excursies vinden namelijk plaats in de Westhoek. Van die Belgische slagveldtoeristen, blijft 23.5% ook overnachten. Dit resulteert dus in aankomsten. Van de Belgische aankomsten in toeristische accommodatie (exclusief gastenkamers en huurvakantiewoningen), waren er ongeveer aankomsten specifiek voor het WO I-erfgoed. Ruwweg kunnen we dus zeggen dat één op drie Belgische verblijfstoeristen een bezoek brengt aan de slagvelden. De andere 76.5% zijn dagtoeristen. De regio van herkomst is ook niet verrassend. Zoals bijna altijd het geval is, komen de meeste toeristen uit de dichtbijgelegen regio s. Het merendeel van de hen is zelfs afkomstig uit West- Vlaanderen (38.4%), gevolgd door Oost-Vlaanderen (22.6%) en Antwerpen (21.1%). Ook over de leeftijd en het reisgezelschap valt nog heel wat te zeggen. De gemiddelde individuele Belgische toerist is enkele jaren jonger (49.5 jaar) dan het algemeen gemiddelde van 51.2 jaar. Hetzelfde kunnen we concluderen bij groepen met 53.8 jaar ten opzichte van 57.2 jaar. Het merendeel van de individuele bezoekers reist ook zonder kinderen (77%). We vinden meer kinderen terug bij de dagtoeristen dan bij de verblijfstoeristen. Bij groepen stijgt het aantal kinderen procentueel tot 40%. Belgische groepen bestaan gemiddeld slechts uit 25 personen. Dit is 12 minder dan bij de Britten bijvoorbeeld die meestal per autocar de overtocht maken. Verenigd Koninkrijk De grootste buitenlandse markt is de Britse. Met 40.6% of ongeveer WO I-toeristen zijn onze overzeese buren goed vertegenwoordigd. In 2010 kende deze markt wel een dip waarbij er 25% minder Britten de streek bezochten. Volgens Bart Rambour van Westtoer is deze daling te wijten aan de economische crisis zwaardere economische crisis en is ze ook tijdelijk. De lange reisafstand dwingt veel Britten ook om hier te blijven overnachten. Ongeveer de helft van hen blijft minstens één nacht slapen in de Westhoek. Bij de individuele bezoekers ligt dit percentage met 65% opmerkelijk hoger dan bij de groepen (27%). Cijfers van Westtoer stellen dat 60% van de Britse groepen in de Westhoek overnacht. Britten hebben soms minder een besef van afstand en tijd. Als je s ochtends vanuit Rijsel of Brugge moet 25

26 vertrekken, dan heb je dagelijks heel wat kilometers extra kilometers op de teller om nog maar over de files en het tijdverlies te zwijgen. Het is duidelijk dat iemand met lokale kennis een meerwaarde kan betekenen. De reisorganisatie verschilt ook wat van die van de Belgen. Zo komen ongeveer Britten in groepsverband naar de streek. Dat is evenveel als de ongeveer Britten zij die op individuele basis komen. In verhouding met de Belgen komen de Britten dus massaal meer in groepsverband naar de Westhoek. Meestal wordt deze groepsreis als arrangement geboekt bij een reisbureau of touroperator (62%). Dit is ook anders dan bij de Belgen. Door de afwijkende schoolkalenders in het Verenigd Koninkrijk zijn alle bezoekerstypes mooi gespreid over het hele jaar. De regio s die het dichtst bij de Westhoek liggen, leveren de meeste toeristen. Zo is de South-East goed voor 30.4%. De verdere verdeling die Westtoer in onderstaande tabel maakt, houdt weinig rekening met de grootte van het gebied of het aantal inwoners. Zo is het niet meer dan normaal dat de Midlands op de 2 de plaats staan met 15.6% omdat deze streek de grootste steden en ook het grootste aantal inwoners telt. Ook de benaming klopt niet altijd. Zo is Noord-Ierland geen onderdeel van Groot-Brittannië, wel van het Verenigd Koninkrijk. Regio van herkomst voor het Verenigd Koninkrijk. Britten, Westtoer De leeftijd van de gemiddelde Britse toerist die de slagvelden bezoekt ligt hoger dan bij de Belgen, respectievelijk 51 en 52 jaar. Dit fenomeen trekt zich door bij zowel individuele als groepsbezoeken. Zo zijn Britten die in groepsverband reizen gemiddeld 61 jaar oud. Kinderen vergezellen de volwassenengroepen en de individuele bezoekers nog minder dan bij de Belgen. Britse volwassenengroepen telle-n ook opvallend meer leden dan de Belgische, respectievelijk 45 en 37. Dit komt ook omdat ze meer met autocars werken die ze zoveel mogelijk zien te vullen om de prijs te drukken. Veel groepsreizen worden gedaan in familieverband gedaan, terwijl Belgen meer met vrienden reizen. 25 Westtoer

27 De Britten doen gemiddeld vier WOI-sites per dag. Dat is er één meer dan de Belgen. Bij groepen en dan zeker bij schoolgroepen ligt dit cijfer volgens mij nog veel hoger dan bij hun Belgische tegenhangers. Het is in de sector algemeen geweten in de sector dat Britse toeristen meer begraafplaatsen aandoen en meestal minder tijd nemen per stop. Ze proberen het meeste uit hun reis te halen en moeten zich dus soms nogal haasten Hoeveel Britten worden er voor de herdenking 100 jaar Groote Oorlog verwacht? Zoals hierboven al bleek, zijn herhaalbezoeken aan de Westhoek een veel voorkomend fenomeen. Dit zal niet anders zijn de komende jaren. En daarbij komt natuurlijk ook nog de extra stimulans die gecreëerd wordt rond de herdenking 100 jaar Groote Oorlog. Op 4 augustus 2014 is het exact 100 jaar geleden dat Duitsland België binnenviel. Op 22 April 2015 zal het exact 100 jaar geleden zijn dat de Duitse gasflessen werden geopend. En op 31 juli 1917 zal het 100 jaar geleden zijn dat de slachtpartij bij Passendale begon. Aan symbolische verjaardagen zal er in de nabije toekomst zeker geen gebrek zijn. Algemeen wordt aangenomen dat er tussen 2014 en 2018 worden er 2 miljoen WO I-toeristen de streek zullen bezoeken. Dit cijfer komt van het kabinet van Minister Bourgois. Gemiddeld komt dit dus neer op aankomsten per jaar. Dat is ongeveer 8.75% meer dan in 2009 en klinkt dus relatief realistisch 26. Natuurlijk zullen er topjaren zijn zoals 2017 (herdenking Derde Slag bij Ieper) en mindere jaren zoals 2016 (herdenking aan de Somme). Als we dezelfde percentages van 2006 gebruiken, komen we tot de volgende vaststellingen: Jaarlijks te verwachten aantal toeristen (per type) tijdens de periode volgens Westtoer, gebaseerd op percentages uit Individuelen Groepsbezoeken Schoolbezoeken Totaal Belgen Britten Jaarlijks kunnen we Belgen verwachten waarvan dagtoeristen en verblijfstoeristen van hen zullen individuele bezoekers zijn en van hen zullen in groepsverband komen. Verder worden er ongeveer schoolkinderen verwacht. Van Britse kant zullen we elk jaar ook slagveldtoeristen mogen ontvangen. Onder hen zullen we ongeveer evenveel verblijfstoeristen als dagtoeristen tellen, zo n Het merendeel zal waarschijnlijk in groep komen (hetzij volwassenen, hetzij in schoolverband) aangezien touroperators ook sterk zullen 26 Blijkbaar heeft men in de 2 miljoen slechts een periode van 4 jaar gerekend (4 augustus november 2018) terwijl ik het hier op 5 jaar uitreken (1 januari december 2018). Toch is het beter van voorzichtig te blijven en te onderschatten in plaats van te overschatten. 27 Westtoer

28 inspelen op deze herdenkingen. Toch mag ook het individuele luik niet onderschat worden: velen zullen een persoonlijke pelgrimstocht ondernemen in de voetsporen van hun voorouders. Natuurlijk zijn al deze verwachtingen, zoals eerder al vermeld, ook afhankelijk van het economisch klimaat. Maar zoals uit de titel van bovenstaande tabel blijkt, het zijn te verwachten cijfers. Met marktonderzoek uit 2006 is het heel moeilijk om verwachtingen uit te spreken voor acht jaar later. Trouwens de cijfers van het aantal toeristen dat we nu al dan niet mogen verwachten, spreken elkaar ook frequent tegen. Het is dus op z n best een voorzichtige schatting. Onderstaande tabel uit het Trendrapport IFFM geeft de bezoekersverwachtingen van het IFFM weer voor de komende jaren: Deze cijfers liggen in dezelfde lijn als die van Westtoer bovenaan deze pagina. Zoals ik eerder aanhaalde, kunnen evenementen of projecten een Reason To Visit zijn. Zo koppelt Westtoer aan deze herdenking ook heel wat infrastructuurprojecten om de aantrekkelijkheid van de regio te promoten. Hieronder vindt u een lijst van de goedgekeurde vijf voornaamste projecten van het Impulsfonds WO I Strategische Projecten Stad Ieper Gemeente Zonnebeke Stad Poperinge / Talbot House Stad Nieuwpoort VZW voor Vrede, Vrijheid en Verdraagzaamheid Nieuw IFFM + belforttoren Legacy of Passchendaele (uitbreiding MMP site) 100 jaar Poperinge achter het front Talbot House: aanpassing en renovatie Dodencellen Interpretatiecentrum Lijssenthoek Bezoekerscentrum de Ganzenpoort IJzertorensite en IJzertorenmuseum Ook worden verschillende nieuwe toeristische routes uitgewerkt of verbeterd. Alle bestaande fietsroutes rond het thema WO I worden herwerkt. Ook de In Flanders Fields en IJzerfront autoroutes worden herwerkt omdat het huidige concept achterhaald is. Men zal vooral aandacht hebben voor een spreiding van de bezoekers omdat er een te grote druk is op bepaalde sites. 28 Vorming Toerisme Westhoek Westtoer Daarnaast zijn er nog heel wat andere kleinere projecten voorzien. 28

29 Aan deze centenary koppelt Westtoer, in samenwerking met lokale toeristische partners, een hele reeks evenementen. Zo zal bijvoorbeeld op 22 april 2015 met een grote ceremonie de eerste Duitse gasaanval worden herdacht. Deze zal naar alle waarschijnlijkheid gekoppeld worden aan een hele reeks evenementen. Voor dit alles zal dan weer een arrangement te verkrijgen zijn. En op al deze evenementen zal de streek heel wat hooggeplaatste gasten mogen verwelkomen. In het Verenigd Koninkrijk en de landen van het Gemenebest, waar herdenkingstoerisme nog heel sterk leeft, zal dit alles uitgebreide media-aandacht krijgen. Dit is een uitgelezen kans voor Vlaanderen om internationaal in beeld te komen en zo haar naambekendheid te versterken. Niet alleen het lokale toerisme maar ook de Vlaamse economie in het algemeen zal daar de vruchten van plukken. Natuurlijk kan niet elke verjaardag of elk evenement in beeld gebracht worden. Anders krijg je een te grote versnippering van de media-aandacht. Vandaar dat GoneWest deze evenementen tracht te groeperen in een concentratieperiode per herdenkingsjaar. Om het verwachte overaanbod aan evenementen wat te stroomlijnen en dus al te veel versnippering tegen te gaan, ontwikkelden de provincie West-Vlaanderen en Westtoer het cultuur-toeristisch programma GoneWest 29. Erwin Mortier schreef hiervoor een visietekst, een Letter of Intent, die het project GoneWest definieert: Met dit reglement wil de Provincie een belangrijke impuls geven aan de ontwikkeling van culturele projecten en evenementen die worden opgezet specifiek naar aanleiding van de honderdjarige herdenking van de Eerste Wereldoorlog in de periode Algemene doelstelling is om West-Vlaanderen op de nationale en internationale kaart te plaatsen op het gebied van de artistieke herdenking. De provincie wil het cultureel aanbod stroomlijnen, stimuleren en optimaliseren via een gerichte subsidiëring van imagoversterkende projecten en evenementen. Hiervoor wordt het tijdskader van de Gone West-cultuurprogrammatie gehanteerd.. 29 GoneWest-brochure,

30 Er wordt dan ook gestreefd naar een evenwichtig en complementair aanbod in een concentratieperiode voor elk herdenkingsjaar. Deze periodes werden als volgt bepaald 30 : 18 oktober tot 24 december 2014 : Van Slag aan de IJzer tot Kerstbestand o IJzerslag o 1 ste slag bij Ieper o Kerstbestanden 17 april tot 24 mei 2015: Dulce et decorum est pro patria mori o 2 de slag bij Ieper o Gas + multiculturele oorlog 1 tot 30 september 2016: Im Westen nichts Neues o Het stille jaar 31 juli tot 11 november 2017: Stop de waanzin! o (Mijnenslag) o 3 de slag bij Ieper / Slag bij Passendale 1 juli tot 31 augustus 2018: De Zomer van 18 o Eindoffensief & Wapenstilstand o Een periode die specifiek zal focussen op reflectie, hoop, toekomst, jongeren en Europese integriteit Omdat een aantal belangrijke gebeurtenissen door deze indeling uit de boot vallen, werden een drietal uitzonderingen toegestaan: de ste Last Post (juli 2015); de honderdste verjaardag van Talbot House (december 2015) en de Mijnenslag (juni 1917). Westtoer is dan ook bezig met het samenstellen van een gedetailleerde kalender, waarbij de puzzel van historische data en de praktische organisatie van evenementen samengelegd kan worden. Bovendien zijn ook heel wat partners bij die herdenkingen betrokken, zoals lokale overheden, vzw s, en er is ook grensoverschrijdende samenwerking in het kader van Interreg IV. We kunnen dus concluderen dat de Vlaamse Gemeenschap en de Provincie West- Vlaanderen/Westtoer met een aantal strategische projecten en met een goed uitgebalanceerd cultuurproject Gone West de grote stroom binnen- en buitenlandse bezoekers voor evenementen in goede banen wil leiden. 30 Meer informatie op de online kalender van Gone West. ( 30

31 1.1.3 Waarom komen de Britten massaal naar Ieperboog? In dit onderdeel bespreek ik de belangrijkste beweegredenen voor een slagveldbezoek. Hierover zijn betrekkelijk weinig bronnen op basis van nationaliteit. Omdat het mijn uiteindelijke bedoeling is om te werken rond Britse schoolgroepen, spits ik me hieronder vooral toe op het Britse verhaal. De specifieke drijfveren voor de schoolgroepen worden in het volgende deelhoofdstuk (1.2) besproken. Onderstaande tabel geeft een mooi overzicht van de belangrijkste motivaties. Beweegredenen voor een bezoek aan een WO I-site volgens type toerist, Westtoer (meerdere antwoorden mogelijk) 31 Voor individuele bezoekers en volwassenengroepen steekt de specifieke interesse voor WO I er met kop en schouders bovenuit. We merken ook op dat veel individuelen en volwassenengroepen niet uitsluitend WO I-gerelateerde sites aandoen. Zo geeft 20 % van alle groepsleden en individuelen te kennen dat hun bezoek aan een dergelijke site kadert in een kennismaking met de toeristische diversiteit van de Westhoek. Alle ondervraagde bezoekerstypes geven ook aan dat het belangrijk is dat een site langs de vooraf geplande route ligt. Daarom vallen locaties zoals Koekelare of Poperinge wel eens uit de boot. Men hoopt met de opening van verschillende nieuwe sites in dergelijke gemeenten een betere spreiding van de toeristen te bekomen. Toch is het belangrijk op te merken dat deze motivatoren sterk kunnen verschillen van nationaliteit tot nationaliteit. Ook is er soms een relatie tussen de cijfers en de site waar de enquête afgenomen werd. Zo zal bij een bezoek aan het IFFM minder de familieband meespelen maar wel de algemene interesse. Bij een bezoek aan Tyne Cot kan dit net omgekeerd zijn. Zo zal de familieband wel hoger in 31 Westtoer

32 de motivatielijst staan bij Britse dan bij Belgische toeristen. Een algemene tendens volgens Westtoer is dat deze familieband met de jaren minder doorslaggevend geworden is als motivatie voor een slagveldbezoek. Jammer is dat de beweegredenen niet opgesplitst zijn volgens nationaliteit, want het is mijn overtuigen dat deze familieband nog steeds een doorslaggevende factor is voor veel bezoekers uit Gemenebestlanden. Zo zijn er de laatste tien jaar opmerkelijk meer Nederlanders die de streek komen bezoeken. Het is vanzelfsprekend dat er voor hen geen familieband is met de streek. Veel mensen die al decennialang actief zijn in de sector gaan in elk geval niet akkoord met de stelling dat de familieband met de jaren zou afzwakken. Ook het IFFM ziet dit anders want de nadruk wordt steeds meer gelegd op het toegankelijker maken van het documentatiecentrum waarbij onderzoek naar familieleden een prioriteit is. Daarbij speelt men trouwens in op een tendens die zich in het Verenigd Koninkrijk al veel langer doorzet. Het MMP bouwde er zelfs een heus project rond uit. Met de titel Did you grandfather fight at Passchendaele?, probeerden ze aan de hand van familiearchieven een gezicht te geven aan de duizenden graven op Tyne Cot. Belangrijkheid van het thema WO I voor de toerist volgens type, Westtoer De tabel hierboven vertelt ons dat het thema WO I zelf een belangrijke reden kan zijn voor een bezoek aan de Westhoek. Voor 63,5% van de scholen is dit thema de enige reden waarom ze naar de Westhoek komen. Ook voor 41,4% van de individuele bezoekers is dit zo. Groepen scoren iets lager met 34,1%. Hieronder ga ik wat dieper in op de vraag waarom Britten de Ieperboog bezoeken. Op bepaalde vlakken is Ieper niet veel veranderd sinds Zo kan je er nog steeds niet over de markt lopen zonder Engels te horen spreken. Joelende schoolkinderen zijn een gewoonte geworden, maar behalve hier en daar een enkeling hoor je weinig gemor. En de handelaars hoort men al helemaal niet klagen. In 2006 werden er al niet minder dan Britse slagveldtoeristen in de Ieperboog geteld. Tegen 2017 zou dit getal moeten oplopen tot ongeveer Slagveldtoerisme ligt trouwens al decennialang erg goed in de markt en heeft een trouw publiek. De Britten waren er overigens snel bij om de streek te bezoeken. Al in 1920 brachten de eerste tour operators pelgrims naar de streek. Doordat de Gemenebestlanden besloten hadden hun doden niet te repatriëren, moesten de families wel de trip naar de Westhoek maken om het graf van hun geliefde te bezoeken. Vandaag de dag noemen we hen geen pelgrims meer maar toeristen. 32 Westtoer

33 Het Verenigd Koninkrijk is tot op vandaag betrokken in verschillende gewapende conflicten overal ter wereld. Dit draagt misschien bij tot de manier waarop Britten naar voorgaande conflicten kijken. Een bezoek aan de Westhoek is ook ingebed in een cultuur waarin vaderlandsliefde, het verdedigen van de nationale belangen en het leger hoog in aanzien staan. Veel Britten voelen zich dan ook nauw betrokken bij de militaire traditie, die ook deel uitmaakt van de Koninklijke Familie. Zowel Prins Harry als Prins William doen actief dienst in het leger. Verder maakt The Great War of De Groote Oorlog aan de overkant van het kanaal als hot topic ook het voorwerp uit van populaire Britse komedies, zoals Blackadder, dat nog jaarlijks heruitgezonden wordt. Zo heeft elke boekenwinkel die zichzelf respecteert een afzonderlijke afdeling met boeken over WO I, waarin onze streek uiteraard uitgebreid aan bod komt. Ook de handel in authentieke oorlogssouvenirs bloeit. Zo wordt het oud ijzer bij de landbouwers gretig opgekocht. Ook research in militaire archieven is voor veel Britten geen ongewone hobby. Een slagveldbezoek enkel omschrijven als populair is allicht niet helemaal correct. Voor de Britten is het herdenkingsaspect of Remembrance van groot belang. Terwijl ik aan mijn bachelorproef begin te schrijven, zijn de poppies weer in het Ieperse straatbeeld verschenen. Net als de papavers rijzen elk jaar nog nieuwe monumenten voor de gesneuvelden uit de grond. Het voorbije jaar alleen al telde ik er drie in de Ieperboog. Alle bovenstaande aspecten komen samen onder de Ieperse Menenpoort. Je vindt er jonge cadetten die nog snel een bezoek brengen aan Ieper voor ze een maand later in Afghanistan aan hun tour of duty beginnen. Onder de Menenpoort is de plaats van WO I-veteranen inmiddels ingenomen door veteranen van W.O. II, van de Falkland-, Irak- en Afghanistanoorlogen. Maar herdenken werkt ook inspirerend. Zo ken ik verschillende voorbeelden van tieners die in het leger gingen na het zien van de vele monumenten in de Ieperboog. Nieuwe soldaten rekruteren zonder de vorige generaties te eren is nu eenmaal niet mogelijk. Zoals het treffend verwoord werd op het herdenkingsconcert in de Ieperse kathedraal op 11 november laatstleden: Deze helden gaven hun leven voor onze vrede.. Natuurlijk valt er te debatteren over de interpretatie van deze woorden. Bij veel Britten leeft ook nog steeds de idee van een rechtvaardige oorlog. Vandaar dat men dus ook wat voorzichtig moet zijn hoe men een vredesboodschap koppelt aan een slagveldbezoek. Denk maar aan de rel die veroorzaakt werd toen Vredesstad Ieper witte vlaggen liet ophangen bij het uitbreken van de Tweede Golfoorlog. Heel wat Britse slagveldgidsen en toeristen zijn dit nog steeds niet vergeten. De vele blogs op internetfora zijn daar getuige van 33. Toch moeten we ons in de Westhoek daar niet helemaal gaan naar aanpassen. Ook wij hebben recht op een eigen mening en visie. De Ieperboog is ook de laatste rustplaats van niet minder dan gesneuvelden uit de Commonwealth. Een kwart van hen heeft nog steeds geen gekend graf en nog een kwart heeft zelfs helemaal geen graf. Sommige landen zoals Canada of Nieuw-Zeeland stuurden niet minder dan 10% van hun landgenoten de oorlog in. 34 We kunnen gerust stellen dat zo goed als elke familie in het Verenigd Koninkrijk een dierbare verloor in Deze familieconnectie is en blijft dan ook een belangrijke motivator voor een frontbezoek. Een snelle rekensom leert ons dat de huidige generatie toeristen ofwel kleinkinderen of achterkleinkinderen van de soldaten zijn. Velen van hen vertellen 33 Bijvoorbeeld: 34 Bron: onderdeel geschiedenis. 33

34 met grote trots de verhalen van hun grootvader of overgrootvader, maar nog een veel groter aantal kan enkel met enige spijt melden dat hun voorouders met geen woord over de gruwel repten Conclusie: waarom werken met de Britse markt? Uit bovenstaande cijfers blijkt dat de Britse markt de belangrijkste buitenlandse markt is. Vier op tien bezoekers naar de streek komen uit het Verenigd Koninkrijk. Bij de verblijfstoeristen ligt dat aantal nog hoger. Op het vlak van groepstoerisme scoren ze ook beter dan de Belgen. En met de herdenkingen binnen enkele jaren, zal hun aantal zeker nog toenemen. Waarom verkiezen we niet te werken rond de Belgische, Duitse, Australische, Canadese, Franse,... markt? Voor de Belgische markt bestaan er al heel wat producten. Ook de vraag van Belgische bezoekers naar educatieve producten is groter 35. Britten maken minder gebruik van de fietsnetwerken of interactieve gidsbeurten. De andere markten zijn eerder beperkt, zeker voor schoolgroepen. De Fransen focussen zich bovendien meer op Verdun en de Somme. Bij Franse groepen heb je natuurlijk op de eerste plaats het taalprobleem. Een Engelstalig product is niet geschikt voor een Franstalige school. Exacte cijfers voor de beweegredenen van de Britten bij een slagveldbezoek aan de Westhoek zijn er niet maar toch kunnen we enkele duidelijke conclusies trekken. Voor de Britten blijven familiebanden vooral belangrijk, vooral bij de individuele bezoeker. Maar ook bij bezoeken in groep wordt vaak gefocust op de (familie)band die één of meer meereizende individuen hebben met een gesneuvelde hebben. Verder is er bij de Britten een grote algemene interesse voor het verleden en voor WO I in het bijzonder, ook via het onderwijs. De oorlog luidde ook het einde van het Britse Rijk in. Nu er geen levende getuigen meer zijn, vind ik het zeer belangrijk dat men in de toekomst de jeugd meer probeert te betrekken in het hele herdenkingsverhaal. Daarom moet hun interesse ook aangewakkerd worden en niet alleen met feiten en cijfers, maar ook met persoonlijke verhalen. In het volgende stuk concentreer ik mij op de Britse schoolgroepen die de streek aandoen. 35 Hier ga ik dieper op in bij Hoofdstuk 3 34

35 1.2 Waarom werken rond Britse schoolgroepen? Hoeveel Britse schoolgroepen brengen een slagveldbezoek aan de Westhoek? Ongeveer de helft (48.8%) van alle schoolgroepen in de Westhoek komt uit het Verenigd Koninkrijk. België staat natuurlijk op de 2 de plaats met 43.1%. Deze cijfers worden bevestigd door het IFFM en Talbot House. De overige scholen komen vooral uit de andere buurlanden. Schoolgroepen uit andere continenten zijn zeldzaam wegens de kostprijs. Leuk om weten is dat de EU in samenwerking met bijvoorbeeld Australië en Nieuw-Zeeland projecten plant om leerlingen naar hier te laten komen. Canada pakt het dan weer anders aan door studiebeurzen aan te bieden aan studenten geschiedenis die hier een half jaar willen komen gidsen. Uit cijfers van Westtoer blijkt dat er in 2006 ongeveer Britse schoolkinderen een bezoek brachten aan de Westhoek. Voor de Belgen gaat het om ongeveer schoolkinderen. De overige leerlingen komen voornamelijk uit Nederland, Frankrijk en Duitsland. Wel moeten we er rekening mee houden dat in deze cijfers ook een percentage leerkrachten wordt meegeteld. Een gemiddelde groep heeft altijd vier tot zes leerkrachten of begeleiders mee. Als we beroep doen op de procentuele verdeling van de toeristen naar nationaliteit en type toerist uit de studie van Westtoer van 2006 in rekening nemen, dan kunnen we afleiden dat er tussen 2014 en 2018 jaarlijks ongeveer Britse scholen verwacht worden of bijna leerlingen. Dat is ruwweg een stijging met 21% ten opzichte van het basisjaar Met precies hoeveel procent het aantal scholen zal toenemen, weten we nog niet exact maar dat er meer zullen komen, daarover is er wel een consensus. Een andere verklaring daarvoor vind ik in het aantal herhaalbezoeken van schoolbegeleiders. Voor de meeste scholen is het minstens het 6 de bezoek aan de streek. Slechts 12.4% van de begeleiders was voor het eerst op deze WO I-site. Ook het IFFM helpt ons met wat cijfers. Zo kwam tijdens het laatste decennium niet minder dan 85% van de Britse scholen op herhaalbezoek in het IFFM. Dit bewijst ook dat scholen zeer gehecht zijn aan hun programma. Vele groepen doen jaren na elkaar hetzelfde programma, alle inspanningen van Westtoer om meer spreiding en variatie aan te brengen ten spijt. Vooral Britse scholen zijn hier heel vasthoudend in hoewel er bij de jongere generatie leerkrachten beterschap valt te merken. Deze herhaalbezoeken vinden meestal jaarlijks plaats (84.5%), de andere scholen komen om de twee jaar. 35

36 Herhaalbezoeken van schoolbegeleiders bij een WO I sites, Westtoer Opvallend is ook dat meer dan drie op vier Britse scholen (76.7%) een reis boekt via een touroperator of reisbureau. Vandaar ook mijn keuze om een product te maken dat touroperators kan aanspreken. Enkele van de voornaamste touroperators voor schoolgroepen in de Ieperboog zijn NST, Anglia Battlefield Tours en Galloway. Slechts 23% van de Britse scholen organiseert zelf hun excursie. Meestal gaat het in dit geval om de meer ervaren leerkrachten. In vergelijking met België, waar bijna alle scholen de reis zelf organiseren, is dit een heel andere aanpak. De redenen waarom Britse scholen de opdracht liever uitbesteden, zijn niet altijd even duidelijk. Veel leerkrachten vertrouwden mij wel toe dat dit naar verzekeringen toe veel eenvoudiger is. Health & Safety zijn een ware hel voor leerkrachten in het Verenigd Koninkrijk. De touroperator zorgt eventueel ook voor een gids of reisleider, wat het werk voor de leerkrachten natuurlijk ook aanzienlijk lichter maakt. Bovendien zorgen veel touroperators voor rijk geïllustreerde werkboekjes of werkbladen die samengesteld zijn in functie van de leerplandoelstellingen voor het vak geschiedenis. Zoals te verwachten valt, komt het grootste deel van de scholen uit het zuiden van het Verenigd Koninkrijk. Norfolk staat op de 2 de plaats en Londen op de 3 de. De afstand, reistijd en transportkosten spelen dus zeker ook een rol. Zo komt slechts 8% uit Wales of Schotland. Het aantal verblijfstoeristen bij Britse schoolgroepen ligt heel wat lager dan bij de individuele bezoekers. Als we het over de overnachtingen van Britse scholen hebben, spreken de cijfers van Westtoer elkaar tegen. Terwijl de ene bron zegt dat de meeste scholen in het Brugse of in Noord-Frankrijk overnachten, heeft de andere bron het over 80% in de Westhoek waarvan 44% in Ieper zelf. Ik denk dat de waarheid ergens in het midden ligt. Het kan niet dat bijvoorbeeld 73% van de Britse scholen dagtoeristen zijn tenzij ze buiten de Westhoek overnachten. Wat wel vast staat is dat de meeste Britse scholen ofwel kiezen voor een hotel (!) of een jeugdherberg. De gemiddelde Britse school verblijft 2.7 nachten in de Westhoek. Dit komt overeen met 4 dagen waarvan er nog eens twee halve dagen opgaan aan de reis. Voornamelijk bestaan deze groepen uit leerlingen tussen 12 en de 17 jaar (93,3%). Scholen waarvan de jongste leerling jonger is dan 12 jaar of ouder dan 20 jaar komen veel minder op bezoek (respectievelijk 1,7% en 0,8%). Dit is een opvallend verschil met het Belgische lager onderwijs dat wel soms slagveldbezoeken organiseert. Volgens het IFFM zijn de 15 en 16-jarigen de belangrijkste leeftijdscategorie met een markaandeel van 60%. De Britse leerlingen komen voornamelijk uit het 36 Westtoer

37 algemeen onderwijs (65%). Het technisch en beroepsonderwijs zijn minder sterk vertegenwoordigd. Het is dus ook belangrijk dat mijn product aangepast is aan het onderwijsniveau en de leeftijdscategorie van 14 tot 16-jarigen. Een gemiddelde Britse schoolgroep bestaat uit 46 personen. Typisch voor de Britse scholen is ook dat ze heel wat leerkrachten meebrengen. Gemiddeld zijn dat er een vijftal. Ideaal dus om in kleine groepjes met telkens één begeleidende leerkracht te werken. Westtoer maakt verder ook een onderscheid tussen herdenkingstoerisme en vredestoerisme. Bij het eerste ligt de nadruk vooral op de Eerste Wereldoorlog en het verloop ervan. Ook de gevolgen voor alle betrokken partijen, tot vandaag de dag, worden aangekaart. In het tweede geval ligt de nadruk meer op het maatschappelijke. Verder kijkt men ook op welke manier actief aan vrede kan gewerkt worden. Naar mijn aanvoelen kiezen de meeste Britse scholen voor het herdenkingstoerisme met weinig links naar het thema vrede. In beide gevallen is het belangrijk dat de lessen in de klas als basis dienen voor een slagveldbezoek. Niets gaat boven eigen ervaring opdoen tijdens een schoolreis. Heel wat musea en lokale toeristische overheden helpen de leerkracht ook bij de voorbereiding van hun bezoek. Alle grote spelers (met uitzondering van Hill 62) bieden educatieve pakketten aan. Hier is er echter nog werk aan de winkel. Vanuit mijn eigen ervaring durf ik immers wel zeggen dat niet alle permanente tentoonstellingen de leerlingen evenveel kunnen boeien. Wat het vredestoerisme betreft zijn er ook plannen om het Messines Peace Village verder uit te bouwen met meer workshops en activiteiten. Voorlopig is het afwachten of dit een succes wordt. TIjdens de herdenkingsjaren mogen we volgens Westtoer jaarlijks ongeveer Britse leerlingen verwachten. In 2017 zal dit normaal het hoogste aantal zijn met de herdenking van de Slag bij Passendale. Dit komt ongeveer overeen met schoolgroepen. Het wordt een hele uitdaging om die grote instroom kwalitatief op te vangen. Gelukkig zijn heel wat musea aan het uitbreiden zodat deze grotere groep toeristen toch nog op een kwaliteitsvolle manier van hun bezoek zal kunnen genieten Waarom komen Britse scholen massaal naar de Westhoek? Hoewel ik in het vorige hoofdstuk al aanhaalde waarom Britten in het algemeen naar de Westhoek komen, wil ik hier kort nog even dieper ingaan op de motivatie voor Britse scholen in het bijzonder. Onderstaande tabel geeft een overzicht van welke beweegredenen nu belangrijk zijn voor scholen. Afzonderlijke cijfers voor de Britse scholen zijn er evenwel niet. 37

38 Beweegredenen voor een bezoek aan een WO I site volgens type toerist, Westtoer (meerdere antwoorden mogelijk) 37 Top 8 beweegredenen voor een schoolbezoek (in%) Kaderde binnen georganiseerde uitstap gericht op WO I 72.6 Uit specifieke interesse voor WO I 38.2 Kaderde binnen georganiseerde uitstap deels gericht op WO I 22.8 Vlotte bereikbaarheid en parkeermogelijkheid voor autocar 17.4 Beschikbaarheid educatief pakket op deze site 8.7 Andere reden 7.9 Bezoek als onderdeel van de toeristische diversiteit van de Westhoek 4.1 Familieband met oorlogsverleden van de Westhoek 2.1 Gemiddeld aantal beweegredenen 1.7 Voor schoolgroepen is de kadering van de uitstap binnen het leerplan nog steeds een belangrijke drijfveer. Dit kunnen we afleiden uit het feit dat 72.6% van de scholen hun bezoek kaderen binnen een georganiseerde uitstap gericht op WO I. Verder combineren verschillende scholen het thema WO I met een ander thema: 22,8 % van hen ziet als beweegreden voor een bezoek een kadering binnen een uitstap die slechts deels gericht is op WO I. Zo gebeurt het dikwijls dat vakken zoals literatuur of aardrijkskunde (bv. kust) gecombineerd worden met geschiedenis. Opmerkelijk is dat het voor scholen belangrijk is dat er een educatief pakket beschikbaar is, terwijl ik in hoofdstuk drie tot de vaststelling kom dat Britse scholen heel weinig gebruik wensen te maken van bestaande educatieve programma s. Ik denk dat dit cijfer dus vooral van toepassing is op Vlaamse scholen. 37 Westtoer

39 Onderstaande tabel geeft nogmaals het belang van het oorlogsthema weer. Belangrijkheid van het thema WO I voor de toerist volgens type, Westtoer Belangrijkheid van thema WO I voor scholen (in%) Het was de enige reden 63.5 Zeer belangrijk 19.7 Belangrijk 14.3 Niet echt belangrijk 2.5 Totaal Hieruit blijkt dat het thema WO I voor schoolgroepen zeker en vast kan beschouwd worden als een reason to visit. Met 63.5% steken de schoolgroepen die het als enige reden opgeven, ver uit boven de individuele bezoekers (41.4%) en de andere groepen (34.1%) die duidelijk meer de voorkeur geven aan een mix van verschillende elementen. In de jaren 1980 werd tijdens de ambtsperiode van premier Margaret Thatcher de Eerste Wereldoorlog een verplicht thema in het Engelse 39 schoolcurriculum. Hieraan koppelde men ook een aanbeveling voor een slagveldbezoek. Op die manier hoopte men bij te dragen tot het bewustzijn van het glorieuze verleden van de grootmacht van weleer. Recent was er wat commotie omdat enkele onderdelen in het Engelse (maar niet in het Welshe, Noord-Ierse of Schotse!) leerplan aangepast werden. Volgens enkele Britse geschiedenisleerkrachten zijn de aanpassingen aan het Britse curriculum echter miniem. Het komt erop neer dat er geen afzonderlijk GCSE-onderwerp rond de Eerste Wereldoorlog meer bestaat. Wel kan het nog uitgewerkt worden onder het thema oorlogsvoering, met andere woorden What s in a name. Ik heb dit ook gecontroleerd bij de examencommissie Edexcel 40. Aan de verschillende A levels rond The Great War zou niet gesleuteld zijn. Ik peilde bij verschillende reisleiders en museummedewerkers naar de mogelijke impact die deze wijziging kan hebben voor het aantal bezoekende scholen. Eén enkele chauffeur concludeerde daargelaten, concludeerde iedereen dat dit zeker vóór 2018 maar weinig invloed zal hebben. Tot mijn verbazing waren de meeste educatieve medewerkers in de streek zelfs niet op de hoogte van deze wijziging. Trouwens het is nog zeer vroeg om hier een stelling rond in te nemen aangezien de wijzing pas dit schooljaar in voege trad. 38 Westtoer De deelstaten (Wales, Noord-Ierland, Schotland en Engeland hebben een afzonderlijk onderwijsnet en leerplan. 40 Edexcel,

40 1.2.3 Conclusie De cijfers spreken voor zich. Tijdens de grote herdenkingen mogen we jaarlijks Britse leerlingen verwachten. Ze vormen de grootste doelgroep op het vlak van schoolgroepen. Maar de voornaamste reden waarom ik wil werken rond Britse scholen in de Ieperboog en niet zozeer rond hun Belgische tegenhangers, is omdat deze laatsten al in grote mate een beroep doen op bestaande workshops of educatieve pakketten. Daarbij komt ook dat veel Belgische scholen zelf een origineel verhaal uitwerken. 41 Het spreekt vanzelf dat mijn Engelstalig educatief pakket ook bruikbaar zal zijn voor andere Engelstalige scholen uit bijvoorbeeld Canada, Australië, Nieuw-Zeeland, de Verenigde Staten van Amerika, Zuid-Afrika of de Caraïben. Toch vormen deze doelgroepen geen prioriteit omdat het aandeel van schoolgroepen uit deze landen eerder beperkt is. Samen stellen ze nog geen 2% voor van het totale bezoekersaantal in de Ieperboog. Ik betwijfel trouwens of een Franssprekend publiek geïnteresseerd is een Brits product en een Brits verhaal. Met een eventuele vertaling is het ook bruikbaar voor Waalse of Franse leerlingen. 41 Voor meer informatie en cijfermateriaal hieromtrent, verwijs ik graag naar Hoofdstuk 3: Overzicht van het bestaande aanbod voor Britse schoolgroepen in de Ieperboog. 40

41 1.3 Waarom werken rond Britse schoolgroepen in de Ieperboog? Als we het hebben over de Eerste Wereldoorlog in de Westhoek kan je ruwweg spreken van twee regio s. Enerzijds hebben we de Ieperboog, vnl. de Britse sector, en anderzijds de regio Diksmuide, vnl. de Belgische sector. Aangezien ik wil werken rond Britse schoolgroepen, is de keuze voor de Ieperboog nogal evident. Toch wil ik dit eerst staven met wat cijfers. Hieronder enkele bezoekerscijfers van de meest bezochte erfgoedsites van de Groote Oorlog in de Ieperboog en de regio Diksmuide. Er zijn enkel cijfers te verkrijgen van de sites die het grootste aantal toeristen trekken. Voor de regio Diksmuide is het lijstje dus eerder beperkt. Begraafplaatsen (cijfers 2010 door Westtoer) 42 Ieperboog Regio Diksmuide Tyne Cot MC Duitse begraafplaats Vladslo Duitse begraafplaats Langemark Lijssenthoek MC Toeristische attracties (cijfers 2010 door Westtoer) 43 Ieperboog Regio Diksmuide MMP IJzertoren en museum IFFM Dodengang Sanctuary Wood Museum * Käthe Kollwitz Toren* * cijfers voor 2006 die ingeschat werden door Westtoer De conclusie is dat de Ieperboog meer bezoekers trekt dan de regio Diksmuide. Dit blijkt ook uit cijfers van de toeristische autoroutes in de laatste tabel. De IJzerfrontroute heeft slechts een marktaandeel van 6.7% terwijl de In Flanders Fields Autoroute een marktaandeel van 22.9% heeft. Specifieke cijfers rond nationaliteiten heb ik niet kunnen vinden, maar ik ben er zeker van dat de Britten zich vooral richten op de streek rond Ieper. Het Britse verhaal is immer hoofdzakelijk te vinden in de Ieperboog of Ypres Salient, afgezien van enkele kleinere en tijdelijke sectoren. De Britse sector strekte zich voornamelijk uit tussen Steenstrate en Ploegsteert. Het Belgische front aan de IJzer interesseert hen over het algemeen iets minder. Er is ook geen familieconnectie met die streek. Hoeveel oorlogssites bezoekt de gemiddelde toerist nu in de Westhoek? Natuurlijk zijn er zeer gedreven toeristen die er een punt van maken over de jaren heen zo veel mogelijk begraafplaatsen 42 Westtoer Ibidem. 41

42 aan te doen, maar de gemiddelde toerist houdt het beperkter. Onderstaande tabellen geven een ruimer overzicht van de meest bezochte WO I-sites in de Westhoek. Ongeveer de helft van de activiteiten van de WO I-toerist bestaat uit bezoeken aan onderstaande attractiepunten. Voor Belgen komt dit neer op drie en bij de Britten op vier bezoeken per dag. Ook verschillen de bezoekerstypes per locatie. Zo hebben loopgravensites (Dodengang & Bayernwald) meer succes bij schoolgroepen terwijl het Talbot House en de IJzertoren meer individuele bezoekers trekken. De eerste tabel omvat voornamelijk betalende sites (uitgezonderd het Tyne Cot Cemetery) terwijl de sites in de tweede tabel overwegend gratis te bezichtigen zijn (uitgezonderd het Sanctuary Wood Museum). Aantal bezoeken aan WO I-bezoekersattracties, Westtoer 2006 (ingeschatte cijfers) Westtoer

43 Aantal bezoeken aan WO I-sites, Westtoer 2006 (ingeschatte cijfers) 45 Zoals te verwachten, zijn de absolute toppers in de streek vooral de begraafplaatsen Tyne Cot Cemetery in Passendale en het Deutscher Soldatenfriedhof in Langemark. Ten tweede zijn er de musea IFFM en MMP. Ten slotte zijn er sites zoals de Menenpoort, Essex Farm, Bayernwald en het Sanctuary Wood Museum. De meeste van deze locaties vinden we terug in de planning van bijna elke toerist. 45 Westtoer