Voeding: een onderdeel van de totale behandeling. Christel Wellens Dieetafdeling UZA

Transcriptie

1 Voeding: een onderdeel van de totale behandeling Dieetafdeling UZA

2 Voeding: een onderdeel van de totale behandeling Voedingsbehoeften van HIVgeïnfecteerden en Aidspatiënten Gezondheidsrisico s bij langdurig HAART gebruik Voedingsadvies bij specifieke voedingsproblemen

3 Voedingsbehoeften Energiebehoefte Eiwitbehoefte Vitaminen en mineralen Anti-oxidanten en omega-3 vetzuren

4 Gewijzigd metabolisme bij HIV/aids HIV cytokines testosteron oxidatieve stress energiebehoefte eiwitturnover

5 Energiebehoefte Basaal metabolisme (BM) Meting of Formule van Harris-Benedict BM (man) = 66+(13,7xG)+(5xL)-(6,8xleeftijd) BM (vrouw) = 665+(9,6xG)+(1,7xL)-(4,7xleeftijd) G = gewicht in kg normaal gewicht, te bepalen met de BMI=22 (=kg/meter²) Totale behoefte = BM x AF x SF x TF AF=activiteitsfaktor (bedlegerig = x1,2) SF=stressfaktor (HIV = x 1,1) afhankelijk van virale lading (AIDS = x 1,25) TF=temperatuurfaktor (x 1,1/ koorts boven 38 )

6 Voedingsbehoefte bij de HIV Caloriebehoefte patiënt Seropositief: Kcal/kg/dag AIDS: Kcal/kg/dag Niet HIV of ondedecteerbaar: Kcal/kg/dag Eiwitbehoefte Seropositief: 1,2 à 1,5 g/kg/dag AIDS: 1,5 à 2 g/kg/dag Niet HIV: 0,8 à 1 g/kg/dag

7 VITAMINEN- EN MINERALENSTATUS Te lage plasmawaarden voor: vit A, E, B2, B6, B12, C ondanks inname hoger dan RDA verbruik in immuunsysteem (cytokine-aktiviteit) oxidatieve stress = verbruik anti-oxidanten Vetmalabsorptie, steatorroe, chronische diarree daling vitamine A, D, E, K kaliumtekort, zinkdeficiëntie Onevenwichtige (alternatieve) voeding ijzertekort, vit B12 tekort

8 Vrije radicalen Gevormd in lichaam o.i.v. vb. UV, voeding, luchtvervuiling, roken, stress, alcohol, verhoogde cytokine-aktiviteit Schade aan DNA, lipiden, enzymen Hoge oxidatieve stress = verhoogde kans op hart- en vaatziekten, kanker, type 2 diabetes, verouderingsverschijnselen

9 Anti-oxidanten vangen vrije radicalen vit C, vit E, b-caroteen, vit B12, Selenium, Zink, flavonoïden (groene thee), licopenen (tomaten)...uit natuurlijke bronnen! groenten en fruit volkorenproducten noten, tarwekiemen WERKEN SAMEN, NIET ALLEEN Kunnen zelf pro-oxidatief worden indien afzonderlijk ingenomen Géén megadosissen

10 Visvetzuren of ω-3 vetzuren Daling cytokine-activiteit = daling oxidatieve stress (?) Bronnen: makreel, zalm, sardines walnoten, lijnzaad Advies: Max. 2 à 3 x/week vette vis (aanwezigheid dioxine, methylkwik) liefst géén verse tonijn, zwaardvis, haai, merlijn

11 Wat met voedingssupplementen? Lookcapsules invloed op plasmaspiegels proteaseremmers (geldt niet voor verse look) St-Janskruid contra-indicatie bij proteaseremmers; NNRTIs, integraseremmers Bernagie-olie, Mariadistel-, zoethout-, valeriaanextracten Theoretisch interactie c-art Gingko biloba en echinacea verhogen bloedlevels c-art, wat af te raden is

12 ADVIEZEN GEZONDE VOEDING

13 Wat nodig per dag? Vocht Melkproducten, sojamelk Kaas Vleeswaren Vlees, vis, kip, ei, tofu, quorn Groenten - Breng veel variatie! Fruit - Breng veel variatie! Brood, bij voorkeur bruin of volkoren Aardappelen of rijst, deegwaren, granen, peulvruchten Boter, olie, margarine 1,5-2 liter 3 bekers 2-3 plakken 2-3 plakken 150 gram 2 à 3x/week vette vis 300 gram = 1/2 bord + een portie rauwkost 2-3 stukken 6-10 sneden 3-6 stuks of gram 3-4 eetlepels

14 Langdurig gebruik van HAART Verhoogd risico op hart- en vaat ziekten: Méér en op jongere leeftijd voorkomende metabole veranderingen: Hypertriglyceridemie Hypercholesterolemie Hyperglycemie, insulineresistentie (gelijkenis metabool syndroom) Verhoogde kans op osteoporose

15 Dislipidemie Te laag HDL, te hoog LDL Risico verhoogde triglyceriden Zéér hoge waarden = verhoogde kans op pancreatitis + laag HDL = verhoogd risico coronaire hartziekten Advies Gezonde voeding, met voldoende vezel- en zetmeelrijk voedsel Voldoende ω-3 vetzuren (vette vis, zaden) Voldoende lichaamsbeweging Te hoog cholesterol Beperking verzadigd vet Voldoende onverzadigde vetten Gebruik van sojaproteïnen Te hoge trigyceriden Beperking alcohol Beperking snelle suikers: tafelsuiker, frisdrank, zoet beleg, snoep, fruitsap Matige vetbeperking

16 Tips bij dislipidemie met ongewenst gewichtsverlies Algemeen voldoende eiwitrijk voedsel met laag vetgehalte, vette vis voldoende zetmeel, gezonde koeken toevoeging magere melkpoeder aan melkbereidingen toevoeging dextrine-maltose aan zoete gerechten Bij gestegen triglyceriden vervanging suiker in bereidingen door: dextrine-maltose (= calorieën) + zoetmiddel (= zoete smaak) Bij gestegen cholesterol voldoende onverzadigde vetten in smeer-en bereidingsvet, mayonaise en snoep (noten en zaden, studentenhaver, pindaboter, olijven, avocado )

17 Insulineresistentie Oorzaak? Medicatie? Voeding? Abdominale vetopstapeling en vice versa! Voedingsadvies Gezond gewicht max. gewichtsverlies = ½ kg/week om spierverlies te vermijden Maaltijdspreiding Algemene raadgevingen gezonde voeding Persoonlijk maaltijdplan Lichaamsbeweging Verbetert de insulinegevoeligheid Houdt energieverbruik op peil

18 BESLUIT Geen onnodige beperkingen Gebaseerd op bloedanalyse (TG, totaal-, HDLen LDL- cholesterol, nuchtere glycemie) en gewichtsevolutie Aangepast aan dagindeling en voedingsgewoonte patiënt Lichaamsbeweging!

19 Voedingsadviezen bij specifieke voedingsproblemen Ongewenst gewichtsverlies en Wasting Diarree Anorexie, misselijkheid

20 OORZAKEN ONDERVOEDING Slik-en kauwproblemen diarree Anorexie, smaakveranderingen opportunistische infecties medicatie, stress, angst GEDAALDE VOEDSELINNAME EIWIT-ENERGIE ONDERVOEDING GESTEGEN VERBRUIK Malabsorptie Gestegen metabolisme Eiwit hyperkatabolisme

21 HIV wasting Starvation Hiv/Aids Ruststofwisseling Cytokines (TNF-α, IL-1) Lichaamssamenstelling = vooral vetweefsel vetweefsel + vetvrije massa (= BCM)

22 Effect van gestegen cytokines op voedselinname TNF = cachectine IL-1 verlaagt de voedselinname wegens inhibitie hongercentrum in hypothalamus inhibitie neurotransmitters die glycemie doen dalen stimulatie neurotransmitters die glycemie doen stijgen

23 Voedingsinterventie Waarom?! TIJDIG STARTEN! Beter voorkomen dan genezen Ondersteuning immuunstelsel Ondersteuning therapieën en beter weerstand tegen de bijwerkingen ervan Preventie complicaties (decubitus, diarree ) Verbeteren zelfbeeld en Quality of life

24 Voedingsinterventie Wanneer? Espen Guidelines 2006 Gewichtsdaling van: > 5 % op 3 maand of > 10 % op 6 maand van oorspronkelijk gewicht. BMI < 18,5 Verlies BCM > 5% op 3 maand Andere Anorexie langer durend dan 5 dagen. Veranderd eetpatroon, weglaten van bepaalde voedingsgroepen

25 BMI = Body Mass Index Kg BMI = L 2 Trop bas too low: < 18,5 Normale - normal: 18,5-25 Surpoids- overweight: Obésité - obesity: > 30

26 In C2m "minimaal verpleegkundig dossier"

27 Diëtiste: NRS 2002 screening deel 2

28 Voedingsinterventie Hoe? Vaststellen voedingsbehoefte Councelling Aanpassen voeding aan symptomen veroorzaakt door ziekte en/of behandeling. Zoeken naar voeding op maat van de patiënt. Verrijken van de voeding Aanvulling met kant-en-klare preparaten Enterale voeding

29 2. Councelling Aan de hand van korte anamnese Aanpassingen bij malaiseklachten Tips bij mechanische problemen Tips bij absorptieklachten (+ vbn) Gezonde voeding?

30 3. Verrijken van de voeding Géén grotere porties Calorieën: streefdoel 500 kcal extra/dag Vetten Suiker en dextrinemaltose Eiwit: melkpoeder of eiwitpoeder Gebruik van calorierijke dranken en tussendoortjes Geen light producten, minarines. Dieetafdeling

31 4. Aanvullen met kant- en klare preparaten Fresenius Nestlé Nutricia Melkdrank 1 Kcal/ml Fresubin Original Drink Fortimel Regular 1.5 Kcal/ml Fresubin Energy Drink 1.5 Kcal/ml, E+ Fresubin Protein Energy Resource Energy Resource Hp Hc Nutridrink Fortimel Extra 2 Kcal/ml Fresubin 2 Kcal Fortimel Compact vezelrijk Fresubin Energy Fibre Drink Resource Energy Fibre Nutridrink Multi Fibre Fresubin 2 Kcal Fibre Drink

32 Fresenius Nestlé Nutricia Yoghurt Nutridrink Yoghurt style Fruitsap Provide Xtra Drink Resource Fruit Fortimel Jucy Soep Resource Soup Fortimel Soup Pudding Fresubin Crème Resource Dessert Fortimel Creme Fruitmoes Resource Energy Fruit Fortimel Fruit Kostprijs: /stuk

33 Aanvullen met kant- en klare preparaten Welk product kiezen? Smaak Ambulante patiënten: kostprijs!!! /stuk Hoe gebruiken? Vlak na maaltijd tot ten laatste 2 uur voor volgende maaltijd Bij voorkeur in loop van avond Max. 2 per dag (= bijvoeding), anders verdringen/vervangen van gewone voeding Langzaam opdrinken Dieetafdeling

34 HIV-enteropatie OORZAKEN DIARREE Bacteriën, parasieten, medicatie Darmwand Villi Crypte Normale villi Aftopping villi met opvulling crypten Kleiner darmoppervlak met lactasedeficiëntie en vetmalabsorptie

35 Diarree en ondervoeding bij HIV HIV IMMUNOLOGISCHE VERANDERINGEN BESCHADIGING DARMMUCOSA ONDERVOEDING Hypo-albuminemie MALABSORPTIE GEDAALDE VOEDSELINNAME DIARREE

36 Wat doen bij diarree Vocht- en mineralenverlies aanvullen: Natrium, Kalium veel drinken: zoutrijke dranken bouillon, Appolinaris, Vichy, Schweppes soda speciale rehydratatie dranken O.R.S., Alhydrate, Serolyt, Extran dorstlesser, Isostar voldoende kaliumrijke voedingsmiddelen: (geplette) banaan, appelsap, cacao, pure chocolade, tomatensap, tomatenpuree

37 Wat doen bij diarree Lactose beperken Weglaten alle melk die lactose bevat (koe-, geiten-, schapen-, paardenmelk) gedurende 1 à 2 week moet verbetering geven bij lactasedeficiëntie. Matige vetbeperking verbrand en bruin gebakken vet, gefrituurde gerechten vetrijke, zware maaltijden

38 Wat doen bij diarree Beperken voedingsmiddelen die de darm kunnen irriteren sterke koffie, donkere bieren citrusfruit en het sap ervan pikante gerechten Geleidelijk invoeren van wateroplosbare vezels bruin brood volkoren deegwaren, bruine rijst havermoutvlokken

39 Anorexie, misselijkheid Kleine, frequente maaltijden. Eetlustopwekkers: aperitief, sorbet, kauwgom, bouillon, schijfjes appel Vermijden sterke etensgeuren. Eventueel gebruik van Cola. Verrijken van de voeding Voldoende drinken (sappen, limonades )